|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 72. 01 August 1927 |
|
|
1 627 |
▲back to top |
Te Toa Takitini
Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
Nama 72. HASTINGS. Akuhata. 1027.
TE INOI A TE ROPU O NGA WHAEA.
MOTHERS' UNION PRAYER.
E Ihowa ringihia mai tou Wairua Tapu ki runga ki a matou.
kia u ai to matou whakapono ki a Ihu Karaiti, kia whakapaua
hoki o matou ngakau ki te aroha ki u Ia. Awhinatia mai matou
kia meinga ai matou hoi hoa pono mo a matou tane hei whaea
aroha ki a matou tamariki. Whakaakona matou o Koe kia tika
ai ta matou whakatipu ake i a matou tamariki mo te rangi.
Tukuna iho tou Wairua Tapu ki a matou tane ki a matou tama-
riki. Meinga o matou kainga hei waahi e tau ai tau rangimarie
mo tou aroha. Whakaakona matou ki to mahi tika i tenei ao.
kia noho tonu ai matou ki a koe i tou kainga i te Rangi; Ko Ihu
Karaiti hoki io matou Ariki. Amine.
WHARE-KARAKIA MO HUKARERE.
TE KOHI HOU.
Na nga wahine o Nuhaka... £22 O 5
Te whakatoputanga...... -£788 17 11
Ko te moni kohi a nga Misses Bulstrode e £50 a tetahi a
tetahi. Ka hui ai £100 ta raua. I he te £58 o te pepa o Hurae.
HINOTA O WAIAPU.
Hei to ra whakamutunga o Hepetema ka tu te Hinota o
te Pihopatanga o Waiapu ki Nepia.
|
|
2 628 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
• Me penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
628 TE TOA TAKITINI Akuhata. 1927
TA APIRANA TURUPA NGATA.
TE WHAKANUI A NGATI-POROU.
Ahakoa to kino o te ra, te waipuke o Waiapu ho nui to
tangata i huihui ki Wai-o-Matatini i te 12 o nga ra Hune, ki
te whakanui i Apirana Ngata, mo te honore kua uhia nei e te
Kingi ki a ia. Na Pene Heihi nga kupu tuatahi ki nga ope
whakaeke. 1 puta i a ia nga ingoa o Mokena Kohere raua ko
Rapata Wahawaha, ho tangata i u pono ki te torona o Ingarangi.
a ko te honore kua potaea kia Apirana kei runga tonu i taua
taahu o te piri-pono o Ngati-Porou. I muri atu i a Pene Heihi
ko Apirana. I powhiri ia i a Ngati-Porou a i whakamarama hoki
i muri tata iho o te whawhai ka whakaaria mai ki a ia te ingoa
Ta otira kaore ia i tango i tona mahara tika ke taua honore mo
te hoia ehara mona mo to noho kainga. I te taonga mai o te
Tiuka ki Rotorua ka whakaaria mai ano taua taonga ki a ia, a
kaore ia i whakaao. No te tohe rawa a te Kawana kia whakaae
ia i tango ai tona, ringa ki tenei taonga nui. engari tera te arero
Maori e tauhou ki te ingoa hou. na reira me waiho atu ma io
pakeha tana ingoa e whakahuahua.
Ko Renata Tamepo o nga ope whakaeke tuatahi ki te tu.
I mea ia ahakoa kaore nga honore pakeha i porangitia e o ratou
rangatira, he ao hou tenei, e tika ana kia whakanui te iwi ki te
Ta hou ki te Reiri hou.
1 whakaae a Reweti Kohere ki te kupu a Renata Tamepo
kaore nga rangatira Maori o mua i whai ki nga taitara o to pake-
ha me Te Kani-a-Takirau i whakahawea ra ki te ingoa kingi, a
i te moa e utua ana ki te moni nga taitara o Ingarangi kua ruarua
tona ngakau ki nga taitara pakeha, otira ko te whakahonoretanga
i Apirana he tino tika, kotahi rawa te he he tomuri. Ka 22 nga
tau i tu ai Apirana hei mema mo te Paremata, i rapu ai ia i te
ora mo te Iwi Maori, a ko ia tonu tetahi o nga tangata nunui o
te Paremata. He tangata whakaiti Apirana, e kore ia e rere ke;
ahakoa Ta, Kingi ranei ko taua ahua tonu.
Mo nga kupu a Pene Heihi mo te piri-pono. i ki a Reweti
Kohere, kei te tangi tona ngakau ki te Iwi Maori. Kua kite ia
ko te mutunga o te nuinga o te Iwi Maori hoi "tata rakau, hei
utuutu wai" ma te pakeha—ara hei pononga. No enei ra kei te
uiui tona ngakau me he mea he tika te rerenga o tona tipuna ki
te taha pakeha whawhai mai ai ki te Maori. Engari ra he tino
waimarie a Ngati-Porou i te piri-ponotanga o Mokena Kohere
raua ko Rapata Wahawaha, na konei hold i kore ai i murua nga
|
|
3 629 |
▲back to top |
Akuhata, 1927 TE TOA TAKITINI 629
whenua o Ngati-Porou. Kua tu te Komihana uiui mo nga whenua
raupatu, hei mahi noa pea.
I puia ano he kupu whakamihi ma Reweti Kohere mo Arihia
Ngata mo te tangata hapai i Apirana i ana mahi nunui, na reira
he tino tika te taunga o te ingoa Reiri ki a ia.
He tikanga na etahi nupepa pakeha te amuamu ina potaea to
ingoa Ta ki etahi tangata otira kotahi tonu te reo o nga nupepa
katoa he whakamihi anake, ano ko te honore ke kei te whaka-
honoretia e te kai-mau i te honore.
I whakamihi ano a Eruera Moeke ki Apirana mo ana mahi
nunui. Ko te mahi tuatahi a Apirana ko te unu i nga whenua
o Ngati-Porou ki waho a nga mahi kamupene. I paruparu katoa
hoki nga rangatira i te tukunga i nga whenua ki te kamupene.
Na Apirana i whawhai ka ora nga whenua o Ngati-Porou. I te
mutunga o te korero u Eruera ka tapaea he moni ki Arihia, he
whakaaro na te iwi mo te ra o tona Reiritanga. I whai kupu ano
a Hatara te Awarau, a Neho Kopuka, a Panikena Kaa me Cooke.
he pakeha.
He tino nui nga waea me nga reta. ki Apirana. o Nui Tireni
o waho atu hoki, he whakamihi mo te honore kua uhia nei ki a
ia. He tino pai nga korero o aua waea o aua pukapuka me
Apirana mo te Iwi Maori. Kia Ora ra te Ta hou me te Reiri
hou!
—Na PUKEMAIRE.
WIREMU EREATARA RANGIHORO.
1 roto i nga aitua maha o Te Arawa i tenei tau ko tetahi
nga tangata rangatira tangata whai-mana pu-korero hoki i roto
i nga hui nunui o te Arawa ko Wiremu Ereatara, tenei ka takoto
nei i te moenga roa o ana matua. He tangata tenei i whakaara
nuitia e ona hapu muha i roto i a Te Arawa, he tangata marama
hoki ki te whakatakoto tikanga. Ko ia hoki te teputi-tiamana o
te Poari Tiaki o te Takiwa o te Arawa. He kai-hapai ano hoki
ia no nga tikanga o te whakapono, me tana manaaki pai i nga
tikanga o te Hahi a tae noa ki tona matenga. 1 a ia e tamariki
ana i akona paitia ia e nga kaumatua ki nga korero tawhito, tae
noa ki nga whakapapa a te iwi Maori. Ka ngaro nei tenei o nga
kai-hautu o te waka nei o Te Arawa.
Haere ra e koro! Ka mahue nei to waka, ma wai ra e hautu
i roto i nga marangai i muri i a koe! Haere ki te iwi. haere ki te
kainga, haere ki te Ariki.
REV. HONE TERI PAERATA.
No te 28 o nga ra o Hume ka moe a Rev. Teri Paerata. I
mate atu ia ki Pokitaone (Foxton). Ko ona tau 68. He kaumatua
rangatira tenei i roto i ona hapu i a Ngati Tuwharetoa, i a Ngati
Raukawa.
I kurangia ia ki Te Raukahikatea Kareti i Turanga. No te
tau 1894 ka whakapangia ia hei Rikona, no te tau 1001 ka whaka-
pangia hei Piriti. E 33 ana tau e tu ana hei Minita.
|
|
4 630 |
▲back to top |
630\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_Akuhata, 1927
1 timata atu tana mahi Minita i Otaki i te tau 1894. I muri
mai ka hikitia ki Wairarapa, a no muri rawa mai. ka noho ki
Poki taone.
He kaumatua ngawari a Tori he hohonu hoki tona matauranga
ki nga whakahaere me nga tikanga Maori. 1 pono tonu tana
hapai i nga tikanga o te Hahi, a moe noa ona kanohi.
Haere ra te pononga a te Atua. Haere ki tou okiokitanga.
Haere ki to tatou Ariki. Kei to tangi matou o hoa pononga mo
to tinana ka ngaro noi, engari koi te hari mo to wairua ka haere
tika atu ki to Rangi, ki nga manaakitanga mo te hunga i u tonu
ki a Ia.
HUI TUARUA A TE KOMITI TUMUAKI.
ATIRIKONATANGA O TAURANGA.
No to Wenerei te 13 o nga ra o Hurae i te 10. 30 a. m. ka puare
te Hui.
Nga Monia mo nga Minita i tae mai.
Na ingoa. Takiwa.
Wiremu Kingi; Rev. Mohi Eruini Ohinemutu.
Tiakiawa Tahuriorangi, Haimona Here- Whakarewarewa
taunga,, Rev. Te Manihera Tumatahi and Mourea
Hemi to Uara, Rev. Rewi Wikiriwhi Te Puke
Paora Rangiaaho. Rev. Te Ropere-Tahu-riorangi Ruatoki.
Kereopa Hokire, Rev. TeWaaka Whakatane.
Rev. Paora te Mueru Taupo.
Ko Paora Rokino o Taupo Kaore i tae mai. He mate no taua
hoa-wahine.
Tiamana o te Hui ko Atirikona Tiatitene.
HE MEA TIMATA KI TE INOI.
Te Tiamana: —E patai ana ki nga mahi kua kaupapa i te
komiti te whakarite.
Wiremu Kiingi: —Kua oti nga mahi i whakahaerea e te
komiti hai mahinga ma tenei huinga o to Komiti Tumuaki haunga
nga take puta ake i te wa o whakahaere ana te Hui.
Ka panuitia o te Hekeretari nga mahi o te Hui tuatahi.
NGA TAKE.
KA PAAHITIA.
Ka whakaaria nga take hai mahi ma te Komiti
1. Nga moni e takoto nama ana ki nga Pariha.
2. Nga huarahi mahi hai whakaea i aua Nama
B. Te £70 hai hora i te Rongopai.
4. Mo te 10 eka me te whare o te Kaitirotiro.
5. Nga moni me nga whakahaere onga whenua a te Hahi
(a) Wharekaahu iMaketu.
(b) Kainga o te Hahi i Tauranga. Tauranga.
(c) Opouriao. Ruatoki.
6. Te Ngae, me te moni reti hai oranga Minita.
|
|
5 631 |
▲back to top |
Akuhata. 1927 TE TOA TAKITINI 631
7. Nga Ripoata o nga mahi o nga Pariha.
8. Whakahaere Mihana ma Rev. P. A. Peneti.
Wiremu Kingi: —E whakau ri ake ana ahau ko te take o nga
moni e takoto nama ana i nga pariha ha take tuatahi.
Whakaaetia ana.
Tiakiawa: —He patai mehemea pehea te wawahanga o te moni
£12 ki nga Kainga o te Whakarewarewa, o Owhata te Ngae me
Mourea.
Tiamana: —Kai nga tangata tonu o aua Kainga te Tikanga.
NGA NAMA O NGA PARIHA.
He roa te whakamarama a Wiremu Kingi mo tenei take kei
runga i te takoto awangawanga o te nuinga ki te tikanga o nga
nama nei i waiho ai hai maharahara ma etahi tangata waiho tonu
iho hei huarahi e tino wehe atu ai i te Hahi ki era atu Hahi, waiho
ana hai mate mo etahi waahi o te Hahi, ka tokoiti hai hapai i nga
mahi a te Hahi, no reira me tono ano ki te Hinota kia whaka-
maramatia ano nga uaina nei haunga to Ohinemutu kai te marama
tena—mehemea ka kitea tena e taea me whakakore atu etahi o
enei nama.
Tiamana,: —Kai te kitea tena ahua mate o etahi o nga Pariha
penei me Whakatane, me Ruatoki me te Puke me Mourea hoki.
Na runga i taua ahua ka utu haere tona te Komiti Tumuaki i
Nepia i nga oranga o nga minita na wai ra ka eke ki te £2000
pauna te moni ki te Peeke e tangohia ana mai hai whakarite i
tera taha.
Mo te tono kia whakakorea etahi o enei nama e te Hinota.
kia au me whakaputa tatau i io tatau na kaha i te tuatahi ki te
whakaea kia kitea mai ai ano kei te whakaputa tatau i to tatau
kuha ki reira ka whakaaro ai te ahua mo enei nama.
He tokomaha i korero mo tenei lake.
I. Nga nama o nga Pariha.
Na Wiremu Kingi i motini na te Waaka i tautoko—kia atu
kawea ano nga nama nei ki te Hinoti i Nepia atu uiui ai kia
whakamaramatia mai hoki.
A me whakaputa ano tenei Atirikona tanga i te kaha ki te
whakaea i enei namu ahakoa ekitea ana he tino Kawenga tau-
maha rawa tenei ma te Hahi Maori o tenei takiwa.
Whakaaetia ana.
II. Nga Huarahi Whakaea i nga nama.
Te Tiamana ka whakamarama i te whakahaere a whare-
pukapuka (Duplex Envelopes) tino roa tana whakamarama mo te
whakahaere.
He tokomaha i tautoko i tenei whakahaere hai mahi ki nga
Pariha.
Whakahaere Wharepukapuka kia tangohia e nga Pariha o te
Atirikonatanga o Tauranga.
(a) Na Heemi te Uara i motini na Te Waaka i tautoko: E
whakaae ana tenei huinga o te Komiti Tumuaki o te Atirikona-
tanga o Tauranga kia whakapangia tenei whakahaere kohi moni a
whare pukapuka ki nga Pariha o tenei Atirikonatanga.
Whakaaetia ana.
|
|
6 632 |
▲back to top |
632 TE TOA TAKITINI Akuhata, 1927
Timatanga whakahaere mo aua wharepukapuka.
(b) Na te Ropere; i motini na, Paora Rangiwaho i tautoko me
timata te whakahaere o enei wharepukapuka i nga Pariha o
Rotorua. Whakaaetia ana.
III. Nga mahi o nga Pariha.
Na Mohi i motini na to Manihera i tautoko kia whakatako-
toria mai e ia minita ngu mahi o tona pariha o tona pariha ki te
aroaro o to Hui a te Komiti Tumuaki ina tu te Hui i nga wa e
Karangatia ana ratau; a ko te ahua o nga mahi hai Kawenga mai
ki te Hui mu te Tiamana e whakatakoto a-patai ki ia minita ki ia
minita i mua mai o te ra e hui ui. Whakaaetia ana.
IV. Mo te 10 Eka-
Tiamana: —Kaore he mana o tenei Komiti ki runga o tenei
10 Eka kei te Komiti nui i Nepia anake te whakahaere.
Y. Mihana ki Tauranga me era atu waahi.
Na Wiremu Kingi i motini na Rewi tautoko: -
Kia whakahaerea ano te mahi mihana a Rev. P. A. Peneti,
hai whakaoho i to Rongopai i te takiwa o Tauranga.
Whakaaetia ana.
VI. Moni Hora i te Rongopai e Ł70.
Na Mohi i motini na Paora Rangiaho i tautoko: —
Ko nga moni ma ia Pariha mo te horu i te Rongopai me tuku
mai ki te Tiamana o te Komiti Tumuaki, a me rite tenei moni
i te tau e haere nei. Whakaaetia ana.
Mo te Pariha o Rotorua.
Wiremu Kingi: —I runga i te titiro taumaha ki nga whaka-
haere o tenei Pariha i te titiro hoki ki te tokomahu rawa o nga
tangutu o te Hahi o tenei Pariha, ka whakaaro matau te Komiti
o te Hahi o Ohinemutu kia wahia kia rua wahanga o tenei Pariha.
(1) Ohinemutu—Waitete. Te Awahou me te Mamaku.
(2) Whakarewarewa—Ki Mourea.
Ko nga moni reti o te Ngae me waiho utu mo te wahanga
No. 2. Ki te whakaaro ma konei ka kaha ai nga mahi.
Tiamana: —Kai te pai tenei whakaaro mehemea kai te pai
hoki nga tangata o Ohinemutu, engari mu te Hinota ano e whaka-
tatu tenei lake.
Wiremu Kingi: —Kai te paingia tenei tikanga engari kia iti
nei te moni o te Ngae e wehe mui mo Ohinemutu kia Ł10.
VII. Pariha o Rotorua kia wahia kia rua wahanga.
Na Haimona i motini na Tiakiawa i tautoko: —
E whakaae anu tenei Huinga o te Komiti Tumuaki kia wahia
te Pariha Rotorua kia rua wahanga.
(1) Ohinemutu ki te Mamaku.
(2) Whakarewarewa ki Mourea.
Ko te moni Keti o Te Nga me waiho mo te Pariha No. 2.
Paahitia ana.
VIII. Ingoa mo te Pariha No 2.
Na Tiakiawa i motini na Raimona i tautoko: —
Ka pa te mate ki te tamariki whangaia ki te Woods' Great
Peppermint Cure.
|
|
7 633 |
▲back to top |
Akuhata, 1927 TE TOA TAKITINI \_\_\_\_\_\_\_\_\_633
Ko te ingoa mo te Pariha hou—ko te Ngae—nga take i tika
ai—(1) E puta ana mai i te ngae he oranga mo te Pariha. (2)
Ko waenga nui tena o te Pariha. Whakaaetia ana.
IX. Tetahi wahi o te moni o te Ngae mo Ohinemutu.
Na Tiakiawa. i motini na Raimona i tautoko kia £23 o te
moni o te Ngae mo te Pariha o Ohinemutu.
Whakaaetia ana.
X. Mema mo te Puke ki roto i te Komiti Tumuaki.
Na Rewiti motini na te Uma tautoko: —
Kiu whakaaetia ano e tenei Huinga o te Komiti, tetahi mema
ano mo te takiwa o Rangiuru ara mo te Puke ki roto o te Komiti
Tumuaki. Whakaaetia ana.
Tiamana: —Ko te whakatuturutanga o tenei mema ma te
Komiti Nui i Nepia e whakaae mai.
Mo nga Karakia ki Murupara.
I runga i te patai a te Tiamana e pehea ana nga whakahaere
karakia ki Murupara. Ka whakamarama a te Manihera kai nga
marama e 5 nga Ratapu ka tao in i te Ratapu mutunga, a i
tetahi marama pera ano nga Ratapu ko te Rotoititia ia (Alternately)
XI. Nga Whenua a te Hahi.
Na te Uara i motini na Paora Rangiaho i tautoko: —
Kia riro mu nga mangai Reimana me nga minita e tae ki te
Hui u te Hinota ka tu ki Nepia e uiui te ahua o nga moni me nga
whakahaere o nga whenua a te Hahi.
Wharekaahu Maketu
Tauranga (te Kainga, ete. ) Tauranga
Pouriao Rautoki
Whakaaetia ana.
XIII. Mihi ki te iwi Kainga.
He nui te mihi a nga mema me te Tiamana ki te pai o te
manaaki a te hunga Kainga i nga mema o te Komiti, me te
tumanako hoki kia tau kia ratau nga manaakitanga maha.
XIII. Mihi ki te Tiamana.
Na Wiremu Kingi i motini na te Waaka i tautoko. Kia puta
he mihi ma tenei huinga o nga mema o te Komiti Tumuaki mo te
kaha o te Tiamana i tona mate nui. i pa nei ki a ia. me tona kaha
hoki i tae mai ai ia ki tenei huinga.
Whakaaetia ana.
Tiamana: —Kupu whakahoki poto i te mihi—me te whakapai
ki nga whakahaere o te Hui—a te Komiti Tumuaki.
He mea whakamutu te hui ki te inoi.
RAIMONA HERETAUNGA.
Hekeretari.
KOMITI TUMUAKI.
ATIRIKONATANGA O HAKI PEI.
I tu te hui tuarua a tenei peka o nga Komiti Tumuaki a te
huhi ki te tari o te Pihopatanga i Nepia i te 10 o nga haora i te
ata o te Wenerei te 20 o ngu ra o Hurae, 1927.
Ko nga mema enei i tae mai: —
|
|
8 634 |
▲back to top |
634 TE TOA TAKITINI Akuhata, 1927
Nga Minita:
Atirikona Brocklehurst. Tiamana.
Rev. Wipere Mataira e Nuhaka.
Rev. Peni Hakiwai o Moteo.
Rev. Wharetini Rangi o Waipawa.
Rev. P. Peneti. Kai tirotiro o Te Waipatu.
Nga Reimana:
Matene Whaanga, o Nuhaka.
Pita Tiopira o Moteo.
Henare Hutana o Waipawa.
Paraire Tomoana o To Waipatu.
Rewi Tamihana o Te Wairoa.
I whakapuaretia te hui e te Tiamana ki te kupu inoi.
1 panuitia e te Hekeretari nga meneti o tu hui tuatahi o te
Komiti. Paahitia aua.
Ko nga take enei i whakahaeretia: —
1. Hora i te Rongopai.
1 whakaatu te kai-tiaki moni ko ngu moni i kohia e nga pariha
Maori o tenei Atirikonatanga mo tu kawe i te Rongopai ki nga
iwi o te ao kei te pouritanga o noho ana. u 21—17—1.
£ s. d.
No Porangahau...... 14 10 O
No Waipawa...... 4 10 1
No Te Waipatu...... 1 O O
No Nuhaka...... 1 11 O
£21 17 1
I whakaaturia te uaua o to kitea o te moni i tenei tau mo
ngu tuke ako o te Pariha, kaore i eke te moni i whakaarotia ai
Ko te Pariha anake o Waipawa (tae atu ki Porangahau) i whai
whakaaro mo tenei take.
2. Duplex Envelope System. Kohi whare-pukapuka.
I whakaatu te tiamana kua tae mai nga whare-pukapuka me
ngu whakamarama. He nui nga patapatai ki te tiamana mo te
ahua o te whakahaere, me te marama ano hoki o nga whakahoki.
Ko te utu mo nga pukapuka, me nga whare 100, e £ 5.
Whakaritea ana me whakahaere taua tikanga ki nga Pariha
o Waipawa o Moteo. o Te Waipatu, o Nuhaka.
1 whakamaramatia ko te kaupapa pai o tenei ahua kohi ko
te ako i te tangata ki te kohi mo nga mahi a te Atua i ia wiki, i
ia wiki, - ahakoa karakia, koru karakia ranei. Tuarua, ko te ata
wehe i tana kohi mehemea ki tu pera tana whakaaro, mo nga take
o to pariha tetahi wahi, mo te hora i te Rongopai tetahi wahi.
Kei te tangata tonu te whakaaro mo te iti, mo te rahi, ki tetahi
take, ki tetahi take.
Na Peneti te motini na W. Rangi i tautoko: —
"Kia timatatia inaianei to whakahaere kohi a-pukapuka ki o
tatou pariha Maori, a ko nga hekeretari enei hei whakahaere i
taua take":
Mo te mare kaore he rongoa hei rile ki te Wood's Great
Peppermint Cure.
|
|
9 635 |
▲back to top |
Akuhata, 1927 TE TOA TAKITINI \_\_ \_\_635
Pariha o Waipawa. H. Hutana.
Pariha o Moteo. Pita Tiopira.
Pariha o Te Waipatu, P. H. Tomoana.
Pariha o Nuhaka, Peta Nepia.
Whakaaetia ana.
1 whakaritea kiu 50 nga whare-pukapuka hei tango mai mo
in Pariha.
3. Whare-minita mo te Pariha o Waipawa.
(a) I whakaaturia e H. Hutana te pukapuka o to peeke i
takoto ai nga moni, a kitea anu kua tae te moni inaianei ki te
I puta he inihi ma te Tiamana mo te kaha o nga tangata o
tenei Pariha ki te whakahaere i tenei take.
(b) Mo te tono kia awhinatia atu tenei take e te Tari, i
whakaatu te Tiamana, kaore he moni takoto nou a te Tari •
inaianei, engari hei te wa e whiwhi moni ai te Tari, tera e whai-
whakaarotia tenei take. Kia hoki mui te Pihopa ka tono ai ki
a ia kia awhinatia koutou. Waiho ma Peneti raua ko te Tiamana
e whakatakoto tenei take ki te Komiti Tumuaki o te Pihopatanga.
(c) Mo te wahi hei tuunga mo te whare na H. Hutana to
motini, na Paraire Tomoana i tautoko. "Me whakatuturu ko
Porangahau te kainga hoi tuunga mo te whare-minita. "
Paahitia ana.
1 runga i nga whakamarama ka puta enei take: He nui ke te
kaute o nga Maori o Porangahau i etahi atu kainga o te Pariha
o Waipawa. I te mea kei te mau tonu nga whenua o Poranga-
hau ki nga Maori, tera e nui tonu te noho a te Maori ki reira.
Ko te tuunga mo te whore i arohatia mai nei e Mrs. Hutana.
kua oti te wehe e te kooti, a ko taua wahi kei roto tonu i te taone
o Porangahau. Noreira, kaore e uaua te hoko atu o tera wahi
mehemea ku kitea a nga tau e takoto mai nei kei te he a Poranga-
hau hei nohanga mo te Minita.
(d) Nga Ohaoha o te whare-karakia.
1 whakaatu te Tiamana, ko ngu moni e kohikohia ana i roto i
nga karakiatanga, e tapaea ana mo te oranga Minita. He ture
tawhito tenei no te Hahi, a kei te pera katoa hoki nga Pariha
pakeha, me nga pariha Maori. Ko te hiahia o te Tari kia whaka-
mana, te motini i paahitia e tetahi o nga Hinota Maori, kia tukuna
katoatia mai nga ohaoha i ia marama i ia marama ki te Tari o te
Pihopatanga i Nepia. I whakamaramatia kei te takoto wehe katoa
nga kaute o ia Pariha, o ia Pariha, a ko nga moni katoa e tukuna
mai ana ki te Tari ka whakapaua ki te Pariha nana i tuku mai,
kaore ki etahi atu wahi.
4. Nga nama a nga Pariha.
He roa te wa e whakahaere ana i nga kaute o ia Pariha o ia
Pariha, kitea ana kanui te taumaha i tenei tau.
I whakaatu u H. Hutana, i te hui i tu ki Waipawa i tono nga
tangata kia whakapaua nga moni kei reira e takoto ana, hei
whakaora i te whare-karakia. 1 runga i nga whakamarama.
paahitia ana te motini e mau ake nei: —
" E whakaao anu tenei hui kia whakatuturutia te take o te
hui o Waipawa, ara kia whakapaua nga moni i kohia i mua atu
o te 31 o nga ra o Maehe o te tau nei. hei whakaora mo nga
|
|
10 636 |
▲back to top |
636. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_ Akuhata, 1927
whare-karakia i Waipawa, i Takapau i Porangahau. E whakaae
ana tenei hui, ko nga moni ohaoha katoa o tenei tau, timata atu
i to 1 o nga ra o Aperira, me tuku katoa mai ki te Tari i ia
marama, i ia marama. "
Whakaritea ana ma Peneti tenei take, me etahi atu take
pu ana ki te Hahi, e whakamarama ki nga tangata o Porangahau
a te wa e tae ui ia ki reira.
5. Te Taima-tepara o nga karakia.
No tenei hui ka tukuna atu ki te Tari te rarangi whakahaere
o ngu karakia o ia pariha, me nga karakia tango hapa o tena wahi
o tena wahi.
6. Kai-tiaki moni.
I whakamarama a Peneti, kaore te motini o tera hui i whaka-
haeretia i te marama o te tono u Hori Tupaea, kia waiho noaiho
iaua take, kei pa he mamae ki waenganui i a tatou, me etahi
tatou ka wehe nei ia tatou. Kei te ngawari haere te tangata, kia
ngawari hoki tatou.
7. Nga Himene Hou.
I whakaatu a Peneti kei te kohia etahi himene hou. kei te
whakamaoritia hoki etahi. Kei te hiahia tenei komiti kia tukuna
mai e nga tangata o te Hahi, ahakoa Minita. Reimana ranei.. 1
ratou na himene hou i kite ai. i whakamaori ai ranei. Me tuku
mui ki Te Etita o Te Toa Takitini. Box 300. Hastings.
8. Te Himene me te Music.
Kaore ano he ripoata kia tae mai. 1 whakaritea kia tuhituhi
a Peneti ki te Pihopa kia uia e hu ki nga kai-perehi te utu mo te
music.
. 9 Karakia Whakauru ki te Hahi.
Kaore ano kia tae mui te ripoata a Atirikona Hapata Wiremu.
10. Nga Mihi.
1 panuitia nga reta i tukuna e te Hekeretari me nga utu mai
a Te Pihopa, a Atirikona Tiatetene, a Mrs. Pilson.
11. Reta a te Pihopa.
I whakamaoritia e te Hekeretari nga kupu a te Pihopa i una
reta e rua i tuku mai ai i Ingarangi, ara ana mihi ki nga Maori o
tona Pihopatanga, me tonu whakawhetai mai ki te Komiti mo nga
inihi atu ki a raua ko tonu hoa, me tana whakaatu mui kua pai
haere te mato o tona hoa.
12. Rehita i nga Whanautanga me nga matenga.
I whakaatu a Peneti ko te ture Kawanatanga e whakahau
ana kia rehitatia nga tamariki katoa e whanau mai ana. kia
rehitatia hoki nga tupapaku. Haunga ta te Hahi rehita kei te
marama hoki tera, engari ko te rehita a te Kawanatanga ki te
Kai-rehita. Ko te ture Rehita mo nga Maori, no te tau 1918 i
Kahititia ai. Ko nga tangata e tika ana hei whakaatu i te matenga
ki te Rehita, ko tetahi mema Kaunihera Maori, ko te Minita. ko
tetahi tangata ranei e marama ana te whakaatu ki te Kai-rehita.
Mo nga whanautanga, ko nga tangata e tika ana hei whakaatu,
ko te papa ko te whaea ranei, he tangata ranei i taua whare e
noho anu, ko te Minita, ko tetahi mema Kaunihera ranei.
Me rehita nga whanautanga, me nga matenga i roto i te run
marama i muri iho i te whanautanga, i te matenga ranei
|
|
11 637 |
▲back to top |
Akuhata, 1927 TE TOA TAKITINI 637
Ko to whiu mo te kore e rehita e £2 mo te haranga tuatahi,
e £5 mo nga haranga i muri atu.
Ho Kai-rehita Kawanatanga nga Kai-whakaako o nga kura
Maori.
Ahakoa kaore ano tatou kia akina nuitia e to ture rehita, tena
pea toua wa kei te haere mai e whainatia ai tatou. Noreira he
tikanga tenei e tika ana kia whakamaharatia ki a tatou katoa,
kei rokohanga mai tatou e te hoa-riri e moe tonu ana.
13. Nga kaute o nga Pariha mo te Hinota.
I whakamaharatia nga mema o nga Pariha, kia whakakiia nga
"returns" mo te wa o to Hinota. Hei te Paraire te 30 o nga ra o
Hepetema ka tu te Hinota ki Nepia.
14. Nga pukapuka kaute mo te Hinota.
I whakaatu a Peneti kaore i te tino hangai nga pukapuka
kaute mo nga Pariha Maori. Kei to wehe tonu nga kainga tae
noa ki nga hapu o te Pariha kotahi. Me nga moni o ia kainga, mu
nga kai-tiaki kei te wehe. Pahitia ana te motini: Kia whakaritea
he komiti mo tenei take. Ko nga mema mo taua komiti ko te
Tiamana me Mr. Pilson ko Rev. Hakiwai me Peneti, ko Tiopira
me Tomoana, a me whai mana tenei komiti ki te whakahaere
i tenei take a te wa e whakaarotia ui e ratou.
15. Te Rehita Tianara.
I whakaatu a Peneti kua tae mai te reta a te Rehita-tianara
o Poneke, he whakamahara mai ki nga Minita Maori kia tukuna
atu nga kape o ia marena o ia marena ki tona tari i Poneke. He
taumaha te whiu mo te takahi a te Minita i tenei ture o te Koroni
katoa. Ko te kape me tuku tonu atu i muri tonu iho o te marena.
1. 6 Te Hui a muri nei.
I whakamarama te Tiamana ko te hui a muri nei, he hui topu
mo ngu Komiti Tumuaki katoa o te Pihopatanga. Ka tu taua hui
ki Nepia a te wa o te Hinota, i te Turei te 4 o nga ra o Oketopa.
17. Rehita i nga mema o te Hahi.
1 motinitia e P. H. Tomoana na Tiopira i tautoko: Kia
rehitatia nga tangata e kiia aua no te Hahi o Ingarangi, i ia Pariha
kia mohiotia ai te tokomaha kei tena wahi, kei tena wahi. Paahitia
ana.
1 whakamaramatia ma tenei tikanga ka mama ai te tukutuku
haere i nga wharepukapuka mo ngu kohi, me te kaute o nga
tangata o ia Pariha hei whakarite i nga raruraru, ara expenses.
1. 8 Mihana.
1 whakaatu a Peneti, kei roto te Hahi Maori i te mura o te
ahi i tenei wa, i te nui o nga tangata i pakaru nei ki waho, me te
tokoiti o nga morehu i mahue hei hautu i nga tikanga nunui o te
Hahi. Kei nga wa mamae o te tangata kanui tana hiahia ki te
whakarongo korero mo nga huarahi o te ora mona. Pera ano te
taha wairua, he wa pai tenei hei huihuinga mo tatou mo nga
Minita ka torotoro haere ai i o tatou Pariha, ki te whakahaere
Mihana, awhina, whakaako. Kia toru nei nga ra kia wha ranei, ki
tena Pariha, ki tena Pariha.
Ka pa te mate ki te tamariki whangaia ki te Wood's Great
Peppermint Cure.
|
|
12 638 |
▲back to top |
638\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Akuhata. 1927
Na Wharetini Rangi rana ko P. H. Tomoana i tautoko.
Whakaaetia ana.
19. Nga Whare-Mihana.
He nui nga korero mo tenei take, ara te nui rawa o te moni
e pau ana ki aua whare. I runga i te tono a te Tiamana. hikitia
una tenei take mo tu Hui Topu a te wa o to Hinota.
20. Te Wairoa.
1 whakaatu a Rewi Tamihana, kua kore rawa he tangata hei
hapai i te Hahi i Te Wairoa, i te kore Minita mo tera Pariha.
Nana tonu i mau hu rarangi kohikohi i roto i ona hoa pakeha, a
koia tenei nga moni ma koutou e kaute. Te kautetanga kitea ana
te rahi o tana moni o £25 8s. Ka tono ia kia riihitia ki a ia te
whenua o te Hahi hui tuunga mo te whare-minita a tona wa. Ka
homai ano e ia e £4 mo tu tau. Ka eke ai tana moni ki te £29 8s.
He nui nga kupu mihi a te Hui mo te kaha o tenei kaumatua
ki te manaaki i nga mahi o te whakapono. Ko tetahi wahi o tana
moni mo Meranihia, ko te rahinga hei whakaea i tetahi wahi o te
nama a Te Wairoa.
Misses Bulstrode.
I whakaatu a Peneti i tona whakaaro kia whakapuaretia ho
Mihana, ma nga Misses Bulstrode ki Te Wairoa. Kanui nga
tamariki o Hukarere kei te Wairoa e noho ana. Ka 25 nga tau o
enei wahine e noho ana hei kai-whakaako mo Hukarere. Kua
mutu ta raua ako i reira, engari ka mahi tonu raua i roto i to iwi
Maori. Mehemea ka tu he whare o tika ana mo raua ki reira.
tera pea raua e whakaaro mo taua take. Kua nui nga painga kua
puta ki Porangahau.
Kaua rana hoi puritia tonutia ki reira. Hemea kua whiwhi
ratou ki a Wharetini Rangi rana ko Rotu. Me aroha nga wahi kei
te ngoikore. Kua hikitia tenei take mo to Hui Topu.
21. Mo nga kaute a te Tari Pihopatanga.
Na Peneti te motini, na Henare Hutana i tautoko: —Kia
whakakorea atu i roto i nga kaute o nga Pariha io moni whakarite
ma nga tamariki, i te mea ka uaua te hiahiatia o nga Minita
tokonui nga tamariki, engari ka whai nga Pariha ko nga Minita
kore tamariki kia mama ai nga raruraru. Me whakahoki tenei
take ki te Komiti Tumuaki o te Pihopatanga, me te tono utu ki a
ratou, kia whakaritea tenei take i tetahi atu punga. Paahitia ana.
He mea whakamutu te hui ki te inoi.
P. PENETI,
e Secretary
"ROPU MO TE AO HOU. "
(T. Wi Repa, M. B., Ch. B. )
He wa tenei e tika ana kia tirotirohia ano te ahua o ta tatau
noho i te Ao nei. Kua hori te Ao tawhito kei muri kua riro oti
atu. Kaore e hoki mai, kore, kore rawa atu. Kaati tuiau to
koingo ki taua tupapaku. E ki ana a Te Karaiti! "Waiho to
hunga mato kia tapuke i tona tupapaku. " Ko te ao ka haere tonu.
Kaore e tu; kaore e hoki whakamuri. Kai te haere whakamua
tonu. Kei roto tatau i te Ao Hou: Me pewhea tatau? Waiho te
Ao Tawhito kia moe ana i tona moenga roa. Heoi ia tatau he
|
|
13 639 |
▲back to top |
Akuhata. 1927 TE TOA TAKITINI 639
pupuri i nga mea papai o taua Ao hei oha ma tatau kia ia, a,
ka tuku iho ki a tatau tamariki. E tika ana me whakahou te kau-
papa o ta tatau noho i te Ao noi. No reira e karanga ana nga reo
marama o naianei me whakaropu te Ao Hou. Tena he aha te
kaupapa mo taua Ropu o te Ao Hou?
Ko tooku whakaaro tenei mo taua Ropu.
1. He whakahuihui i nga kaha mahi, i nga kuha matauranga, i
nga kaha mahara o to Iwi e marara noa atu ra.
2. He tirotiro, ka whakahuihui i nga whakahaere e korara noa
atu ra, e korara noa atu ra.
3. He whakakotahi i nga tirotiro mo nga take e pa ana ki te Iwi
i raro i enei wawahanga.
(a) Take o te ora;
(b) Take whakatiputipu i te Iwi;
(c) Take e pa ana ki nga kura;
(c) Take e pa ana ki nga matauranga nunui
(o) Take whakaako i te Iwi;
Otira taua Ropu hei kai-hautu mo te Iwi i tenei
KEI TE NGOIKORE TATAU.
He wa tenei no te Rererangi. no te korero takiwa, no nga kai-
puke ruku moana, no te hiko no te hokohoko no te ahu whenua.
Kei to pokaikaha noaiho tatau ki roto i te maru o enei mea. Kaore
ano a tatau nei hoatutanga ki nga taonga nunui o te wa. Te
tumanako atu ma te Kopu nei te Iwi e whakakorikori, kin ara ki
runga. Nga kaha pakupaku kei a tatau, ma te Ropu net e paihere
kia neke haere a: ki te nui. He paku whenua kei a tatau e toe
ana. Ma te Ropu noi nga ngoikore e tohutohu me pewhea te
mahi e piki ai. Mo te taha ki a tatau kura Maori. He maha rawa
nga haora o te ra o whakapaua ana ki te mahi i nga mahi o waho.
Ka pau noaiho te taima mo te ako ma te Ropu nei e whakaputa
te whakahe topu a te Iwi ka whakarangona mai e te Tari Whaka-
haere o nga kura. Mo te taha ki nga kura pera i To Aute, i
Tipene, i Waerenga-a-hika, i Paerata, i Otaki, i Clareville.
Inaianei kaore i te uruatu te reo, me nga mahara o te Iwi ki nga
whakahaere o enei kura. Ma te Ropu nei e tirotiro te ahua o
enei kura. He maha rawa ranei enei kura mo te momo whakaako
kotahi. E tika ana ranei me wehewehe a ratau kaupapa matau-
ranga e whakaako ai. Me whakaiti iho ranei te maha o nga kura,
ka hoatu i nga moni hei oranga mo nga mea e whiriwhiritia kia
waiho. I te kore ropu o te Iwi, kaore tatau i te pa atu ki aua kura.
Ano te ahua o aua kura he kura "parun: \\veti" na tetahi ropu
pakeha hoi mahi moni ma ratau. Ahakoa pai te whakahaere o
aua kura e tika tonu ana kia pa atu te Iwi nana nga taonga. Tetahi
mahi tika ma te Ropu nei he tuku i tetahi tangata i etahi tangata
ranei, ki te kauwhau haere ki te Iwi i aua kaupapa, hei whaka-
ohooho i te Iwi. Mo te taha ki te ora o te Iwi, ki tooku whakaaro
me tuku nga kaunihera marae hei whakahaere i tera taha.
Kaati ake enei whakamarama mo te aronga o te tahu o te
whare e kia nei ko to Ropu mo te Ao Hou. Tena ma wai te
karanga tuatahi.
|
|
14 640 |
▲back to top |
640 - TE TOA TAKITINI Akuhata, 1927
"TE WAI-HAKIHAKI. "
(T. Wi Repa, M. B., Ch. B. )
He lino mate tenei no te Maori. Engari kaore e hemo ana
te tangata ia ia. Heoi ano tona kino he maeneene, ka rakuraku
kaore e reka te moe. He mate tenei e pa nui ana ki to kiri
tamariki pakupaku. He kiri ngohe ngohe hoki to to tamariki, na
reira ka tere tonu te tihorehorea e te purapura o te mate. He
mate ano tenei no to Pakeha. Ina ra koi pohehe to tangata no
te Maori anake te mate nei. Tona ingoa pakeha he "Scabies".
Te ingoa o to ngarara nana tenei mate i mahi ki runga i te kiri
tangata he: 'Acarus Scabiei, ' or "sarcoptes hominis''. I whaka-
atu ake ai au i tenei mea kia marama ai ki a tatau, e hara i te
Maori anake te iwi Kainga to kiri e te mate nei e te "Hakihaki".
Te mano tini o te pakeha e pangia ana e tenei mate.
HE MATE WHAKAPARAHAKO.
Ka pangia te tamaiti e te mate nei, ka ki nga matua: "Kei
te pai; he wai-hakihaki noa hoki. Hei aha noa te kawe ki te
takuta. He mate ora noa. " He whakaaro pohehe tenei. He
mate kino tonu tenei. Ina ra tona mate he whakararuraru i te
moe a te tamaiti. I te wa e iti ana te tamaiti, ara i te rua ka
piki ake ki te tekau nga tau, te mea nui hei whaka wairakau i
tona tipu he moe, ki te kore e au tona moe, kaore e pai tona
tipu. Kaore e au tona moe no temea ka raraku tonu, a, tata
noa te awatea. Oho rawa ake i te moe ka ngenge te tamaiti, kaore
e mataara ki nga mahi o te awatea, ka raruraru tona kura. Ka
tae ki tona pakeketanga, ka whakarihariha tona kiri. No reira he
kohuru nga matua i a ratau tamariki e tukua nei e ratau kia
ngaua ana o te hakihaki ia po ia po. Me mutu te whakaparahako
ki te mate nei. Kitea ana kawe ana i te tamaiti kia kite te
Takuta, te Neehi ranei.
TE PUTAKE O TE MATE NEI.
E kiia ake ra i runga ake nei, te putake o te mate nei he
ngarara paku. Mehemea ka wawahia te inihi kia whitu tekau,
kotahi o aua wahanga whitu tekau te roa o taua ngarara (1-70th
of an inch). Engari ka kitea tonutia e te kanohi. Penei i te
puta ngira nei te rahi. Ki te kore te ngarara nei kaore e tipu
te wai-hakihaki. Tena ano te kai whaka-momona i taua tipu.
Taua whakamomona he paru kei roto taua ngarara i te paru. Ki
te paru te kiri o te tangata o te tamaiti ranei, ka ngoikore te kiri.
Hei reira ka kaha taua ngarara ki te kari huarahi mona ki roto
i te kiri tangata kia uru ki roto i to kiri, ka whakawhanau i ana
heke. E rua heki i te rakotahi. I te ngarara nei e kari ana i
tona huarahi ki roto i te kiri, ka maeneene te kiri, ka timata te
raraku a te tamaiti. Kaati kaore e mutu te rakuraku kei raro
ke hoki i te kiri te ngarara nei e huke ana. Na wai ra, ka pahore
te kiri o tena wahi o tena wahi o te tangata e tukinotia ana e te
ngarara nei ratau ko ana punua. Ka kitea te koha o te mahi a te
ngarara nei, kinaki atu hoki ki te paru o to tinana, ka kiia kei te
pangia tamaiti a mea e te Wai-hakihaki.
|
|
15 641 |
▲back to top |
Akuhata, 1927 TE TOA TAKITINI 641
TOHU O TAUA MATE.
Kaore pea he tangata pakeke i te tauhou ki tenei mate. Otira
i te maha o nga mate o te kiri, ho mea tika ano kia whakaatutia
nga tohu o te mate nei. Ko te tino mate tenei o te kiri Maori.
Timata ai te maeneene i te putake o nga ringaringa pakupaku
(fingers). Ka rakurakuhia, ka puta te tara-wai, ka toto, ka
pirau. Ka noke atu ki muri o nga ringa. Ka puta i nga keke ka
raraku i kona ka maeneene ano i te whero nohanga nei. Ka
raku-raku i kona. Ka raraku i muri i nga pona me atu ki nga
waewae ki raro hoki o nga waewae. Heoi ano te wahi e puta
ko tu kiri o te konohi o te mahunga hoki. Ko te wai-hakihaki
tenei.
RONGOA.
Ho mate ngawari tenei ki te rongoatia. E mohiotia ana
hoki tona putake. Ki te patua tana putake, ka ora te turoro.
Te putake o te mate nei ko te ngarara kua whakahuatia ake ra,
me tona hoa me te paru. Ka taea tenei tokorua te patu, ka ora
ngawari noa te turoro. Te rongoa patu o te ngarara nei he
ngawha. Te rongoa patu o te paru he wai. he hopi. Kei a tatau
katoa enei taonga. Ina noa te huarahi ngawari o te mahi. Mo
whakakaukau te turoro ki roto i te tapu wai wera, ka ukui i tona
kiri ki te hopi ngohe ngohe (soft soap). Kei nga toa tenei hopi.
Te lake o te whakakaukau nei, he horoi i te paru ka tahi, he
whaka ngohe ngohe i nga kiri paka o runga i te mate kiu ngawari
ai te ma kerekere mai. ka rua. Ka watea nga mate i te kiripaka,
katahi ano ka tika ki te pani ki te rongoa. Te rongoa he "sulphur
ointment''. Me "miki" te ngawha ki te hopi ngohe ngohe (soft
soap). penei: E rua ti-punu ngawha ki te tepru1 punu hopi-
ngohe ngohe (soft soap). He pai tonu ki te "miki" i te ngawha
ki te "vaseline. " Kia rua tipunu ngawha kia kotahi tepara punu
vaseline. Mo te taha tenei ki te tinana.
Mo te taha tenei ki nga kakahu o te tangata, tamaiti, mate
ranei. Koi runga hoki i aua kakahu e pe ana, e piri ana te nga
paku ote mate, me nga ngarara ano hoki. Mehemea he kareko
he rinena, he kaore puru ranei nga kakahu o roto, me paera katoa
ena kia pau atu nga ngarara i te ahi te kai atu Kauaka nga kaka
paruparu e whakakakahutia i muri o te whakakaukautanga
Kauaka rawa atu. Mehemea he paranene. he kakahu wuuru ranei
nga kaka kaore e taea ena te paera Engari me ruirui he ngawha
maroke ki roto i aua kaka ka whakawhata mo te kotuhi wiki. Hei
muri i tena ka horoi ki te wai mahana. Ka maroke ka ruirui ano
he ngawha maroke ki roto, ka purupuru. Mehemea ka tika te
whai a te tangata i enei tohutohu, e toru ano nga ra ka ora te
mute me ruirui ano he ngawha maroke ki runga i nga paraikete,
i nga hiti ranei.
Mo te mare kaore he rongoa hei rite ki te Wood's Great
Peppermint Cure.
|
|
16 642 |
▲back to top |
642 TE TOA TAKITINI Akuhata, 1927
He inoi tenei ki nga matua; kati te waiho i nga tamariki kia
ngaua ana e te mate wehi nei e te wai-hakihaki.
KARO O TE MATE.
Mehemea ka horoia nga tinana ia ra, ia ra, ki te wai ki te
hopi, ahakoa waiwera, ahakoa wai matao, kaore e pangia o te mate
nei. Tena i ana timata i naianei. He kainga whai wai a Niu
Tireni. Manaakitia te wai, te hopi, kaore nga kiri o nga tamariki
e ngaua kinotia o te haki haki.
"HE KOTAHITANGA MO TE AO HOU. "
(By P. H. Tomoana).
E. tika ana kia whaia nga korero a o tatou hoa i whakaohooho
nei i a tatou i roto i te pepa o Mei me Hune kua hori tata ake
noi. E tiki ake ana au ki nga kupu te hutohu a Takuta Wi Repa
o Te Araroa me Tutepuaki o Turanga e tono noi kia pera tatou a
e whakaaraara nei i a tatou kei moe. E tautoko ana ahau i enei
tu whakaaraara kia noho mataara tatou.
Me pehea koa e taea ai e tatou te whakatutuki i era whaka-
arotanga? Ehara i te mea he tikanga hou tenei reo karangaranga
i o tatou kia penei. Ehara hold i te mea kei te he tenei reo me
enei mahara kaore, ko te ahuatanga tenei o nga tama o te wa
me tona reo katoa. Te Tumanako he taonga no te wa. Kua kite
katoa tatou i te ahuatanga o te heke me to piki, o te rahi me te
iti. o te ora me te mute, o te marino o te tupuhi, me era atu tu
ahuatanga hoi whakariterite i nga taha e rua o ia ahua o ia ahua,
engari ko etahi i kite whanui a ko etahi i kite whaiti. Ko etahi
i hikoi whakamua, ko etahi i paheke whakamuri. Ko etahi i tika
ko etahi i parori.
Ko etahi i apo ko etahi i makoha. Otira ko enei wahi e taea
te whakariterite ina tikina i nga kaupapa o tetahi wahanga o tenei
moa o te aroha ki te iwi. Na te aroha ka whakakotahi nga
kaumatua i roto i o ratou nei ra, e kapi nei nga 'hihitori' (history)
i era korero.
Heoi taku e tiki atu ko Te Kotahitanga o nga tamariki o Te
Aute Kareti, he tumanako no tatou e hoa ma me o tatou hoa kua
wehe atu kia piki te iwi me nga ahuatanga i roto i nga reo ka-
rangaranga o to wa kia whitiki'. Ina tonu a Hone Teimana a Sir
Ngata a Archdeacon Hawkins a Anaru Tiweka nga "poai" na
ratou i kawe tuatahi tenei tikanga ki te aroaro o to tatou kau-
matua o Hone Tatana, i tautokona ai e ia me tatou katoa, a i
muri o tena ko Te Kotahitanga o nga Kaumatua me ta ratou pepa
i huaina ai ko 'Huia Tangata Kotahi! Kaore e taea te ki i he
nga kaupapa i mate ranei te iwi i aua kaupapa. Engari mo ki
i moe taua i runga i te huamotanga o nga tai-whaka-te-maori.
(Mira kaore taua i te ware ki tenei whakatauki: —E ara aua te
mata-hi-taua. e moe ana te mata-hi-tuna'.
(Taria te roanga).