Matariki

Editorial explaining the principle of the newspaper as to be an evening star watching and reporting the deeds of the land-hungry.

Advises that Maori who possess crown grants should retain those lands in individual titles rather than place them in trusteeship with a committee, trust or company because the lands will be sold with all their resources.

A new law for trustees

Subtitled: A defence against wrong.  Reports an article from the Herald of Gisborne concerning the devastation brought on Maori from misdeeds by trustees of the land.  Describes the introduction of legislation regarding succession by a public trust, to land formerly possessed by those who left no will.

Judgement of the Supreme Court regarding Pouawa

Report of a court case against Te Riihi [William Lee Rees] and two associates who acted as trustees for the Maori land block known as Pouawa.  Case overseen by Judges Te Hiira and Oparaina, and assessor Retireti Tapihana [Tapsell].  Judgement against the defendants with Te Riihi appealing to the Supreme Court, which supports the Maori Land Court judgement.

A spider web

Discussion of new legislation for corporatising Maori land, which is described as a Pakeha wrong.

To all the Maori people of this land

Notice of the Supreme Court judgement regarding the case between Tareha Te Moananui and Te Riihi [William Lee Rees], concerning Rees charging Tareha 819pounds 19s 3d as legal costs in relation to land.  Judgement made against Rees, who is ordered to repay the amount immediately.  Writer requests readers submit names of ethical lawyers.

To our Maori friends of the East Coast

Notice from Panera and Paerana, Gisborne, goods for sale.

The sale of Whataupoko

Notice from H.J.Wiini, lawyer, regarding 12,400 acres of the Whataupoko land block in the district of Gisborne, Poverty Bay, being available for sale.

Notice from H.J.Wiini, lawyer, Gisborne, on behalf of Perihiwa Paaka to Wiremu Rii Riihi [William Lee Rees], Wiremu Pere and Riperata Kahutia, that land registered as 13175 is for sale.

MATARIKI.



" KO IA HE TARINGA ONA HEI WHAKARONGO ME WHAKARONGO."

NO. 1. SUPPLEMENT TO THE " AUCKLAND FREE LANCE," APRIL 23, 1881.



MATARIKI

APERIRA 23, 1881.



Ko ahau, ko MATARIKI, te whetu o te
ahiahi, e tarewa atu nei i runga i te pae,

e titiro atu ana, e whakina atu ana tau

whetu ki nga mahi a nga Kaiwhakamate

i a koutou whenua. E ara tonu ana
ahau i te ra, i te po, e heteri aua ahau, i
nga mahi kino, e mahi ana ki runga ki a
koutou whenua. E karanga atu ana
hoki ahau. Aue! E hika ma E! Ka
mate koutou! Ka mate koutou! Ara
o koutou whenua.

E rite ana ki tetahi pukapuka u kore-
rotia ana e koutou, i pena taku mohio-
tanga ki to korero kia koutou i nga wha-
kaaro a nga kaiwhakamate i o koutou
whenua.

I roto i nga tau kua pahure ake noi
he nui nga mate mo nga whenua i kitea
atu. I kitea atu e au nga tane, nga
wahine, nga tamariki, nga pani, nga
pouaru e tuku atu ana o ratou whenua
ki te ringaringa o tetahi tangata ke pu-
puri ai. Kia ki atu ahau, kaore e mau
—A—ka hoki atu ano kia koutou.

Whakina atu ana hoki taku whetu ki
ana pononga-utu, e haere ana ki roto i a
koutou, e whakawai ana ia koutou, e
mea ana kia koutou " Tuhi tuhi! tuhi
" tuhi! Kia matou pukapuka. Kei
" konei he oranga mo a koutou whenua.
" Ma reira hoki ka puta nui te moni kia
" koutou. Ka pena tonu te nui o te

" moni, me te hirere wai e maringi mai
'' ana i runga i nga maunga."

Katahi ano, ka tiro atu, E! Ka koa
nga ngakau u tu hunga whakawai, a,
mai ra.

No taku kitenga atu i enei mahi he
ki runga ki au, no tu mea, ko to koutou
matua tenei i te ao nui, ku u koutou
whenua, hei oranga mo koutou, ara, mo
o koutou tamariki e tupu aku ana i rutu
i te takiwa o tu Pakeha. Koia anu
hoki te mea hei whakarangatira ia ratou
hei whangai i a ratou, E mohio ana
huki koutou ki nga tu tangata kaore
nei o ratou whenua e haere noa aua i
nga rori, a, kaore he taunga iho mona
ki raro, a, matu noa ia. Na, E hika
ma, ko taku mua, kia pena koutou inai-
anei. Kaore he aroha e te tangata ke
kia koutou. Kua hoatu e te Kawana-
tanga he Karauna Karaati ki koutou,

mo o koutou whenua. Puritia nga wahi
hei oranga mo koutou. Ko nga wahi e
toe ana, me he mea ka hiahia koutou ki
te tuku, he huarahi marama ano mo
tena. Kaua e tuku atu i o koutou
whenua, ki etahi Komiti, ki etahi kaiti-
aki noa iho ranei Kaua ano hoki e tuku
i o koutou whenua i runga i nga ritenga
Kamupene. Kia ki atu ahau kia kou-
tou, he mate ano kei roto i ena mahi.
Te mea tika anake ina ka hoko atu te
whenua, me noti, me koura, me hirivva,
Haere atu ana te whenua, haere mai ana
te moni. Inakoa i runga i tetahi wha-
kataua kia o koutou tupuna,' " Haere
maaha, Waiho maaha." Tena, ko te

tuku atu ki nga tangata ke noa iho wha-
kahaere ai, kaore he tika mo koutou i
roto. Ko te whenua te rawe i pahure?



He Ture hou mo nga Kai-
tiaki.

He arai atu i te he.



KUA kitea nuitia te he o te mea o to kai-
tiaki. He nui nga tangata e mate ana i
runga i tu ratou tukunga atu i o ratou
whenua, taonga, ki etahi tangata hei tiaki
ui. Kitea iho ana, tino pau atu aua whenua
me nga huanga o roto i; ma kaitiaki. Ko
nga tangata nona eke nga whenua, nga
taonga, tino mate atu. Ko te mate hoki
ra tenei, i tino poharu rawa atu nga ta-
ngata nona tu whenua i runga i te whaka-
haere he a nga kaitiaki.

E ki ami te nupepa Pakeha, tu Herald
o Turanga, kei te mohio noa atu nga ta-
ngata o taua kainga ki nga mahi he i
mahia e etahi o nga kaitiaki o Nui Tireni.
E ki ana hoki taua niupepa, he nui rawa
atu to mate o nga tangata nona nga
whenua, ngu taonga, i runga i te pokanoa
o nga kaitiaki ki te kai ngaro i nga moni
u puta ana i roto i nga whenua nga taonga
ranei e tiakina o ratou. Na, i tenei, ka
titiro to Paremata a tenei tau, i enei he.
Ka tu te Paremata, ia Mei ia Hune ranei e
haere aku nei ka tahuri ratou ki te hanga
i tetahi ritenga hou, mo tenei mahi, hei
whakaora i nga tangata e tukuna atu ana
o ratou whenua ki nga kaitiaki noa iho,
kia taea ai hoki to titiro ki te tika ki te he
ranei o nga mahi a nga kaitiaki noa iho.

He whakaatu atu tenei ki nga Maori,
tenei ano Te Tino Kaitiaki a te Kawana-
tanga, he Kaitiaki mo Te Katoa, ara, mo
nga tangata e mate wira-kore ana, mo nga
tamariki e ona whanaunga kore ana, mo
ngu whenua, me nga whenua taonga ranei
kaore e mohiotia, nowai ranei, no wai
ranei. Me hemea ka ho te mahi a taua
Tino Kaitiaki ma te koroni tonu o Nui
Tireni e utu to hunga no ratou te whenua
tiaki i mahia hetia. Na, ko etahi kaitiaki
noa iho, me he mea ka he o ratou, whaka-
haere, mehemea ka tangohia ketia nga
moni. mehemea kaore a ratou moni hei niu
ia ratou hara, katahi ka tino mate rawa

MATARIKI.

koutou—ara, te hunga na ratou i whaka-
tu nga kaitiaki.

Koia ra te take—hei arai atu i tenei, tu
mate, i whakaarohia nuitia, kia hangaia e
te Paremata, tetahi ritenga hou, kia ahei
ai te whiu i nga kaitiaki e mahi he ana.
Ko te ritenga hou tenei; Mehemea ka
tuku atu tetahi tono ki te Tino Kaitiaki
mo te Katoa e whakaatu atu ana kiaaia
nga take, katahi ka whaimana ia ki te tono
atu ki aua kaitiaki kia whakaatutia mai e
ratou kiaia, a ratou mahi Tiaki katoa, me
nga moni katoa i riro mai kia ratou, me
nga tikanga katoa o te ratou whakahaere.

Na, mehemea, e kite ana, he e te wha-
kahaere a aua Kaitiaki noa iho, ka whai-
mana te Tino Kaitiaki kia tuku atu ratou
kia tino whakawa kia, kia homai utu ranei
aua kaitiaki noa iho mo a ratou he, kia
tukuna atu ranei ratou ki te whareherehere
mo to a ratou hara.

Akuanei ka piri te ngakau o nga kaiti-
aki e mahi he ana.



Whakatunga a te Hupirimi
Kooti mo Pouawa



I ENEI ra kua hori ake i tuhituhi etahi
tangata Maori no ratou Pouawa o ratou
ingoa ki tetahi Pukapuka Tiaki e whaka-
tutia ana ko Te Riihi me ona hoa tokorua
hei kaitiaki mo taua whenua. Na, no te
taenga mai o nga Kaiwhakawa o te Kooti
Whenua Maori ki Turanganui katahi ka
tono atu Te Ruhi kia wehewehe a taua
whenua, kia whakataua ki a ia me ona hoa
tokorua te kau ma rua mano eka o taua
Poraka. He roa te whakarongotanga a
nga kaiwhakawa ko Te Hiira raua ko Opa-
raina, me to raua hoa Retireti Tapihana te
Ateha ki nga korero a Te Riihi. Ko ta Te
Riihi i tohe atu ai ki te Kooti, ko taua
Pukapuka Tiaki a nga Maori ki a ia me
ona hoa tokonui nga kaitiaki mo Pouawa,
he tino hoko tika i runga i nga ritenga o te
Ture. A, kia whakapumautia tonutia kia
ratou tokotoru taua wahi, me te mea no
ratou tonu ake te kainga. Heoi. Kaore
te Kooti Whenua Maori e whakaae ki te
tono a te Riihi. Na, ka tahi ka whakaaro
te Riihi ki haere ki te Hupirimi Kooti, ma
reira e whakamana mai ona tikanga
Ehara. Kore ana te Hupirimi Kooti e
whakaae. Ko te whakataunga a te Hupi-
rimi kaore e whaimana taua Pukapuka.



He Tukutuku Pungawere-
ware.

KUA rongo matou ko te tikanga hou e wha-
kaarohia ana inaianei mo te taha ki nga
whenua Maori, he mahi Kamupene. He
Pakeha he. Maori nga tangata o taua
hunga. Ma nga Maori e tuku atu o ratou
whenua ki tana hunga. Na, he hoa ma,
ko te mahi tenei a tenei hanga, te pure-
hua, Ae rere tonu ki runga ki nga kanara i
te tukuia e ka ana.



Ki nga tangata Maori katoa
o te Motu nei.

HE whakaatu tenei kia kite mai koutou i
te whakataunga a te Hupirimi  Kooti i te
whakawa a TAREHA TE MOANANUI
mua ko TE RUHI, Roia.

Kotahi tau o tenei whakawa e haere anu
i Poneke, a, tae mai ki Nepia. Na, whiri-
whiritia ana e te Hupirimi Kooti, kitea ana
KO TE RUHI TE MEA I HE. I TINO
WHAKAHENGIA TE RUHI E TE
HUPIRIMI KOOTI mo nga moni a Tare-
ha i riro kia aia, ara, i puritia e ia—tana
kii mo ana mahi roia, mo nga whenua a
Tareha. Na, ki ana Te Hupirimi Kooti,
me Tareha hoki, he he taua puritanga i
taua moni, ara, i te waru rau pauna, i te te
kau ma iwa hereni, me etoru kapa—
£819 19s 3d.

Ko te kupu tenei a Te Hupirimi Kooti,
kia utua e ia, e Te Riihi tenei moni £819
198 3d kia Tareha INAIANEI.

Kua tae atu hoki kia Te "Riihi, i Tura-
nganui te tino tono a te Hupirimi Kooti
kia utua taua moni—me te kupu ki hoki
a Te Hupirimi Kooti kia Te Riihi, kaore e
tika tana mau i te £819 19s 3d moni a
Tareha.

I ki ano hoki Te Hupirimi Kooti,
Kaore i marama nga mahi i kiia e Te
Riihi i mahia e ia ma Tareha.

Kaore i marama te ra, te marama, te tau
ranei, i mahia ai e Te Riihi ana mahi mo
Tareha.

Kaore hoki i marama i mahia ranei taua
mahi mo Tareha, mo etahi Maori ke atu
ranei.

Kaore hoki i marama mo te
whenua, mo te whenua ranei, aua
mahi a te Riihi.

I whakakorea rawatea e Tareha aua mahi
a Te Riihi ki runga ki a ia. 1 ki hoki taua
kaumatua, kaore rawa a ia i whakatu te
Riihi hei mahi i nga mahi mo te taha ki te
waru rau pauna. Na, tae noa ki ta kai-
whakamaori a te Riihi o mua, ara, kia Te
Waiti kaumatua, he kaiwhakawa hoki aia.
Ko tona kupu tenei ki te Hupirimi Kooti,
i tino whakakorea rawatia a Te Riihi e
Tareha i runga i aua mahi.

No muri mai i taua whakakoretanga
tohetohe tonu te Riihi ki te tono utu kia
Tareha, A, kitea ana e Te Hupirimi Kooti,
e he ana te mahi a te Ruhi.

KATI, KO TE TINO WHAKATAU-
NGA TENEI A TE HUPIRIMI KOOTI
—ME UTU E TE RIIHI. KIA TARE-
HA INAIANEI EWARU RAU PAUNA
TE EAU MA IWI HERENI ME TE
TORU KAPA—£819 198 3d

Na Tareha taua moni na Te Riihi i pu-
puri pokanoa.

Na, e haere atu ana tenei panui, i te
Tonga nei. E ahu atu ana ki o ratou
whanaunga ki o matou hoa i te Tai Ra-
whiti, a rauna noa te Motu nei.

E hoa ma i Kia noho tatou i runga i
te matauranga, i te mohiotanga, Mehemea
ana ka tono tatou ki te tahi roia kia mahia
e ia a tatou mahi, tonoa ki a ia, kia mara

ma tana utu mo tana mahi i te tuatahi, a,
ka tiro atu tatou e pai ana, a, tuhia rawa-
tia ki te pukapuka tana whakaaetanga-a-

katahi tatou ka whakaae. Tenei, ko te
kuhu noa i roto i te pouritanga. AUE!
E hika ma E! Ka mate tatou! Ka mate
tatou! Ko totatou tino takanga tena ki
te ahi whanariki, mamae mutunga kore,
ake tonu atu.



KIA O MAUA HOA MAORI O TE TA
RAWHITI.

Ehoa ma,—Tena koutou kua tae ki te
takiwa he pupuhi manu. Na, Kanui te manu
o tenei tau. Ka nui te momona. Kati Kia
kaha koutou ki te pupuhi manu i tenei tau.
Ki te hiahia koutou ki te Paura, ki te Hota,
ki te Tingara, me haere mai koutou ki te
whare maitai o Panera raua ko Paerana hoko
ai. Kei a maua hoki nga pu tino pai, hei
pupuhi manu, he pu tupara, he pu haki
mana, me etahi tu pu atu. Mehemea e hia-
hia ana koutou kia whakapaitia a koutou pu
me haere mai ano koutou ki a Panera raua
ko Panera. He maha hoki nga pu kei a
maua. He ngawari te utu. Kia mohio
koutou me haere mai koutou kia maua, kia
Panera raua ko Paerena i te whare maita
i Kihipane. Ko te tino whare tenei o te
Tai Rawhiti hei hoko i nga Paura, Hota,
Tingara, Pu, me aua tu mea katoa. Kei a
maua hoki nga Kakahu Wahine, Kakahu
tane, Kakahu tamariki nga hu tane nga hu
wahine me nga nohoanga tane nohoanga wa-
hine, me te Te Huka, Paraoa. Kei a maua
hoko nga pamu, nga rakuraku me aua tu
mea katoa hei mahi paamu.

ENGAWARI ANA TE UTU.

Kei wareware koutou, na o koutou hoa, na
PANERA RAUA KO PAERANA,

I TE WHARE MAITAI,
KIHIPANE.

MATARIKI.

TE HOKO O WHATAUPOKO.
Ka tino hokona rawatia to

12,400 nga eke o Whataupoko
Poraka, nui atu, iti iho
ranei.

Ko taua whenua e takoto ana i te takiwa
o Papati Pei, e tutata ana ki te taone o Kihi-
pane.

Ko tenei hoko i runga i te tono o Paaka,
te kaitango mokete. Ka haere hoki tenei
hoko i runga i te whakahaere o te Kai Rehi-
ta o te Hupirimi Kooti i Nepia i raro i nga
tikanga o te Ture whakatikatika i te ture
hoko whenua, 1860, i raro hoki i nga tikanga
o te Tare, 1870, e whakamana ana nga kai-
tango mokete ki te hoko i nga whenua i
moketetia kia ratou.

Na, kua tae atu te tono ki a PITI raua ko
PENETI, na Paora A.F. Paata, kai Rehita
o te Hupirimi Kooti o Nepia i tuku atu taua
tono kia rana I RUNGA I TE WHAKAAE-
TANGA o ke kaitango o te mokete kia ho-
kona, kia maketetia mutia i ta raua
whare makete i te taone o Kihipane a
TE PARAIRE, te 29 o nga ra o APEREIRA,
1881, i te rua haora me te hawhe i muri iho
i te tina.

WAHI TUATAHI e hokona ana.
Katoa o taua piihi whenua tona nuinga
12, 400 nga eka, nui atu iti iho ranei, tetahi
wahi o

WHATAUPOKO,

i te takiwa o Turanga, Papati Pei. Koia te

whenua i whakahuatia i roto i tetahi puka-
puka, a, i raro i te mana o taua pukapuka, i
runga hoki i ana tikanga e hokona ana e te
kai tango i te Mokete e PAAKA taua whenua.

KO TE WAHI TUARUA.

Te whaitaketanga, me te paanga tera e
riro mai ki te kai tango i te mokete i runga
i tetahi kotahi mano eka kaore i uru ki roto
ki te 12, 400, i muri mai i te utunga atu i nga
moni Ł6600 me nga inatareti i whakata
turutia ki tetahi tangata ke (ko te wahi tenei
e mohiotia ana kei a Makitanara) e nga kai
tuku i te mokete.

KO WHATAUPOKO

Ko tenei whenua e hokona ana i runga i te
tono a PAAKA e takoto ana ki te hangai-
taunga ki te taone, a, ko te awa o Waimate
te rohe i Waenganui i taua whenua, me nga
whenua e mohiotia nuitia ana ko Pouawa me
kaiti.

Ko nga ritenga enei mo te hoko. Kotahi
wahi o nga wahanga e wha o te moni, ara
tetahi koata ka utua tonutia i te takiwa tonu
ka hokona te whenua ko WHATAUPOKO.
Ko te toenga o te moni me utu i te whakao-
tinga o te pukapuka tuku i roto, i nga ra i
whakaritetia i runga i nga tikanga o te hoko.

Eo nga tangata e hiahia ana ki te patai mo
nga tikanga mo te taha ki te hoko, me ui
atu ratou ki te Roia mo Paaka i Kihipane
ara kia.

H. 3. WIINI,

Roia, Kihipane.

Kia WIREMU RII RIIHI, no
Nepia aia i mua, engari, no Kihi-
pane, Papete Pei, inaianei, i roto
i te koroni o Nui Tireni, roia, kia
WIREMU PERE, kia RIPE-
RATA KAHUTIA, no tana
Papeti Pei, ano raua, he tangata
Maori.

KIA MOHIO KOUTOU, kia kotahi
marama i muri i ho i te panuitanga
i tenei panui i roto i nga nupepa erua i taia
i Kihipane me nga niupepa erua i taia i
Poneke, ka hokona e au ka tukuna atu
ranei e au kia hokona kia maketetia, nga
whenua i whakaatutia i roto i tetaki puka-
puka mokete i tuhia i te 25 o nga ra o Pepuere,
1879, (i rehitatia i te tari Rehita Pukapuka
i Nepia i raro i te nama 13175). Ko taua
pukapuka i waenganui ia koutou o tetahi
taha, me au ko PEREHIWA PAAKA, i
whakahuatia i raro iho nei o tetahi taha.
Na, ka hokona, ka makete tia aua whenua,
ki te kore, koutou e utu mai ki au nga tino
moni pukai i whakatuturitia mai ki au i runga
i taua pukapuka mokete, te toenga ranei, me
nga inatarete—nga moni whakapiki katoa,
e tika ana kia utua ki au i runga i taua puka-
puka, mokete.

Na, tenei ano hoki tetahi, kia mohio
koutou, ko te take i tukuna atu e au tenei
panui kia panuitia, koia tenei,—ara,—kaore
ano koutou i atu mai ki au nga tino moni
pukai me nga moni inatereti  —nga moni
whakapiki i whakaaetia i ranga i nga ritenga
i whakaatutia i roto i taua pukapuka mokete.

I tuhia i tenei te 12 o nga ra o Maehe
1881.

NA PERIHIWA PAAKA.
HIU J. WUNI,

Roia, Kihipane.