![]() |
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 67. 01 March 1927 |
![]() |
1 547 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI Registered at the G. P. O. as a Newspaper. Nama 67 HASTINGS Maehe 1. 1027 N. Z. MAORI LAWN TENNIS ASSOCIATION, Kua tae mai te panui mo nga whakataetae tenihi ki Whanganui i te 16 ki te 21 o nga ra u Aperira. Ko ngu whakauru me tae atu ki te Hekeretari, Box 102, Wanganui i mua mai o te 31 o nga ra o Maehe. Ko nga tangata e hiahia ana ki nga whakamarama, me tuku a koutou tono ki te Hekeretari. HE TURE MO TENEI RA. Kaua ahau e mahi i tetahi mahi e whakama ai ahau inn tupono mai a te Karaiti. Kaua ahau e haere ki tetahi wahi e whakama ai ahau ina tupono mai u te Karaiti. Kaua ahau e whakahua i tetahi kupu e whakama ai ahau ina tupono mai a te Karaiti. "KUA TATA TE ARIKI" (Piripai 4.. 5. ) I TENEI RA. He Himene. 1. E Ihu ka inoi ahau 3. Kia Whakarongo tonu au Ki a Koe ra. Ki tou reo. Tiakina kei hara au Meinga ahau hei pononga 1 tenei ra. 1 tenei ra. 2. Meinga ahau kia mahi nui 4. Kei whakahuatia e ahau Kia inoi He kupu he. Kia atawhai, korero pai Tiakina aku ngutu I tenei ra. 1 tenei ra.
![]() |
2 548 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O. as a Newspaper. TE TOA TAKITINI. Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau. Me penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings. 548 TE TOA TAKITINI Maehe 1. 1927 TE TAKE MO TE PIHOPA MAORI. (He Patai. ) Kua nui nga korero kua whakapuakina kua tuhituhia mo te take Pihopa Maori, a. kaore pea he korero i te ngaro, na wai ra kua tautohe te ahua. I te tauira o te pepa o Tihema he nui nga take tautoko a Ngatimaru i te Pihopa pakeha kaore i tirohia o ratou nga korero a Apirana Ngata ratou ka etahi atu. Ko te kahanga o te tautoko i te pakeha kei te pito whakaararo o te motu nei ara kei te pihopatanga o Akarana hui mai ki a te Arawa. engari i te hui i Tikitiki kaore he tangata i whakahe i te motini me Maori ano he Pihopa mo taua. E tika ana pea nga kupu i te hui i Poneke na te Akepihopa i whakatahuri ki tona hiahia nga mema o tona takiwa. Ko te pito whakarunga ara ko nga pihopatanga o Waiapu o Poneke kotahi ano te whakaaro he Maori. Na konei au i ki ai kua tautohe te ahua ara kua pakaru te iwi Maori mo tenei take. Mehemea e taea me whakatu kia tokorua nga pihopa me pakeha mo te pito whakararo me Maori mo te pito whakarunga kia rite ai te hiahia o te hunga pirangi pakeha o te hunga pirangi Maori.
![]() |
3 549 |
▲back to top |
![]() |
4 550 |
▲back to top |
550 TE TOA TAKITINI Maehe 1. 1927 minita tonu. He poto noa iho te akonga a te Karaiti i nga Apotoro, a Paora ranei i a Timoti mua ko Taituha; E ki ana a Ngati-Maru ka nuku atu nei i te 100 tau te urunga o te Iwi Maori ki to whakapono kaore ano he Maori totika kotahi hoi pihopa. Akuanei pea e taea te mano inu ka penei ano he korero mo ratou. I taia i to Nama 62 etahi kupu matau a te pakeha ura o Hakipia. Anei aua kupu: — He tai ano kei nga hanga a te tangata Ki te maanu i tai kato o u ki te waimarie; Ki te kore, ko te rerenga roa i tenei ao Kei nga wahi papaku kei nga raru nui. Na e ki ana a Apirana Ngata nui. Heoi ano Na To Ao Hou. PIHOPA MAORI. E whui ana i muri o nga whakanuirama mo te taonga i onokia ki roto i nga whare-karakia raupo, i tuhituhia ki runga i te papa kikokiko o te ngakau whakapono o tatou koroua. Kuanuku atu tenei i te rau tau, kua taea te pakaritanga, he wa hauhake tenei. Kei te pai noaiho te ture. I whai tonu te ture i runga i te kaupapa motuhake, haunga ia te ingoa pihopa Maori, pakeha. I whanau ake tena i te ruarua o nga whakaaro; i pohehe i te nui o te kai-ngakau ki tenei taonga, me te titiro atu ki te wehi o nga whakamarama e mukua atu ai te ture pihopa Maori motuhake. Kei te pai noaiho nga mahi e whakaarotia ana e kore e taea. Koia nei hoki te kaupapa ko tu tumanako ki io wa o te mahi o taea i roto i te whakapono. Ma te tumanako e aki te mahi a ma te mahi e kitea ai te koha, a ma te koha e tohutohu he mahi e nuku atu ai te pai. Kua hapainga ra e koutou te mahi i roto i te ahi. te hoari a te kikokiko; e tangi mai ru nga toto o a tatou tamariki i roto i te oneone o te whenua o nga kupa whakaari. Ehara i te mea na to tatou kaha, engari na te kaha o te wairua i noho nui ki roto i a ratou, i whiti ai te ra ki te ao o te whenua i whanau ai ratou. Kua titaritaria ra te whakapono e te ao. No te hoari a te Wairua enei ra. Kua parea to Atua ki muri. Kua waiho te Whakapono hei mounu. Kei to mahi te matauranga i te ika o tana aho. Ko te iwi kei nga ururua o nga whenua ke e porewarewa ana. He mahi hohonu rawa tenei ara te kimi i te
![]() |
5 551 |
▲back to top |
Maehe 1, 1927 TE TOA TAKITINI 551 mea e ngaro ana, te whakahoki i te mea i kotiti. He mea tino uaua te tutaki a-tinana kite matauranga i te huarahi, kaore he hoki ki muri, kaore he peka ki tahaki. Tutaki tonu atu, tutaki tonu mai. nonoke tonu atu, nonoke tonu mai a hinga tonu atu. Ko ta te Wairua ia ki te ngakau tupato, he titiro atu, he whakawatea, he nuku ki tahaki kia watea te huarahi, he uaki i te tatau, he ngakau pai, he rangimarie. E Ngata korua ko Peneti, ahakoa kua matao te waha ko te ngakau kei te wera nga taringa kei te whakahakiri. Ara ke nga waha korero o nga ohaki a o koutou matua i roto o nga nohanga korero whakapono "i muri noi kia mau ki to whakapono hei matua mo koutou". Kei te ora te ohaki. Ko nga waha korero, me nga uri, i pohehe, kotiti ana. I te kaha o nga hau, wareware ana te ohaki. Na nga tupuna te whakatauki: —"He taonga maro, ahakoa ora ahakoa mate, ka hoki. " Otira kia poipoi ano tou ringa i te taongo. Ka kitea iho kaore e tau, he aha to raruraru o te whakahoki i te taonga o te tangata. Kaati noa i konei. Kua eke pai tatou ki te tihi o tenei maunga, te tau o to tatou Ariki. Kua titiro iho ki nga mania papa-tairite i Heriko, i runga o Maunga Nepo. i to tihi o Pihika. Na Ihaia Hutana. Waipawa TAKU OATI. Kotahi tonu taku whanautanga mai ki tenei ao; no reira ko nga mahi pai e taea ana e ahau te mahi, ko nga atawhainga ki uku hoa, ko te kupu e taea ana e ahau te whakahua hei whakahonore mo taku Ariki, me whakarite e ahau inaianei. Kaua e hikitia mo tetahi atu taima, no te mea kotahi tonu taku oranga ki tenei ao. PIHOPATANGA O WAIAPU. KOMITI TUMUAKI. (Standing Committee). Kua panuitia i Te Toa Takitini o te marama ka huri nei nga ingoa o nga tangata hei mema mo te Komiti o ia Atirikonatanga. 1. He whakaatu tenei kua karangatia e Atirikona Hapata Wiremu te komiti o te Atirikonatanga o Waiapu kia hui i tu 20 o nga ru o Maehe. 2. Ko te hui o te Atirikonatanga o Haki Pei hoi te ra i muri iho i te whakapuaretanga o Te Aute Kareti, ara hei te 11 o nga ra o Maehe. Ka tu tenei hui o nga Komiti ki te tari o to Pihopatanga i Nepia. 3. Ko te Komiti o te Atirikonatanga o Tauranga kua karanga- tia kia hui ki Ohinemutu i te ahiahi o te ra o te Tiuka, ara te 28 o nga ra o Pepuere.
![]() |
6 552 |
▲back to top |
552 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_Maehe 1, 1927 NGA RA O RENETI. Hei te 2 o nga ra o Maehe, ha timata nga ra o Heneti. Ka mata nga rau tau o te wehenga a te Hahi i enei ra hei ra noho- pukutanga mo nga tangata e whakaaro nui ana ki nga tikanga a te Hahi. Ho aha nga mahi e tika ana mo enei ra? 1. Pehia nga hiahia o te tinana Tetaki kai, tetahi inu ranei, whakakorea. Tu paipa te hikareti ranei, whakamutua. Takahia nga hiahia o te taha ki te kikokiko. Whakangawaritia o hiahia ki nga mahi ngahau, nga purei. nga kanikani nga pikitia, me era atu takaro a te ao. 2. Whakatupuria te taha ki to wairua. Whangaia to wairua ki nga kai a te Atua. Kia auau ki te karakia, ki te Hapa a te Ariki. Kei mahue io Paipera te korero i tena ra, i tena ra. Whangaia te wairua ki nga taro a to Atua, kia waiho ai to tinana hei pononga ma to wairua. Kaua e tukuna nga hiahia o te tinana hei taami i te wairua. Ko te wairua ano hei rangatira mo te tinana. Kei maumauria nga akoranga o ngu ra o Reneti. TE PUKAPUKA O TE MATAURANGA. OKETOPO 27, Ahiahi. UPOKO 1. Kia aroha ki te tika, e nga kaiwhakawa i te whenua; te whakaaro ki te Ariki, hei runga i te ngakau pai; te rapu i a ia, hei runga i te ngakau tapatahi; 2 ta te mea e kitea ana ia e te hunga kahore e whakama- tautau i a ia; e marama ana ki te hunga kahore e whakateka ki a ia. 8 Ma te whakaaro tapeka ra hoki ka mawehe ke ai i te Atua; ko tona kaha, ina pataria, hei whakatau i te he ki te whakaaro- kore: 4 ta te mea e kore te whakaaronui e tomo ki te hinengaro e hanga ana i te kino, e kore e noho ki roto ki te tinana ka riro i te hara. 5 E rere ra hoki i te tinihanga te wairua tapu o te tohutohu; e maiki i te whakaaro kuware; e whakama ina tau mai te he. 6 He wairua aroha ra hoki ki te tangata te whakaaronui; e kore e kiia e ia nga ngutu o te tangata kohukohu he he-kore; he kai-whakaatu nei hoki te Atua i ona whatumanawa, he kai- titiro pono i tona ngakau, he kai-whakarongo ano ki ta tona arero; 7 ta te mea kua kapi te ao i te wairua o te Ariki; e matau ana hoki ki te reo te kai-pupuri o nga mea katoa. 8 Ma konei ka kore rawa ai e ngaro te tangata e whakapuaki ana i te kupu tika-kore; e kore hoki te rapu-utu e titaha i a ia ina hopu i te he.
![]() |
7 553 |
▲back to top |
Maehe 1, 1927\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_ 553 16 tona ko to hunga whakahawea ki te Atua, ko o ratou ringaringa, ko a ratou kupu hei karanga i te mate: kua noa ki a ia he hoa aroha, memeha iho ratou me te whakatakoto kawenata ratou ki a ia. no te mea e tau ana ratou mo tona ropu KOMIHANA WHENUA MURU. Kua timata to mahi a te Komihana uiui i nga ahuatanga 5 murua ai nga whenua o te iwi Maori i tena wahi i tena wahi. Kei Waitara te Roeara Komihana e uiui ana i tenei wa i nga raruraru mo te taha ki nga whenua o te takiwa ki Taranaki. 1 te whakawa o te 14 o nga ra o Pepuere nei. ka ki te roia o te Karauna kaore he take o Ngati Awa ki nga whenua i putake mai ai te whawhai. He iwi ratou i mate i a Waikato, rere atu hold ki waho o Taranaki. Na te whakaaetanga a Waikato i hoki ai ano ki Taranaki. Ko Wiremu Kingi he tangata i whakatenetene tonu ki te Karauna, a kaore hoki i tika kia whakararuraru ia i nga tangata i tukuna atu ki te muri i te whenua. Ko te putake ko o te pakanga o te tau 1863 ko te hiahia o Wiremu Kingi me nga iwi i raro i a ia. kia kore rawa e whakaaetia te hoko whenua ki te pakeha. Poari Tiaki o te takiwa ki a Te Arawa. Kua Maori o Taranaki kia Maunga, no te mea atu i Taranaki ki Wharekauri.
![]() |
8 554 |
▲back to top |
554 TE TOA TAKITINI Maehe 1, 1927 Ka mutu te mahi a te Komihana i Taranaki ka haere ki Poneke i te 23 o nga ra o Pepuere. Hei to 23 o Maehe ka tuhera te kooti ki Opotiki. I te 28 ka haere ki Whakatane, i te 31 ka tuhera ki Tauranga. Hei muri i Tauranga ka haere ki te takiwa ki a Ngapuhi. Hei te 20 o Aperira ke tae te Komihana ki Ngaruawahia ki te uiui i nga tako e pa ana ki a Waikato. Hei te 2 o nga ra o Mei ka tu te kooti a te Komihana ki Te Wairoa, a hei reira whakahaeretia ai nga take e pa ana ki te takiwa ki te Tai-rawhiti. Ko te ripoata a te Roera Komihana me tae ki te Kawana-tianara I muri mai o te 30 o nga ra o Hune. (Ko enei korero no te "Herara" o Nepia). £ (Na te Roeara Komihana i tu nei ki Waitara ka kore a Ta Maui Pomare e watea ki te whakatau atu i to tatou Pirimia i te hokinga mai i tawahi. Kia ora nga morehu o Ngatiawa. Ko te tumanako o Te Toa Takitini kia tino waimarie ta koutou keehi, kia whai taonga totika ai hoi tapaetanga atu ki ena o tatou uri, hei whangai hoki i nga mahi nunui e puta ai he painga ki te iwi mo ako tonu atu. Tokowha tonu nga takuta o to iwi Maori, tokotoru o ratou no Ngatiawa katoa, ko Ta Maui Pomare. ko Te Rangihiroa, ko Erihana. Kia ora koutou mo era o o tatou iwi. Na te Etita). TE TURE REITI 1925, WAHI II. Mehemea no tetahi tangata motuhake tetahi whenua ka whakaekea ko tona ingoa ki te Karangi utu Reiti Mehemea tetahi whenua kei raro i te mana Tiaki o tetahi Poari Whenua Maori o to Kai-tiaki Maori ranei, o te Komihana Tiaki o te Tairawhiti ranei ka whakaekea ko to ingoa o taua Kai-tiaki ki te rarangi utu Reiti. Mehemea kei raro tetahi whenua i te mana o tetahi Kapo- reihana ka whakaekea ko te ingoa o taua Kaporeihana ki te rarangi utu Reiti. Engari mehemea kei te iwi-kainga tonu e pupuri ana te mana o tetahi whenua a kaore i nga ropu kua huaina ake nei, ka whakaekea ko to kupu "NATIVES" ara Maori ki runga ki te rarangi utu Reiti. (Tekiona 106. ) Ina whakahaeretia he Pooti e tetahi Kauti Kaunihera ropu pera ranei mo tetahi take e whai mana ana te iwi-kainga ki te pooti, ko taua mana pooti o to iwi-kainga ka whakahaeretia i runga i tenei ahua e whai ake nei ara: — (a) Mo nga whenua kei raro i to mana tiaki o tetahi Poari Whenua Maori ma te Perehitini o taua Poari e tuku te Pooti. (b) Mo nga whenua koi raro i te mana o te Komihana Tiaki o te Tairawhiti ma taua Komihana e tuku taua Pooti.
![]() |
9 555 |
▲back to top |
Maehe 1, 1927 TE TOA TAKITINI \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ (c) Mo nga whenua kei raro i te mana tiaki o te Kai- tiaki Maori ma taua Kai-tiaki Maori e tuku taua Pooti, a ranei ma tetahi tangata i -whakamanaia nei e ia o aua Kai-tiaki e tuku taua Pooti. (d) Mo nga whenua Kaporeihana ma te Tiamana o to Komiti whakahaere a ranei ma tetahi atu tangata whakamanaia e taua Komiti e tuku taua Pooti. Mo etahi atu whenua Maori kaore nei i raro i te mana o ngu ropu Tiaki kua huaina ake nei, a e rua nuku atu ranei nga ta- ngata whai-paanga ko te tangata maana e tuku taua Pooti ma te Tiati Komihana ranei o te Kooti Whenua Maori e whakamana, a mehemea kei te ngaro taua Tiati, Komihana ranei ma to Kai- rehita taua tangata e whakamana, engari ia ko te tangata anake e whai paanga ana ki te whenua o ahei ana kia whakawhiwhia , 2 ki taua mana Pooti. -1 Ko ia tangata e whakawhiwhia ana kite mana Pooti mo ia whenua ka whakaekea tona ingoa ki te rarangi utu Reiti a ka tukua atu ki a ia nga tono Reiti mo taua whenua. (Tekiona 107. ) I Ki te kore tetahi Poari Whenua Maori te Komihana Tiaki o te Tairawhiti ranei, te Kai-tiaki Maori ranei e utu i nga moni Reiti i roto i te iwa marama i muri iho o te ra i tonoa ai kia utua e ratou ka whakaekea aua moni Reiti hei nama ma te hunga nona te whenua, a ka ahei kia whaia nga ritenga whanui o te Ture hei whakaea mo aua moni Reiti. Mehemea ka hiahiatia ma te hunga whai-paanga e whakaea nga Reiti o tetahi whenua Maori me tuku atu tetahi tono pera ki te Kai-rehita, engari me tae atu taua tono ki taua Kai-rehita i roto i te rua tau i muri iho i te tononga tuatahi i aua Reiti. S Ka kiia aua tono he tono kia whakataua hei Mokete mo aua Reiti ki runga ki te whenua, a ka kahititia te uiuinga ki te wahi e whakaarohia ana e te Kooti e tika ana. I I te wa e uiuia ai taua tono ka whakarongona e te Kooti nga I whakahe a ia Kai-tiaki a ia tangata whai-paanga ranei e hiahia ana ki te whakahe. I muri iho o taua uiuinga, mehemea ki te marama i te Kooti e tika tonu ana aua Reiti kia utua, me whakaputa e ia taana Ota mo aua moni Reiti apiti atu ki nga moni taumaha mo te whaka- haerenga o te tono, a ka ahei kia rehitatia tena Ota hei Mokete I ki runga ki te Taitara o te whenua. I runga i taua uiuinga ka whai inana te Kooti ki te whakatau ma tetahi atu whenua e whakawaha te katoa tetahi wahi ranei o taua Mokete mo aua moni Reiti, ka whai mana ano hoki te Kooti ki te tino whakakore atu I te taumaha utu mo katoa o aua Reiti mo tetahi wahi ranei mehemea ka whakaaro te Kooti i runga i te uaua o nga huarahi oranga o te hunga whai-paanga he taumaha rawa taua kawenga Reiti ki runga ki a ratou.
![]() |
10 556 |
▲back to top |
556\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_Maehe 1. 1927 Ota Mokete te Kooti Rihiiwa, ka taua Rihiiwa (Tekiona 108. ) Mehemea ki te takoto nama tetahi Mokete moni Reiti mo te kotahi tau i muri iho o te Ota a te Kooti ka whai mana te Kooti. ina whakaaetia e te Minita Maori, ki te whakataka i taua whenua ki raro ki te mana o te Kai-tiaki Maori kia hokona e te Kai- tiaki Maori hei whakaea mo taua Mokete moni Reiti. I tena wa ka whai inana te Kai-tiaki Maori ki te hoko ki te Mokete ranei i to whenua i runga i iana huarahi i pai ai. Ko nga moni hoko, mokete ranei e puta mai ana i runga i te whakahaerenga a te Kai-tiaki Maori i tenei mana, ka whakapaua e ia hei utu i ona raruraru, hei utu hold i nga Mokete moni Reiti, a ko nga toenga ka utua atu e ia kite Poari Whenua Maori kia utua e taua Poari ki te hunga whai-paanga engari mehemea kaore i te marama i te Poari ko wai taua hunga whai-paanga mo tuku e ia he tono ki te Kooti kia whakaputaina mai he Ota whakaatu ko wai ma aua tangata. Ina whakaaetia mai e te Minita Maori ka whai mana te Kai- tiaki Maori ki te whakahaere i enei mana hoko mokete ranei ki runga ki nga whenua tiaki o whakamaramatia nei i to Tekiona 105 o tenei Ture. (Tekiona 109. ) Ka kiia he Kai-noho no tetahi whenua te tangata kei runga i taua whenua e noho ana e mahi ana ranei, ahakoa e hara iaua tangata i te tangata whai-paanga ahakoa kei te riihi atu te
![]() |
11 557 |
▲back to top |
Maehe 1, 1927 TE TOA TAKITINI 557 whenua ki a ia kei te noho noa iho ranei ia i runga i tau whenua. Kaore he ritenga e whakaekea ai te ingoa o taua taumata ki runga ki te Pukapuka utu Reiti engari ahakoa tena ahua ka whai mana te Poari Whenua Maori te Ropu tono Reiti ranei ki te hamene i taua tangata kia utu i nga Reiti i whakataua ki runga ki te whenua mo te wa i runga nei ia i taua whenua o noho ona e mahi ana ranei, ahakoa i tukua atu he tono utu ki aia kaore ranei. Ko te tangata e whakataua ana i noho i mahi ranei ki runga ki tetahi wahi o tetahi whenua, ka kiia i noho ki runga ki katoa o taua whenua, a kei runga i taua tangata te kawenga whaka- watea i a ia i tena kupu whakapae. Ka whai mana io Kooti ki te uiui ki te whakatau hoki i te tangata kei runga i te whenua e noho ana e mahi ana ranei, aha- koa taua tangata he tangata whai-paanga kaore ranei, ka ahei ano hoki te Kooti ki te whakatau i te. nui o nga moni Reiti o tika ana hei utunga ma taua tangata. A ina puta te Ota a te Kooti whakaingoa i iaua tangata ka whai mana te Poari Whenua Maori te Ropu tono Reiti ranei ki te hamene i taua tangata kia utu i nga moni Reiti i whakataua nei e te Kooti hei utunga maana. (Tekiona 110. ) Mehemea ki te utua e tetahi o te iwi-kainga nga moni Reiti i mua o te whakataunga a te Kooti i aua moni hei Mokete ki runga ki te whenua ka whai mana te Kooti ki te whakatau i taana Ota Mokete ki te tangata naana nei aua moni Reiti i utu. ka whai-mana hoki te Rihiiwa o taua whenua ki te tuku i te riihi o taua whenua ki te tangata nana nei aua Reiti i utu. Ko enei ritenga ka pa ano ki nga Reiti i utua i whakataua ai ranei kia utua i mua atu o te paahitanga o tenei Ture. (Tekiona 111. ) Ka whai mana ia Ropu tono Reiti ki te whakakore ki te whakaiti iho ranei i nga Reiti hei utunga ma tetahi whenua ki te hiki ranei i te wa hei utunga mo aua Reiti, ka whai mana te Kooti ki te whakatau i tetahi wahi o te whenua mo te Ropu tono Reiti hei utu mo nga moni Reiti, ki te whakatau ranei i taua wahi whenua mo te Karauna a ma te Karauna e utu nga moni Reiti. (Tekiona 113. ) Ina roherohea tetahi whenua ka whai mana te hunga whai- paanga o tetahi wawahanga o taua whenua ki te utu i nga Reiti e tika ana mo taua wahanga a mehemea ki te utua e ratou ka ahei kia whakawateatia taua wahi o te whenua i te Ota Mokete. (Tekiona 115. ) Ahakoa te takoto ke o nga ritenga o tenei Ture ka mau tonu te mana o ia whakataunga hamene utu Reiti i whakataua nei i raro i te Ture Whakatikatika i te Te Reiti 1910. (Tekiona 117. )
![]() |
12 558 |
▲back to top |
558\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Maehe 1, 1927 HE KUPU TOHUNGA Na R. T. K. He kupu enei e akona ana e nga tangata matau o te pakeha, ina ka kawea atu i roto i te rourou hei ako hoki ma tatou. ) Then gently scan your brother man, Still gentler sister woman; Tho' they may gang a kennin' wrang, To stop aside is human. —Burns. Kia ata whakatatare ki tou taina tane, Kia ngawari utu ia ki tou tuahine; Ahakoa e he iti nei pea raua, Ko ta te tangata hoki he kotiti. —Purana. Kua tuhia ano e au etahi kupu matau a Purana, a te tino tohunga o te Kotimana. Ko ta Purana mahi he parau whenua; ko te ao tona whare-wananga; i tino mohio ia ki te ahua o te tangata he kotiti me ia ake i kotiti. E tohutohu anu a Purana kia kaua e kakama ki te whakatatare ki nga he o etahi utu a kia ngawari rawa ki nga he o te Wahine. " Kaua e panuitia nga makenu o te wahine engari hipokina ki te aroha, no te mea "Ko ta te tangata he kotiti. " E ki ra te Karaipiture, "Kahore he tangata, tika kahore kia kotahi. " . '.. young men's love, then lies Not truly in their hearts, but in their eyes. —Shakespeare. E pono ana kahore i o ratou ngakau engari kei o ratou kanohi . ko te aroha o nga taitama —Hakipia. Ko te hohoro tonu o to pirangi o Tama ki a Hine, o Hine ranei ki a Tama, e kiia ana e te pakeha "Love at first sight. " "He aroha ohorere. " Ki a au ia kahore he aroha penei. Ko te pirangi noa iho e kiia nei he aroha. Ko te aroha he mea ata tipu, me whangai; no te ngakau ehara, i nga kanohi i nga taringa ranei. Ko enei kupu e tika ana, e tino tika ana mo nga kotiro e pirangi noa nei ki nga tangata tauhou a e whakahawea nei ki nga tangata e tino mohio ana ratou. For what is wedlock forced, but a hell, An ago of discord and continual strife? Whereas the contrary bringeth bliss. And is a pattern of celestial peace. —Shakespeare. He aha oti te marena i tohea, he reinga, He oranga kowhetewhete, he riririri mutunga-kore? Ko te marena aroha ia tona hua he koa, A he tauira no te rangimarie o te rangi. —Hakipia. Ahakoa kua waenganuitia taua ki roto o te ao hou e riro nei ma nga tamariki ano e whiriwhiri he tane he wahine ma ratou
![]() |
13 559 |
▲back to top |
Maehe 1. 1927 TE TOA TAKITINI tera ano etahi tangata kei te mau tonu ki te tikanga tawhito ara ma nga matua e whakarite he tane ma ratou tamahine. a ki te kore nga tamariki u whakaae ka tohea, ka whakatumatumatia. Mo tenei tu marena nga kupu a Hakipia. Ka mutu tonu te marena tika ho marena i runga i te aroha. Ki to kore tena ko te mutunga, "ho reinga, he kowhetewhete, he riririri kuku-me roa, " he mahue. I am a man More sinn'd.. -against that sinning. — Shakespeare. He tangata ahau Nui atu toku hurangia i toku hara. — Hakipia. He kupu enei kua waihotia e te pakeha hei whakatauki a he kupu aroha hoki. Tokotoru nga tamahine a Kingi Rea, ko Goneril (Konorira) ko Regan (Hekana) ko Cordelia (Koteria). I te mea kua kaumatua rawa a Rea ka puta te whakaaro i a ia kiu tukuna tona kingitanga ki ana tamahine. ratou mo to ratou aroha ki u ia; i rite tonu te whakautu a nga tuakana mo te nui whakaharahara o raua aroha ki to raua matua. Ko o raua aroha he patipati, he tipatipa, kia tukuna ai ki a raua nga wahi nui i te kingitanga. Ko te ngakau ia o Koteria i aroha i noho- puku. 1 te uinga a tona mahia ki a ia mo tonu aroha kia whiwhi ai ia ki te wahi tuatoru o te kingitanga kahore; ana kupu. I te tohe a te kingi kia whai kupu ia ko tana whakahoki. "E kore e taea e au te hiki ake toku ngakau ki toku waha. " "I cannot heave my heart into my mouth. " Ko to riringa tenei o te kingi, kahore he wahi o te kingitanga i hoatu mo Koteria. Ko Koteria i haere raua ko tana tane ki Wiwi noho ai. Taka ana te kingitanga, ki a Konorira raua ko Rekana marakerake ana to raua tinihanga, to raua kino; ko te mutunga ka peia to raua papa ki waho o raua whare. I a Hea e wairangi haere ana i to koraha ka puta he marangai nui: ka heke te ua, ka kowha te uira, ka haruru te whatitiri. Hei konei ka kangaia e Rea ana tamariki i mau kino nei i a ia. mo te kore aroha; ka kowhetetia e ia te ua. te uira, te whatitiri, mo te whakahoa ki una tamahine ki te patu i a ia: — But yet I call you servile ministers. That with two pernicious daughters join old and white as this. O! O! 'tis foul! Ka kiia koutou e au he pononga taurekareka, I whakahoa nei ki aku tamahine kikino Mo a koutou pakanga whakataka ki te mahunga Kua kaumatua, kua hina. Aue! Aue! e te kino! I te mate o te kingi ka tomo ia ki tetahi whare pananaki nui takoto ai; warewaretia ake te kino o te whare i te nui o te male. Hoi konei ka putiki i a Rea etahi kupu matau: — The art of our necessities is strange. That can make vile things precious.
![]() |
14 560 |
▲back to top |
560\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Maehe 1. He tipua hoki tenei mea te mate, E mea nei i nga mea weriweri hei taonga. Na nga rongokino i tiki a Koteria i te whenua kia hoki mai ki tona papa. No Rea e patua ana e te marangai i puta ai i a ia nga kupu o te whakaupoko, "He tangata ahau, nui; atu toku harangia i toku hara. " He hu ano pea o Rea engari ko tu hara o ana tamahine kia ia kahore i rikarika—kahore ia i tika kia peratia Waihoki he he ano pea o te tangata engari ko nga kino take— kore a etahi atu ki a ia kahore i rikarika. I etahi wa ka whakaaro au nui atu toku harangia i toku hara. But it is a common proof. That lowliness is young ambition's ladder, Whereto the climber—upward turns his face; But when he once attains the upmost round, He then unto the ladder turns his back. Looks in the clouds, scorning the base degrees By which he did ascend. —Shakespeare. Mo moa tenei kua kitea, Ko whakaiti te arawhata o ngakau—wawata, I titiro whakarunga ai nga kanohi o kai-piki; Otira ekengia. ana te huapae whakamutunga, Hurihia ake tona tuara ki te arawhata. Whakamau ana te titiro ki nga kapua, whakahawea ana ki nga huapae o raro Ma reira nei tona pikinga ake. —Hakipia. He kupu tino tohunga enei. I huaina a Hakipia ko te kai-— whakamaori o te ngakau. E rite ana kupu ki te whakaata hei whakaatu mai ki to tangai a i te ahua o tona ngakau. Ko te ahua tenei o te tangata wawata, o te tangata kino, o te tangata whakahi pera me nga tamahine a Kingi Rea i wawata nei ki te torona o to raua papa engari no to raua ekenga ka wareware to raua papa te huarahi, te arawhata i piki ai raua. Pera ano hoki me etahi tamariki e whakahawea nei ki o ratou matua na reira nei ratou i kiia ai he tangata. Anei ano etahi kupu a Hakipia mo te whakahi o etahi tu tangata: — Small things make base men proud. Ma nga mea ririki noa e whakahi ai te kuare. Ki te whakanuia te tangata kuare ka whakahi ki te whiwhi ranei te tangata ki tetahi turanga teitei kahore nei i tika mona ka pohehe he kingi ia. Ko to rangatira toto kahore he take e whakahi ai. I te tononga i a Te Kani-a-takirau kia tu hei kingi mo te Iwi Maori kahore ia i whakaao no-te- mea he kingi tonu ia. mai i ona tipuna rano. He kupu tohunga nga kupu a Hori Mahue o Te Araroa: "Kaua e whaia nga turanga tiketike, kei taka koe haruru ana to taunga ki raro, ka rangona e te ao katoa: kia hakahaka noa kia taka rawa ake ai koe ko koe anake e mohio
![]() |
15 561 |
▲back to top |
Maehe 1. 1927\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_561 THE MERCHANT OF VENICE. TE TANGATA WHAI-RAWA O WENITI. (He mea whakamaori o P. Te Hurinui. ) Whakamarama: Ko te tangata nana i tuhituhi tenei korero paki- waitara ko Wiremu Hakipia tona ingoa. a he tino tohunga, no te Inga- rihi mo to mohio ki te whakatakoto korero ataahua, me te mau hoki i a ia o nga korero nunui o te reo Ingarihi. Kua tuunga tatou to iwi Maori ki etahi o ana korero itemea kua oti etahi o ana kupu nunui te whakamaori e to tatou hoa e R. T. K. Otira katahi ano ka oti te whakamaori o tetahi o ana koiero pakiwaitara mai i te timatanga tae noa ki te mutunga. Ko enei tu korero e ingoatia ana e te pakeha he purei, ara "play. " Ko te tangata nana i whakamaori ko P. Te Hurinui. ko tetahi o ona ingoa ko Jones, ko te tiamupiana i te whakataetae tenihi a nga Maori i tu ra ki Rotorua i te marama o Aperira i te tau nei. He inaha nga wahi o te purei nei. me nga hitenga i tena wahi i tena wahi. Tena e ahua tauhou ki te Maori tuturu te mahi nei, otira kei te mohio nga tamariki kua tae ki to ono o nga turanga o roto i nga kura. Kaua hei hoha ki to korero tonu kia tino marama ai. He tino tohunga no te ao katoa te tangata nei a Hakipia. Kua tono te Etita ki a Mr. W. A. G. Penlington. M. A., tumuaki o te High School o Heretaunga noi kia whakamaramatia mai e ia te tikanga o tena wahi o tena wahi, kia marama ai ki te hinengaro Maori. Nana enei whakamarama: —I whanau u Hakipia i te tau 1564, a i mate i te tau 1616. Ka neke atu i te toru mu nga tau o te tuhitu- hinga i tenei korero, e kiia nei ko "Te tangata whai-rawa o Weniti. '' WAHI 1. Kitenga tuatahi. Ka. tutai aki etahi hoa ki nga tiriti o totahi taone ko Weniti te ingoa. Kei reira e korero haere ana. Kei roto i taua hunga a Patanio raua ko Anatonio etahi tino tangata o to korero pakiwaitara nei. Ka whakaatu a Patanio i tana raruraru ki a Anatonio. ara ko tana raruraru he nama moni e kore rawa e taea e ia te whakarite. Kei te kaha rawa tana hiahia moni kia pai ai tana whakatata atu ki tetahi wahine e arohatia nuitia ana e ia, ko Potia te ingoa, he wahine ranga- tira, ho wahine ataahua, a e tino kaha ana tana hiahia kia riro mai a Potia i a ia hei wahine tuturu maana. Ka whakaatu a Anatonio i tana whakaae ki te tuku moni atu ma Patanio. engari kaore rawa ana moni. Ko he kaipuke me nga taonga, kei roto i aua kaipuke, engari hei te moana katoa e haere ana. Otira kei te whakaae tonu ia ki te nama moni i ai ma Patanio mehemea ka kitea he tangata e whakaae ana ki te tuku moni mai ki a ia. TE TANGATA WHAI-RAWA O WENETI. Herita Pewhea to whakaaro mo tana hoa o tua atu i a ia ra. te tehi o nga tangata uri rangatira o Kotarani? Pohia: He tangata pai a ia. mo te noho tahi nei. Ina hoki ra i pakia tana taringa e te tangata o ingarangi Nerita: E. pewhea anu koe ki te tai-tama o Tiamana nei, ki te ira-mutu o te Tiuka o Hakoni?
![]() |
16 562 |
▲back to top |
562\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Maehe 1, 1927 Pohia: He kino i te ata i te wa e tangata ora ana: a, he tino kino rawa i te ahiahi i te wa kua haurangi. I ana wa pai neke iti iho ia i te tangata: a, i ana wa kua tino kino neke iti ake iana pai i to te karaehe. He pai ko te tupono mai o etehi aitua i taku riro maana. Nerita: Mehemea ki te wia ia ko ia tetehi e whakamatau ki te tohu i te pouaka tika: a, ka tupono ai tana tohu i te pouaka Uka. ka takahi ra hoki koe i te whakaaro o to matua, mehemea ki te kore koe e pai ki a ia. Pohia: Noreira kei tupono mai tenei aitua, me whakanoho e koe he oko waina ki te taha o te pouaka he. Notemea, ka noho te rewera ki rio me te whakawai ki waho, ka tohu tonu a ia ki tera. Ka mahia o ahau nga mahi katoa i mua o taku rironga hei wahine ma tena pungorungoru ngongo wai. Nerita: Kaati ra, e hine, te manawapa kei riro koe i tetehi o enei tangata uri rangatira: kua, korero mai ratou ki ahau i o ratou whakaaro mo te hoki ki o ratou kainga. Kua mutu te whakaaromai ki koe. rae unu rawa te here a to matua, ara, o mea ana ratou me riro koe i tetehi atu huarahi kaua ma te tika o te tohu i te pouaka. Pohia: Ahakoa noho ahau a kuiatia. pera me Hipera, kamate harakore ahau pera me Taiana engari, me riro rawa ahau i runga i te huarahi i whakaritea e tooku matua tana ohaki. E koa ana ahau mo te ngawari o nga whakaaro o tena ropu whai-wahine: notemea, kaore he mea kohihi o ratou ka ore ahau i te koingo kia ngaro atu i ahua. Me poroporoaki atu kia pai ta ratou haere Nerita: Kaore ia nei koe i te whakaaro ake. e hine i te wa ano e oru ana to pupa, mo tetehi tangata no Weniti, he ta- ngata e rapu ana i te matauranga. a, be toa hoki ki te whawhai. i haere tuhi mai raua ko te Ariki o Monovvherala? Pohia: Ae, ae. ko Patanio. Ki taku mahara ake koi ru tana ingoa. Nerita: Ka tika, e hine, ko ia o nga tangata katoa, e ai ki te titiro a okukanohi pohehe, i tika kia whiwhi ki te wahine ataahua. Pohia: Kei te kaha taku mahara ake ki a ia. A. e tika ana, e rite ana hoki o korero whakapa ipai mona. (Ka putamai he pononga. ) He aha ano hoki tena? He aha te korero? Pononga: Ko nga manuhiri toko wha kei te tatarimai ki a koe. Kei te takatu ki te haere. Kua taemai hoki te karere a te tuarima, a. me tana ki mai ko tana ariki, ko te Piriniha o Morako. kei tenei po taemai ai. Pohia: Mehemea ka rite taku koa i te powhiritanga i te tuarima i taku koa i taku tukunga ake i enei tokowha ka tino hari ahau moona e haeremai nei. Mehemea ona whakaaro ano kei o te tangata tapu, a tona ahua kei to te rewera, he pai ke me whakamate ahau e ia i te riro oku hei wahine maana. Haeremai ra. e Nerita. E tutakina atu te taiepa i muri i tetehi whai- wahine. e patuki mai ana tetehi i te tatau. (Ka puta ki waho. )