TE TOA TAKITINI
              Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
NAMA 84. HASTINGS         Akuhata 1, 1928.
       PIHOPATANGA   MAORI. 
  Kua  tae mai te reta a te Atipihopa ki te Pihopa o Waiapu he
whakaatu  mai naana  kua tirotirohia e ia nga huarahi oranga
mo  te Pihopa Maori, a kua whakaae ia ki nga huarahi oranga,
kua rite mai nei nga punga mo taua oranga i te taha Maori.
  Tuarua o ana whakaatu, he hui ta nga Pihopa ki Poneke
a te 14 o nga ra o Akuhata. Tera pea e whakaingoatia to tatou
Pihopa mo Aotearoa a taua hui. Ma te Atua e whakamarama o
tatou Pihopa.
          HUI I RUATOKI.
  No te 27 o Hune ka tae te Pihopa o Waiapu ki Ruatoki, I te
28 ka tu te hui ki Tauarau. I roto i nga mihi a Hori Atarea
ka puta tenei korero: "Ahakoa  kore koe mo  nga Maori, kia
mahara mai  ano koe ki nga Maori. " Imihi hoki a Paora Rangi-
aho me  Teihi Paerata. Ko  hoatu nga take, ka whakautua e
te Pihopa; 1. E hiahia ana ahau kia noho tonu i. taku taha to
koutou Pihopa. (2) Kei nga Pihopa  te mana whakatau i te
wahi hei whakawahi i to koutou Pihopa. (3) Ka noho tonu
au i a koutou. Ko ahau te hoa o to koutou Pihopa. (4) Mo te
Mahita  o te Kura, ka tae au kia kite i a ia.
Kua  whakaturia  a Tuiringa  Tawera  hei Kai-karakia mo  te
Pariha o Ruatoki. a koia hoki te riiwhii o Tiweka Anaru ki nga
Hinota nui o te Pihopatanga o Waiapu.

          Registered at the G. P. O, as a Newspaper.


   TE TOA  TAKITINI
              Te Utu mo  te Pepa 10/- i te tau,
   Me  penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.

820              TE TOA   TAKITINI. Akuhata 1, 1928
 Te Tekau O Nga Hui A Te Komiti Tumuaki i
 Noho  Ki Parawhenua 1 Te 7 Ki Te 9 O Nga

            Ra O Hurae, 1928.
  Nga  Mema   i tae mai: —Rev. Canon  W. H. Keretene
 (Tumuaki). Rev. W. N. Panapa   (Hekeretari), Rev. H.
Taurau. Eru M. Pou (Kai-tiaki Moni). Henare Kingi. Hemi
Te Paa.
  Nga  tangata i whakaurua ki te Komiti mo tenei noho: ko
te nohonga o te Rev. K. Poata i riiwhitia e te Rev. R. Te Hau.
Ko  nga nohonga  e rua i hoatu e te iwi kainga ki a Teri
Paraone, Mataitai, raua ko Heta Kiriwi, Peria.
  Ka panuitia te Meneti o te hui whakamutunga. Paahitia ana.
  Ka  panuitia te Ripoata a te Komiti tawhito ki te Hinota
Topu.
  Ka  panuitia te Kaute o nga Moni. Paahitia ana.
  I whakamarama  te Hekeretari ko te Moni Tahua i tukua ki
te Tari i Akarana e £247. Apiti ki tenei ko te moni i utua ai
nga raruraru o nga Minita ki  te Hinota  Topu  i Kaikohe e
£24 1s 6d. Hui katoa e £271 1s 6d.
  Te kaute i paahitia kia whakaritea e £2 2s mo te perehitanga
o nga ripoata o Te Hinota Topu.
  Ka  panuitia nga reta.
  TE WHAI-KORERO   A TE  TUMUAKI: —(1)  Te Pihopa o
Aotearou Koia tenei ko te putake nui o tenei hui. E penei ana
te takoto o te pire i whakaaetia ai te Pihopa Maori: kia takoto
i te iwi Maori tetahi tuara toitu e kore e taea te whawhati mo
te oranga o te Pihopa Maori, katahi ano ka whakaingoatia ka
whakawahia  hoki taua tangata. Kati ra, kua whakatinana te
take nei i roto i enei ra, kua he nga mea i poropititia, engari
kua whiua mai te pikaunga ki runga i a tatou. Kua takoto nga
whakaaro nunui a nga iwi o runga mo te taonga nei. ka wero
tenei ki a tatou o tenei Pihopatanga, he aha ta tatou whakaaro
mo  tenei putake nui?  (2). I korerotia i roto i te hui mutunga
a Te Komiti tetahi pukapuka kei te whakatakotoria e Atirikona
Himikini. Ma  taua pukapuka e whakamarama  te ahua o nga
whenua i tukua ki te Hahi me nga moni i kohia e nga Kau-
matua. Ina oti taua pukapuka ka kite katoa tatou. (3). Ko
nga ripoata a nga Minita kua whakahokia ano ki te ahua o
mua, ara me tuku ki te Atirikona. (4). Mo te ahua o te haere
o nga mahi i roto o koutou takiwa, mehemea ka kite koutou i
tetahi mea e he ana, me tuku mai he reo ki te Komiti, ma te
Komiti e whakatikatika.

Akuhata 1, 1928. TE  TOA TAKITINI. 821
            NGA  MOTINI I PAAHITIA.

  1. Kia tukua e Te Komiti Tumuaki te reo inoi o te iwi o Te
Takiwa o Te  Waimate, ki te Atipihopa, mehemea e ahei kia
whakapirititia to ratou Minita, hei mea  e haere  tika ai nga
mahi  katoa o Te Pariha.
  2. Kia puta he whakahau ma Te Komiti ki nga Minita katoa
kia tukua mai te kaute o nga tangata e u ana ki te Hahi i nga
takiwa katoa o tenei Pihopatanga.
  3. Kia tangohia mai Te  Kaute Moni  a Te  Komiti I  te
Poutapeta ki te Peeke o Niu Tireni, a ko te Rev. W. N. Panapa
riiwhi i te turanga o te Rev. Canon Keretene  i roto i taua
Kaute.
  4. Kia puta te reo o Te Komiti  mo  te take a te Rev. Mutu
Kapa  kua tukua mai nei ma  te Komiti e whiriwhiri: ara, ko
nga raruraru katoa o te Minita me era atu mea ma  te Pariha e
whakaaro.
  5. KIA TUKUA TE REO KAHA O TE KOMITI TUMAKI
KI TE IWI TONU O TE PIHOPATANGA O AKARANA, KIA
KOHIA TETAHI  MONI  HEI TAHUA   AWHINA  I TE
ORANGA   O TE  PIHOPA  O AOTEAROA, i runga i te ritenga
e whai ake nei:
   (a) Me kohi te moni kia kaua e iti iho i te Ł1 ma te tangata,
ko nga wahine waiho i to ratou whakaaro.
  (b) Ko taua Tahua me ki KO TE TAHUA AWHINA  I TE
HAHI  MAORI.
  (c) Ko taua Tahua me waiho i raro i te mana o Te Komiti
Tumuaki, hei Kaute  wehe, ma  nga Kai-tiaki i whakaritea e
pupuri i tenei wa.
  (d) Ko nga hua anake o taua Tahua e tuku hei awhina i nga
mahi  o te Hahi  Maori.
   (e) Kia ea mai te moni  kohi  a  te tangata  i  roto  i te
kotahi tau, timata atu i te I o nga ra o Akuhata, 1928.
   (f) Ko etahi atu awhina a te tangata i waho atu i te Moni
kahore  e araia.
   (g) Ko nga moni katoa me  tuku ki te Rev. Canon W. H.
Keretene, Kamo. Whangarei.
   (h) Ko nga  Kai-tiaki mo tenei Tahua ko te Tumuaki me
te Hekeretari o te Komiti Tumuaki.
  6. E whakaatu ana tenei hui i te nui o te mihi ki nga iwi o
runga  mo to ratou kaha ki te manaaki i te taonga nei. me te
 aroha hoki ki o ratou whakaaro e mau nei ki o ratou takiwa
whakawahi  ai te Pihopa.
   Otira, ka whakaatu ano hoki tenei hui i to ratou whakaaro
kaha  ki Paihia whakawahi ai te Pihopa tuatahi o Aotearoa.
  7. Mehemea he tika ko te marama i tua nei whakawakia ai
 te Pihopa, me  inoi ki te Atipihopa. mehemea  e taea hei  a
 Tihema te whakawahi.
   8. E whakaatu ana tenei hui i te whakaaro o nga iwi katoa
 o tenei Pihopatanga kahore he  raruraru ahakoa ko wai  te

822\_\_\_\_\_\_\_\_\_    TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


tangata e tohungia hei Pihopa mo Aotearoa.
  9. Kia puta te reo mihi o tenei hui ki te Atipihopa, ki nga
Pihopa, me nga mema o Te Hinota Topu Nui mo to ratou kaha
ki te whiriwhiri i te take Pihopa mo te iwi Maori.
  IO. E whakaae  ana  te Komiti ki te tono  a etahi o nga
tangata miraka  kau, kia tapaea nga  moni  o nga  kiriimi o
tetahi Ratapu kotahi i roto i te marama o Tihema, i nga tau
katoa, hei awhina i nga mahi o te Whakapono.
  E  mihi ana te Komiti ki tenei whakaaro, a e tuku atu ana
hoki  i te kai o roto o taua whakaaro  hei titiro mai ma nga
tangata katoa o te Hahi.
  11. Kia puta he mihi ma  te Komiti ki te iwi kainga mo te
ratou kaha ki te manaaki i nga iwi katoa i eke mai ki tenei hui.


        HUI KI HERETAUNGA.
                    Hurae  22nd, 1928.
  Tenei etahi take a nga hapu maha  o roto o Heretaunga. I
tu te hui a te iwi ki te Kohupatiki, a ko nga tangata i tae mai no
Tangoio, no Petane, no te Waiohiki, no Moteo, no Omahu, no
Pakowhai, no Te  Waipatu, no Whakatu, no te Pakipaki, no
Te  Hauke. Katahi ano te hui penei rawa te nui ki konei.
       1. BIBLE IN SCHOOLS.
  Na  F. A. Bennett raua ko Maku Erihana te motini:
  "Ko  te tumanako o tenei hui, kia tautokona e nga mema Maori
 te whakaaro o te Haahi kua paahitia nei i roto i te Hui Tianara
 Hinota, me nga Hinota Pihopatanga, kia whakaaetia te Piapera
ki roto i nga kura o te Motu. "  Paahitia ana e te whare katoa.
   I panuitia e te tiamana te tekiona whakamutunga o te ture
 (Clause 7) e kape ana i nga kura Maori ki waho. I te mea
 kua kore e pa he raruraru ki te taha Maori, ko te tumanako
 o tenei hui mehemea kaore nga mema Maori e kaha ki te tau-
 toko i te pire kaati kaua hoki hei turakina e ratou.
       2. WHARE  KARAKIA  O TANGOIO.
  I whakamaramatia e Temuera raua ko Hakiwai, ko te toenga
 nama kei te mahinga o tenei whare Ł211. Ko te hiahia kia oti
 hoki te tawa. Ko te utu mo tera Ł150.
   I whakaatu a Temuera  kaore rawa e taea e nga torutoru
 tangata i mahue iho ki te Haahi te kohi he moni e rite ai te
 nama o te whare nei.
   I whai kupu a Kato Nepe, a  Maku Erihana, a Te Hore
 Chadwick a Peni Hakiwai, a Hakopa, a P. H. Tomoana mo tenei
 take; paahitia ana te motini e mau ake nei: —
   "Kia nekehia te ra hei whakapuaretanga i te whare-karakia o
 Tangoio mo  nga ra watea o Maehe. "
   E rua nga komiti wahine i whakaturia, kotahi mo te Pariha
 o Te Waipatu, kotahi mo te pariha o Moteo, hei whaka  rite ra
 hokohoko  ki Hehitingi ki Nepia. Ko nga  hua katoa o enei
 hokohoko hei awhina atu i te whare-karakia o Tangoio.

Akuhata 1, 1928. TE  TOA TAKITINI. 823


      3. TE PIHOPATANGA MAORI.
  Ko  te whakaaro o tenei hui kia rite tonu i roto i enei wiki
e rua e heke iho nei te moni £125 i whakaaetia ai e te Atiri-
konatanga o Haki Pei hei kohi ma ratou mo te oranga mo te
pihopa Maori  mo  tenei tau.
  Na te mate o Hori Tupaea kaore i tae mai ki te hui, engari ko
ko tona whakaaro na Maku i whakaputa, ara kia mama te kohi i
taua moni, a kia tahuri hoki nga pariha o tenei Atirikonatanga
ki te whakahaere tikanga nui, kia rite ai he tahua mo te oranga
o te Pihopa.
  Kua  whakaritea kia £25 ma ia pariha o tenei Atirikonatanga,
kia eke ai te £125 i ia tau. Ko nga moni ano e rite ai te oranga
mo  te pihopa hei whakapau, engari ko nga rerenga i waho me
ata wehe hei kaupapa tahua oranga mo te pihopa.
       4. WHAKAWAHI  I TE PIHOPA  MAORI.
  Na Rev. Hakiwai te motini: "Kia tae he kupu ma tenei hui
nui o te Atirikonatanga o Haki Pei ki te Pihopa o Waiapu hei
tuku  atu ki te Atipihopa, whakaatu i te pouri o nga tangata o
te Hahi Maori mo  te roa rawa o te take pihopa Maori e takoto
tarewa ana. I kaika te iwi Maori ki te whakatutuki i te wahi
ki a ratou i runga i te whakaaro ka rite te oranga ka whaka-
tungia mai te Pihopa. Kua oti noatu ta nga Maori, a kaore ano
 te Pihopa kia whakaingoatia, a kaore hoki he whakaatu  mo
 nga take i roa ai. " Paahitia ana e te whare katoa.
       5. TE WAAHI HEI WHAKAWAHINGA.
   I whakaatu te tiamana ko te hiahia o te Pihopa o Waiapu ko
 te waahi hei whakawahinga i te Pihopa Maori hei tetahi o nga
 wharekarakia nui o te iwi Maori. Engari  a Paihia he tawhiti
 rawa, he uaua hoki  e tae ai etahi ki reira. Ko nga whare-
 karakia Maori e rite ana ki tona whakaaro ko Rangiatea i Otaki,
 ko te whare-karakia o Ngati Porou i Tikitiki ko te whare-kara-
 kia o Te Arawa i Ohinemutu. Mehemea  ka rite mai te whaka-
 aro o etahi o te iwi Maori ki o Ngati Kahungunu e whakaatu
 nei he pai tonu ki a ratou te Whare-karakia nui (Cathedral) i
 Nepia ki tona whakaaro  ko tera te mea  mama  rawa  ki te
 tokomahatanga o nga Pihopa. Otira ko te tangata kei a ia te
 kupu mana  mo  tenei take ko to tatou Atipihopa.
   Ka mutu i konei nga take e pa ana ki te taha wairua. Ko
 etahi o nga take ara nga take tinana me wehe ake i enei kua
 whakamaramatia  i runga ake nei.
                  TAHA  TINANA.
   Na  Pohe  te motini, na Maku  Erihana  i tautoko: —"Kia
 waiho ma Rev. F. A. Peneti katoa enei take e whakatakoto atu
 ki te aroaro o nga ropu e tika ana hei whiriwhiri i aua take. "
   Kaati ko Ta Apirana tonu ra te taumata taunga atu mo enei
 take katoa, a mana e tirotiro mai nga waahi e mama ana, me nga
 waahi ka taumaha.
      (A) TE MAORI NURSE MO HERETAUNGA.
   Kua  tae mai te Nurse nei a Mrs Oliphant. Kaore  tenei i ta

824\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE  TOA  TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


matou  i tono ai. Ko to matou hiahia ko Nurse Jones, he district
nurse i Hastings e mahi ana i mua, a haere nei ki Ruatoki. Na
te paanga mai o te mate ka kiia e te takuta me hoki mai ia ki
Hawke's Bay. A ki te kore i tenei ko tetahi o nga Nurse Maori.
Kaore rawa  o matou hiahia i manaakitia mai e Dr. Valentine,
engari tukuna mai ana ko tana i hiahia ai. Kaore matou i te
korero kino mo tenei, engari e ohorere ana matou i nga whaka-
haere o te Tari o te Ora! He tino wahine matau tenei e ai ki nga
korero, engari ka pehea ra tona ahua ki nga Maori o te whenua
nei. I tino mate hoki matou i ta ratou nurse whakamutunga
i tuku mai ai. Kanui to matou wehi kei he ano hoki tenei a nga
nurse a te Tari o te Ora, a ka whakapae mai no matou tonu te
uaua.
  Noreira   ka  patai  matou, kaore  ranei, te  reo  o   te
taha Maori e whakarangona mai mo  te ahua o nga Naahi nei,
a kaua tonu ranei nga Maori e whai kupu mo enei ahuatanga?
       (b) HE AWHINA MO TE NURSE.
  E whakaaro  ana tenei hui he mea tika kia whai-whakaaro te
Maori Purposes Board ki tetahi huarahi awhina i tenei me era
atu Naahi e mahi nei i roto i te iwi Maori. He wa ano kaore
rawa he moni hei utu motoka hei taenga atu mo te neehi ki nga
kainga o nga turoro. He wa ano kaore he moni hei utu rongoa.
He  patai na te hui mehemea e taea e te Maori Purposes Board
te homai tetahi awhina mo nga take e mahia nei e nga Nurse
Maori
           (c) KO WAI ONA  RANGATIRA?
  Kaore  matou  i te mohio ko  wai nga rangatira o to matou
Naahi. Kua  tae mai te reta a te hekeretari o te Hawke's Bay
Hospital Board  whakaatu  mai  kei raro taua Nurse  i to ratou
mana. I konei a Dr Mercer  e whakahaere tikanga ana mona.
a kaore rawa ana whakaatu  kei raro taua Nurse i te Hospital
Board. He aha te mana o te Health Office, a he aha hoki te
mana  o te Tamatea Kaunihera ki taua Nurse?
       (d) TURANGA O TAKUTA ERIHANA.
   Ki ta matou  titiro kei te ahua mate te turanga o  to tatou
takuta Maori, me  te kaha rawa  o te hereherea o ona  ringa.
Kanui  to matou manawapa kei whakakorea rawatia te turanga
o to tatou takuta, a ka whakanohoia mai he pakeha katoa nga
upoko mo  nga mahi.
        (e) NGA KAUNIHERA    MAORI.
  Ki  ta matou titiro kei te ahua mate o tatou kaunihera Maori
o te motu katoa. Mehemea  kei te whai mana tonu ratou, me
titiro mai he huarahi e taea ai te whakahou te whakakaha i a
ratou mahi. Ko  tetahi mate nui he kore moni  hei whangai i
nga mahi  a te Kaunihera. Ahakoa he aha te mahi ma te moni
ano ka ora ai ka piki ai nga mahi. Kaore ranei e taea te whaka-
oho ano i nga mahi a nga Kaunihera?
  Kaore  ranei he putea moni  i tetahi waahi hei awhina i a
 tatou kaunihera?   Kaore   ranei e  taea  te whakarite   he

Akuhata 1. 1928. TE  TOA  TAKITINI. 825

Director or Organiser mo nga kaunihera kia eke ai ki te hanga-
 itanga o nga mahi ma te Kaunihera?
               (f) NGA KURA  MAORI.
   Tera tetahi ripoata kei nga pepa pakeha o Nepia (o te 21 o
 Hurae) he motini na Mr  W. Oates ki te Poari o nga Kura o
Haki  Pei. Ko  te motini e penei ana: —
  "Ki  te whakaaro o tenei Poari kua tae tenei ki te wa e tika
 ai kia kumea mai nga kura Maori katoa ki raro i te mana o nga
Poari  Kura. "
  I whiriwhiri te hui i tenei take a paahitia ana tenei motini: —
  "Kaore  nga Maori o tenei takiwa i te whakaae kia taka mai
nga kura Maori ki raro i nga Poari, i te mea kei te pai rawa te
tiaki me te ako a te taha Kawanatanga i nga tamariki Maori.

          REV. PIRI MUNRO.
  He whakaatu tenei kua whakamana e te Pihopa o Waiapu a
Rev. Piri Munro ki te whakahaere karakia, ki te kauwhau ranei
i roto i nga whare-karakia o te Pihopatanga o Waiapu. Kaore
ano a Piri kia hoki mai ki nga mahi pariha, i ona raruraru ki
tana mahi  paamu engari ko te tumanako  tera ia e hoki ki
nga mahi pariha hei mahi motuhake maana a nga wa tata e
heke  iho nei. Haere mai e te hoa.
  HE MIHI KI A MOHI TE ATAIHIKOIA
                                         Pukepoto,
                                            Hurae, 7th. 1928.
  Utaina atu enei kupu mihi atu aku ki taku hoa ki a Mohi
Te Ataihikoia. Haere e hoa ki Tawhiti nui, ki Tawhiti roa, ki
Tawhiti pamamao, ki o taua hoa kua  poto katoa atu na ki
tena waahi ka  haere atu na  koe ki a  ratou. Haere  atu te
kaumatua  morehu i roto o Heretaunga, i te mea ko koe anake
te morehu kaumatua, te pou herenga o nga kupu o roto o te
ao tawhito Ko  ahau anake hoki te morehu e noho nei i roto
i to tatou ropu i whakahaerea ai e tatou te "Kotahitanga" I
roto i a matou i a Ngapuhi  Ko au anake o matou  e ora nei.
Kua  poto katoa atu ratou kei kona. Tuatahi tonu to taua kite-
nga i a taua i te hui nui i Pakirikiri, i Turanga, a tae noa ki nga
hui katoa  a te Kotahitanga. Te hui  mutunga  i te Tiriti o
Waitangi  i te tau 1899. I muri i tena tau ka kite ano taua i
a taua i Rotorua i te tau 1920. No reira ka mutu to taua kite
i a taua i tenei ao. No reira e hoa haere atu ki te okiokinga o
nga  wairua. Haere  te kaumatua   atawhai i te tangata, te
kaumatua u ki te pupuri i nga, kupu tika me nga kupu manaaki
i te tangata kaha hoki ki te mau i te whakapono i roto i o
taua ra. Noreira i pa pouri ki a au taku rongonga kua  riro
koe i te akoranga a Ratana, i taku mohio hoki tino hohonu
taua ki roto i nga Karaipiture. Ina ra te kupu a te Karaiti kei
a Matiu 2 23 me 24. Mo reira e hoa i mahue iho ano ahau

826               TE TOA  TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


i a koe i tenei whakapono o taua.
  Kaati ra, e pai ana, e haere ana te ao me ona tini mea, mea
tika me he. E hoa haere atu ki a Henare Tomoana, kia Peni
Te  Uamairangi, ki a Te Teira Tiakitai, me atu o taua hoa e
kore nei e warewaretia e te ngakau.
  E kui e Tangiora korua ko Nereta, me ta korua whanau, tena
ra koutou i mahue pouri iho na i to koutou matua. E koro e
 Te Akonga, tena ra koutou e mihia atu nei e te ngakau aroha
ki a koutou e tangi mai na ki to koutou matua nui i roto i nga
kaumatua  o roto i to ratouwhakatupuranga. Noreira e kui ma
 e koro ma e pai ana. E mea ana te tuhituhinga "Na Ihowa i
 tango atu, kia whaka paingia te ingoa o Ihowa. " Tera ano hoki
 kua whakawhiti atu ia i te mate ki te ora.

      Tena  koutou katoa. Heoi ano
            Na ta koutou mokai kaumatua nei
                  Na Herepete Rapihana.
                                                  Kakariki,
                                            Hurae  7th, 1928
   Tenei ka kite iho i Te Toa Takitini Nama 83, e whakaatu
 ake ana no te 30 o Hune nei ka moe a Mohi Te Ataihikoia i te
 urunga te taka i te moenga te whakaarahia. Haere atu ra e
 koro, haere! Haere ki o matua, haere ki o tuakana me o tua-
 hine, me o teina mo o kuia me o koroua. Haere i nga marae
 maha  o te motu, i hinga ai etahi o nga mahi i mahia ai mo te
 motu puta noa nga pito e wha o te kaokaoroa a Maui e takoto
 nei. i tu ai etahi. Haere ki nga kingi o te po, na ratau nei te
 mokopuna  me  te tamaiti e tu mai ra i te au o Waikato. No te
 tau 1924 to reo whakamutunga ki to mokopuna ki a kingi Te
 Rata, e pupuri mai ra i nga ritenga o te Whakapono Karaitiana
 Ko tau hoki tera i ki ai ki a ia i te 28 o Maehe, 1924, "a muri
 nei e tama kia kite kawenata naana o tupuna me to matua tae
 mai  hoki ki a koe. I  hiiritia koe ki nga kupu tapu  o te
 Paipera, ara te aaka o Ihowa Atua ora o nga mano me taana
 Tama  me Ihu Karaiti, me te Wairua Tapu, kotahi ano ia Atua,
 ake ake Amine. "
   Noreira haere rawa ake nei koe i te tai heke ki o matua i te
 po, ka waiho enei hei tumatatenga ki roto ki tooku hinengaro.
 Ekoro  haere! E pai ana. i kite ano koe i te tutukitanga o te
 kupu  i kiia mai ra e Te Whiti-o-rongomai  ki a koe ki te Tai-
 rawhiti katoa: e kore e ora i te tangata te mate o Waitara, me
 tu ake ra no  i Waitara tetahi tamaiti maana e kohikohi  nga
 kongakonga  o Waitara, tera e tata ki te mea tika. " Noreira e
 koro haere rawa ake koe, i kite ano koe. I kite ano koe i te
 ekenga o te ika a to tamaiti a Ta Maui Pomare ki uta, rite tonu
 ki taua kupu  i kiia mai ra e Te Whiti, "tera e tata ki te mea
 tika. " No  reira haere korero atu ki te iwi i te po. Korero atu
 "te iwi i mahue atu nei i a au ki te Ao-turoa, kanui te raruraru.
 Kua  tohunga  etahi, kua poropiti etahi, kua kaewaewa noa
 iho te nuinga. " Noreira koinei katoa nga taonga hei maunga

Akuhata 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. \_\_\_827


atu maau  ki  nga  marae  maha   me  nga  whare  whakairo
o te po. Ka mutu o korero ki a ratou, hoki mai koe hei korero
mai  ki a matou  i te tino mea tika o nga haahi pakeha  hei
whakaponotanga  ma matou. Kaati enei, ka maha hei haringa
atu mau  ki a Te Ua ma i kona me  Hori ma i Waipawa me
Henare Te  Atua ma i Porangahau, me Paewai ma i Tahoraiti
me  te Hiiaro ma i Nga Aupurua, me Tamatea i Tutae karaa,
me  Nireaha ma  i Hamua, me  Ngatuere i te Kopaki, me Te
Potangaroa i Nga-tau-e-waru, me Te Huku ki Taueru, me  Te
Purakau  ki Hurunuiorangi, me Tamahau  ki Hikurangi. Ko
Ngarangi-whakaupoko  ki Te-pu-o-te-tonga. Mahue iho i a koe
ko to hoa ko Tunuiarangi me to korua tuahine karangamaha me
Niniwa-i-te-Rangi. Noreira ka  mihi ake  te ngakau mo  enei
ka mahue  iho nei i a koe.

   Haere  atu e  Mohi, haere  i te Hahatanga-o-pipiri. E  pai
 ana, e maru ana, e tatanga ana, te whakaarotanga ake mou
kua  ngaro atu nei i tenei ao. Kaore, ana kei te ao nei a Pita
 ratou ko ana teina hei ranga i a koe ki nga marae  maha  i
 haerengia e koe i a koe e ora ana. Haere e pa haere. E kore
 e ngaro te wawau o to reo i waenganui i a Waikato me Mania-
 poto me  Tuwharetoa me  Te  Wainui-a-rua. me Ngarauru me
 Ngati Ruanui, Taranaki, Te Atiawa, Ngati Mutunga, Ngaitama,
 huri mai ki te Tonga Ngati Awa, Ngati Toa. Ngati Raukawa.
 e tomo ki Rangiatea, ki te Aputa, ki Wairau, kia Turongo. me
 te Rangimarie, o koutou whare-karakia i te houkura  tanga o
 te tangata. E  huri  ki  o  iwi i rawahi o Ahuriri. Mohaka,
 Kahungunu  ki te Wairoa. Tamaterangi. Ngati Kohatu. Te
 kapua-matotoru, Hinepua, Ngai  Te-ipu, Ngati Hine. Rakai-
 paka, Rongomai-wahine, Ngata-manuhiri, Rongo-whakaata. Te
 Kura-a-mahaki, Ngati Konohi, Te Atanga-a-Hauiti. Te Whanau-
 a-Ruataupare, Ngati Porou, huri noa te Whanau-a-Tuwhakai-
 riora, Ngaitai, Te Whakatohea, Tuhoe katoa. Ka  whiti koe i
 tena waka ou, e uta ki to waka ki a Te Arawa e hoe ki a Ngai
 Terangi hoe tonu ki Moehau, e huri ki nga ngaru o Tikapa.
 ma  Ngati Paoa, ma Ngati  Maru, ma  Ngati Tama-te-ra koe  e
 powhiri mai. E  ahu ki a Ngati Whatua  ka  haumiri atu ai e
 koe i Kakeao. ka tae ai koe ki Haumu, heia ra te rimu rapa ki
 a koe, tawhiua ki maui ki matau ka whakaango ai i a koe ki
 te wa ngaromanga e koro e! Haere ata ra Haere atu ra!
   Haere e Mohi  e. i te ra e whiti ana! Haere ra e te whaka-
 marumaru  o Uenuku  e! kei ao ko te ra e, kia taratara atu e koe,
 taratara tu kei hau ai te moenga roa, kia pa i te ua i te rua e.
 kei tae kei hoki ake to koiwi ora ki te ao na i?

           Haere ki a Te Piwa raua ko Te Heuheu.
   Nga pani, nga tamariki, tena koutou katoa. Nui atu te aroha.
 nui atu, nui atu.
                                  Na  Taite Te Tomo.

828\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE     TOA  TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


  KO WAI TE MEMA HEI POOTITANGA?
              P. H. Tomoana.
  Ehara  tenei i te patai e tika ana kia waihotia hei mahara-
hara ma  nga kai-pooti o Te Tairawhiti i muri o tenei paremata
e tu nei inaianei, notemea timata mai i te paremata tuatahi i
tukua  atu ai te Maori kia  uru ki reira tae mai  ki tenei  ra,
ara, mai i te wa i uru ai a Tareha Te  Moananui, te mema
Maori  tuatahi, heke iho kia Karaitiana Takamoana. te mema
tuarua heke iho kia Henare Tomoana, te mema tuatoru, heke
iho kia Wi pere, te mema tuawha, heke iho kia Timi Kara, te
mema   tuarima, tae mai kia Ta A. T. Ngata, te mema tuaono e
tu nei, katahi ano ka puta nga manakohanga a te hunga kua
 riro atu nei i mua  i tatou.
  Ahakoa  pehea te whanui, te whaiti, te hohonu, te papaku
 ranei o ratou whakaaro me  nga mahi  i roto i o ratou nei ra,
 ahakoa pehea te whakaeke o te Iwi pakeha, me nga tuanga i
nga huarahi mo era tu whakaeke, ahakoa i wahi ru-rua tonu te
 whakaaro  o etahi o ratou, etahi ki tahitaha, etahi ki tahitaha,
 tatu ana i roto i enei ra ta ratou tukunga atu i a ratou me o
 ratou mana whenua, mana  atua, kia riro i raro i Te Ture Nui
 o Te Emepaea   o Te Kotahitanga o  Ingarangi, Katara ni, me
 Airana, me nga Tominiana i waho atu o enei.
   Otira kaore i warewaretia e ratou me o  ratou kai arahi te
 whaka takoto tetahi wahi hei taanga manawa mo ratou me
 nga uri e puta mai i muri i a ratou, ina maharatia e ratou kei
 te kaha, kei te mama, kua waia ratou ki te whakahaere i a
 ratou me o ratou mana tawhito, haaunga ia nga mahi kai tang-
 ata nei. kia wehea tetahi wahi hei mananga mo era ahuatanga
 katoa.
   Nga hua i kitea ake. me nga whakamatauranga i era wahi
 koia enei Tuatahi: —
   Te kupu  a Te mema  tuatahi ki te paremata ara a Tareha
 Te Moananui, i runga i te kaha o te mahara o te iwi kia mohio
 ratou ki nga hua o tona urunga ki tera turanga teitei, ka pata-
 itia i te hui i Te Waiohiki: —
   "Pehea tena wahi me tena mahi i haeretia ana e koe?"
   "Kaore he  painga. Heoi ano ko te po kia moea ka ao  te
 ra. "  I muri i tenei ka uru ko Karaitiana Takamoana. ko te
 kupu  i mauria mai ki te kaainga he whakatutu ki te patai a
 te iwi i Pakowhai: —
   "Pehea   ake  tau  haere?"  Ka  whakautua  e Karaitiana, "
 Kaore  he painga o tenei tu ahua i au nei. te turi me te waha-
 ngu. Ma  te reo kihi ka taea atu ai ona hohonutanga. "
   I muri  i tena ka uru atu ko  te taina o Karaitiana ara ko
 Henare  Tomoana. I uru ano hoki ia ki Te Whare Ariki i
  muri mai, tae noa ki tona matenga.
    Koia tenei ko te waiata i titoa e Henare Tomoana i a ia i
  te Paremata: —

Akuhata 1, 1928. TE  TOA TAKITINI, 829


         Tenei ka noho  i te paremata
          Pa-rara ki Te Uru nga whare o Kuini
          Nga whare  enei i mahia atu nei
           Nga  ture kikino mo  te iwi Maori e—i.
          Ko  Taiaroa ra te heti o nga mema.
           Na ana  te motini mo  te motu katoa.
          He  aroha noake nga iwi o te motu,
          I tu mai ai e a Te Mohi Tawhai,
         Te Mema  o Ngapuhi na—i.

          Kumea  mai ra te pooti kia mau
           Hei  ngaki i te mate  o te iwi Maori.
          Piki ake matou ko aku hoa ki runga,
          He  whakaaro kotahi piri tonu matou.
           I rehua iti nei. ka hinga nei matou ra—i!

           Tera koutou kei te tuku kahiti
          Ki te tumuaki e nga kooti whenua!
           Ka noho  i reira ko nga kai-tawari.
          Ko te mea tena nana i huna atu.
          Te mana  nui tonu o te Iwi Maori na!

           Ehara a Kerei i te hoa piri pono
           Mo  te Iwi Maori e kimi nei te oranga.
          Na  ana nei hoki ra ka raru Te Atiawa
           I mau ai a Te Whiti i runga o Taranaki
           Na  ana nei hoki  ra te pire reiti nei.
            Te  pire tiuti nei, me te heti o Kuini  e—i.

           Tenei ra e te iwi ko te mate i o mema,
          Ko turi ko whango e ko pohe i aku whatu.
           Huri kaurapa noa te tinana i te whare,
           Tu-tahanga noa te marae o te pakanga
           I te kapetautanga  o te arero i roto ra!

 Kanui te whakamiharo  iho ki enei maharatanga a nga kauma-
 tua nei. No nga ra i a Wipere ko enei kupu e rua: —
          Tuatahi. "Ina tonu te ngaio nei.
                 Ki te he taku korero
                  Ki konei au tarona ai. "
         Tuarua: "Whakamahia  te paku whenua ki te kaanga. "
   Na  te moreho o nga kaumatua nei (kaore hoki ra he honore
 nui  ake i tenei karangaranga no to tatou koroua)  ko enei
 kupu a Timi: —
   Tuatahi. No te hui i Te Waipatu. 1889 Ka pataitia mehemea
 pehea te kupu mo  te reiti i nga whenua Maori.
   Te whakautu  a Timi: —"Kaua   hei  utua nga  tono  reiti
 mehemea   kia mau tonu koutou ki nga huarahi o koutou tu-

830               TE TOA  TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


 puna, me  te whakawhiti  atu ki pakowhai i runga  waka.
Engari ki te haere koutou ma nga huarahi kua mahia nei me
te piriti i Ngaruroro, he mea  pai ano 'pea' te utu i nga reiti.
  Te kupu  tuarua ko te nei "TAIHOA. "
  Kaati kua heke iho tenei ki te ao marama i a tatou tonu nei
e te iwi. Otira me ata waiho atu koutou e hoa ma i waho atu
o  Ngati Kahungunu o Heretaunga nei ko nga kupu  enei a
Ngata  e whakaputa ana ki o koutou aroaro, ki nga aroaro me
nga marae o koutou maatua me  o koutou tupuna kua ngaro
 tata ake nei.
        (1) Whakapaitia   o koutou marae
         (2)Tukutukua a koutou tamariki ki te kura
        (3) Whakamahia  o koutou whenua
          (4) Kua  tata nga  riihi te mutu. Whakariterite, kia
            mutu  rawa  ake kua noho  rite ki te tango, ki te
            mahi i aua whenua.
         (5) Whaka-kaporeihana i a koutou mo  nga whenua
             kei te nui i roto Waimarama. Manawaangiangi,
             Tangoio. Tutira. Puketitiri, me Aorangi. Owhaoko
            me  Te Awarua.

   Ko te putake i tuhia iho ai enei korero kia ata whawhai ai
 te pangapanga i o tatou whakaaro morehu e kumea ketia nei,
 e whakaekeekea  nei ki runga i nga poropititanga a era atu
 tangata, ka mahue iho nga whakaaro nunui e takoto-a-ohakitia
 nei i roto i o  ratou marae, i haeretia ai te motu   e ratou, i
 whakatakototia ai nga kupu  ki roto i era atu marae maha  o
 te motu i te ra e houkura ana te mana me te kupu ka waiho
 mo roto i tenei ra, kaore nei he whawhatanga iho ki nga kupu
 tohutohu, ki nga kupu  whakahau tutu ana  te werawera.
 kikimo ana nga whatu ki te kawe i te kupu kia rangona, kia
 manaaki tia e te iwi i nga huihuitanga tangata, he aha tatou e
 kume  ke nei! Ki te whakatakia paitia nga kupu me nga mahi
 a o tatou kai-arahi i roto i nga take mahi i nga take korero
 (politics) ka marama  tonu tatou ki te haere whakamuatanga
 o nga tohutohu me nga  mahi engari na tatou ano i moumou
 te haora me  te meneti.

   A  Tareha, a Karaitina, a Henare a Wipere. a Timi Kara, na
 o koutou matua  me o koutou  tupuna katoa i whakatutu, me
 te nui o a ratou whakamihi ki enei o ratou.
   No nga ra i a tatou ko tenei pekanga o nga whakaaro o Te
 Ao  Hou. Tutuki tonu to tatou whawhatanga iho. Ko  te hua
 o tenei whawhatanga ko nga tohutohu kua  korerotia ake ra
 kei runga. Kaore  enei korero  i makaia  noatia ki te parae.
 engari i horahia ki nga marae maha roto o Heretaunga. Otira
 no  roto i tenei ra, ina ra e whakamiharo iho nei kia tatou e
 noho-a-matakana, e noho-a-kati-pupuhi, e ai te titiro atu i te
 tutenga a nga whakarawe a "Te Reipa  paati. '
   Kaati mai  i te kati pupuhi! He pai ke te Rangimarie.

Akuhata 1, 1928. TE  TOA TAKITINI. 831


 HE KUPU KARAIPITURE MA TE NGAKAU
           WHAKAARO.
    Mehemea   kei te pouri te ngakau tirohia Hoani, 14
    Mehemea   ki te he koe i te tangata. Waiata, 27
    Mehemea   ka  hara koe. Waiata 51.
    Mehemea   ka mahi  koe. Matin, 6. 19-34.
     I mua  o te karakia. Waiata, 84.
     Ka pa  he raruraru ki to tinana. Waiata, 91.
     Ka pouri  to hinengaro. Waiata, 139.
    Ki te whakaaro koe kia whai hua tika o mahi, Hoani, 15.
    Ka  awangawanga  koe, Hoani. 7-17.
    Ka  mokemoke  koe. Waiata, 23.
    Ka  wareware koe ki o manaakitanga, Waiata, 103.
     Te  tauira a te Karaiti i whakatakoto  maiai, Matin, 5.
     Ta Hemi  tauira mo  te Karaitiana. Hemi, 1: 19-27.
    He  kupu whakaora i to whakapono. Hiperu. 11.
    He  kupu hei whakakaha i a koe, Hohua. 1.
     Mo  to hiahia kia tatu te rangimarie, Matin, 11. 28-30.
     Ta Paora ritenga mo te noho tika, Korohe, 3, 12-17.
     Ka  haere koe ki o  mahi. Waiata. 121.
     Ka pukuriri koe. ka whakahe, 1 Kori, 13.
     Ka  whaiti o inoi ki a koe anake, Waiata, 67.
     Ta Paora  ritenga mo a tatou mahi, Roma, 12.
    Ka  pau o whakaaro  ki te mahi moni. Maka 10: 17-31.
     Ta  te Karaiti tauira mo te inoi Ruka 11: 1-13. Matiu, 6. 5-15
                    Tirohia Waiata, 119: 105,
                                              me
                          Ihaia 15. 10-13.


       PIWA  TAIPO  (Typhoid Fever).
                 T. WI-REPA, M. B., Ch. B.
 (Ko  te timatanga o enei korero kei te pepa o Aperira p. 768. )

          MO TE TAHA KI TE TURORO.
   Me takoto te turoro i runga i te  moenga. Kauaka   hei
 maranga mai  mo te ono wiki. Kia rua nga tangata hei tiaki
 ia ia: Kotahi mo te awatea kotahi mo te po. Kauaka  rawa
 hei mahue noa te turoro, kei mahi i nga mahi he. Kauaka hei
 heke ki raro o te moenga ki te paru, ki te mimi ranei. Me
 hoatu he " bedpan,: " kia ahei ai tona mimi, me tona paru ia ia
 e takoto tonu ana. Mo  te mimi  tera ano etahi patara i ata
  Ka  ora te mare i te WOODS' GREAT   PEPPERMINT
 CURE.

   Te  rongoa tuatahi mo te mare  mo  te matao mo  te puru
 WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE.

832               TE TOA  TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


hangaia mo tena take: he piko nga kaki.. Mehemea ka taea
tenei me tiki. He wa ano ka hoha te turoro kaore e mimi ia
ia e takoto ana. Kei ponana ki te whakaara. Mehemea  ka
tino kore e taea e ia te mimi ia ia e takoto ana. me ata whakaara
ake ki te taha o tona moenga. Ko te tikanga ia, kaua rawa hei
maranga.
mitara.
                 MO TE PARU.
Ko  te tupato ki tenei te mahi tino tohunga o te tiaki piwa taipo.
Kei roto i te paru te ngarara purapura o te mate nei. No reira
kauaka  e ringitia noatia ki te marae ranei, ki ro kaari ranei,
ki waenga patiki ranei, ki ro wai ranei. Ko etahi tapuke ai i
te paru. E he ana ano tenei. He ora roa nga ngarara nei ki te
tapukea; e tae ana ki te iwa marama. Ki te hurahia ake te
oneone e te parau, kei te ora tonu nga ngarara nei. Tetahi, he
tahia e te wai ki roto i nga wai unu o te pa, o te whanau ranei.
Ka  inumia enei wai, ka tipu te mate nei ki roto i etahi. No
reira kauaka hei tapukea. Te mea tika he kohua ki roto i te tini
karahini ka waiho i kona koropupu ai mo te hawhe haora ka
mutu  ka riringi atu ki tau wahi e hiahia ana. Kua  matemate
katoa hoki nga ngarara i te wai koropupu.
  Me  paepae motuhake mo te paru. Me hoatu he rongoa Jeye's
Fluid ranei, Lysol ranei. Kerol ranei, ki roto i taua paepae. Me
uhi te paepae kei tau he rango ki roto. Ko  nga ringaringa o
te hunga  tiaki me  horoi ki te wai rongoa kei roto i tetahi
peihana motuhake  ia wa. ia wa, e pa ana ki te turoro. Ko nga
kaka me  nga hihi o te turoro me paera katoa.

            TE HOROI I TE TURORO.
  Me  horoi  te turoro i te ata. i te ahiahi. Me  whakarite he
haora. Engari he mahi tohunga taua mahi. Mehemea   he
Neehi  kawanatanga kei te tata mai, mana e horoi te turoro, e
whakaako  ranei nga kai-tiaki ki tera mahi. Kauaka te turoro e
whakaarahia; me  waiho  tonu kia takoto wharoro ana. Me
motuhake  he peihana horoi mo  te turoro. Me  motuhake  he
maramara  paranene  hei horohoroi i te tinana. Me hora  he
tauera ki raro i te turoro. He   tauera  maroke   tetahi hei
whakamaroke. He wai mahana  kei roto i te peihana. Ka
hopihopi i te paranene, a, ka horohoroi i te tinana, a. huri noa.
I muri iho ka whakamaroke  ki te tauera maroke. Kia tupato
kei heke te wai ki runga ki nga kaka moe. ki te moenga ranei.
Ka  maroke  te tinana, ka pani i te kiri ki te methylated spirit.
Hei muri  i tena ka ukui-kui ki te boracic powder. Ko te take
o tenei hei whakamaro i te kiri kei pahore. Mehemea hoki ka
pahore  te kiri o te turoro ka pa he aitua nui. Kei nga  toa
katoa o te Motu enei mea e hokohokona ana. Me  horoi ano
te waha nga  niho, me te arero i te ata, i te ahiahi. Me hoko
mai  he paraihe  mo  nga niho. He  "wruru katene"  (cotton
wool)  te mea pai hei horoi i te arero, me nga paekaha; he
ngohengohe  hoki tenei mea.

Akuhata 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 833


          TE WHANGAI I TE TURORO.
  Kua  whakahuatia ake ra te ahua o te whekau. No   reira
kaore i tika ki a whangaia ki te kai maro. No  reira hoki ka
whakataua  e te huihuinga matauranga o nga rau tau maha ka
taha he wai te kai tika. He roa te turoro e takoto ana. Me
pupuri tona kaha ki nga momo kai ano e tika ana: Kaore i nga
kai maro. Nga kai tika ko nga kai kaore e nui te hanga paru.
Aua  kai he ti, he kawhi, he cocoa, he hupa, he wai pikaokao,
he wai puha, he wai raihi, he miraka. Mehemea  te turoro ki
te kore e pirangi, ki te miraka, kaore he tikanga; e hara hoki
tenei i te tino kai pai rawa. Me hoatu he miraka ki roto i te
ti, i te kawhi, i te cocoa. Ki te hoatu he miraka me whaka-
hanumi  ki te wai-pare (barley water) ki te wai raima (lime
water) ranei. Ki  te puta he miraka maro i roto i te paru, me
 whakamutu  te hoatu i tenei kai. Mehemea   kei te torohi te
 turoro, me whakamutut te hoatu miraka. Tera ano tetahi mahi
 pai mo  te miraka, kei te neehi e mohio ana, ko te mahi e kia
 nei he " pasteurisation. " Tetahi wai pai  he  wai   remana.
 Kotahi te whakainutanga i te turoro ki ona wai i roto i te rua
 haora. Me hoatu te wai ki roto i te " Feeding Cup. " Kei nga
 toa tenei taonga. Ahakoa  te tupuhi haere o te turoro, ehara
 ma te hemokai  a ia e patu. Ka taea e nga wai nei te pupuri
 tona manawa tae noa ki te wa e heke ai tona wera. Ma  te
 whangai huna ki te kai maro ka aitua. Ka  toru nga ra e tau
 ana te wera ki raro ka  whakamatau   ki te whangai  ki te
 hararutu (arrowroot) kohua  ki ro miraka. Ka  taha tetahi
 toru ra ake, ka hoatu he paraoa whakangohengohe ki ro miraka
 wera. Kia pepe rawa te paraoa. Ka  taha tena ra ka hoatu
 he heki kohua; kauaka e maro te kohua. Hei muri i tena ka
 hoatu he jelly. Kanui  enei kai mo nga ra tekau  ma   wha
 tuatahi i muri iho i te hekenga o te wera: ara. te heki, te raihi
 kohua, te paraoa-miraka, te jelly. Kia taha te tekau ma wha
 ra e poko ana te wera, ka whakamatau  ki te " minced meat. "
 ki te riwai hoki. Kauaka hei whawhai ki te whangai ki nga
 kai taumaha. Me  ata haere te whangai.
                       RONGOA.
   I nga hohipera kaore e hoatu ana he rongoa. Kotahi mano
 e rima rau nga turoro piwa taipo a Osier. Ko te nuinga kaore
 i whangaia ki te rongoa. He maha nga turoro piwa taipo kaore
 e kite ana i te Takuta. Ko nga whanaunga   ki te tiaki, kaore
 he rongoa, ka ora tonu. He maha  nga paanga nui o te mate
 nei ki te Tai-Rawhiti nei. I motuhia he pa  mo nga  turoro i
 raro i te tiaki a nga neehi a Te Kawanatanga. Kaore  he
 rongoa e hoatu ana, ka ora tonu. Te rongoa nui tonu, ko te
 whakatutuki i nga tohutohu kua tuhia i runga nei. Mehemea
 e tata ana ki te Takuta, ki te Neehi ranei me haere ki a raua.
   MO  TE  PARU. Kauaka hai hoatu he rongoa whakatikotiko.

   Mo  te mare o te Tamariki  whangaia  ki  WOODS'    GREAT
 PEPPERMINT CURE.

834              TE  TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


Ki  te hoatu he rongoa whakatikotiko, katoroera, tote, wai-
harakeke, e hara ana koe ki te maramatanga, ki te Ture. Te
mea  tika, ia rua ra, ka papu i te whero kia puta mai te paru.
Koianei taku whakahaere, me  ta etahi takuta waia ki te tiaki
piwa taipo. He mohio te neehi ki te mahi. Mana e whakaako
nga mea e kuare ana.
  MO  TE PUPUHI  O  TE PUKU: Kia tino tupato rawa atu.
Me  tatua te puku ki te hiti, kia kiki tonu. Me whakapiripiri
ki te paranene i tukua ki roto i te wai paera, ka takawiri. Me
whakamaturuturu he turpentine ki runga i tana paranene wera.
He  pai ano ma te neehi e papu te whero kia puta te hau ki
waho.
  MO TE NGUTUNGUTU   AHI: Me whakaiho te mahunga.
Mehemea  he tata ki te Freezing Works, me tiki he huka pohatu,
hei whakamatao  i te mahunga. Me  tango mai he ice-cap i te
chemist ka whakaki ki te huka, ka uta ki runga i te mahunga
ki te kore he huka, me kaka noa ka tuku ki ro wai ka taka wiri,
ka uta ki runga i te mahunga. Kia tupato kei heke te wai ki
runga i te pera. He ruarua nga turoro ngutungutu-ahi.
  MO  TE KAHA   O TE  WERA: Me horohoroi te tinana ki te
kaka whakamakuku ki te wai mahana paku nei. Mehemea he
huka  e taea te tiki koiana te mea tino pai. Me whakapiri ki
te mahunga, pera i tera kua korerotia ake ra. He iti nga turoro
e eke ana ki tenei ahua.
  MO TE HEKE TE TOTO I TE WHERO: Me whakaatu ki te
Neehi. Me waiho kia ata takoto ana; kaua rawa hei whaka-
korikoria. Ko nga wai e hoatu me matao katoa. Mehemea
he huka  pohatu e taea te tiki, me uta he ice-cap ki i te huka
ki runga i te puku. Me whakamutu te papu i te whero mo te
kotahi wiki. Tena kei te takuta, kei te neehi ranei te rongoa
hei whakamutu   i te toto. Kotahi hekenga o te toto, he ahua
pai. Ka rua ana, a, neke atu hoki, kanui rawa atu te kino. He
tohu tino taumaha tenei. He wai-harakeke te kai us i taua toto
 kia heke.
  MO  TE  KORE  E  MOE: Kei te Takuta raua ko te Neehi te
rongoa tika. He pai te huka pohatu ki te mahunga pera i nga
whaka-upoko  ka hori ake ra. Me whakapouri te ruuma.
  MO  TE  TOROHI: Kia nuku  atu i te ono parunga i te ra ka
 mohiotia he tohu whakawehi. Kei te takuta me te neehi e
 mohio ana te rongoa tika. Mehemea   he kaha te torohi me
 whakamutu  te kai-miraka. Me  tatua te puku, me whakapiri
 hoki he kaka wera.
               WHAKATUPATO.
   Ka ara ake te turoro i te mate piwa taipo, kanui tona kiakai;
 a. ka pirangi whanako kai hoki. I aua wiki e rua i muri iho o
 te hekenga o te wera kia kaha te mataara o nga kai-tiaki. I
 runga i te mea kaore e taea te pehi te hiakai o te turoro ia ia
 ka ora ake. he mea tika me hoatu pakupaku he kai ia rua haora.
 Tae rawa ake ki nga haora mo nga kainga nunui, kaore i te kaha
 rawa te hemokai. Ehara tatau te Maori i te tauhou ki te mate
 nei.