Te Toa Takitini
               Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
  Nama 73. HASTINGS. Hepetema. 1927
 HINOTA  O TE PIHOPATANGA   O  WAIAPU.

      Koi te Paraire te 30 o nga ra o Hepetema   nei ka hui te
  Hinota ki Nepia.
      I te 7. 15 a. m. te karakia Hapa.
       I te 10. 30 a. m. ka hui ki te Whare-karakia (Cathedral) Hei
           reira karangatia ai te roru o nga mema.
      I to 2. 30 p. m. ka hui ki te whare -hui o te Hinota.
      I te Ratapu ko nga karakia nui i te Cathedral.
      I te Turei i te 10 a. m. ko te Hui Topu o nga Komiti Tumu-
  aki o to taha ki te iwi Maori. Me tae mai nga mangai e whaka-
  ritea ana o ia komiti tumuaki ki tenei hui. He nui nga tako hei
  mahi  ma  tatou.
       Kei te tono hoki te Kai-tiaki o nga moni o to Pihopatanga,
   kia kuha nga  pariha Maori ki te whakariterite i nga nama kei
   runga i tena pariha i tena pariha. ka mau mai nga moni e rite
   ana ki ta tatou Hui Topu, kia mama   ai tera wahi o nga mahi.


            TARI  O TE  OKA.
       No te po o to Turei, te 30 o nga ra o Akuhata nei. ka hui te
  Kaunihera  o Tamatea, me  etahi o nga rangatira o Heretaunga
   ki to Y. M. C. A. i Hehitingi, ki te pohiri, ki te manaaki i te takuta
   hou o te iwi Maori, ara i a Takuta Erihana (Ellison) kanui te
   pai o nga kotiro me nga whakariterite.
       Ko  te riiwhi tenei o Te Rangihiroa. He tangata pai mara-
   ma ngawari, a tera hoki e whakapau i tona kaha ki te rapu i te
   ora tinana  mo  tana iwi Maori. E  te iwi. manaakitia, to tatou
   rangatira te kai-arahi i a tatou ki nga taumata   mamma    e kite
ai tatou i to taonga nui e whaia nei e to ao. ara te ora mo tatou.
   me u tatou tamariki.

           Registered at the G. P O. as a Newspaper.

TE TOA  TAKITINI.
              Te Utu  mo te Pepa 10/- i te tau.
  Me  penei nga  reta "Te Toa  Takitini, " Box 300, Hastings.
644          TE  TOA  TAKITINI           Hepetema, 1927
               NA  ARIKI.

    Kei  te rangona nuitia tenei reo hou i roto i to iwi Maori.
"NGA"    Ariki, "ma  Nga  Ariki e manaaki, "   me toru tangi o te
reo inu whakahuatia  te Atuatanga. E  hoa mu. kia wehi, kia
 ihiihi te whakahua i to ingoa tapu rawa o to tatou Matua i te
 wahi ngaro.
     Tena  tirohia a tatou karaipiture e koro rawa e kitea, tetahi
rarangi kotahi e whakautu, mai ana, he mea tika ano kiu whaka-
 huatia te "Nga" i te taha o te Tokotoru Tapu. Matua Tama.
Wairua Tapu. Kei te he te whakahua i to "Nga" mo te Atua-
tanga. Ko tetahi o ngu  take nui  i whiriwhiria ai e te atua a
Iharaira he iwi mona, kia waiho ai ma ratou o pupuri te akora-
nga  me te kaupapa o te Atua kotuhi. Hu maha  nga  whiunga
a  te Atua i a Iharaira i to ratou whakarerenga i te whakapono
ki te Atua  kotahi. 1 homai  e te Atua nga  ture kotahi tekau ki
 u Mohi hei whakapumau i to ratou whakapono: "Ko Ihowa ahau.
ko  tou Atua: aua etahi atua ke atu mou  ki mua atu i ahau. "
E  ki ana te Whakapono  a Atanatiu: —

     "Ko to Matua  to Atua, ko te Tama te Atua ko te Wairua
    Tapu  te Atua. Ehara ano ia i te mea tokotoru nga Atua.
     engari kotahi ano Atua. "
     Ho  uaua tenei korero te whakamarama. Otira, me pehea o
 mau  ai i to hinengaro tangata te hohonu, te whanui, te ikeike.
 o nga whakaaro o te Atua. Noreira e tika ana kia takoto uaua,
 notemea ko tetahi wahi anake e mau ana i a tatou i tenei wa.
     Te tahi kupu whakarite o mua iho mo te Kotahitanga o to
 Tokotoru ko te Ra. Kotahi tonu to Ra e whitu nei. 1 haere mai
 i roto i taua ra te mahanatanga, me  te maramatanga. Kaore
 e kiia e toru nga ra engari kotahi tonu. Kaore  te tangata e
 pohehe ki tu karanga ei, ka mahana Nga Ra o tiaho nei. Engari
 ka ki. To ra. Waihoki, kaua e kiia "Nga"  Ariki, engari te Ariki,
 to Atua ranei.
     Ko  te whakahua tokomaha i te Atuatanga. he whakahokia i a
 tatou  ki te  wa o te pouritanga, ki te wa i karakia ai o tatou
 tipuna ki nga Atua maha o te ao tawhito o te Maori.
     Ko to akoranga a to Hahi mo to Atuatanga, kua oti te whaka-
 kaupapa  e to Hinota  i tu ki Ranana  i to tau 1562. ara ka. 365
 ngu tau  o tana kaupapa  e takoto ana, a kaore rawa i taea to
 whakakorikori. Ko tau a kaupapa kei te whakarohe. Nama 1.

Hepetema, 1927        TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_643

    1. Mo te Tokotoru Tapu kia whakaponohia.
    Kotahi rawa te Atua ora, to Atua pono no tua whakarere.
a ake tonu atu: kahore ona tinana, kahore ona wahi, kahore te
mamae  o pa ki a ia: kahore he mutunga mai o tona kaha, o tona
mohio, o  tona pai: ko ia te Kai-hanga, to Kai-whakau o nga
mea  katoa o nga mea o kitea ana. o nga mea hoki kahore e kitea.
Taua  Atua kotahi nei. he Hunga Tokotoru: te Atuatanga o taua
Tokotoru, kotahi tonu; te kaha, kotahi tonu: to ora o tua whaka-
rere a ako tonu atu. kotahi tonu. Tauri Tokotoru nei. ko te
Matua. ko te Tama, ko te Wairua Tapu.

           TIROHIA NGA KARAIPITURE.
    Ko  enei kaupapa katoa kua whakahuatia i runga ake nei he
mea  tango mai  i roto i nga Karaipiture. Tenei etahi rarangi hei
 tirotiro ma te hunga e tino rapu aua i to marenatanga Kia pai
to titiro, me te inoi ki te Atua, kia tukua iho he maramatanga,
 kia kite pai ai tatou i to huarahi hei hokinga atu mo  tatou ki
 roto ki te kahui pono o te whakapono Karaitiana.
     Hoa. 4. 24. —"He   Wairua  te Atua, me karakia hoki nga kai-
 karakia ki a ia i runga i te wairua i te pono. "
     Tiu. 6. 4. —"Whakarongo   e  Iharaira: ko Ihowa ko  to tatou
 Atua, he Ihowa kotahi. "
     Tiu. 4. 35—"I   whakakitea mai  ena mea  ki a koe kia mohio
 ai koe ki a Ihowa, ko ia te Atua; kahore ke atu i a ia. "
     Ihaia 44. 6. —"Ko te kupu tenei a Ihowa o nga mano, ko ahau
 te tuatahi, ko ahau ano te mutunga; kahore atu hoki he atua. ko
 ahau anake. "
     I Kori. 8. 4. —E   ki ana a Paora: —"Kahore  hoki he atua ke,
 kotahi anake. "
     Karatia 3. 20. —"Kotahi  ia te Atua. "
     I Kori. 8. 6. —"Ki  a tatou ia kotahi ano atua, ko te matua.
 ko te take ia o nga mea katoa e ahu ana ano tatou ki a ia: kotahi
 hoki Ariki, ko Ihu Karaiti, nana nei nga moa  katoa, nana hoki
 tatou. "
     Tera  atu te nuinga o nga rarangi nei, otira kua rahi enei i
 runga ake nei.
     I whakatupato  te Atua i a Iharaira kia kaua e whai i nga
 karakia ki nga Atua  maha  o nga tau-iwi. He mate  hoki te mu-
 tunga iho. Ko to hunga ia e pupuri pono ana i to kaupapa a Ihowa
 ka manaakitia ratou. Kaati noa i konei enei whakamarama mo te
 hu o te whakahua  i te kupu nei Nga Ariki. Whakarerea  patia
 ake taua kupu  e nga hoa, ka hoki mai  ai ki to karanga tika i
 te ingoa tapu  o to tatou Matua  i te wahi ngaro. "Kia tau ki a
 koutou te manaakitanga a te Atua Kaha rawa, a te Matua, a te
 Tawa, a te. Wairua Tapu. Amine.
      Ka  pa te mate ki te tamariki whangaia ki te Wood's Great
 Peppermint Cure.

646\_\_\_\_\_\_\_\_TE  TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_Hepetema. 1927


  NGA  HUARAHI   O TE MATAURANGA.
                     Na R. T. K.
    Me ki e au whanau ana mai  te tangata ki te ao timata ana
tana ako taea noatia te ra o tona matenga. Ko  io tino kai-whaka-
ako o te tamaiti ko tona koka. Na  tona koka in i whakaako ki
te korero, ki te whakaaro, ki te mahi. Na tona koka ia e whakaako
ki te whiriwhiri i to pa! i to kino: i te tika i te he. Ko tenei e take
i kaha ai te pakeha ki te whakaako i nga tamariki wahine: i hunga
ai he kura nunui mo a ratou kotiro. No te mea ko nga kotiro hei
kaiwhakaako mo  a ratou na tamariki, mo enei whakatupuranga e
heke iho nei. Ma  te pai o nga koka ka pai ai hoki to iwi. He
tika rawa te korero a te pakeha, ko  nga koka  o nga tangata
nunui he  wahine papai. Pai koka  pai tamaiti kino koka kino
tamaiti. Ko  tona koka te kai pokepoke o te ngakau o te tamaiti
Ko  nga whakaakoranga a tona koka e kore rawa e warewaretia
e te tangata no te moa no te ngawaritanga o te ngakau, i whaka-
tokia ai.
     Ko te korero a etahi tangata e mea nui kaore he painga o te
whakaako  i nga tamariki wahine ho tino pohehe. No nga tangata
kuare tena reo.
     Kaua  tatou e ki kia tae rawa te tamaiti ki te kura ka timata
ai tana ako. Ko to wharo  kura tuatahi o to tamaiti ko tona
kainga ake ara ko to wahi e kiia ne; e te pakeha ho te home. Ko
te  tino kareti tena. I uakina  mai hoki te tamaiti i roto i nga
ringaringa  o ona matua  ki te
reira, e hine ma, o tama  ma: e kui ma e. kia ngakau-nui
te aukaha  i nga ngakau o a koutou tamariki kia toa ai ratou ki
te tu ki nga ngaru nunui o te ao.
     He  tino tikanga  na te tamariki te whai, te ako, i o ratou
matua, i o ratou tuakana, i o ratou hoa. Ko ta te tamaiti mahi
tona he  ako i te reo. i nga mahi, i nga tikanga, a tona koka, a
nga  tangata o kite tonu ana, o rongo tonu ana, ia. Haere ake
 i nga huarahi maniania  me to titiro whakamuri ano tona pea he
 tamaiti kei te aru i a koe. E ki ana  a Te Karaiti he hara tino
 nui tena te he o te tamaiti i te tangata.
     Ko nga  matua  whai-whakaaro e tupato ana ki te ata whiri-
 whiri i nga hoa mo  a ratou tamariki he mana tino nui hoki to
 nga hou ki tu hiki ki te tuku ranei i te tamaiti. 1 nga kura hui-
 hui ka whakarongo nga mea pakupaku ki nga mea rarahi e korero
 kino ana, e korero wahine ana. e korero tane ana ranei.
     1 taku huakanga i aku korero i ki au e ako ana te tangata
 mai o tona whanautanga  tae noa ki tona matenga. Kaua tatou
 e mea  hei te kura anake ako ai. Ko  te kareti nui 
 e ako  ai to tangata ko te ao. He  korero 
 Timi Kara, he poto noa  tonu kuranga, kaore ia i tae ki nga
 kareti, ka mutu ano tona kareti ko te ao. I whakarongo a Timi
 Kara ki nga tangata matau, i korero i nga tino pukapuka, i titiro
 i whakarongo ki te ao. Ko te tino pukapuka nana ia i whakaako
 ko te Paipera Tapu.
     Kaore  he  o te ako, kaore he mutunga mai o te
 matauranga. He huhua  nga huarahi, he huhua nga kai-whaka-

Hepetema. 1927           TE  TOA TAKITINI      \_\_\_\_\_647
    
           " REWHAREWHA"
             (T. Wi REPI, M. B., Ch. B., N. Z. )
      

648\_\_\_\_\_\_\_\_TE    TOA  TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_Hepetema. 1927

korero e mau iho i runga nei. Heoi ano ko tu kupu nui tonu e
rangona nei i te ra, i te ra. he "rewharewha"' te mate o te
tangata.

          PUTAKE O TE REWHAREWHA.
  Ehara  tenei i te mate  e arotia nuitia ana e  te tangata anei
nga whakahawea: "E  tama he rewharewha noa te mate o mea. "
"E tama he rewharewha noa e ia; apopo koua ora. " "Tou mato
e tangata ware he rewharewha noa. '' Koianei te tako i kore ai o
tupato te tangata kei pangia ia e te rewharewha; i kore ai hoki e
tiaki ia ia ina pangia ia e tana male.
    Ki te reo tohunga kore o te Iwi. te putake o te mate noi he
matao: ara he noho i te wahi matao, he noho i roto i nga kakahu
maku, he noho i roto i nga hu maku, he noho ranei i tetahi wahi
e pupuhi ana te hau. Ka  tapaia taua mate e te reo nehera o te
pakeha, he "cold", ara. he "matao'', he "makariri". I runga i
tena whakapono, ka whakaarohia e te kuare, ko te rongoa pai he
tahu ahi i ro whare, ka pa i te tatau, i te mataaho, i nga wini.
kia mahana  ai. a, kei uru mai hoki te anu ki roto i te whare.
    Engari i ahua pa  tata atu ano te matao ki te putake o io
mate  nei. Ko  tona tata tenei. Ka  whaka-ngoikoretia e ia te
tinana o te tangata. Kaore ano i pangia te tangata e te mate nei
ka papangia  nga wini, nga tatau. Ka  ngongo te tangata tona
wahine, me  ona tamariki i te hau kino. Ka  whakangoikoretia te
tinana. Hei te taunga mai o nga purapura o te mate nei ki roto
i te ihu o te tangata kua heke te kaha o tona tinana i te ngongo-
nga i te hau kino ka whai pakiaka ana purapura. Ka rongo taua
tangata i te rereke. Kua pangaia ia e te rewharewha. Kua tipu
nga purapura nei ki roto ki tona ihu. Te ingoa o nga purapura
mate  nei he "disease germs", he  "microbes", he "pathogenic"
organisms" ara, he purapura no te mate. Ki te kore enei pura-
pura  e to ki roto ki tetahi tangata, kaore ia e pangia e te re-
wharewha  kaore nga purapura nei e kitea e te whatu tangata nei.
He  tino pakupaku rawa aua mea. Otira kei rare noa atu i te
pakupaku. Ma  te microscope anake ka  kitea. Me  tango tetahi
kora o te hupe o te ihu o te tangata pangia houtia e te rewhare-
wha  ka whakamaturu ki runga maramara karaihe; ka mutu ka
rara ki te mura   o te "spirit lamp"  kia maroke  ai; hei muri  i
tena ka puru  ki roto i te wai-puru (methylene blue); hei muri
i tena, ka horoi ki te wai matao. Ka tahi ano ka whakatakoto
ki raro i te microscope kia tirohia. Ka kitea aua ngarara, e putu
ana, e ngaweki ana, e oreore ana. Kua puru ratau i te wai puru
 (methylene blue). Kua whakataua e te Ropu Tohunga puta noa
 i te ao, ko nga ngarara nei te putake o te rewharewha.
     Te puiaki o te hanga ngarara nei ko nga wahi kore hau, koru
 ra, wahi pouri. E mate mate  ana ratau i te mahana o te ra, i
 te hau pai hoki. Kei nga wahi katoa ratau e ngaweki ana. e rere
 haere ana, e puhia haeretia ana i roto i te puehu kei te maha nga
 miriona o aua ngarara e tau ana ki roto i te ihu o tena, o tena
 Engari, kaore e pangia katoatia ana. Ko  nga mea  anake kua
 ngoikore i te hau kino. e titi o ratau purapura ki reira.

Hepetema, 1927           TE TOA  TAKITINI            649
                HE MATE RERE.

    Ho mate rere te rewharewha. E rere ana te rewharewha o te
cane ki tona  wahine; o te tamaiti ki tona hoa: o tetahi o te
whanau  ki etahi. Kei te marama  katoa tatau ki tenei ahua o ta-
mate  nei. Ki to nga atu to men  mate  ki roto ki te ihu o te mea
ora, ka pangia e te mate nei. Ki te noho huihui te whanau, i roto
i te mumu   kotahi, ka pangia katoatia ratau. Ki te noho huihui
te Iwi i roto i tetahi Wharo Hunanga, a. he rewharewha to tetahi.
to etahi ranei, me  te kati o te tatau, tae noa ki te mataaho i te
tuarongo, ka  pangia taua iwi  katoa, taua  manuhiri   ranei..
 Koianei e katia nei e te Tari o te Ora. nga whare Tiata. nga
wharo  Pikitia, nga whare kura, ara nga whare huihui katoa i nga
wa  e pa  nui ana ngamaterere. Ae he mate rere te rewharewha

   "KA PUTA TE AHOAHO, KEI MURI TE TANIWHA. "
     E hara te rewharewha i te mate patu tangata. Na  reira ka
 whakahaweatia e te tangata; ka kiia he "rewharewha noa. "!
 Engari he kai karanga ia i nga mate taumaha, patu tangata hoki.
 He  rito ia ki te mango paku nei ki te ahoaho. He kai whakaatu
 no te taniwha kei muri: ma te taniwha ke e patu te tangata. Ki
 te kore e tupato te tangata e pangia ana e te rewharewha ka nuku
 haere taua mate  ki te "bronchitis. " ranei, ki te "pneumonia"
 ranei, ki te "pleurisy" ranei, ki te "empyema" ranei, ki te "mate
 kohi" ranei ki te "chronic bronchitis" ranei, ki te "emphysema
 ranei. Mu   tetahi o enei ta raua tangata e patu. Ki te rongo
 tatau kua mate  a mea i te pneumonia, i timata mai tona mate
 i te rewharewha; kiia mate ranei a mea ake i te "pleurisy"; i
 timata mai i te rewharewha kua mate  a wai ake i te "acute
 bronchitis"; i timata mai tona mate i te rewharewha. Kua mate
 a mea tangata i te "Kohi"; i timata mai tona mate i te rewhare-
 wha. No  reira kei whakahawea ki te mate paku  nei ki te re-
 wharewha.

       TE RONGOA: ARA, TE TIAKI.
     E  rua nga inoino rongoa. Tuatahi, ko te karo kei ngau mai
 te mate kia tatau. Tuarua, ko te rongoa ina pa mai te mate  kia
 tatau. Te  Karo: He  whakatauki na te pakeha: 'Prevention is
 better than cure. ' Ara: "he  pai ake te kaupare atu. i te tuku
 i te mate kia pa mai, a, ka rongoa ai. "  Ki te moe i te po. me
 huaki nga wini o te ruuma. Ki te pangia tetahi o te whanau
 e te rewharewha me wehe atu ki te whanga. Kaua, e haere ki nga
 huihui i nga whare runanga mehe  mea  he inaha nga mea re-
 wharewha  kei reira. Kana e haere ki nga kanikani ka werawera.
 ka puta ki te wahi matao haere; ai. Ki te maku, kia tere te tango-
 tango i nga kaka maku ka kakahu he kaka maroke. Ki te maku
 nga hu kia tere te tangotango, ka kokomo he hu maroke. Kaua
 hoi tere te puta ki waho i muri tatu iho o te kaukautanga i ro wai-
  wera.
     Te Rongoa: Ki te timata te whenguwhengu o te ihu, ko te wa
 tena kua tau nga ngarara kei roto i tana ihu. Ko te huarahi tena

650          TE  TOA  TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_Hepetema       1927

o aua ngarara. Ke wa  tika tena hei patunga i aua ngarara kei
tata ana mai. Ko te patu ngawari tenei. Me whakaki he kapu
wai mahana kotahi paina to rahi o te wai. Ka koko mai  he
tote, kotahi te  ti-punu. ka kororirori ki roto i tana  wai. Kia
mahana  noa toua wai. Me ngongo e te tangata ma tona ihu. a.
ka puha mai ma  tona waha. Kia pau katoa taua wai. Kei ma-
harahara koe ki te rere o te hupe. Ehara i te mahi whakapaipai.
Ka  mutu tena, ka riringi he wai tino wera ki ro peihana, ka puru
e rua tepara punu mahitete ki roto. Ka ata whawhao i nga wae-
wae ki roto. Te mea pai kia mahana pai noa i te tuatahi kia waia
nga waewae, ka ata riringi mai he wai paera. Ka paera  haere
tonu, heke noa te kakawa i to tinana. Katahi ka unuunu i nga
kaka ka whaka maroke  ki te tauwera moroke. Ka kai he rongoa
whakatikotiko, (kaua i te wai harakeke, ho kaha rawa tena) ka
tomo  ki roto i te moenga. Oho rawa ake i te ata kua pai. Mehe-
mea  kaore e pai. mo mahi  ano nga tohutohu  i runga ake nei.
Mehemea   kua tae rawa atu te mahi a nga  ngarara nei kei raro
 atu i te putake o te arero, kua uaua tena. Kua tae tena ki te wa
tika mo te karanga i te Takuta.


   TE WHAKAMAHARATANGA   KI A TA.
              TIMI KARA.
                         (P. H. T. )

     No nga ra i mua, atu i to matenga o Ta Timi Kara i tora tau
 ka whakaritea ko io whakanuinga i tona ra whanautanga i tenei
 tau (Akuhata 20) me tu ki Te Whakaki wahi o Te Wairoa. Kaati
 i taua wa ka whakaritea kin hangaia tetahi whare nui ki reira mo
 taua ra. I kotahi tonu te whakaaro o Ta Timi me Te Iwi i Te
 Wairoa  kia hangaia taua whare (Hooro)  a i kaha  hoki te awhina
 a Timi i taua whare kaati rokohanga ka honea ia e te mato, a ko
 nga whakarite mo taua ra i maumahara tonu i te iwi. No roto o
 nga ra o Hurae ka putu nga panui mo taua hui. Ko nga putake i
 panuitia koia enei u whai ake nei: —He whakakaha i nga mahi i
 mahue iho i a Timi. He whakatuturu i taua ra (Te 20 Akuhata)
 hei ra huihuitanga whakamaharahara ki nga mahi a Timi mo te
 hui o Te Ropu Atawhai (Welfare League) i kiia ake nei e ia kia
 whakaturia hei awhina i Te Iwi. Kia tirohia te ahua o te kaupapa
 a tena Hahi  a tena Kahi.

     1 roto ano i tana huinga ka whakaritea kin tu he purei whutu-
 poro he Hooki  ma Rauwa me Pipiwhakao. a i tonoa kia whaka-
 kitea i taua hui te Kapu a Te Piriniha o Weeri i homai  ai hei
 purei ma Te  Iwi Maori.

     Ko  Te Iwi Marae ko nga hapu katoa o Kahungunu i roto <>
 Te  Wairoa me Te Mahia. Ko Te Iwi whakaeke no Ngati Porou
 no  Rongowhakaata me nga hapu inaha o Turanga, Tiniroto me
  Waikaremoana. Heretaunga, me nga Iwi pakeha  i haere mai
  Poneke. Haakipei. Kihipane, kaati ahakoa te nui i te Iwi whaka
  eke, nui atu te kai me te manaakitia paitia e Te Iwi kaainga. 1

Hepetema. 1927\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI          651

rua nga maaki nunui hei moenga tangata, kotuhi te maaki kainga
me  Te Hooro hei huihuitanga hei ngahautanga i nga po. E rua
nga Ropu  whakatangitangi ko ta nga tamariki o Moteo, me ta
Rakaipaka. na reira ahakoa e kari nei te marangai me te paruparu
tau ana te mauri  ki raro i te atahua o nga whakatangi tutepe.
tiaahi, whakitarata. ekikuihimi me nga wokara warihi, wokara
wanatepe, ka tau nga  mahi o te marae.

     E rua nga ahi kai. e toru teepu i tetahi e rua i tetahi. Nui
atu nga mea  whakamiharo  i kitea i to marae mahinga kai ara i te
ringa wera (nga kuki) nga tununga  keeke, nga mahinga paraoa
me  nga tununga mihi tae noa ki nga iringa puruki mahara tae
noa  ki te mihini tahu raiti me nga whakapaipai o te marae kitini,
na  te marangai pokanoa  nei i whakakino hei matakitaki ma te
hunga, whakaeke. Moumou   mea katoa te whakakino e te ua. He
 ahakoa i te mea i kite te kai-tuku korero i enei painga katoa me
 te iwi e takatu mai ra i roto i te na me  to poharu noa. Me
 nui rawa atu nga mihi ki tera hunga me nga weita ahakoa pehea
te whakaheke  o te ua tino ma pai o ratou kaka. E taea koa te
 pehea ua nga  fairy puutu kaore i ata kitea i te paruparu, heoi
 ano he teene katoa.
     Ahakoa  ra be pai katoa nga putake korero  e tika ana kia
 puta he mihi mo te putake mo te whakapono kaupapa. i whaka-
 takotoria ai e tena mangai e tena mangai, i runga i tona marama
 i tona marama ki nga whakahaere o tona haahi. E tika ana hoki
 kia mihia nga tangata i patapatai ki nga kai-korero, mo te nga-
 wari me te tika o te whakatakoto putai kimi i te marama tanga.
 Ahakoa i ohorere te korenga o te mangai o tetahi haahi ki te puta
 atu ki waho kaati engari i te mea i whakahetia ia e ona ake ta-
 ngata mo  tona ponana  ki te pera kaati kitea atu ana kei a ia
 anake tera ahutanga na reira kaore i ngaro i tona peratanga te
 marama   o tenei putake korero.

     No Te Taite 18 o nga ra ka timata te whakaneke o te tangata.
 a tae noa ki te Hatarei 20 o nga ra, a no tenei ra tonu a Turanga
 me Heretaunga  i eke ai. Ko te taahu o nga korero pohiri me nga.
 whakautuutu  eke katoa atu ki runga i te pouaru a Timi. I
 pau katoa hoki nga  waiata Maori a  Timi te whakahuahua hei
 whakatangitangi  mo   te ngakau aroha timata  iho i a Watene
 Huuka. heke  iho kia patu—Te  Pato, kia Paetai. Tipoki kia Te
 Angiangi kia Te Hata me nga tamariki a Timi tae mai hoki ki
 nga manuhiri, rite tonu te hapai: —
                       "Tirohia  ki te  rangi
                     E pare waikohu ana
                     Kaore aku tikanga
                   Numinumi kau au e"
      No te ahiahi ko te wahi i tukua ki nga pakeha. I reira to
 Mea  o Te Wairoa, Te Karaka o Te Ropu  Aroha kia Timi, Te
  Mangai o Te  Ripirara o Hehitingi. Te Mangai o To  Ope Hoia o
 Te Rohe o Poneke, Te Mema o Te Rohe Pooti o Turanga me To
 Kaumatua   nei ne Hori Omana  me a ratou tamariki, mokopuna
 me nga hoa maha  o te taha pakeha. I reira ka tukua te whaka-

632          TE TOA  TAKITINI           Hepetema, 1927


ahua nui o Timi o tu ana i to taha o te ti. te wahi i whanau ai ia
i Te Wairoa. I tukua hoki te wati koura me tetahi mea koura ki
te pouaru mo  ta Hori Omana  taonga koura hui tahi atu ki ana
kupu  whakakaha i a Te Huinga  i roto i ona ra e uhia nei e te
pouri. Ko  nga waiata pakeha, a Timi i waiatatia "On the Banks
of Alan Water, " "The  Old Folks at Home, "  "Home  Sweet
Home. ''


     " TE KAUPAPA    O NGA   HAAHI. "
    Koia  tenei ko tetahi o nga putake korero i Te Hui  i tu ki
Whakaki. Ko tenei putake i aranga mai i roto i nga whakau-
tuutu korero i Te Hui Tau i tu ki Nuhaka i te tau 1925, i pataitia
ai i reira ho aba te kaupapa o To Haahi Mihingare. Mai i tera
wa a tae noamai ki te 20 o nga ra o Akuhata nei ara ki te ra mo
Tu Timi ki Te Whakaki  katahi ano ka whakapangia tana putake
engari i whakahaeretia i runga i io tono ki nga Haahi kia whaka-
maramatia  tona kaupapa tona kaupapa.
    Ko  Te tiamana o tenei putake korero ko Matene Whaanga
o  Nuhaka. I whakamarama   ia kia tu mai te mangai o te haahi
kia whakamarama   ki te iwi i te kaupapa o tona haahi hei titiro
ma te hui. 1 panuitia hoki te reta mai a Wiremu Takana o Tani-
waka  whakamihi mai  mo taua putake me  tona ki mai  tera o
whakaritea tetahi. tangata mo te haahi Momona mo taua hui.

     Te Haahi tuatahi i tu ko Te Ringa-tu, a ko Eria raua ko To
 Hau nga kai korero mo tera haahi. I whakamarama a Eria ko
 Te Ringa-tu ki a ia te haahi o Te Kooti, ehara enei i a Ruka.
 nei, i a Te Wahapango  nei he peka nou ora, kaore hoki ratou i
 te whakapono ki etahi atu ahuatanga.
     Ko  io ratou whakapono kei a Te Kooti tonu, ara he poro
 piti, a ko ana kupu kei te tu tonu mai ano o te ra i hoki mai ai
 ia i Wharekauri tao mai ki tenei ra. Kei te mau tonu hoki ratou
 ki To Ua Hapati i whakaritea iho ai e Te Karaipiture, a i tono
 hoki ia kia hapaitia e Te Iwi Maori taua haahi. I whakahuatia
 ano hoki e Eria nga kupu Hiperu i whakaaria mui kia Te Kooti
 me ona tikanga katoa o aua kupu, a he mea whakamiharo a Eria
 e whakahua ana i aua kupu me tona whakapono i puta mai aua
 kupu kia Te Kooti me te whakamaoritanga mai.
     I muri i tenei ka tu ko Wi  Mete  o Nuhaka  mo Te Haahi
 Momona, ka whakatakia  mai e ia ana korero i te Kawenata
 Tawhito tae mai ki nga poropiti, heke iho kia Hohepa Mete kau-
 matua  me Hohepa  tamaiti ka tu poropiti ia, tekau-ma-wha ano
 ona tau ka whakaaria mai kia ia nga mea o Te Rangi me  nga
 kupu whakamarama   o Te Karaipiture, me Te pukapuka Moro-
 mona, me  te pukapuka o Niwai, me nga whakahaere katoa mo u:
 whakapono  ma te Hunga  Tapu o nga ra o Muri nei. I whaka-
 marama  ano hoki ia i nga kupu o Te Kawenata  Tawhito mo
 tetahi iwi mohoao, ara ka noho haere i runga maunga, i mahara
 ia kei te hangai enei korero ki Te Hunga Tapu notemea he pera
 to ratou pa tupu me  to ratou whenua. He  nui nga painga o
 akongia ana e to ratou haahi, kaua nga mahi  kino katoa. He

Hepetema. 1927         TE  TOA TAKITINI           653

tangata hianga ia kaati no tona urunga ki tenei haahi ka mutu
katoa i a ia enei mea. Nga whakahaere awhina i nga turoro me
nga pani, te manaaki tangata kei te mahia katoatia e tona haahi.
Te upoko  tae mai ki te mea iti rawa i roto i nga tikanga o Te
Karaipiture kei  te whakaritea katoatia e  Te  Momona, kaati i
roto i nga mea   kua kitea houtia inaianei, ano te ahua kei te
tautoko katoa i nga akoranga a tenei haahi.
    Ho  nui  tona hiahia ki te korero roa otira i te mea he poto
te haora a he nui nga haahi kei te whanga na reira ka poto ana
korero, otira i mua o tona nohoanga iho e mea  ana ia ko tenei
Te Haahi  tika notemea e whakarite ana i nga whakahau katoa
a Te  Karaipiture.
    I konei ka tu a patu Te  Rito ki te whakamarama i mea a
Timi Kara  maana tonu Te Haahi Katorika e whakamarama ina
tae mai  ki iaua  ra. kaati kua haere atu  ia na reira kaore he
tangata hei whawha i tera Haahi.
    Ka  tu a Te Waaka te minita o Te Haahi Ratana ka tono kia
hoatu ma  ana  te karakia i mua atu o tona turanga ki te korero
mo  tona haahi.
    Kaore  i whakaaetia tenei tono notemea kua  maaro ke  e
haere o nga  korero-a-putake. engari mehemea he korero ana mo
tona  haahi me  timata te korero. Kaati  puta a-riri-atu ana tana
tangata ki waho o te hui me nga mea o tera haahi i puta katoa
atu ki waho.
    Kaati  i whakakuaretia tenei kai korero o tene: o nga haahi
nei mo  tona taikaha, me tona ponanatanga ki te riri ki te haere
ki waho.
    To  muri iho kai korero ko Rev. Hoani, he minita pakeha no
te Haahi Perepetiriana. I whakamarama  ia he wehenga mai tona
haahi pera me etahi atu haahi i wehe mai ra i Te Haahi Katorika.
I whakamarama   ia i nga ra o mua rawa ka wehe mai nga mahara
o  Matene Kuta, tetahi tonu o nga tangata nunui o Te Haahi
Katorika, ka tu nga  haahi o muri  mai  ka kia he porotehitene
 (protestants). Ko  tona haahi e rite tahi tonu ana ki to Inga-
rangi, kotahi tonu te wahi e rereke ana. Ko te Mahunga o tona
haahi e kiia ana ho Kaumatua, a ko to Ingarangi he Pihopa, ko
nga  mahi  ia rite tonu. I whakamarama ia  ko te nui o nga
tangata o Te  Haahi o Ingarangi kei Nui Tireni nei e rima rau
mano  me  nga hawhe, ko tona haahi e rua rau mano me  nga
hawhe, ko Te Katorika kotahi rau mano me nga hawhe, a ko
 te toenga o nga tangata o Nui Tireni nei kei nga haahi kotahi
 rau, a kei roto te Ringa-tu. Te Momona, Te Ratana i tera kaute.
     Otira ki tana korero e tatoko aua i to kauhau a Rev. Haki-
 wai i mea ai taua minita. Ahakoa he aha te karakia Karatiana,
 ko te tangata e mahi ana ia Te Ariki i whakahau ai, ka whiwhi
 ki Te Oranga-tonutanga. Na reira kia kaha ki te hapai i Te
 Ingoa o Te Matua o Te Tama o Te Wairua Tapu, ara kia mahara
 ki te whakahau a Te Karaiti ki ana Akonga i mea ra Ia: —
         "Haere koutou kauhautia Te Rongopai ki Te Ao Katoa.
         a meinga  kia Iriiria nga tangata katoa i runga  i Te
        Ingoa o Te Matua o Te Tama o Te Wairua Tapu. "

654\_\_\_\_\_      TE TOA  TAKITINI     \_\_\_\_\_Hepetema. 1927

    I muri  i tenei ka tu ko T. Toroaiwhiti me Nepia o Nuhaka
ki te whakataki i te timatanga  o Te Haahi Mihingare, ara i to
kaupapa e tu nei tenei haahi inaianei. Ko te whakamarama he
mapi charts).

    Ko aua Mapi i whakaritea ki te rakau me nga kupu whaka-
marama—
        (1) Te Kawenata Tawhito
                       (Mai i a Kenehi tae noa ki te mutunga).
             (a) Te Kotinga

        (2) Te Kawenata Hou
               (a) Te  Iriiri a Hoani
             (b) Te Karaiti Te Ariki
            (c) Te Ra o Te Petekoha
             ((d) Kauhau tia Te Rongopai i Te Ao Katoa
             (e) Te Whakapakanga Ringaringa
             (f ) Te Hekenga iho ki tenei ra

        
     Na, Nepia ko te mana o Te Kotinga  me Te Iriiri a Hoani ki
 nga Hurai ake.

     Naana ano hoki i whakaheke a Te Karaiti Te Kai-whakaora.
 me Tana whakahau kia Kauhautia Te Rongopai ki Te Ao Katoa
 i runga i To Ingoa o Te Matua O Te Tama o Te Wairua Tapu.

     Ko  te  whakamutunga  na Toroaiwhiti i whakamarama  te
 timatanga mai o nga Pihopa a tae mai ki tenei ra.

     
 
 
 
     i muri o te karakia ka tukua kia patai te hunga whakarongo
 anake. Kotahi tonu to patai na Te Ringa—tu anake, ara he ui ki
 te putake i mahue ai Te Hapati a ka mauria ko Te Ka tuatahi
 o Te Wiki hei ra okiokinga.

     I whakamarama  a Hoani (Perepetiriana) me Hakiwai (Mihi-
 ngare) i roto ano i Te Karaipiture nga tikanga o Te Ture Tawhito
 ara o Te Kawenata Tawhito me Te Kawenata Hou me nga whaka-
 hau a Te Karaiti i Te Ea o Te Petekoha. Ko nga tikanga enei
 o Te Ture Hou.

     Tera nga tangata kaore i tae ki taua hui e ki i nui te pakanga
 mo  enei putake. E hoa ma  nui atu te pai me te ngawari o nga
 hunga  korero me te hunga whakarongo. He nui hoki to whaka
 miharo  ki enei purapura papai o nga haahi i hora ai ki te hui. Na
  enei putake i whakanui ake te pai o tenei i era atu o tatou hui
 maha.

Hepetema 1927         TE TOA  TAKITINI  -        655

             HE WHUTUPOORO.
    I tu te purei whutupooro a Pipiwhakao (Turanga) me Rauaa
(Wairoa) ite ra o Te Hui i Te Whakaki  (Aug. 20) hinga ana to
tangata whenua 25—0. I whakahaeretia tenei purei hei tikanga
pohiri i te taonga a Te Piriniha o Weeri i tuku mai ai ki a tatou
tamariki i haere nei te tipiwhenua i Te Ao. Kaati i runga i te
maaro o Te Komiti (Advisory Board) i Poneke ka kore mahara-
tia noatia tenei ra nui a Te Tai rawhiti (a taua ranei a Ngati
Kahungunu  rurua).

    He  pai ano a Rauaa. engari tino pai atu hoki a Pipiwhakao.
Na  te mea ano ra i wania mai i roto i nga parae o Makauri. No
te po ko nga haka, ko nga poi, ko nga kopikopi, katahi ka tino
mate rawa te tangata whenua.

    Otira ko te kapu nui rawa i riro i a koe ura ko te kaha ki te
whangai i nga Iwi whakaeke. Ahakoa  enei painga i a matou
katoa ko te mihi me te whakamoemiti mo koutou i whakamohio
tia ki enei whakaaro manaaki pai i te hunga whakaeke.


  "HE KOTAHITANGA  MO  TE AO HOU. "
                  (By P. H. Tomoana).
      (Koi te pepa o Akuhata to timatanga o enei korero. )
    Koi  roto i enei kupu nunui etahi tino whakaaro hei wawahi
ma  tatou me  kore tetahi hua pai e whakakopura i roto i te hine-
ngaro  hei kipakipa i a tatou kia haere-a-ohu. kia haere-a-ngahau
ai hoki Te Rau-Tau-Hou e whakamoe-kore-mohio nou noi i tona
 mokihi iti rawa i roto i nga tai papakirua o te wa. Kei te tiria
nga Rongopai e rua, te Mahi me Te Whakapono i runga i o raua
tu-whakapaipai katoa, otira kei te kaha rawa te paaha o tetahi reo
 inaianei e penei ana me waiho nga ra e ono hei ra mahinga ko
 tetahi mahi pai mo to ra whitu ko te ngahau, he watea hoki tera.
 Na tenei ahua ka kite tatou i te nui o tera whakatauki a o tatou
 tupuna i runga ra. Te whanga "taua" ka  taea ano te kohiri i
 nga toa a tae rawa mai kua rite atu te hoariri. Tena ko te kinaki
 me kai te ata te ra-poupou me te ra-to, ka ngata ai takapu. Tenei
 mea te minamina no mua iho, e rua nga wahanga ko te pai ko te
 kino, otira ko te kupu a nga tupuna 'Ko tu kino kiu hinga i te
 pai' na reira i tika ai kiu "Mataara Tatou. Ka tika e aku hoa e
 whakaaraara nei korua otira koutou katoa i tena huarahi i tena
 huarahi o nga waerenga maha o te wa

     To tatou mate nui rawa ko o tatou whenua kei te noho hua-
 kore. Ma te mohio ki to mahi, ki te whawha, ki te whakaaro i te
 mea tika e taea ai enei tikanga katoa. Ahakoa pehea te tawhiti
 o a tatou haere ki whea ka hoki mai ano ki te whenua hei okioki-
 tanga, na reira i tika ai kia whakakotahi tatou i runga i tenei
 tikanga a ki te pai ka tuku ara ka 'pool' i nga maramara whenua,
 e toe nei ki tetahi Ropu Tika ma  ratou e whakamahi. Ma  te
 penei anake e rokohanga ai te morehu whenua o takoto nei i roto

656         TE  TOA TAKITINI          Hepetema, 1927

i te nuinga o te ringa-tangata-kuare, penei me matou nui noatu
nei kei te ao-maori e whakamatau ana ki te kuhu i runga i tono.
maramatanga  pahekeheke noaiho, rokohanga ka tae mai te mea
matau ake, kua ki mai me penei me pera ranei, a ka rere i runga
i te au ngawari-o-te-kimonga-kanohi, tatu rawa ake. kaumatua
rawa ake nga whakaaro kua horomia te whakaaro iti e te mahara
ponana, pohehe hoki.

    Kei te waimarie ra tatou i tenei wa mehemea ki te tika ta
tatou whawha i enei ahuatanga. Titiro, he pukai moni kua takoto
i te Kawanatanga, a kua ata wehea mo tena wahi mo tena wahi
o nga tikanga nunui e taea ai te whakatupu te iwi. Whakaturia
he komiti pai he komiti kaha ko nga mema i te tangata e tuku
whakahere  ana i tona tinana hei patunga tapu kia ora ai te iwi.
 Kei te rongo ahau kei te whakakotahi kei te kaha hoki te aroha
o  nga Ropu Atawhai  i Te Iwi Maori na  reira e tika ana kia
 "Manawanui"   te iwi, kaore e kore to tatou whakaroputia e o
 tatou tangata matau e o tatou Kai-hautu. Ki taku mahara  tera
 o takaia a tatou kinaki hei mounu mo nga hua nunui kei nga
 tauranga, a o matekai tatou mo tetahi wa 'pehea ra te roa' engari
 ki te pai te whakahaere a tatou ropu ki runga i nga tikanga tika
 ka puta te Iwi ki Te Ao-tea-roa.

     Otira ko te mea tino tika ki tooku mahara  kia whakapaua
 etahi o aua moni kia whakawhiwhia ahakoa kaumatua, tamariki
 ranei ki nga mohiotanga katoa, a kia whakapaua etahi moni e
 pukai ake nei tuatahi: —Hei whakapai  i nga kaainga nohoanga.
 tuarua: Hei tuku i te mohiotanga ki Te Iwi mo Te Ahuwhenua,
 Mahi-a-Ringa, me Te Mahi-a-Roro. Hei taanga manawa mo enei
 wa tata he mea tika kia tukua nga mahi Kawanatanga Maori
 katoa ma a tatou tamariki e tika ana mo aua turanga mehemea
ra ia kei te tata atu ano a tatou tamariki ki aua turanga haunga
 ia nga upoko o aua mahi me noho mai ano i te pakeha. Koia
 tenei ko tetahi mea tino nui hei whakaarotanga ma Te Kawana-
 tanga ara he whakawhiwhi i a tatou tamariki ki era mahi.

     Kia pau te kaha, he wa taumaha rawa enei, e kore ai, e mate
 a roto ai hoki nga mahara nunui kei roto i a tatou tamariki, ina
 waihotia noatia ake ratou ki reira pohutuhutu haere ai, a ka riro
 i te au kaha o  te ao ara i Te Wairangi-o-Te-Ao-kume-ke. Ka
 tika te Kupu tohutohu a Te Tatana i o tatou hokinga mai i nga
 hararei "Whakatangata! Kia Kaha!", kua whakakohatutia kei To
 Aute Kareti e tu ana.
     E  whai ake ara i nga korero i puta i te popa o Akuhata ka
 hori ake nei, i puta ai nga mihi kia Tutepuaki me Te Tutere mo
 te matohutanga i tenei hei putake whakaohooho i a tatou ehara
 i te mea kia mataara anake engari kia noho i runga i te mauri
 mahi  kia eke ai ki runga i tera whakatauki e mea ra: —"Ruia
 taitea! Ruia taitea ka tu ko Taikaka anake. "  ara tona tikanga
 kia whakahekea nga whakaaro o tena o tena me nga tumanako
 o Te Ao Tawhito me Te Ao Hou kia rewa te 'kirimi' o aua wawa-
 tatanga kia whai tirohanga kia whai whawhatanga ma te hunga
 kua noho  pai i Te Ao-tu-rou, nga mea kei te aroha, kei te mahi

Hepetema, 1927 \_\_\_\_\_\_TE   TOA  TAKITINI          657

mo Te Iwi, me tu hunga taitamariki e akona mai ra i roto i nga
Whare Wananga  o Te  Wa. '  E tika ana kia whakapau tatou ki
te whakatakoto i tetahi whakairo hei kaupapa ma  ratou. Me
mahara  nui tatou mo ratou, pera me o tatou matua, tupuna i
mahara  nui nei kia tatou; i karangatia ai tatou he 'Huia-tu-rae, '
he 'piki-kotuku, ' he 'Taiaha-mata-rua' me era atu ingoa whaka-
hirahira a tena tupuna a tena tupuna i tana mokopuna, i tana
tamaiti me tana i tumanako ai, enei ahuatanga katoa hei mea
whakakaha  i a tatou ki te whakairo i te kaupapa Whakakotahi.
E  tika ana kia mahia e tatou taua mahi  notemea  kua hiiritia e
nga 'Karaipi' te Rongonui me Te Honore o tatou tupuna Maori
i kauria mai nei Te Moananui-a-Kiwa, ina tata tonu nei tatou
i kite ai, i whakamiharo tuturu ai ki to ratou marama ki aua
takanga katoa e whakanuia  nei ratou i roto i enei ra. Kei te
patai to hinengaro o Te Ao Kohungahunga 'He  aha ra i pora
rawa ai te marama?   E ki ana To  Karaipiture: —"Rapua ku
kitea. "

    Tena e nga Toa o Te Wa!  Tu ake! Reia! No roto o Here-
taunga  ka kiia na Tuhotoariki tenei ki "He  Toa Takitini taku
Toa. "  He manu  hauwarea noa te pakura (pukeko ki etahi) i roto
i  nga tau  e aranga ana te hinu o Maungahaaruru me Munga -
wharau, otira na to kaikore, na te kaikawa ranei ka hiki te wariu
o tenei manu  ina hoki i uia ai "Kei hea nga toa whai-pakura a
Terehunga?" Ana  ano te whakatauki e tika mo tona rohe mo
tena rohe hei whakamaharahara mai i o tatou maatua me o tatou
tupuna kia tatou i mahue ake nei ta ratou whakatauki hei titiro
ma  tatou, hei 'Anaraihe' (analyse) ma tatou i tenei wa e mea
ra: —"Whatu    ngarongaro he tangata, toitu he whenua. "   He
momo   tangata tenei kua ngaro i a tatou, engari kua tupu ako.
iti nei: —Ko  Ta Timi kua  ngaro, ko Ta Pomare  tenei, ko Ta
Ngata tenei, ko Takuta To Rangihiroa, Takuta Wi Repa. Takuta
Erihana tenei, me era atu o tatou kua whakangaua ki nga paepae
o nga Whare  Wananga  of Te Wa. me o tatou na nga tupuhi o
Te  Wa  i kuru kia tama-tane, kia tama-wahine. Otira ko te mea
kei to whakamataku  i etahi o tenei hunga ko te reo o "Te Ao
Whakatupu"   (the Commercial  World). Ko  tana akoranga: —
 "Kia koe  ake a koe ano. ''  Na  reira ki te peka koe ki wahike
moumou   ai i te meneti kotahi, tera e pakiri o niho me te whaka-
koromaki i o uaua katoa ki te oma kia mau i a koe te haora o te
torengitanga o Te Ra. Ka  tika ra tenei whakatauki: —"Mana-
 akitia te iti, he Rei-matomato no  Ngahuru-tikotiko-iere. " No
 nga ra i tutataki ai Te Whanau  o Iharaira ki nga Amoraiti  ka
tonoa e Hohua kia tu te ra me te marama tu tonu. Otira ko Te
Ao  Hou kaore e whakaao ki tenei i raro o te Ture Irirangi (Law
of Gravitation). Kei  hoa to kuaha ki tenei maramatanga?   E
 ki ana Te Karaipiture: —

                "Patukia  a ka uakina kia koe. "
     Mo  te mare  kaore he  rongoa  hoi rite ki te Wood's Great
Peppermint Cure.

8          TE TOA TAKITINI          Hepetema, 1927


'TE WHAKAPAPA   WHAIKI  A TE WHATU-
               MANAWA. "
(THE CONSCIENCE  WHISPERS  GENEALOGICALLY
                (Na P. H. Tomoana. )
    ("He  Tangi mo  Wiripine 'Miraka' Aranui. ")
    Tirohia atu ra nga tai e pupuke
    Takaro Raumati e Kakawa i roto ra,
    He  Rehutai-moana iri ana i to kamo,
    Me  he  Kare-a-roto te paanga ki te uma.
    Ngahuru-mai-rangi  ana te tangi ki a koe
    Taukuri  ra ia, te mamae Ngau-ao!
    He  Matewai Tauhinu ka  warea nei koe
    He   Marangai-areare  Tau-awhi.
     No  Tinirau o i Rapua-i-te-rangi
    Ka  Rarapa Te Uira 5 roto Te Ata-rau
    Marama   rawa mai, ka riro ia koe na! !

     ("He Maioha ki Te Iwi")
     Ma-hina-a-rangi ana mai  Tararua,
    Kia  Whakatomo  atu te moana  uiruiri.
     Tauhei-tia ake ko Te Rimu-rapa nei,
    I Roto-Raukawa e po tangotango rawa
     Numia-i-te-rangi. Nga-rangi-ka-whiua,
    Na, ana tenei hanga "Te Tikaro Manawa. "
     Maioha atu ana  te: Ara-moana ra
     Ka hewa  ianei ko Tu-A-whiorangi na! '.
     ("Rauawatia Te Waka. ")
     Haerewa mai ra e Tini, Tautangata
     Te Take o Po-hoi i Hirawea nei.
     E Rua Tau-ruru! E Rua  Tau-wehe!
     E Ruarahanga  'Moea mai o Whatu'!
     Ngawhakatatare-o-te-rangi kia mau!
     Korotaha ake ra e Hine-Rau-Wharangi,
     Whakawarea  ake ki te Ara-maikuku,
     Kia Tipi-Whakairo ki Te Poroporo rawa.
     Kia Tu-rahui i Te Ao-patuwhare,
     Hawea-Te-Marama  e Kai-moetia nei na!
     ("Te Koha ki Te Iwi hei Te Eau Oriwa. ")
     Me  Mihiroa  atu kia Tamangaro  e!
     He  Rehunga  iti noa, he Manawa i Kawakawa
      Haere mai e pa mo  Te  Whatuiapiti;
     Aku  hei-tawhiri, aku kati-aramea.
     Te  Rangikoianake, Tu-purupurutia!
     Ka  Whananga-i-te-rangi, hei Te Rau Oriwa!
      Tu  mai  e Taha  Hikitia-i-te-rangi,
     To Puna  o Te Aroha he Rangikaunuhia,
     Hei Taanga Manawa  mo  Takitaki e,
     Kia Hira  ai ra Te Rongo ki Rotohenga.
      Kia Toi noatu Te Moana   i Patoka,
     Hei Wikitoria mo To Uamairangi na! ! !