NAMA 4

18
Te Toa Takitini
(I tipu ake i roto i Te Kopara)
Ko te Kopara na Te  Pipi-wharauroa
Ko Te Pipi-wharauroa na
Te Kupu Whakamarama o te tau 1898. Registered at the G.P.O as a Newspaper.
HASTINGS
NOMEA 1,
Ki te Kore Koutou e Ripeneta.
HE aha te ripeneta ? He tahuritanga atu i te pouri ki te maramatanga. Ehara i te mahi kotahi ka mutu ai, engari he ahuatanga e tipu tonu ana. Ahakoa rangatira pera me Nikorima, ahakoa wahine puremu pera me Meri Makarini, kotahi tonu te huarahi e ora ai, ma te ripeneta. Ki te kore e ripeneta, ka mate. Kei te karanga tonu te Wairua Tapu kia ripeneta tatou, kia whakarerea te ahuatanga tawhito, kia awhitia te ahuatanga hou, kia hanga houtia te temepara.
He mate kei te huarahi e takahia nei  e te hunga e ki nei ki o ratou wairua   " E kai e inu, kia koa tatou."
Na to tatoa kuare ki tenei rongo-pai ara ki te ripeneta, i tere ai to tatou turi-koroheke. Mehemea ka marama tatou ki te tikanga o te ripeneta, ka kite tonu tatou i nga maramatanga hou o tena ra o tena ra, ka rongo tonu tatou i te reo o te Wairua Tapu, e ako ana kia kaua e hoki whakamuri nga whakaaro engari e hoe i to waka, " tangohia he piko, tango mai he rae : waiho atu. Toia."! Tenei wa he wa no te taitamariki. Engari ratou he tere ki te hopu i tenei taonga i te ripeneta. Kei a ratou te ngakau kaha ki te whakatutuki i nga akoranga hou. Te kupu a te Karaiti " ki te kore koutou e ripeneta e kore koutou e kite i te rangatiratanga o te Atua." He tai-tamariki a te Karaiti me ana Apotoro ka whakatakoto nei ratou i nga kaupapa o te whakapono. He tai-tamariki te nuinga o nga tangata na ratou i whakatakoto nga huarahi hou mo te ao.
Kei te raruraru katoa te ao i tenei wa ki te ahua ta.nga o Ingarangi, o Amerika, o Tiapani. He aha a Hiruharama i mate ai ? Na te kore ripeneta, ka ngahoro nga waara o Hiruharama. Kaore ia i titiro ki te pono raua ko te tika.

2.                           TE TOA TAKITINI                 Nomea 1, 1921
Koira ano hei mate mo enei iwi nunui o te ao ki te mahue te Atua i a ratou. Kaore he iwi o te ao i tipu i runga i nga mahi ringaringa kaha, i nga mahi kohuru, i te whakahawea ki te Atua. Ko te tipu o te iwi o te tangata hoki, e mahi nei i nga mahi pohehe he pera me ta Rawiri i waiata ai "I kite ahau i te tangata hara e kake ana : e tautorotoro ana me te puriri matomato. Heoi pahure noatu ia, a, kore kau noa iho : ae, i rapua ia e ahau, a, kihai i kitea. (Wai. 37.35.
Kei te whakaatu a tatou Nu Pepa tera etahi Manuao hou kei te hanga mai. inaianei. Ko te utu mo te mea kotahi e ono miriona pauna! Hei patu tangata te mahi nei. Kei te whakataetae ano nga mana nunui o te ao, ina hoki kei te mahi Manuao a Ingarangi, a Amerika, a Tiapani. E kiia ana kaore ano he Manuao hei rite me enei te kaha. Engari ahakoa enei mahi ko te tuhituhi kaore e taea te ukui " Ki te kore koutou e ripeneta—e aroha, e mahi pono, e wehi ki te Atua—ka pera katoa ano hoki koutau te mate " E te iwi Maori, kei te pehea tatou ? Kei whea o tatou tai-tamariki kaha o tenei whakatipuranga. Ko te nuinga kei nga huarahi takaro e haere ana, kei te ara whanui o te ao. Tena ra whakaarotio iho o tatou huarahi, ka hopu ai ki te taonga hou a te Karaiti i tuku mai ai ki te ao, te ripeneta, ara te mahuetanga atu o te pouri, te tahuritanga atu ki te maramatanga.
Kohatu Whakamahara. Kei te 5 o nga ra o Hanuere ka. hurahia tetahi kohatu ki te kainga o Te Omana i Te Mahia (Geo. Ormond, Esq.) Kua tae mai taua kohatu kei Nepia inaianei, a kei te whakamaua nga korero He tohu whakamahara taua kohatu mo Alex Ormond i mate ki te pakanga, mo ana hoa tokowhitu hoki i mate katoa i te wa o te pakanga. He whanau kotahi ratou katoa. Ko to ratou ingoa hapu ko Rongomai-wahine.
Whakamahara mo Henare te Wainohu.     Kua tae a
Hemi Huata ki Nepia ki te whakatuturu i te kohatu whakamahara mo Henare, kua oti hoki te haina o nga pukapuka. Ko te utu mo taua kohatu £1,000. Ko te kohatu o runga ko te ahua tonu o Henare. He mapere te kohatu, kei te mahia mai i Itari. Kei a Aperira ra no oti ai tenei kohatu, ara tu ai ki Te Wairoa. Ko nga mapere o Niu Tireni kaore i rahi mo te hanga mai hei tangata, na reira i tikina ai i tera taha o te ao, ara i Itari ra no.
Mo nga Tamariki kaha te Rewharewha, me kai i te
WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE, 1/9, 2/9 patara

Noema 1, 1921TE TOA TAKITINI
TE HINOTA O WAIAPU.
(Te whai korero a te Pihopa)
8. Nga Whare-mihana, Kua rihaina a Miss Young i tana mahi i Te Whakarewarewa. E waru ona tau e mahi ana i te Mihana. Kua marenatia inaia tata ake nei. Ko tona riiwhi ko Miss Seth Smith. Kei te pai te whakahaere a Miss Hare i te mihana i Ruatoki. E rua tekau nga tamariki kei tana Kura e noho ana. Kua oti to ratou whare hou. Kei te hiahiatia he kai-awhina mo tenei mihama me tetahi kai awhina mo te mihana i Te Whakarewarewa. Kei te pai te whakahaere a Miss Davis i te mihana i Tokomaru Kei te kaha te hapai a Miss Newman i te Mihana i Manutuke, engari ko te mate kaore he Whare-mihana. Ko te tekiona hei tuunga kua rite. Ko te moni hei hanga i te whare he iti rawa.
Ko te Whare-kura i Te Hauke kei te piki haere i runga ano i te pai o nga whakahaere a Miss Aplin raua ko Miss Thornton.
9. Ratana. I te mea kei te whakaaturia nga ahuatanga o te taha Maori o to tatou Pihopatanga, e kore e taea te whakarere noaiho o nga mahi a Ratana. E ki ana nga nupepa he tangata mahi merekara a Ratana, ara kei te taha whakaora tinana anake.
Kei te pohehe tera whakaaro. Kei te whakatahuri mai a Ratana i te whakaaro o te Maori i nga mahi tohunga kia huri mai ai ki te Tokotoru Tapu, ara i nga atua maha ki te Atua kotahi, Matua Tama Wairua Tapu. E ki ana ia kaore ia e kaha ki te whakaora, engari ma te Atua ka ora ai. Kei te ako ia i te tangata kia ripeneta kia tahuri ki te Atua. I runga i taku whakaaro he mea tika kia awhinatia utu a Ratana i runga i tana mahi e haere nei, tukuna atu ana e ahau a Rev Piri Manaro hei awhina haere i a ia i ana haereere i Aotearoa nei tae atu hoki ki Te Waipounamu.
10. Te Aute Kareti. E 97 katoa nga tamariki kei Te Aute inaianei. Katahi ano ka eke tenei kaute. E 40 nga tamariki kei te whanga ki te wa e watea ai he ruuma mo ratou.
Kua tangohia mai e nga Kai-tiaki nga eka e 600 hei maid ahuwhenua ma nga tamariki e ako ana i te hohonutanga atu o te mahi paamu. Ka mau tonu hoki te ako i nga tamariki e tika ana mo nga hohonutanga atu o te matauranga, ara ka noho tonu mai te karaihe matriculation mo nga tamariki kei te ahu pera nga whakaaro. Na te mate kore-moni i patu te whakaaro o nga kai-tiaki i tenei wa. Ara na te nui rawa o te utu mo te hanga i nga whare e rite ai enei matauranga, ka kore e taea i tenei wa. Ko te tuturutanga o te mahi kua hikitia atu mo te wa e ngawari ai te utu mo nga mea e whakaarotia ana mo tera o nga huarahi o te matauranga.

4TE TOA TAKITINI                 Noema I, 1921
Ko Rev. G. R. Finch, B.D.. te minita o te Kareti. Kei a ia nga whakahaere e pa ana ki te taha ki te whakapono.
Ko te tiupiri, ara te 50 tau o te tuunga o tenei kura o Te Aute kei te tau e takoto mai nei 1922. E whakaarotia ana he mea tika kia whakanuia taua tiupiri. Tera e whakatakotoria te kohatu o te kokonga o Te Aute Kareti hou i taua wa.
11. Hukarere. Kua hoki mai a Miss Emily Bulstrode i Ingarangi a kua noho ano hei tumuaki mo Hukarere. I a ia e ngaro atu ana, ko Mihi Mere Hooro te Kai-whakahaere o Hukarere. Kanui te whakamihi ki te kaha o Mihi Hooro i te wa e ngaro atu ana a Miss Bulstrode.
12. Waerengahika. I te kaha o te piki haere o nga utu mo nga mea katoa, ka uaua te whakarite i te nama o tenei kura. Ahakoa e rua nga whakarahinga ake i te utu mo nga tamariki e kura ana i reira, kaore i hoki te nama engari piki ana ki te £1,000. I te hui a nga Kai-tiaki whakataua ana me kati. He nui te pouri o nga Kai-tiaki mo tenei whakatau engari kaore he whakatau ke atu i te mea kei te piki haere tonu te nama. Ko to ratou manawapa ko te kai-whakaako tumuaki ara ko Mr. McGruther me ona kaiawhina. No te whakatakotoranga i tenei take ki te Kawanatanga, ka arohatia mai e ratou, a homai ana e ratou he moni kia puare tonu ai a Waerengahika. Ko taua moni a te Kawanatanga he mea tuku mai e ratou mo tenei wa, engari kei te wa e piki ai te utu o nga whenua riihi o te Kura me whakahoki ano te moni a te Kawanatanga.
He Eropereina. Kei te wa e pai ai nga rangi ka rere mai a Kapene Paura (Fowler) i Invercargill ki Akarana. Ki tana whakaaro ka taea e ia tenei rere roa i te ra kotahi. E wha nga wahanga mo tana rere. Te wahi tuatahi i Invercargill ki Timaru, te tuarua ki Kaikoura, te tuatoru ki te Hawera, te tuawha i te Hawera ki Akarana. Ko te paerata me te pahihi ana hoa ina rere mai. Ki te kore he raruraru ka taea e ia tenei rere tawhiti i roto i nga haora tekau-ma-rua, e ai ki tana korero. Kua rere tana Eropereira i te 25 o Oketopa. Kua tae pai ki Akarana. Te tere o taua rere 114 maero i te haora. E iwa haora i rere ai.
Mate-kai. Kai te kaha rawa te mate o Ruhia i te kore kai. Kei te whakahaere tikanga etahi o nga mana nunui o te ao hei awhina i a Ruhia. Kotahi te ropu kei Ahitereria kei te whangai i nga tamariki o tetahi taone pakupaku o Ruhia, ara ko Samara te ingoa o taua taone. E 30,000 nga tamariki kei te whangaia e taua ropu i nga ra katoa o te wa mate-kai. Kua maha nga miriona tamariki me etahi miriona o nga matua o nga wahi katoa o Ruhia kua hemo rawa, na te kore kai i matemate ai.

Noema 1, 1921TE TOA TAKITINI                                    5
Te Maori me tona Aroha.
(Na Hori Tupaea)
E hoa ma, tena ra koutou katoa!
Kua tae tenei ki te wa e tika ana kia titiro hohonu tatou ki tenei mea a taua a te Maori ki te tangi tupapaku ara ki te huarahi e mama ai ona tikanga katoa ki te hunga i mahue ake. Ki au ko te takiwa ko te huarahi e mama ai ko te wa mo te tinana o te tangata mate me nehu i muri iho o nga haora e rua tekau ma wha i muri mai i te matenga. Ko nga aroha Maori me tuku a pukapuka a-waea ranei ki te pouaru ki nga whanaunga ki nga tamariki ki nga uri ranei o te tangata mate. Ko te tangi ki nga mate katoa o te tangata me waiho ki te ra e nehungia ai te tupapaku, penei me ta te pakeha, Kaore he taumahatanga ake ki nga uri nga tamariki ki te pouaru hoki. Hei aha koa te rereke o enei tikanga i te mea ki taku titiro kua tae tenei ki te wa e tika ana kia ui tatou kia tatou tonu ina hoki he nui tonu a tatou tikanga maori kua taea e tatou te whakarereke. Titiro ki o tatou whare puni kua pokapokaina he wini ki te tuarongo. He aitua ki ta te maori mahara tenei tu ahua o te mahi. Inaianei kua pera katoa nga whare-maori ara kua memeha te wairua maori i a tatou ki nga mea penei. Tera atu ano etahi o nga mea maori kua mahue i a tatou, kaati kaore he whiu i pa kia tatou mo te whaka rerenga i aua tikanga e tatou. Tera tetahi tangata mohio o taua o te maori, i ki taua tanganga " I ahau kua whakaturia nei e koutou ki tenei turanga, ko taku titiro ka titiro whakamua tonu, e kore ahau e titiro whakamuri." Tera ano tetahi tangata i ki "E hoa ma ko te rau tau i a tatou nei kua-mutu, ko tenei rau tau e heke iho nei no nga tama riki me a tatou mokopuna." E hoa ma hei ahea ano tatou uiui ai kia tatou mo a tatou tikanga maori kia tahuri tatou ki te whakamama haere, mo te tae rawa mai o te wa mo a tatou tamariki kua oti i a tatou he huarahi mo ratou i muri i a tatou. Kaore te nuinga o te tangata e rongo ana, engari ko nga uri o te tangata mate e mohio ana ki te ngetengete. Te Aroha pai ki ahau ko te haere ki te tirotiro i te takiwa e takoto mate ana te tangata me te whanga ki te kai e tika ana ma te tangata turoro. He mea pai tonu te kitekite o tenei mea o te turoro i etahi atu tangata i te wa e takoto mate ana i runga i tona moenga, ka koa noa mai te ngakau, a tera pea ka pa mai tetahi wai ora ki roto i tona tinana na kua ora mai i tona mate. Ka tupono ranei ki te kaha rawa atu o te mate kua whai kupu ake ano ki te hunga i hui atu "E i muri nei kia u ki te whakapono, kia

6TE TOA TAKITINI                Noema 1, 1921           
noho i runga i te tumanako, kia aroha koutou tetahi ki • tetahi." I runga i tenei ahua ka haere mama atu te tangata mate, ka noho mama ake te hunga ora Ko te whakaemi o te hunga ora ki nga tangihanga, katahi ano ! Mate tangata mate ! mate tangata ora ! mate atu hoki te putea o te tumanako ! Ko te mea nui rawa nei ia ko te Aroha kua mahue iho hei mea whakangetengete, i nga whanaunga i te taenga ki te wa e karokaro ai te ringa i| nga pito o te paahi a Marakaia. E hara tenei e te iwi i te taunu ki nga tikanga a o koutou tupuna. I te pai tonu era tikanga i roto i o ratou nei ra ; He Rau Tau Hou tenei! Kua taau te ra ki runga i a tatou ! Kua whaka-to ki runga i o tatou kaumatua! Ko te ra kei te ura mai ki te hunga e tupu ake ana ! Tena ka pehea tatou! He whakatauki na o koutou tupuna " Ka pu te ruha ka hao te rangataki." Na reira kori kori; whawha i te wa kei a koe ano to reo. Whaka-u-ngututia ki nga ahuatanga o te wa i runga i te atawhai o te Kaihanga Amene.
Ahitiria. Ko Ahitiria (Austria) tetahi o nga iwi i whakahoa ki a Tiamani i te wa o te pakanga. Kua kite ia i tana mate inaianei Te rahi o tona whenua i mua, 116,000 nga koea maero. Inaianei e 32,000. Te kaute o ona tangata i mua tata o te pakanga, e 28 miriona. Inaianei e ono me te hawhe miriona. Kei te kaha rawa hoki te mate kai o taua whenua. Nui atu nga whanau kaore rawa he paraikete o nga kainga. Ko nga pakeke tonu kei te haere kore hu. Ko etahi o nga tai-tamariki i nga kura nunui e ako nei ki nga mahi takuta me era atu turanga matauranga, mau tonu ai nga koti hoia roroa nei, kei kitea te kore haate o etahi, kore tarau o etahi.
Haina.    Kua oho a Haina  mo te taha  wairua o nga       
Hainamana. Kua timata ta ratou ata pauna haere i nga ' Karakia rereke o Haina ake, me te whakariterite haere i nga Karakia a o ratou tipuna. Kua kite ratou ko te whakapono Karaitiana te tino whakakitenga i homai e te Atua ki te ao. I roto i o ratou Kura nunui, huihui katoa nga tamariki ma-tau kua huri ki to tatou Ariki ki a te Karaiti hei Kai-whakaora mo ratou 15.500. Kei roto ratou i nga Kura 170. Te ingoa o to ratou ropu, ara he ropu no nga Kura nunui puta noa te ao, ko te "Student Christian movement." Kua karangatia ki Haina i e hui nui o taua ropu e hui atu ai nga tamariki whai-taitara o nga iwi e 50 neke atu ranei o te ao. E maharatia ana tera e eke ki te toru mano nga tangata matau o te ao e hui ki Haina a te tau e takoto mai nei. Kotahi tonu te putake hei whakahaere ma ratou, ara ko te Whakapono Karaitiana.

Noema 1, 1921TE TOA TAKITINI
*
Hon. Heuheu Tukino M.L.C. I Mate Ki Akarana. (Na W. P. Hawaikirangi)
Ahakoa kua roa te matenga  atu o tenei tangata nui o tatou o te iwi maori o te motu E kore e wareware i  te whakaaro o te tangata.    He tangata ia i whakapau i tona kaha. Me tona mohiotanga kinga take whanui hei painga mote iwi mete motu I timata mai tona uru kinga whakahaere tikanga ite takiwa e ora ana nga kaumatua ka kitea koia te tamaiti tokopakari i roto i o ratau huihuinga.     No reira mai  ano  i uru ai te whakaaaro nui ki roto  i tona hinengaro  i whaka-whaititia a i e ia ki roto i te kete ona whakaaro.    Ko te kupu na tena ko te kupu na tena ka hinga nga toa korero.    Otira me  ki ake.    He uri rangatira ia i puta mai i roto inga pou tokomanawa o te kawai rangatira o te Mana o te Wehi o te Manawanui o te Tumanako o te Aroha I U katoa katoa e nei kupu nunui ki runga i tono tinana.    E mohio ana te motu katoa i karangatia ia kite whare Ariki.    Tae noa kinga ra o tona wahangu tanga. He mokopuna ia na te Heuheu Tukino i  whakaturia  hei kiingi kaore ia i whakaae ki taua tunga.  Tukua ana e ia kia Potatau, karangatia ana e ia a Potatau kia  V tae ki Pukawa whakawahia ana e ia hei kiingi.     Na te Heu-   heu Tukino ko te Heuheu Horonuku Nana i tuku  a  Ton-gariro ki te Kuini hei Paaka mo te katoa National Park.   Na I te Heuheu Horonuku ko te Heuheu Tukino M.L.C. ' I mate ia ki te Hohipera o Akarana I tae nga kaumatua o te Arawa o Waikato me Ngati Maniapoto ki te tiki i te tinana.   Ko te hiahia o te Arawa kia riro ki Rotorua kia takoto ano te tupapaku i tera marae ona tipuna ki Tamatekapua. Ko Waikato me   Maniapoto, I   tono   kia   riro   ia   ratau   whakaaetia  ana mauria ana ki Onehunga e te whanau a Henare  Kaihau kotahi te po ki tera marae ka mauria ki Huntly ara ki  Waahi kotahi te po i tera marae e manaakitia ana e te Rata me Waikato katoa ka mauria ki te Kuiti kotahi te po i tera marae ka mauria ki Taumarunui I tae a Dr. Pomare a W.H. Uru M.H. R. me Hira Parata, Dr. Buck Te Rangihiroa  ki  tenei   marae ka kitea i ko nei te nui o te tangata o Waikato me Maniapoto me tetahi  wahanga o Tuwharetoa kotahi te po i tenei marae i te ata ka hoki tetahi  wahanga  u  Waikato,  me  Maniapoto kia mama ai mo nga waka i te taenga aru ki Waimai ino   i   te 5 p.m.    Katae ki Tokaanu ka tukua mai te karere e te tangata whenua mo te ata haere atu ai   ki  Waihi kia tangi awatea
ai ratau ki to ratou rangatira I te ata 10 a.m. katae ki Waihi e tu ana a Ngari Tuwharetoa ko te kiri tahanga anake konga kupu o ta ratou haka. "Ka tanuku e ! ka tanuku e ! ka tanuku te tihi o Tongariao ka tanuku." Ana atu te roanga he hanga aroha ki nga tangi a Tuwharetoa i hokia ano kinga tangi o Nehe ra ka mutu te tangi ka tu mai te tangata whenua ki te whakatau a Hoko Patene me etahi atu ko te

8TE TOA TAKITINI               Noema 1, 1921
Rev. Kenana Pahewa.
He me pai tonu te whakaatu i tena wa i tena wa i nga korero whakamarama mo etahi o nga tangata o te iwi Maori kei te kitea maramatia atu te piki haere ki nga turanga nunui. Ehara i te mea mo nga minita anake enei whakaatu. engari mo nga tangata katoa e kitea atu ana te pai o nga whakahaere, hei tauira ki nga tamariki hei whakamihi hoki ma te iwi.
Ko nga korero mo tenei putanga o ta tatou pepa mo Hakaraia Pahewa Koia nei te minita o te Pariha o Te Kaha me Opotiki. He tama ia na tetahi o nga minita kaumatua rongo-nui hoki o Ngati Porou, na Matiaha Pahewa. I whanau a Hakaraia ki Tokomaru i te tau 1870- I kurangia ia ki Te Aute Kareti. E rima ana tau i raro i a Te Tatana a ko ia tetahi o nga tamariki tawhito o Te Aute e ora nei. I te tau 1889 ka tonoa ia e tona papa, raua ko Atirikona Renata Wiremu kia haere ki Te Raukahikatea kura minita ai. a kia whai ia i runga i o raua tapuae. No tana wa a Atirikona Hapata Wiremu i tae mai ai i Ingarangi hei kai-whakaako mo Te Rau. E ono ona tau e kura ana i Te Rau i raro i a Hapata. I te tau 1895 ka whakapangia ia hei minita mo te Pariha o Te Kaha. I whakapangia tahitia raua ko Ahipene Rangi. No te 1896 ka motuhia tahitia raua hei Piriti. I taua wa a tae noa mai ki tenei wa kei Te Kaha tonu ia e mahi mini ta ana
No te tau 1918 ka whakaritea ia e te Pihopa o Waiapu hei Kenana mo te Whare-karakia nui o te Pihopatanga i Nepia. Ko ia anake te Minita Maori o Niu Tireni kua eke ki tenei tuunga honore o te Hahi. He whakaatu kia tatou i te aroha nui o te Pihopa o Waiapu ki tana iwi Maori.
He tangata kaha a Hakaraia ki te whakahaere i nga rohe katoa o tona pariha. Nona te pariha whanui kei tenei Pihopatanga. Haere tonu ai ma runga hoiho, a he inaha hoki nga awa hei whakawhitinga, a kaore hoki he piriti. He hoa pai a Hakaraia no nga Minita pakeha tae noa hoki ki nga Pihopa. Nui atu ana korero ngahau ki a ratou. I waho atu o tana mahi minita, e wha nga whakahaere i tino mau pai i a ia, ko te mohiotanga ki te mahi ahu-whenua mo nga paamu pakupaku, ko te whakahaere pi (bee), ko te whakatiputipu pikaokao, ko te mahi whakaahua (photography). He tohu enei no te hinengaro kei te oho tonu, kei te rapu haere i etahi atu matauranga ahakoa tona kaumatua. Kia ora tonu koe e te hoa, a ma te Matua i te wahi ngaro koe e manaaki.
Te N.Z. Churchman.
Tera tetahi pepa kei te perehitia mai i Dunedin,a tukuna ai taua pepa ki roto i nga Kahiti a te Hahi puta noa a Niu Tireni katoa. I tono te Etita o te Toa Takitini kia tukuna mai he whakaatu ki ta tatou pepa mo nga korero tera e puta

Noema 1, 1921TE TOA TAKITINI                                      9
i ia marama i ia marama. Kua whakaaetia taua take a tenei etahi o nga korero hei matakitaki iho ma te iwi Maori. Kua rite tonu te kite o nga iwi e rua, pakeha Maori i nga korero o te Churchman i nga ra timatanga o ia marama o ia marama. He take nunui katoa nga take o te Churchman, he nui hoki nga take whanui rawa kaore e tino rawe ki te reo Maori. Ko nga take ano e marama ki te Maori tera e whakamaoritia i ia marama i ia marama.
Tokoiti o nga Minita. E ki ana te Pihopa o South-well (Ingarangi) kei nga kura nunui (University) tetahi mate i korekore ai he tangata mo te turanga Minita. Ko te mate tuarua kei nga matua. Kei te whai nga matua kia whiwhi nga tamariki i nga turanga nui te moni. Ko te whakaaro tuku i nga tamariki hei mahi i nga mahi a te Atua, kua kore i paingia e te nuinga o nga matua he iti no te oranga. Kei te kuare ratou ki tenei mea ki te whakahere ki te Atua. He take tera e tika ana kia akona i roto i nga kura.
Te Pirimia o Ahitereria. Kua hurahia i te o o nga ra o Akuhata e te Pirimia tetahi wini whakaahu (stained glass) i tetahi o nga Pariha 6 Weiri. Ko taua wini na te Pirimia, na Mr. Hughes i whakaara hei tohu whakamaharatanga mana ki tona whaea.
Nga Mihana Tiamana. I te wa o te pakanga i whakamutua nga minita Tiamana i. nga mahi Mihana o to ratou Hahi puta noa to tatou Emepaea. I hui tetahi ropu Karaitiana o to tatou Emepaea ki Geneva, a pahitia ana te motini " kia whakaaetia ano nga minita Tiamana ki te kauhau i roto i to tatou Emepaea." Kua tae te tono ki te Kawanatanga i Ingarangi. Ko te whakahoki mai e ki ana :—" Kaore e whakaaetia kia hoki atu nga Minita Tiamana i te mea kei te tino marama to ratou kaha ki te awhina ano i to ratou iwi Tiamana i te wa o te pakanga. Kua pahitia e te Kawanatanga kia toru nga tau katahi ka hoki ai nga Minita ki o ratou Mihana. Engari mehemea ka waiho ma tetahi ropu Karaitiana o roto ake i to tatou Emepaea e tono kia whakahokia nga Tiamana kei te mohiotia e ratou kaore he raruraru e tipu ake ina whakahokia mai ki roto i te Emepaea, ka whakaaetia era kia hoki mai inaianei tonu."
He Reta no Inia. Kei Inia e mahi ana tetahi wahine, na te Hahi o Niu Tirenei i tuku ki reira kau-whau ai i te Rongo-pai. Ko tana ingoa ko Miss Florence Smith. E ki ana ia :—" Ko te tau kaha rawa te mate kai o Inia ko te 1900. I konei ahau i tera wa. Ko te mate o tenei tau nuku noatu i to te 1900. I taua tau i riro mai te iari kakahu mo te 5 kapa. Inaianei kua eke ki te 1/6 mo te iari.

10TE TOA TAKITINI                 Noema I, 1921
He maha nga tangata Karaitiana tonu kaore ano i hoko kakahu mo te 3, 4 tau atu etahi. Ko etahi he peeke nga kakahu. Ko etahi kua haere noaiho pena me nga kararehe, kaore rawa he kakahu hei huna i to ratou tu-tahanga tanga. Ko etahi kua whai i te tauira a Arama raua ko Iwi, kua tuitui rau rakau hei kakahu. Tera tetahi kainga ko Mulay te ingoa. I reira tetahi o nga kaikauhau e ako ana i nga tangata e rite ana mo te Iriiri.
I te ra i Iriiritia ai ratou, kotahi tonu te huutu i waenganui i a ratou katoa. Hoatu ai te huutu ki te tangata tuatahi ka iriirita. Ka mutu tera te iriiri ka haere mai ki muri ka hoatu taua huutu ano ki te tuarua, he pera tonu a mutu noa te iriiri i taua ra. Ka rima nga tau o te timatanga o tenei mate o te whenua katoa o Inia. Nga tangata whai-rawa o mua kua kore rawa inaianei. Ko nga kau me era atu kararehe kua matemate katoa i te kore kai i te kore wai hoki. Ko nga whenua o etahi kua murua hei utu mo nga nama me nga purapura i ruia ai, a kaore rawa hoki i tipu. Ko nga whare kua tanuku kua hingahinga i te kore moni hei whakaora. Kua whai mai te tangata ko nga taone ki reira pitoto ai, a kaore hoki e ora i te kore tonu o te kai. Katahi nei ano ka timata te ua a kaore hoki e tere te tipu o te kai."
Hoani Kareti. Akarana. Kei te hanga houtia tenei Kareti. Kei a Maehe ka oti. Ko te whare mo te Tumuaki, Kenana P. T. Wiremu, kua oti. Ko tenei Kareti hei kura minita mo nga tamariki pakeha o Niu Tireni me nga tamariki Maori. Kua katia a Te Rau a kua whakakotahitia te kura mo nga iwi e rua o enei motu. Ko tetahi wahi o taua kura he mea whakatu hei whakamahara ki a Pihopa Patihana i patua nei ki Nukapu, he moutere no Meranihia i te tau 1871.
Hauraki. No te 16 o Hepetema ka whakaturia a Rev. H. Paraone hei Minita mo te takiwa ki nga Maori o Hauraki.
Meranihia. I puta te inoi a te Komiti whakahaere i te Mihana o Meranihia kia awhinatia atu ratou i runga i to ratou mate koremoni hei whakahaere i nga mahi o te Whakapono. Ko ta ratou tono, kia £5000. Kua katia nga pukapuka a kua tuturu te moni i kohia e Niu Tireni katoa e £7,338. O tenei moni na te Pihopatanga o Akarana £2,713 Waiapu £1,890, Wellington £1182, Christchurch £907, Dunedin £438, Nelson £206, Kei te nama 3 o ta tatou pepa te whakaatu mo nga takiwa Maori i awhina atu i tenei karanga. Katahi ano ta Niu Tireni manaaki nui i nga mahi Mihana.
Mo te Puru me kai i te
WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE, 1/9, 2/9 patara

Nomea 1, 1921TE TOA TAKITINI                                    11
Ki te Etita.
E  ta tena  ra  koe.    Ki   te  pai  koe homai tetahi wahi o tau pepa hei perehitanga iho i nga  mahara kei  roto  i ahau Ina te he kei mate roto.    I ahau  i   Moe-angiangi  ka tae ake tau nupepa tuatahi o te " Toa Takitini "   kanui  te pai o nga korero o roto ara he hangai ki nga whakaaro o tenei takiwa e matea-nuitia nei e te ngakau kia pera re  haere o nga korero ki te iwi.     He nui tooku tangi iho ki tau tono e mea ake nei koe kia manaakitia te  pepa, a,  ma te  kaha  o te tango a te tangata ka ora ai.     E tika ana tenei korero,  na  konei ahau i tuhi ata ai.     Kaati he patai taku  kia  koe Ka mana ranei i a koe taku tono atu kia puta he kupu  tohutohu ki nga wahine mo nga tikanga katoa e pa ana kia ratou ?  Ki te taea e koe te pera, ka puta tonu he   maramatanga   ki   nga  Ropu wahine e wawata nei kia akona e ratou   etahi  tikanga mo nga mahi o te kaainga.    Ki te taea ana  te  pena  mai  ka waiho tena hei tohu   kei  te  mahara  mai   ano  koutou   nga  tane  kia  matou ki nga wahine.     He pai hoki ra  ki ahau   nei  te kite tahi, te ako -tahi, te mohio tahi, te  rongo  tahi  me  te whawha tahi i nga   mea   e  puta   ai   he mohiotanga  he painga  hoki   ki te tangata.    E tino mohio ana  ahau   ki  te  peneitia te whakatakoto mai i etahi korero o tau pepa tera tonu   e pirangitia e te   waahine  hei  korero  ake  i   nga takiwa   a   whakata   ake ana i nga mahi horoi kaka noa i nga takiwa ranei e whanga ana kia maoa mai nga kai, a i nga takiwi  ranei e whanga atu ana kia hoki mai koutou i a koutou  haere maha Tooku hiahia kia taia mai e koe etahi korero mo   nga mahi keeke nei tiamu nei ranei me era atu tini mea e tika nei kia mohiotia. I na te he ki ahau nei ko te haere ki te pakeha mo nga mea katoa.    Kei hea ianei te pukai-tanga o  te  moni ki te tiki atu i te matauranga o te pakeha.    Otira e ta kei te matau iho ano ma te kaha ki te manaaki atu i te taonga nei ka kaha ai hoki koe ki te tuku mai i enei korero e tonoa atu nei.    Tukua atu ra tooku aroha ki oku hoa wahine  i  tawhiti  He toro atu ra tena i ou whakaaro  mei  kore  e  rite  ki aku e tumanako nei kia whakamaramatia ki oku hoa wahine maha me kore e piki ake to matou nei matauranga ki nga tikanga mahi i wehea a e tika ana hoki ma matou nei o nga mahi o roto i nga whare i te kaainga hoki.    He mokopuna ahau kia Tama-te-Rangi. Waiho, he Mahuru tenei a ko te  kakano ko te kopura kua tiria kua rere hei tautoko i a koe ka whaka-tu mai na i tena pou whakamaharatanga mo tooku tupuna Kia piki rawa atu te ora kia rahi nga manaakitanga kia nui nga honore kia koe E tino tika ana tenei ki-Ma  matou   ma  nga uri e tautoko te OHA-AKI a to matou Tupuna i runga i nga mahara whakatekau—" Ehara  taku  toa  i te  toa  takitahi  engari  he  Toa Takitini."    Kia ora tonu koe.
Na to tuahine i roto i nga mahi—H. T. Rapua-i-te-Rangi.