|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 70. 01 June 1927 |
|
|
1 595 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O. as a Newspaper,
Nama 70 HASTINGS. Hune, 1927
ME PEHEA TE IWI MAORI?
Te take o taku patai he titiro noku ki te mahi a te pakeha
(emigrant) e whakaeke mai nei ki Niu Tireni. Me pehea ra
tatou e, ora ai?
E ki ana nga whaina (farmer) kaore he moni hei utu i nga
kai-mahi. Ko etahi Maori he whenua o ratou, ko etahi kaore.
He oranga whakauaua te oranga inaianei. E tata ana te mahi o
te tangata he kai ho utu mona. Noreira, he aha te take i mauria
mai ai enei iwi pakeha? Kanui nga whanau mato, koi Niu Tireni
noi, Maori, pakeha, kaore e ora pai ana i nga mahi oranga o te
motu nei.
Ko nga Maori mahi whaama (farmer), mahi kau. hipi hoki,
nga Maori ora, haunga hoki nga Maori mahi kawanatanga. Ko te
nuinga o te Maori kaore ahau e mohio ana he aha ra i ora ai. Ho
ruarua rawa nga Maori o tango ana i to 100 ki te 200 pauna moni
reti i te tau. Ko etahi he 10 hereni ki te 2 pauna i te tau. Ko
te nuinga kaore he moni reti. Me pehea ratou e ora ai?
Ho uaua te Maori e whiwhi ai ki nga mahi totika. He unua
te uru ki nga tari, ki nga mahi-a-ringa (trades). Ka mutu te
mahi e homai ana ma te Maori he kutikuti hipi. I homai ai tenei
mahi, he whakarongo no te Maori ki nga whakahau a te pakeha.
he kai anake, he kai anake ki te Maori. Ko nga mahi tope
manuka, mahi taiapa, kaore e homai te utu tika ki te Maori. He
aha te take He nui rawa no nga tangata kai mahi koi Niu Tireni
nei inaianei.
Kia ora te iwi Maori, me nga pakeha e awhina ana i a tatou.
Na H. M.,
c/o J. E. Lincoln, Tologa Bay.
|
|
2 596 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
596 TE TOA TAKITINI Hune, 1927
TE PIHOPA O WAIAPU,
HE MIHI KI TE IWI MAORI.
Sutton Valence.
Ingarangi,
Maehe 27. 1027.
Kin aku tamariki i roto i a te Karaiti,
Tena koutou katoa. I a au i hoki mai nei ki to whenua o aku
matua, o aku tupuna, koi roto tonu koutou i aku mahara. Ahakoa
to whanui o te moana-nui-a-Kiwa e wehe nei i a tatou, na to nui
o te aroha, ka tutata tonu tatou tetahi ki tetahi. Kaore te aroha
e taea te wehe e nga pamamaotanga o te whenua, e nga whanui-
tanga ranei o te moana.
Kanui te pai o te moana i to matou haerenga mai nei, ko
nga tima i mua atu i to matou i mau i nga kohu o to moana. Ko
matou i waimarie ki nga rangi papai i te tatanga atu ki Ingarangi,
whiti ana te ra ki runga i a matou.
Kei te kainga o tetahi o aku tuahine matou e noho ana, ho
wahi ataahua i Ingarangi nei, kaore hoki i tawhiti atu i te wahi
i noho ai toku matua, i a ia e mahi Minita ana..
Ko nga hua nui o te whenua i tenei wahi he hopa (hops) he
hua rakau. Ko tenei Porowini ko Kent he takiwa rongo nui mo
te pai o te tipu o te here (cherry) a i a au e tuhituhi nei kua
kapi te whenua i nga puawai o nga rakau hero.
Kei te whakamatakitaki ahau ki nga whanaunga o konei i nga
whakaahua o Niu Tireni na Kenana Pahewa i homai ki a au.
Ko etahi he whakaahua no nga wahi ataahua o te Pei o Pereti,
ko etahi he whakaahua no nga Maori. Nui atu nga patai a nga
pakeha o konei mo te ahua o te iwi Maori, mo te hiahia ki te
whakarongo korero.
I tuhituhi atu ai ahau i tenei reta he aroha atu ki a koutou
i tenei wa e awangnwangatia nei te ahua o te Pihopatanga mo te
iwi Maori. Ho tono atu hoki ki a koutou ki a mau to ngakau inoi,
kin ringihia nuitia mai to mana o to Wairua Tapu hoi manaaki,
hei arataki i a tatou katoa, pakeha, Maori. Maana e whakaatu
mai ki a tatou te huarahi hei hikoinga mo tatou. Kei te whakaaro
tonu ahau mo te Pihopatanga o te iwi Maori. Tena ano te
whakaaro o te Atua mo tana iwi Maori. Me rapu tatou i te
huarahi kua rite mai i a ia, otira ma te inoi ka kitea ai, ma te
whakarongo ki te reo o to Atua ka tika ai. Me mahi tahi tatou
me te Atua. Kaua tatau he: whai i te huarahi tangata anake,
|
|
3 597 |
▲back to top |
Hune, 1927 TE TOA TAKITINI
engari hei hoa mahi tatou mo te Atua. Koianei te
kupu a Paora i ki ai "Hei hoa-mahi tatou mo te Atu
Kaua hei wareware ki te inoi ki te Atua kin
pai ai ki runga ki te whenua
Kia tau ki a koutou to aroha noa o to Karaiti.
Na to koutou matua i roto i te Atua
W. W. WA]
HE KAWANGA WHARE-RUNANGA
'24th Mei, 1927.
No te ra. kua whakaaturia i runga ake nei. ka
Tawake-moe-tahanga whare-runanga. He whare 1]
Ngati-Whakahemo, he hapu no roto i a to Arawa.
Matatua. Ko te Pa o tenei hapu ko Pukehina. kai
puna whare nei o tu ana. Ko tenei tupuna ko
hunga, he mokopuna na Tamatekapua.
Na Tamatekapua
Ko Kahumatamomoe
Tawake-moe-tahanga
Uenuku-mai-rarotonga
Rangitihi Upoko Whakahirahira.
Na Rangitihi, kia puta tokowaru nga tamariki. I
i roto i nga tamariki tokowaru noi, ko te Arawa kato
ona rerenga whakawaho kia: —
Tainui
Matatua
Kurahaupo
Takitimu
Tokomaru
Aotea
Matahourua.
Mo nga tamariki tokowaru a Rangitihi te whaka
"Te Arawa e waru pu-manawa. "
Na Atua-matua.
Ko Hou-mai-tawhiti (He whare-runanga kei Ot,
,, Tamatekapua (He whare-runanga kei Ohinemutu
.. Kahumatamomoe (He whare-runanga kei
,, Tawake-moe-tahanga (He whare-runanga ke
,, Uenukumairarotonga (He whare-runanga kei
,, Rangitihi (He whare-runanga kei Taheke)
Na Tawake-moe-tahanga i whakakopi te
puna whare, kua whakaaturia i runga ako nei, ina
tira katoa ratou. No reira kua takoto mamma te tu a
hai titiro mai, hei whai-mai, ma nga toronga maha
whakatapu i tena wahi, i tena wahi.
ERUINI TE
Mo te mare kaore he rongoa hei rile ki te
Peppermint Cure.
|
|
4 598 |
▲back to top |
598 TE TOA TAKITINI Hune, 1927
TOHU WHAKAMAHARATANGA
Mo
TIMI WAATA RIMINI.
Ko tenei kaumatua, he tangata rongonui i roto i nga mahi
nunui o runga i a te Arawa, me Matatua. Ho tangata hoki i
whanui tana haere i te motu nei. ki te whakahaere i te haina o te
kotahitanga o to iwi Maori. I uru nui tenei kaumatua ki nga
mahi kawanatanga o te Koroni. He tangata aroha, whai-whaka-
aro, mohio, mo te kaha ki te arahi i ona hapu, i roto ia te Arawa,
tae atu kia Matatua. Ona uri tokorua, he wahine katoa. Ko
Merewakana te matamua, no tona tamarikitanga mai ano, ka
noho i runga i a Matatua, a tae iho ana ki tenei ra, kaore aua
tamariki. Ko Riripeti to taina, ko tenei o raua, i mau iho ki
runga i a to Arawa. Ko ia to uri o te Kaumatua nei, kei te
whakatipu i to tangata, kanui te tamariki kanui te mokopuna.
Mate noatu to kaumatua net, kei te tipu to pa harakeke. Ko
tona kohatu whakamahara, he mea pou ki te taha o tona tupuna
o Tawakemoetahanga. E rua enei taonga nunui, te whare me
te kohatu, no Ngati-Whakahemo anake. He tohu no te kaha, me
to whakaaronui. Enei taonga e run i tohia ki te karakia mihingare.
Na Pererika Peneti minita o Heretaunga, te kauhau o te kawanga,
mo to whakapuaretanga o Tawake-moe-tahanga, tokorima ona hoa
minita i te whakahaere i te karakia o te whare tao atu ki te kohatu.
Na. te Hokere (Mr F. F. Hockley) mema mo Rotorua, ko ia te
mangai o te Kawanatanga, i a ia te whai-korero, me te hura i
te kohatu. He maha nga hapu o runga i a Matatua, i eke mai ki
tenei hui. I rupeke mai ona morehu Kaumatua katoa, ona ranga-
tira katoa, me ona tai-tamariki marama, whai whakaaro hoki. I
eke katoa, mai ki tenei hui, nga kaumatua, nga rangatira, me nga
tai-tamariki marama o te Arawa. Ko te kupu nui o roto o tenei
hui, hai hopu ma te hinengaro o nga tai-tamariki, ko te tu-
honohono i o tatau mahara kia kotahi; i o tatau tinana kia kotahi;
kin noho tahi, kia penei to noho tahi, me o tatau waka, mai ra
ano. o to unga mai i Hawaiki. Ko te Arawa, o tau nei, tae mai
ki tenei ra.
E nga tai-tamariki, kia kaha ki te tauhere ia tatau, o tena
waka, o tenei waka, na Tawake-moe-tahanga tatau i powhiri kia
hui mai, na te tohu whakamahara mo Timi Waata Rimini, tatau
i whakamahara ko Matatua raua ko te Arawa he kotahi, e ki
ana te whakatauki: —"Wehewehe ka hinga, huihui ka tu. "
E. M. E. TE TIKAO.
Ko nga kupu enei kei runga i tana kohatu e mau ana: —
"Ho tohu whakamaharatanga mo Timi Waata Rimini mate
i te 5 o nga ra o Akuhata, 1920. Ona tau 79. "
He tangata ia i piri pono ki te mana o Ingarangi, i hapai
nui i te whakapono, me te arahi pai i ona iwi e rua, To Arawa,
Mataatua.
Kei tetahi taha o te kohatu ko enei kupu pakeha: —
Sacred to the Memory of
Timi Waata Rimini,
|
|
5 599 |
▲back to top |
1927 TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_599
A Chief of the Arawa and Mataatua tribes, who died on the
5th August, 1920. Ho was an adherent of the Church of
England, a loyal subject of the Empire, and a beloved
leader of his people.
Kei tetahi taha o te kohatu he waka me te paipera kui runga
ake, kei tetahi taha ho waka, me te hiiri a te Kawanatanga.
HUI WHAKAPAPA.
I tu te hui i tenei te 25 onga ra, ki te marae o Tawake-moe-
tahanga. Ko te 12 tenei o nga tunga hui, a te Arawa mo tana
whakapapa. Kua huri i te 20 tau e whakaherea ana tenei whaka-
papa. He tokomaha nga kaumatua na ratau i timata tenei
whakapapa, kua moe kei o ratau tipuna, he ruarua e ora nei.
He mea whakarite e te hui, ko Pererika Peneti hei Tiamana, ko
Ereatara Eruini Te Tikao hei hekeretari.
Ko Raureti Mokonuiarangi te Kai-korero o te kaupapa o te
whakapapa. Henui ana whakamarama. Na Mita Taupopoki o
Tuhourangi, na Rota o Tapuika, na te Morehu Kirikau, o Ngati-
pikiao, i tautoko nga whakamarama a Raureti. 1 kite marama
hoki te hui katoa, ko nga hapu maha o te Arawa, kua kotahi ki
tana kaupapa. Ko te Ure-o-uenuku-kopako, te wahanga e taria
atu ana, kia whakakopa mai. heoi ano kua oti. te whakapapa a
te Arawa. He tino mahi nui, he mahi taumaha, he mahi roa.
No reira e te tangata whakapapa, kia u ki tau mahi, te tangata
kauhau, te tangata waiata, te tangata patere, kia u ki tau mahi.
ki tau mahi. Ma te marama, ma te manawanui, ma te kaha, ka
tutuki pai nga mahi. "Ka mama te mahi—ehara kau i te mahi—
Ka taumaha te mahi—Ka uaua te mahi—anaia te mahi, korero—
tia te korero o te toa. ''
EREATARA ERUINI TE TIKAO.
Ohinemutu, 31st May, 1927.
WHARE-KARAKIA KI OWHATA.
No te 29 o nga ra o Mei ka tu he hui ma Ngati Te-Roro-o
te rangi ki Owhata, te marae o Hinemoa, te wahi e tu mai nei
tana kohatu e karangatia nei ko "Iriiri-kapua. " I runga i tana
kohatu a Hinemoa e noho ana i te tangihanga mai o te koauau a
Tutanekai i Mokoia. Ka mohio mai ai koutou he marae rongonui
tenei i roto i nga hapu o Te Arawa.
Ko te putake o tenei hui he whakariterite whakaaro na te
iwi mo tetahi whare-karakia kia whakaarahia ki Owhata. Kaore
ano he whare karakia kia ara ki tenei marae o mua iho. a, tae mai
ki tenei wa.
Kei te kaha rawa te tipu o nga uri o tenei hapu nui i roto i a
Te Arawa. Kua maha rawa nga uri o Hinemoa raua ko Tutane-
kai ka puta ki te ao.
Ko tetahi o nga kaumatua rangatira o Ngati Te-roro-o-ote-
rangi ko Haukiwaho. no tera atu tau ka mate. E toru nga take
nunui i korerotia e ia ano he ohaki naana: —
|
|
6 600 |
▲back to top |
GOO TE TOA TAKITINI Hune, 1927
(1) Kia tu te hui whakapapa a Te Arawa ki Owhata.
(2) Kia whakahoutia, kia whakarahia atu hoki to ratou whare-
runanga a "Hinemoa".
(o) Kia whakaarahia ho whare-karakia ki Owhata hoi whakaruru
mo ana tamariki mo ana mokopuna. Ko te kaupapa whenua
hei tunga mo tuna whare kua oti noatu te wehe o te Kooti
Whenua Maori.
Enei take e toru kei te whakahaeretia kahatia i roto i enei
ra. Ko tu hui whakapapa kua tutuki i a Mei nei.
I te hui i te 29 o Mei ka whakatuturutia enei take: —
(1) Me whakaae katoa a Ngati-Te-roro-o-te-rangi, kia taaketia
nga pakeke tae iho ki nga tamaraiki mahi pakeha, mo te
pauna i te mea kotahi.
(2) Me tahuri nga wahine ki te hanga komiti motuhake mo
ratou, hei whatu taonga Maori, kete, piupiu, whariki, poi,
taniko, me era atu taonga Maori. Ko enei mea hei hoko-
hoko.
(3) Me tae he tono ki te komiti o Ngati Whakaue, kia whakaaetia
mai he marama kia Ngati-Te-roro-o-te-rangi hei awhina i
tenei take.
(1) Kia whakahaeretia nga rarangi kohi, inaianei, me te whaka-
marama kia ono marama ku whakatutuki ai nga kohi katoa.
(o) Kia karangatia he hui Kirihimete ki Owhata, a hei reira ka
whakatopu katoa ai nga moni mo te Whare-karakia.
(6) I whakaatu te Tiamana ko nga moni kua tae kei te peeke o
te Poutapeta e takoto ana hui katoa. £20 15s.
(7) Kia eke nga moni ki waenganui o te £200 me te £300 ka tono
ai ki te Poari Tiaki o Te Arawa kia awhinatia mai te whaka-
aro o Ngati-Te-roro-o-te-rangi, ki te pauna mo te pauna.
PERERIKA PENETI,
Tiamana o te Hui.
KOMITI O TE HAHI OHINEMUTU.
(Na Raniera Kingi. )
Nga meneti o te Hui a te Komiti o te Hahi o Ohinemutu i
tu ki to Kainga. O te Rev. Eruini i te waru o nga haora i to
ahiahi o te 23 o nga ra Mei, 27.
Nga mema i tae. Rev. Ereatara Eruini Tiamana.
Tiweka Anaru. Wiremu Kingi. Tame Petene.
Aata Renara mo te Hekeretari. R. Kingi.
I reira hoki te Rev. F. A. Bennett.
I whakatuwheratia te Hui ki te Inoi.
I panuitia o to Hekeretari, paahitia ana e te Hui, Hainatia
ana o te Tiamana nga meneti o te Hui i tu ki te wharekarakia
Tawhito i te 9 o nga ra o Mei ka pahure.
I panuitia whakaaetia ana nga reta whakawaho ki: —
(a) Te Kai Tiaki o nga moni a te Hahi o Ohinemutu,
whakahau atu ki aia a muri ake noi kia hawhe nga
moni e tuku ki te Tari o te Pihopatanga, kia hawhe e
waiho ki te Kaute a te Komiti.
|
|
7 601 |
▲back to top |
Hune, 1927\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_601
(b) Te Tangata nana i akoako to Koea mo te taenga mai o
te Tiuka mo toona hoa, ara kia Mr. J. H. Saunders.
tuku atu i nga inihi a te Hahi mo te pai o nga hua o
tana mahi.
I patai te Rev. Bennett he aha nga taumahatanga kei runga
i te Komiti i paahitia ai te motini kia hawhe anake o nga moni
e tuku ki to Tari Pihopatanga. I whakaputa hoki ia i ona whak-
aaro whakahe mo tenei motini, i te mea ko nga moni katoa <••
tukua ana ki te Tari o te Pihopatanga e kuhuna ana ki te Kaute
o motuhake ana mo tenei Pariha. Nareira ahakoa he aha te
moni e tukua ka whakahokia mai ano nga painga, nga whaka-
paunga ki tenei Pariha motuhake.
Otiia ki te nui te tuku moni ka mama te whakarite o nga
raruraru o tenei Pariha e te Tari, ka kore hoki he maharahara
mo te utu o te minita ka noho rite tonu: ki te kore hoki e rite
i nga moni kei te Tari tenei utu, ka riro ma tenei pito a whaka-
tutuki te waahi e hapa ana.
Na nga korero a te Rev. Bennett i whanui ai to tirotiro a te
Hui i puta ai hoki te whakaaro kia aata uiuia te ahua o te
taumahatanga kei runga i tenei komiti i te tau.
Tetahi o nga take i tupu mai i nga korero a te Rev. Bennett
ko te wehe i to Pariha o Ohinemutu me te Pariha o te Whakare-
warewa kia riro ma ia Pariha ma ia Pariha e whakahaere motu-
hake atu me te kuhu atu i aia i aia.
Paahitia ana te motini na Tiweka Anaru i Motini na Wiremu
Kingi i tautoko.
"I te mea kei te whakaaro tenei hui ki te whakamotuhake
i te Pariha Maori o Ohinemutu, i ona whakahaere me ona oranga.
me tono ki te Tari o te Pihopatanga kia wehea nga whakahaere
no nga Pariha o Ohinemutu me te Whakarewarewa, tae atu ki
nga kaute moni mo ia Pariha mo ia Pariha!"
Mo te taha ki nga taumahatanga e pa ana ki tenei Pariha i
motini u Tiweka Anaru na Tame Petene i tautoko.
"Me tono atu te Kai Tiaki o nga moni i te Tari Pihopatanga
kia tukua mui te Kaute (Balance Sheet) e whakaatu ana i nga
taumahatanga kei runga i tenei Pariha kia noho mai ana ai tenei
Komiti kia whitiki ai iaia ki te whakatikatika i toona Whare. "
I putu ano nga korero a tenei hui mo nga tupapaku e takoto
ana ki te Wharekarakia. me te whakamarama ano a Peneti kaore
e ahei te tangata kia tanumia ki reira me matua rawa i te whaka-
aetanga, a te Tari Tumuaki. He Ture nui tenei no te hahi.
Otiia i te mea e tawhiti rawa ana te Tari Tumuaki mo tenei
take kaika e tika ana ma te Komiti o te Hahi i konei e whakaae
e whakakahore ranei te tono mo te tupapaku kia takoto i te
whare-karakia, a ma ratau e tono atu ki te Tari Tumuaki kia
whakamana ta ratau whakaaetanga tena ka pera te whakatau.
I te mea katahi ano tenei Komiti ka tino marama ki enei
ahuatanga, whakaarotia ana ahakoa kua roa rawa te wa i tanumia
ai nga tupapaku o enei tau ka pahure, kaati me whakaeke ki tate
' Ture i whakarite ai a me whakamarama atu Ki te Tari na te noho
kuare i roa ai te whakatutuki o tenei whakaritenga. Motini ana
a Wiremu Kingi na Tiweka Anaru i tautoko. "Me tono atu te
|
|
8 602 |
▲back to top |
602 TE TOA TAKITINI Hune, 1927
Tari o te Pihopatanga kia whakamana te tanumanga o nga tangata
e whui ake nei nga ingoa, ki te Whare Karakia i Ohinemutu ara,
o To Wiremu Matene, Kapene Mea. Waereti te Aohinga, Nira-
mona Mitchell, Jnr., me Putu Manahi. "
Paahitia ana.
I motini ano a Tiweka Anaru na Wiremu Kingi i tautoko.
"A muri ake nei e kore a ahei kia tanumia he tupapaku ki te
whare Karakia o Ohinemutu imua o te whakaaetanga e tetahi
Huihuinga o tenei Komiti. "
Paahitia ana.
I konei ka whakamutungia te Hui ki te inoi.
TE PAAMU A TE ARAWA.
Ko te hua tino nui kua putu mai i te moni a Te Arawa e
puta nei te £0000 ia tau ia tau, ko te Paamu kei Maketu. Ko te
whenua tenei, i u mai ai teWaka o te Arawa, i tupu ai te Iwi.
katahi ka marara haere ki nga pito o toonu rohe, noho rawa mai
te ihu o te Waka ki Tongariro.
He whenua momona a Maketu, e rite ana te tupu o te. Kai
ki to Hawaiki, na konei hoki i matapopore ai te Pakeha ki te
hoko, tao rawa mai ki te ra o tenei whakatupuranga kua riro ke
te whenua poroporoaki o nga tupuna, Te Okureitanga o te Ihu o
Tamatekapua, i te Pakeha.
Ka tae tenei ki te wa i puta mai ai te Moni tahua a te Arawa
i te Kawanatanga, whakaarotia ana e te Poari o nga Moana o te
Arawa, i runga ano i te amine a te Iwi, mu whakamomori te
hoko mai o te Whenua tupu o te Arawa i te Pakeha. Ki te
whakaaro o etahi tangata he nui rawa te moni i hokona mai ai
a Maketu, kauti kihai tenei i waiho hei take e hopohopo ai te
ngakau o te Iwi, engari ko te mea nui i tirohia atu ko te whenua
o nga tupuna kia hoki mai. Kaati kua tutuki te whakaaro o te
Iwi, i tenei ra kei te haeretia te whenua e te kararehe.
I te tau 1926 ka whakapaua te moni e £3600 hei hoko kau
miraka, hei whakatu Whare Miraka, hoi whakanoho Mihini
Miraka ki taua whare, hei hoko manua purapura karaihe, whaka-
pai whenua, me ora atu taputapu o te mahi ahuwhenua. Tae
atu ki tenei tau kei te whiua tonutia he moni ki te Paamu mo
ona whakahaere. Kanui to korero whakahe o etahi tangata mo
te moumou o nga moni e whakapaua nei ki tenei whenua, nae te
ki a etahi kua heke ano te Waka o te Arawa ki te korokoro o te
Parata i tenei Paamu. I whakaae ake te ngakau ki tenei korero
i te rongonga i te nui o nga moni kua whakapaua ki tenei whenua.
Kaati kua kite nei oku kanohi i te Paamu a te Arawa, kua hoki
ke te whakaaro ki te whakatauki a te Pakeha, "Whiua he kaha-
wai hei mounu kia mau mai ho Hapuku. '' "Throw a sprat to
catch a mackerel. "
Kia ora e te Arawa. Ka ataahua ta koutou taonga. Te pai
o te ora o nga kararehe me te tupu o te kai.
Mo te mare kaore he rongoa hei rite ki te Wood's Great
Peppermint Cure.
|
|
9 603 |
▲back to top |
Hune, 1927 TE TOA TAKITINI
Ko nga kau miraka he grade Jersey. Ko nga Poaka no nga
tino momo. E toru nga mea kei te Pig Breeders' Association o
pupuri ana nga whakapapa, kua oti hoki te rehita.
Heoi te kupu mo te taha ki nga kau. u he tino kupu nui, ko
te tononga a tu kai whakahaere o to Wheketere Pata i Te Puke.
kei te hiahia ia kia wehea nga Kirimi o Maketu hei mahinga
pata e tukuna ana ki te Show o Waikato, a te wa e whakataetae
ai nga Wheketere katoa o Niu Tireni, mo te Pata paahi Karaihe
o te Motu.
Kanui te whakamihi o te ngakau ki te waimarie o te Arawa
i ta ratau tangata whakahaere, me tona hoa wahine. Tokorua
enei pakeha tiho kaha te aro nui ki ta raua mahi. Ko tetahi mea
nui ko to raua pai ki te Maori, a, ko te hoa wahine he ahua pai
tonu te reo Maori.
Ko te utu i hokona ai e te poari tenei paamu, kei runga noatu
i te wariu a te kawanatanga mo te whenua. Engari i runga i te
aroha, o te iwi ki te waahi i u mai ai a Te Arawa i te Heke mai
o Hawaiki, me nga pa kua tapu i te whakaingoatanga ki nga
tupuna, penei me te Okureitanga o te ihu o Tamatekapua. kaore
te Poari i wehi ki te tapae i etahi moni i runga noake i te wariu
a te pakeha, i te, kaha o te hiahia kia hoki mai tenei takiwa rongo
nui ki te iwi Maori.
Kaati, no taku kitenga i taua paamu, kua mohio ahau kaore
ngaro nga moni a te Poari. Kei te pai rawa te whakamahi a te
kai-whakahaere o te paamu. Ahakoa he kau kuao ana kau
miraka, ara he kaawhe tuatahi katoa, i te raumati noi e puta mai
ana te £6 i te ra mo nga kiriimi.
E 40 nga eka kei te tipuria e te kaanga. Ko tetahi wahi kei
te wehea mo te "lucerne, " ko etahi eka mo te oti, me nga kai e
ora ai nga poaka.
Kaore ano te paamu nei kia pai, engari kaore pea e roa rawa
te wa inaianei ka timata ai te hoki mai o nga moni i whakapaua
nei ki tana paamu.
I to rongo nui o te Paamu a Te Arawa, kua waiho taua
whenua hei matakitaki ma te pakeha, hei whakamiharo hoki ma
ratou.
" HE ROPU MO TE AO HOU. "
Ki te Etita.
Ehoa tena koe. He nui taku inihi ki nga korero o te reta a
Tutepuaki Piti e mau nei i te "Toa" o te tahi o mei. Kei te
whakaae au ki ana kupu ki te iwi. Mehemea Kaore i tino korero-
tia e nga kai-titiro o to "Toa" aua korero, me hoki ano ki te
"korero, whakaaro, me te ako i aua kupu. " He whakatauki na
tetahi tangata rangatira o Whangara, Turanga: "Ko te marama
ko tona a, ko au ko tooku a. " Tenei kupu te "a, " he marangai
matenga tupapaku. Kaati, ko te "Ao Tawhito" ta tatau tupapaku
rangatira o tenei wa. Na reira kotona "a, " ara, ko te marangai
o tona matenga, kaore i arikarika. Kei te kite a Tutepuaki, kei
te kite a Apirana, kei te kite a Te Raumoa, a Te Rangihiroa, a
Peneti, a Taiporutu, a Tomoana, a Pomare, a Reweti Kohere,
Hamiora Hei, a Tau Henare, ara te toru koata o te iwi Maori i
|
|
10 604 |
▲back to top |
604\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI \_\_\_\_\_\_\_ Hune, 1927
taua a marangai. Ko tenei mea ko to marangai kaore ana whaka-
pai kanohi. He auru tonu tana i te tangata tu i tona aroaro.
E karanga ana a Tutepuaki kia tatau ki nga morehu o te iwi
Maori "kia whitiki. " E toru ana kupu whakamutunga. "E oho!
Maranga! Kia mataara!"
Kei te whakaropu nga iwi katoa o te ao, tae noa mai ki o
tatau hoa pakeha e noho tahi nei tatau, i to tatau whenua. Te
Ropu kei te tino kaha tona piki "ko te Ropu o te Hunga Mahi"
(the Labour Party). To kokoia a tenei Kopu me tango te
whenua ma te katoa. Taua "katoa" ko te pakeha anake. Tetahi
o una karangaranga: "Me mahi to whenua kia whai-hua. Ki te
kore e taea e tetahi tangata te whakaputa mai he hua i te
whenua, me tango, ku hoatu mo te tangata e taea e ia. " Te
tuatoru o una whakahau: '"Me noho te tangata whai whenua i
runga i tona whenua; kaua hei rihitia ki te tahi tangata. Ki te
rihitia me hoko tonu atu ki te Kai-tango rihi. " Ko tenei reo
kaore e mutu. Ka piki haere ki te rahi. Ki te riro te turanga
Kawanatanga i te "Ropu Mahi, " Ka whaka-turea mai a ratau
wawata.
Kei roto ite popa pakeha e whakaatu ana io haerenga o
tetahi teputeihana ki te Pirimia. Te tako a taua Teputeihana, kia
whakatungia e te Pirimia he Komihana hei uwiuwi i te ahua o
nga whenua o Niu Tireni. Kia tirohia nga mea kei te homai hua,
me nga mea Kaore i te homai hua. I whakaae, te Pirimia ki
taua tona.
Ko nga Kaute Kaunihera Kei te hauma Kia hokoa nga
whenua Maori hei utu i nga reiti e taumaha nei i runga i a ratau.
Tena me pewhea e hoki ai te tai o te marangai o te matenga
o te tupapaku nei o te "ao Tawhito?" Kaore e hoki te tai nei
i te tangata Kotahi me whakaropu tatau. Te mahi a taua Ropu
he whakaako ite iwi. Kei te marama te karo o nga rakau a nga
Hopu nei. E whakaae katoa ana tatau kaore i te atawhaitia e
tatou nga toenga whenua i moto i o tatou ringaringa. No reira me
whakaae tatou, he tika nga kaupapa o nga amuamu a te Pakeha.
Me mahi nga paku whenua i u tatau kia putu mai he hua. Ki
te kore tatau e whakaropu ka horomia takitahitia tatau e nga
tikanga taikaha nei. Kei te whakaropu he ora mo tatou. E te
hunga kei a koutou nga morehu taonga o te "Ao Tawhito, " ara
te whenua, whakarangona te reu o nga kai tohutohu. E hara i
te kotuhi te kakano o te whenua ma te Ropu Maori, e whakaari
he aha te mahi tika mo ia inoino whenua, mo ia rahi o te whenua.
Ki te kore tatau e whakaropu, e paepae te taringa ki te reo
karanga o te "Ao Hou, " ka takahia tatau e o tatau hoa pakeha,
ka waiho hei kawewai, hei taia wahie ma ratau. He kaha tonu
kei a tatau, engari na te noho maruru i he ai
Otira hei whakatutukitanga mo te whakaropu a Tutepuaki e
whakaari nei me atu karanga he hui i tetahi wahanga o te Tai-
rawhiti ranei, Hauauru ranei, Tokerau ranei. Kia iti noa he
timatanga. Ko te kaupapa e whakairo i te tuatahi. Kia oti tena
ka kauwhau ai kite iwi. Ma wai ra te hui tuatahi e karanga?
Heoi kia ora a Tutepuaki mo toua whakaohonga i tenei lake nui
whakaharahara.
T. WI REPA.
|
|
11 605 |
▲back to top |
Hune, 1927. TE TOA TAKITINI 605
TE WHAKAPAPA O TAMATEKAPUA.
I te perehitanga i nga korero a Raureti i te pepa o Aperira
i he te whakanoho a te kai-perehi i te whakapapa o Tamatekapua.
i taka ko te raina o te perehi ki raro. Me penei te takoto ka tika
ai: Na Houmaitawhiti ko Tamatekapua nana ko Kahumata-
momoe, nana ko Tawakemoetahanga, nana ko Uenukumairaro-
tonga.
" NGA REITI. "
He putake tenei e aue ana te motu katoa, mai i nga pakeha
tao mai ki nga Maori, puta noa, puta noa te motu a kei roto
rawa o Heretaunga nei e tino nui ana te taumahatanga o tenei
mea o te reiti. Kei te reiti te Kaute Kaunihera (County Coun-
cil) to Rewa Poari (River Board), te Haapa Poari (Harbour
Board) me nga Para hoki. Enei ropu e wha kei te reiti katoa
inga whenua o Heretaunga. No Te Hui o Te Kirihimete ki Te
Waihirere Wairoa) i Te Tau ka taha, ka tirohia tetahi tikanga
e taea ai te whakatu tetahi komiti hei titiro i nga mate me nga
taumahatanga e pa ana ki te iwi Maori, ka kitea i roto i taua
hui koia tenei tetahi o nga tino mate e pa ki te iwi mehemea ki
te kore e whawhatia a ka ata titiro i te ahua o nga taitara me nga
wehewehenga o nga paanga whenua o te tangata.
No runga i tenei ahua ka karangatia te mema o Te Taira-
whiti ara a A. T. Ngata kia tae mai ki Te Hui i tu ki Omahu.
No Aperira 26th, 1927, ka tae mai a Ngata raua ko Robert Con-
nop me nga pukapuka o Te Tari Kooti Whenua Maori. 1 kohiritia
Te Komiti he,: whakahaere i taua putake. Ko nga mema o taua
komiti koia enei e whai ake nei: —P. H. Tomoana (Tiamana)
Waipatu: Rev. Hakiwai, Omahu; Hori Tupaea, Te Hauke; Te
Akonga Mohi, Pakipaki: Winiata Hira, Aropaoanui; To Teira
Te Paea, Tangoio; Tete Winiata, Moteo; Waimarama Puhara.
Pakipaki; Pohe Hemi, Koparakore; Tutaki Panapa, Omahu;
W. H. Nikera, Waipatu; Ihakara Rapana, Kohupatiki; me nga
mema i whakaurutia mai i muri mai nei ara a Ihaia Hutana.
Waipawa; Henare Hutana, Mangaorapa; Taketake Matua, Po-
rangahau; Tuati Meha, Tapairu; Kapata Tiakitai, Patangata:
Takana Wiremu, Tahoraiti, Eriata Nopera. Tahoraiti; me Ieni
Ropiha Porangahau.
I te tirohanga ai a taua komiti kitea ana ko nga Rouru
(Rating Rolls) a ngu Kaunihera kaore i te tino hangai ki nga
ahuatanga o nga wehewehenga o te wa. ara kei muri rawa etahi,
aru ko nga eka me nga tangata kua wehewehea aua whenua kua
rereke rawa, na reira i tika ai kia awhinatia atu aua kaunihera me
aua poari i a ratou rouru reiti.
Koia tenei tetahi o nga mahi i mahia e taua komiti. Ko
tetahi wahi i mahia ko te rarangi o te ture reiti o te tau 1924 i
tukua ai nga tono e Te Hawke's Bay County Council i roto i te
Kahiti mo Pepuere 1st. 1927. kia whakaputaina he ota mo nga
reiti. No te karangatanga i aua keehi, ka whakamarama a Maku
Erihana Mohi te Atahikoia me P. H. Tomoana kei te tauhou
rawa ratou ki taua tikanga a he mea tika kia tukua mai tetahi
wahi hei ata whiriwhiritanga ma te iwi, a ka whakaaetia e Tiati
|
|
12 606 |
▲back to top |
606\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Hune. 1927
Kiriwheta kia nukuhia aua keehi katoa mo te tuunga o Te Kooti i
a Hurae e heke iho nei whakahaere ai, kia whai takiwa ai nga
Maori ki te rapu karo mo aua tono kua panuitia nei, me tona
tono kia whakaturia he hui hei korerorerotanga mo nga Maori
mo nga ture reiti nei. Kaati he nui tonu nga keehi i kitea nga
karo ahua tika tonu hei whakatakoto atu ki te aroaro o Te Kooti.
Kua puta nga whakamarama o nga rarangi o te ture reiti o
te tau 1925 i roto i To Toa o tera utu marama, otira Ke mea tika
kia whakaaturia inaianei he maha nga whenua i mahue ake i nga
tangata i a ratou e riihi ana a kaore rawa i utua e ratou nga reiti,
ahakoa to ratou whiwhi i runga i ta ratou whakamahinga i aua
whenua riihi, te matenga atu kore rawa i utua nga reiti, mahue
iho ana ki runga i nga tangata na ratou aua whenua hei kakari
ki enei ahuatanga, otira tenei ano nga karo mo aua tu. Tetahi
moa e tino marama ana kaore e tika kia purutia e te tangata hou
te moni riihi a tetahi Maori hei utu mo nga reiti i mahue iho i
te tangata riihi tuatahi.
He inaha nga keehi penei te ahua i tupono mai ki te aroaro
o Te Komiti a i runga i te titiro iho e taumaha anu tenei ahua.
ka tono kia maharatia mai enei taumahatanga a kia whakakorea
atu nga reiti i eke pera mai ki runga i nga tangata no ratou te
whenua kia inaina ui te timatanga hou atu.
I raro o te ture reiti o te tau 1924, ka ahei te kaunihera ki te
whakaingoa i tetahi tangata no ratou taua whenua hei
taunga atu mo te tono i nga reiti. Kauti he nui nga keehi i tae
mai ki te aroaro o te komiti kaore i tika te tangata i kohiritia ai
e te kaunihera, a kua whakaingoatia atu e te komiti nga tangata
e marama ana.
Tetahi mea i tae mai ki te aroaro o te komiti ko etahi whenua
i riihi tia e etahi tangata a ka roa kua pekerapu te kai tango riihi.
mahue iho ana te whenua me nga reiti ki runga i te tangata nona
te whenua.
Ko te mea i kitea iho i runga i tenei ahua ko tenei: —Kia
kaha tonu ki te tirotiro i nga reiti o to whenua kia utua tonutia
e te kaitango riihi, i ia tau i ia tau e riihi ana ia, te tangata
ranei kei runga i te whenua e noho ana, koira tonu te tangata e
taea e te ture te mea kia riro maana e utu nga reiti.
Kua kitea hoki e Te Komiti he maha nga papa kaainga kei
te reititia tonutia i runga ano i te kore kaore i te mohio mai te
Kaunihera he peru taua wahi, no reira e tika ana kia tonoa atu
ki Te Kooti Whenua Maori kia wehea aua tu wahi ki raro i te
rarangi o te ture reiti e whakakore ana i te mana reiti ki runga
i nga Urupa. Whare Karakia, Whare Hui ranei, engari ko enei
tekihana kia kaua e nuku atu te rahi i te rima eka.
I kitea hoki e tenei komiti etahi wahi papa-kaainga kua ata
wehea mai e Te Kooti Whenua Maori hei papa kaainga, pau
katoa nga tangata o te poraka nui ki roto i taua wahi, a kaati
kua tonoa tenei tu tekihana kia kaua hei eke te reiti ki runga,
notemea, kua takoto hoki i runga i te papa-kaainga.
Ka pa te mate ki te tamariki whangaia ki te Wood's Great
Peppermint Cure.
|
|
13 607 |
▲back to top |
Hune, 1927 TE TOA TAKITINI 607
Kanui nga wahi kua tonoa kia ata tirohia marikatia te ahua
o te whenua i wariutia notemea i runga i te hanganga he peeke
arai i te waipuke ka riro e "rua-toru" ki te taha ki te awa a
"kotahi-toru" ki te taha ora, na reira i tika ai kia ata tirohia ano
tenei ahua a ko whakaiti iho i te reiti, a te Kewa Poari, a raua
tahi ranei.
Tetahi tu whenua i tonoa kia kaua hei reititia ko nga whenua
repo e kitea tonutia atu ana te kore hua mai o aua wahi (Un-
productive).
Tenei hoki etahi wahi i kitea he tauranga waka, he ana
tupapaku no mua iho, a kua tonoa kia kore e reititia i raro ano i
te ture.
Ko etahi o nga whenua kua utua a katoa, tetahi wahi ranei o
nga reiti engari kaore tuhi he whakaaturanga na wai ma na wai
ranei i utu aua wahi i utua nei. Ko etahi reiti i uturi ki te tari
engari tera pea kaore i whakamaramatia ki whea te taunga mo
aua moni i utua, na reira ka whaka haeretia e te tari ki runga i
tana i mahara ai kia peratia, otira no te taenga ki te wa i tono
ai etahi wahi o aua reiti i raro i taua ingoa kotahi, ka kitea kua
taumaha rawa, katahi ka hoki whakamuri te whakaaro ki to wa i
utua ai nga moni ki to tari, ka kitea te taumaha, ka waiho hei
raruraru na reira ka mahara te komiti ho mea tika kia tohutohu
atu ki te iwi, ina utu moni ki aua tari me ata whakaatu i te wahi
e utua ana mo te tango mai ano i te rihiiti, kia ngawari ai nga
tirotirohanga a muri ake nei. Kanui nga rihiiti whai-tikanga kei
etahi o tatou mo enei ahuatanga.
Etahi mea i ata kitea te whai-tikanga o roto ko nga "Tono
Reiti" (Rate Demands) e tika ana kia ata puritia notemea kei
kona nga putanga o nga tono he, mehemea kei te he te takoto
o nga "Rouru Reiti", a kaua hei waiho noatia iho, engari me
whakahe i taua wa ano kia tere ai te haere tika o nga reiti ka
kore e pororaru.
E tino whakaae ana hoki te komiti ko nga reiti koi te tau-
maha rawa atu, notemea e tika ana tenei ki ko nga wariutanga
e tu nei inaianei i timataina mai i te tau 1919, ara i te wa i tino
piki ai to utu o te whenua, na reira e tika ana kia timataina
houtia he warui hou, notemea kua tino kitea te tupuhi o nga
ahuatanga katoa e taumaha nei ki runga i Te Tominiana.
E tino mihi ana hoki Te Komiti kia A. T. Ngata mo te
taonga mai o nga "Whaere" (files) katoa o roto o Heretaunga
noi i te timatanga mai o te Kooti Whenua Maori tae mai ki
tenei ra a na te taaringa roa, te kite hoki etahi.
E whakamihi ana hoki Te Komiti me Te Iwi katoa kia Mr
Robert Connop o Te Tari Whenua mo tona pai ki te whaka-
marama i ona files me tona tu-a-rangatira, kaha hoki ki te arahi
i Te Komiti me te Iwi ki runga i te ara e tika ana. Timata mai
i tona taenga mai Aperira 26, tae noa ki tona hokianga atu Mei 20
onga ra mahi tonu ia a mutu noa.
Kanui te mihi o Te Komiti ki tenei tangata. Nga tumanako
nui atu, kia penei a tatou tamariki i nga Tari, kia manaakitia ai
ratou, koi riro ke nga manaaki ki etahi atu penei me tenei tangata
pai ara a Robert Connop.
|
|
14 608 |
▲back to top |
608 TE TOA TAKITINI \_\_\_\_ Hune, 1927
Ko nga whare Huinga, ko nga whare karakia, ko nga Urupa
i whakahaeretia kia whakaputa: na he ota a Te Kaunihera: —
Tahoraiti Aotea Whare Karakia Urupu
Porangahau Poho-o-Kahungunu,,,,
Waipawa (Taihoa),,
Whatarakai Whare Nui —,,
Te Aute Kekehaunga —,,
Te Hauke Kahuranaki
,, (Momona) L. D. S.
Patangata,, — 1
Pakipaki Houngarea 2 Whare, Karakia 3
Taraia —
Mihiroa
Korongata Hikawera L. D. S.,,
Omahu Kahukuranui Whare Karakia
Potaka Taraia L. D. S.
Moteo Whanaupani Whare Karakia
Wharerangi,, — 2,,
Waiohiki Hauteananui —
Petane (Taihoa) Whare Karakia,,
Tangoio Tangitu Whare Karakia,,
Waimarama Taupunga
Matahiwi Whare hui —
Kohupatiki Tanenuiarangi —,,
Waipatu Heretaunga Whare Karakia,,
NGA KORERO WHAKAPAPA.
Kua matemate nga tino kaumatua e tika nei kia tapaina o
ratou ingoa he tohunga mo nga mahi whakapapa me nga korero
o nehera. Noreira ka uaua te kohikohi haere i nga korero tawhito
e puta mai ana i nga mangai o nga hunga korero o roto o enei
ra. Ara he unua te tino whakapono ki te tika o nga korero o
enei ra. Kua haere mai te wehi kei korero tinihanga to kai-
whakapuaki korero, kei kumea nga whakapapa ki tana ake i
hiahia ai kia eke ai ki tona kawai. Noreira nui ke te wariu o
nga korero kua oti te tuhituhi i nga rima tekau tau ka taha nei.
neke atu ranei, i nga korero o enei ra.
Kua tu te Poari Whakapapa. Koinei te ropu e tika ana hei
taunga atu mo a tatou korero tawhito tae atu hoki ki o tatou
whakapapa. He iwi matau taua ropu, a ka taea hoki o ratou te
tatari haere o nga korero tika me nga korero hianga. Noreira e
nga iwi o te Motu, kaua hei whakaroa. Kia mama te tukutuku
mai i a koutou whakapapa me nga korero tawhito o tena waka
o tena waka. Ata waiho nga wahi e raruraru ana. Tukuna mai
te wahi kua oti.
|
|
15 609 |
▲back to top |
Hune, 1927 TE TOA TAKITINI 609
Ki te whakarongo ake kua oti te wahi rahi o nga korero mo
Te Arawa. Pera ano hoki te rongo mo nga korero a Ngapuhi.
Ko te pai o te tuku mai inaianei kia mama ai te whakatikatika
te whakatuturu ranei. He maha nga aitua kei te pupuri roa he
ahi, he whanako, he ngaro no nga wharangi, he mate no nga
kai-tuhituhi a kua kore i taea te whakamarama o nga kupu ta-
whito i tuhituhia ai.
Kei te ki etahi, kaua hei tukuna ki nga ropu kawanatanga
kei waiho hei huarahi mahi moni ma ratou. He korero tamariki
rawa tenei! Kaore ano he pukapuka a te iwi Maori kin pei. Inn
tonu tenei o a koutou pepa a To Toa Takitini, ia tau. ia tau, he
uaua rawa ka puta te ihu. Kaore rawa te perehitanga o nga
whakapapa nei e pei, i te tokoiti rawa o tatou o te iwi Maori, me
te whakaaro kore hoki ki te manaaki i enei tu mahi a tatou.
Noreira kaua hoi wehi ki tera tu korero kei waiho hei mahi moni
ma etahi ropu. Ko te painga mo tatou tonu mo a tatou tamariki
i muri i a tatou. Noreira e nga iwi kia mama to tuhituhi mai i
nga korero o tena waka o tona waka, ka tuku ai ki te Kopu
Whakapapa hei tiaki hei whakatinana.
HE WHAKAPAPA NO TE ARAWA.
Tenei totahi whakapapa he mea tango mai no to Journal of
the Polynesian Society, March, 1804. Notemea kei to awanga-
wangatia etahi o nga ingoa tupuna i roto atu i a Tamatekapua
ma, ka perehitia tenei whakapapa hei whakatika, hei whakahe
ranei ma nga uri o enei wa Ko tenei whakapapa he mea tuku
mai ki a W. E. Gudgeon tetahi o nga Tiati o te Kooti Whenua
Maori i era wa.
Koia nei taua whakapapa: —
Houmai-i-rangi
Muturangi
Tumamao
Mawake
Uruika
Rangitapu
Taonga
Tuamatua
! '
Rakauri Tia Hoi Oro Taunga Houmai-i-tawhiti
Kaati noa i konei te whakapapa nei, kei te marama hoki nga
uri o enei. Tena e Te Arawa whakahengia to whakapapa nei,
whakatikaina ranei. Kia ora ano koutou e mahi nui mai na i o
tatou whakapapa.
TE HORA I TE RONGOPAI.
Hei tenei marama (Hune) ku huri te tau a to Poari Kawe i
te Rongopai (N. Z. Board of Missions). Kua whakaritea kia £70
|
|
16 610 |
▲back to top |
610 TE TOA TAKITINI Hune, 1927
ma nga Maori o ia Atirikonatanga o te Pihopatanga o Waiapu,
hei whakarite i te kupu a te Karaiti, "haere kauwhautia te rongo-
pai ki nga iwi katoa o to ao. "
Kia mama te tuku mai i o koutou aroha mo te whakahau a
te Karaiti, ki te Diocesan Office. Napier.
HE HONORE.
TA APIRANA T. NGATA.
No te ra whanau o te Kingi (Hune 3) ka whakaputaina nga
honore ki nga tangata nunui o tana Emepaea. Kotahi tonu te
taitara Ta (Sir) i taka mai ki Niu Tireni nei, ko taua honore i tau
ki to tatou hoa kia Apirana Ngata.
Kua puta noatu tenei taitara honore ki a ia, engari kaore a
Apirana i whakaae. Ko tana kupu tonu e penei ana: "tukuna
atu ki etahi nga honore, kaati ki a tatou ko nga mahi kia mahia,
ko te honore o nga mahi kua oti. "
Kaore ra he tangata o te iwi Maori i runga ake i a Apirana.
te marama, te kaha, te mohio, me te nui o nga hua o ana mahi
katoa. He uaua te kitea o tetahi pakeha i runga ake i a ia te
marama te mohio, noreira tino tika kia whakahonoretia te tangata
marama o te iwi Maori e te Kingi o to tatou Emepaea.
Kia ora e te hoa, kia tau nga manaakitanga a te Atua ki to
tinana ki to wairua mo nga tau maha e takoto mai nei.
TAKUTA TE RANGIHIROA.
Kua rihaina a Te Rangihiroa i tona turanga i roto i te Tari
o te Ora. Kua whiwhi ia ki tetahi turanga nui i Honolulu. Taria
nga inihi ki a ia mo te pepa o Hurae. Hei reira hoki pereti ai
nga kupu a Professor Condliffe.
TAKUTA ERIHANA.
Kua panuitia e nga pepa, kua whakaritea e te Tari o te Ora
ko Takuta Erihana hei tango i te turanga o Te Rangihiroa, hei
upoko mo te taha Maori o nga mahi o te Tari o te Ora. Haere
mai e te hoa, hei kai-hautu mo ena wahanga nunui o nga mahi
e puta ai he ora ki o iwi o Aotearoa, o Te Waipounamu. Kia
manawanui, kia kaha, kia puta hoki he painga ki o iwi, he honore
hoki ki a koe i runga i a au mahi i tona turanga nui ka whaka-
whiwhia na ki a koe. Kia ora koe.
Ka pa te mate ki te tamariki whangaia ki te Woods' Great
Peppermint Cure.