Registered at the G. P. O, as a Newspaper.

  NAMA  28. HASTINGS. Tihema 1, 1923.

TE TOA TAKITINI

      NGA PORA  KIEKIE TAWHITO.

ETE     hunga e nama nei ki Te Toa Takitini, tukuna mai ra he

      mihi ma  koutou ki ta koutou tamaiti. Kanui tana kaha

      ki te kopikopiko atu ki o koutou marae. Ahakoa  ua,

ahakoa  marangai, hei aha ma te tamaiti nei, i te kaha o tona

aroha  ki ona rangatira. Engari kua  komuhumuhu   mai  te

tamaiti nei ki a au. Ina  tana kupu: "E  papa, kua. tawhito

rawa nga kakahu i homai nei e aku rangatira moku. Kua kore

ahau i mahana. Kua heke toku iho te ua ki taku kiri i te pirau

o taku  pora kiekie. "



  E  nga rangatira, arohatia ra te tangi a te tamaiti nei. Tukuna

mai he mea  hei whakamahana  i a ia, kei whakama i te tawhito

rawa o te kakahu i uhia ai ki a ia.



  He  wa pai te Kirihimete me te Nu Ia hei whakakakahutanga

 i ta koutou tamaiti ki etahi kakahu whakapaipai. Kia ora

 katoa.

                                                     —Na    te Etita.









         MERE KIRIHIMETE, HAPE  NU IA!

         ki a  koutou  katoa e  manaaki  mai  nei i

                      Te Toa Takitini.

       He mea  Panui e Rev. F. A. Bennett, Ke mea  ta e Cliff Press,

                       Queen   Street, Hastings, H. B.

TE TOA TAKITINI

           Registered at the G. P. O, as a Newspaper.

               Te Utu mo te Pepa 6/6 i te tau.

   Me  penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.

2                  TE TOA  TAKITINI. Tihema 1923.

        TE MIHANA WHAKAORA.



 KEI    te mau tonu te manaakitanga a te Atua ki nga Mihana

       Whakaora  e whakahaeretia nei e Te  Hikihana. Ko  te

       purapura  o te ora a te Atua  e tiria haeretia nei. kei te

 tipu tonu i roto i te tinana i te wairua o te hunga i tae nei ki

 nga Mihana. I whakaatu ano hoki a Te Hikihana ko etahi e

 ora whakarere, ko te nuinga ano  ia ka ata piki haere mai te

 ora. Ko  etahi tena e tae ki te toru ki te wha marama, katahi

 ano ka tino whiwhi  ki nga manaakitanga  a te Atua. Kei te

 turoro tonu te ahuatanga mo tona mate, ara kei te ahua tonu

 o tona wairua. Ka  tuku whakarere  atu ia i tona wairua ki te

 Atua, ka tere ano te tau iho o nga manaakitanga a te Atua ki

 tona tinana.

   Kia makuku  te purapura, ka pai ai te tipu. Ko te purapura

 a te Atua e tiria nei. me whakamakuku   ki te Ripeneta, ki te

 Whakapono, ki te Inoi.

   Kia mahara ano hoki nga turoro kua whakawhiwhia nei ki nga

 manaakitanga   mo  te tinana mo   te wairua  ranei, kia whai

 mahi  koutou ki te Atua. Kaua hei waiho mangere te manaa-

 kitanga a te Atua. Whakamahia   hei honore hei kororia mo te

 Atua.

   Kia  pai Io whiriwhiri i te whakahoki mo te patai nei: He

 aha koe  i hiahia ai kia whakaorangia koe?   Kaore mo  nga

 huarahi pohehe, engari "kia whai mahi ai koe ki te Atua. "

         MIHANA  KI ROTORUA.



 KUA      tuturu te ra mo te Mihana  ki Rotorua hei te 18 me

       te 19 o Tihema nei. Ko te Mihana whakamutunga  tenei

       a Te Hikihana  ki Nu Tireni nei. Engari ko nga whaka-

 haere o te Mihana Whakaora ka mau  tonu i Nu Tireni nei. Ko

 te haere mai a Te Hikihana he whakahou i tenei mana e moe

 nei i roto i te Hahi. Kaore  te mana  e riro i a Te Hikihana.

 Ko  te mana no te Atua, ko te kai-pupuri i taua mana ko te Hahi

 o te Karaiti. No reira kaua hei pouri te hunga kua kore i tae ki

 nga Mihana  a Te Hikihana. Kia mutu  te hui a te Pihopa me

 nga Minita i te 11 o nga ra o Tihema, ka rangona ai nga tangata

 me  nga pariha e whakahaeretia ai nga karakia whakaora turoro.

 Ko  te Mihana i Rotorua ka whakahaeretia ki te whare-karakia

 o nga  Maori i Ohinemutu. E 600 nga turoro kua whiwhi ki o

Tihema 1, 1923. TE  TOA  TAKITINI. 3





ratou tikiti. I roto i tena 600 e 200 nga Maori. Ahakoa  kua

kati te whakaputa  tikiti, kei te haere tonu mai nga tono mo

etahi tikiti, ara a te iwi Maori.

  Kua  tae te tono ki a Te Hikihana kia whakaaetia  mai kia

toru nga ra. Kaati. ma koutou  e titiro i nga pepa pakeha te

whakaaetanga, te korenga ranei.

  Kia kaha te manaaki  i tenei Mihana whakamutunga  a Te

Hikihana. Ko  matou ko  nga mea  kua kite, e mohio ana. he

mahi whakamiharo   he mahi na te Atua.

      ETAHI WHAKAORANGA.



KANUI    nga turoro Maori kua ora i o ratou mate. Haunga

    hoki te pakeha kei te rangona nga  manaakitanga mo

    ratou.

I Heretaunga nei etahi merekara.

(1) He  wahine tera, ko tona mate he pakarutanga toto. Ka

    wha  marama  e takoto ana, me te mahia e te takuta. I te

    taumaha  o tona mute kaore  i taea te mau ki te Whare-

    karakia. I tae mae  a Te Kikihana ki tona whare. Ka

    mutu  te inoi a Te Hikihana, ka mutu  hoki tona mate.

    Kua  maranga  inaianei, a kua pai rawa atu.

(2) He kuia tera kua pararaiha  te taha maui katoa, ringa-

    ringa me  te waewae. He  mea mau  atu i runga i nga

    tuuru hurihuri ki te Whare-karakia. Te mutunga  o te

    karakia ka maranga  ki runga. Inaianei kei te haere ia i

    runga i ona waewae ake mo  te maero, rua maero atu i te

     ra.

 (3) He tangata tera i tapahia e te takuta i a Pepuere ka huri

    nei. Kaore rawa te tapahanga ra e hono. No te Mihana

    kua hono.

 (4) He tangata tera no Taupo i tae mai ki te Mihana. Ko

    te mate he turi. 1 muri iho i te Mihana ka tae mai ki a

    au. whakaatu mai  ai kua rongo ana taringa. Katahi ano

    ka rongo i te haruru o te motoka, ka rongo hoki i toku

     reo.

 (5) He kotiro no Ngati Porou, kua roa e mate ana, kua tata

    ki te 2 tau. Takoto ai i te Hohipera i Turanga. He kohi

    pea i te iwi o te waewae, a nawai ra. ka poto taua wae-

    wae  i tetahi o nga waewae. No te Mihana i Turanga i

     haere atu i runga i nga turupou. Te putanga  mai ki

     waho, haere atu ana. kaore he turupou. Kei te ora kei

     te haere ki te karakia.

 (6) He  tamaiti tane tera. Ko te mate  kei tetahi o nga wae-

    wae, i kainga ko te iwi o te waewae. Ko tana waewae he

     maaro  tonu, kaore  e rite te hikoi ki te mea  ora. toro

     maaro tonu ai ki te hikoi. No te Mihana ki Turanga, e

     ki ana ia, i te wa i pa ai nga ringa o Te Hikihana me te

     Atirikona, ka rongo ia ki tetahi mea matao e heke iho

     ana i tona upoko ki roto i tona tinana. No tona putanga

    

                 TE TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923,

      tona haere kua  rite ki te waewae ora. Kei te ora tonu

      inaianei.

  (7) He wahine  Ringatu no Ngati Porou, ka 20 tau e pangia

      ana tona tinana e te mate. No te hokinga atu i te Mihana

      i Turanga, kua ora tona mate, a e ora tonu mai nei.

  (8) He  tangata tera no Te  Tai-rawhiti, e haere ana ki te

      Mihana  ma uta, engari na te nui o te ua, na te marangai,

      kaore i puta ma uta. Ka  haere tima ana, he nui rawa

      tona mate. Te mahi  he inoi. Tae pai atu ana ki Tu-

      ranga, hoki pai mai. He kai te mahi i runga tima. Kua

      tino ora tona mate tinana, me tona mate  haere tima.

  Kaore e taea te whakaatu nga turoro katoa i ora.

  Mehemea   tera tetahi tangata e hiahia ana ki te whakaatu mai

i tona ahua, tukuna mai ki ta tatou pepa.



         NGA MIHANA  O TENEI MARAMA.

        Dunedin, Tihema  4, 5, and 6.

        Timaru, Tihema 11 and 12.

        Rotorua, Tihema 18 and 19.

               " Inoi koutou tetahi mo tetahi. "



NGA WHENUA MAORI I URU POHEHE I NGA

   HOKO ATE KAWANATANGA ME ERA ATU

   WHAKAHAERENGA.

                  Na H. Poananga, LL. B.

HE     nui nga whenua i uru pohehe ki nga hoko ate kawana-

      tanga i nga wa o namata—i te wa e ora ana nga kauma-

      tua, e toitu ana te whenua. He  nui ano nga  whenua

Maori  i riro pohehe i etahi atu whakahaerenga  kaore nei i

whaiwahi  atu te iwi-kainga.

  I enei wa, kei te hoki whakamuri nga whakaaro—kei te kimi

i nga huarahi e taea ai te whakaora mete whakatika i nga waahi

 e tika ana kia peratia. He roa te waahi  i tawhaitia ai e nga

whakaaro  mete kaha tangata—ko nga huarahi korehurehu ana

 ki te titiro, pouriuri ana i te tupuranga ate tumatakuru. Ko

 etahi i tutuki ki te taumata i tumanakotia ai, ko etahi takoto

 noa i te wa-auware. ko etahi kei roto tonu ite ururuatanga ote

 tumatakuru e tawhai ana.

   Kua  awhinatia ete kawanatanga nga mate  o nga  whenua

 Maori i kitea e tika ana kia peratia. Ko te take a Ngaitahu ki

 te Waipounamu  kua awhinatia, pera hoki te take ate hunga no

 ratou a Aorangi a Patutahi a Puketitiri me era atu whenua.

 Kua tutuki enei. ki te taumata i tumanakotia ai. Ahakoa whaka-

 hokia a wairuatia mai enei whenua, e ngaringari—he kore  te

 kore rawa. Tera atu ano etahi whenua i mate i nga huarahi

 pera kei te whakahaeretia inaianei.

   He mate enei i huaranga i nga pohehetanga ote kawanatanga

 me  ona apiha whakahaere, a ko te rongoa kei roto" ano ite ringa

 o te kawanatanga  (ina hiahia ia). Tera atu ano etahi mate ki

 nga whenua  Maori i hua mai i runga i etahi whakahaerenga

Tihema 1, 1923. TE TOA  TAKITINI. 5





kaore  nei te kawanatanga  mete  iwi-kainga i whaiwhai  atu.

Kei whea nga rongoa mo tenei ahua mate—kei whea te taumata

hei tau-whainga atu  ma te whakaaro, hei wewete  atu i nga

pouritanga

  E  mohio  ana etahi o tatou i te wa i pakangatia ai a ratou

keehi i roto i te Hupirimi Kooti i whakataua ai kua mana kore

ratou ki o ratou whenua i temea kua nuku atu i te 20 tau te

pakeha e noho pohehe ana i runga i aua whenua, a i roto i aua

tau kaore ratou nga pakeha  i utu reti, i tonoa ranei kia utu

reti, i whakararurarutia ranei mo ta ratou noho pohehe i reira.

Ko  te Ture nei i hua mai i Ingarangi e huaina ana tona ingoa

ko  te " Statute of Limitations " a kei te pa taua Ture ki nga

whenua  o Niu Tireni—whenua  Maori whenua  pakeha. Kaore

nga  tikanga o tenei Ture i araia i nga Ture Whenua   Maori,

timata mai  i te tau 1894 tae mai ki enei ra, kaore ano hoki i

araia e era atu Ture o Niu Tireni timata mai i te Ture Whaka-

nohonoho  Whenua  o Niu  Tireni 1864 tae mai ki enei ra. Na

runga ano i te Ture i paahitia i Ingarangi, e kiia ana te ingoa ko

te " Nullum Tempus  " ka meingatia kia kaua taua Ture 20 tau

noho pohehe e pa mai ki te karauna. Ko te take tenei i whaka-

taua ai i te keehi a Hohepa Wi Neera  raua ko te Pihopa o

Poneke  i meingatia ai e kore e pa mai taua Ture 20 tau ki nga

whenua  papatipu, itemea no te karauna te mana ki runga i nga

whenua  pera i mua atu o te putanga o nga karauna karati. I

nga  keehi i pakangatia i roto i te Hupirimi Kooti me te Kooti

Piira i muri mai tae mai ki te tau 1920 ka nui nga whenua kua

karati tia kua whakataua  ranei ete Kooti Whenua   Maori  ki

 nga tangta i kitea no ratou te whenua kua riro i runga i taua

 noho pokanoa mo nga tau e 20.

   I enei wa. kei te nui tonu nga whenua kua karatitia. a he

 pakeha kei runga inaianei e noho ana. Ko etahi o aua whenua

 kua hokona, ko etahi kaore. Ko etahi o nga tangata no ratou

 aua whenua  kua hoko, ko etahi kaore. Kua  mate te hunga

 kaore i hoko, ora iho ko nga uri ko nga whanaunga tata ranei.

 Ko  etahi o aua uri me aua whanaunga  tata i mohio kaore o

 ratou matua i hoko, ko te nuinga pea kaore i mohio. Ka tika

 nga uri i tere te whakatikatika. Marama  rawa ake  etahi, kua

 wa ke te po—kua roa ke te pakeha ki runga i te whenua noho

 ai, kua kaha hoki ia ki te ki. "" E ta. kua inana kore koe ki te

 whenua, kua 20 aku tau ki runga i te whenua nei noho ai a kaore

 au i whakararurarutia. " I runga i te Ture ka  mana  kore te

 iwi-kainga. ka riro ke to whenua i te tangata kore nei ona

 take.

   He  take whanui tenei e pa ana ki te  Iwi-Maori ki te To-

 miniona hoki—he  take e tika ana kia whawhatia inaianei, a he

 take hoki e tika ana kia kaua e waiho kin roa ana te toronga

 o nga pakiaka  o tenei Ture ki nga morehu  whenua. Kei te

 titiro whakamua atu tenei ki nga wa e heke mai nei. E rua nga

 Maori, he tuakana  he teina. Kotahi i tukua e nga matua  ki

 nga mahi a te pakeha, ko tetahi i noho ki runga i nga whenua.

 Ka  mate nga matua ka whakataua nga whenua  kia raua. Kua

                  TE  TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.

nuku atu i te 20 tau i noho ai tetahi i te pakeha a e noho ana

hoki tetahi i runga i nga whenua. I runga ite whakaaro Maori

kaore i tonoa kia utu reti te mea i runga ite whenua e noho ana,

i whakararurarutia ranei. E kore au e ki ka whakaaro rereke te

mea  i runga i nga whenua. Ko  te patai ia e penei ana, ka pa

ano ranei te Ture nei mo te take penei? Mehemea   ki te kore,

he ahei i kore ai? He aba hoki i mana ai ki nga pakeha noho

pohehe, a i kore ai e pa ki nga ahuatanga penei? Ko te patai

tuarua, he aha te hiahia o te iwi mo tenei Ture—he whakaae

he whakakore ranei? Mehemea  he whakakore, me pewhea?

  Ka  ahei nga whenua pakeha me nga whenua o nga Maori i

rehita ia ratou hei pakeha kia murua kia hokona hoki i runga

 i te pekeraputanga i runga ranei i nga tikanga hei whakaea i

 nga nama ate tangata nona te whenua, hei whakaea ranei i nga

nama  o te tupapaku nona te whenua. He Ture enei kua whaka-

 rapopototia ki nga Ture pakeha o Niu Tireni, a i kaupapa mai

 aua Ture i Ingarangi. Ko nga tikanga o enei Ture kua araia e

 te Ture Whenua  Maori 1909 me ona menemana  a e kore hoki

 e ahei kia pa mai ki nga whenua Maori. Itemea  kua araia nei

 enei Ture e kore hoki ianei e taea te arai te Ture 20 tau noho

 pohehe, ina hangaia tetahi rarangi ki te Ture Whenua Maori

 e pera ana te tikanga?

   I te tau 1920 ka pakangatia tetahi take i te Kooti piira i runga

 i taua Ture, te whenua no te Wairoa. Haki Pei. Ko  te whaka-

 tau a nga tiati e wha e mea ana kua mana kore te hunga ao

 ratou te kainga i runga i nga tikanga o taua Ture. E penei ana

 nga kupu whakamutunga a te Taute—he kupu e eke ana ki nga

 whakaaro  e hiahiatia nei. " E pouri ana ahau itemea e kore e

 taea e ahau te ki kaore i te mana nga tikanga o te Ture (Statute

 of Limitations) ki tenei whenua. E pouri ana ahau i runga i

 toku kite iho he lake tenei e pa ana ki te katoa, a he take hoki

 e pa ana ki te Iwi-Maori ki te Tominiona hoki, a he take e tika

 anu kia meingatia kia kaua e pa mai nga tikanga o tenei Ture

 ki nga whenua penei te ahua.



   Mehema    pea i takoto bo arai mo te Ture Noho pohehe, ka

 rereke te whakatau.

    Kua  eke tenei ki to wa o te tau e puta ai nga mihi mo  te

 Kirihimete me  te Tau Hou. e hari ai te ngakau e hira ai te nui o

  te koa. Ka eke tenei ki te taumata, wawata ai nga whakaaro ki

  nga ahuatanga o nga mea e takoto mai nei i mua i te aroaro, a

  e titiro whakamuri ai hoki ki nga takahanga waewae, ki nga

  tahipatanga o te tapuwae me nga mamaetanga mo nga whana-

  unga kua  riro i te huarahi whanui. E  te iwi, tena koutou.

  Ahakoa  e nui ana te hari inaianei, otira kinakitia nga kupu

  kua korerotia ake nei. kei waiho kia takoto roa ana ka ngaromia

  e te puehu o te wareware, e te whare ranei o te pungawerewere.



   Mo  te Puru me kai i te WOODS' GREAT PEPPERMINT

  CURE—1/9, 2/9 patara.

Tihema 1, 1923. TE TOA  TAKITINI.

  I. TE TURE, TONA HANGANGA, ONA



        WHAKAHAERENGA.

              Na  A. T. Ngata, M. A.. M. P.

     (Ko nga wahanga  A. B. C kei te pepa o Noema. )

    D. —NA TE AUA TE TURE  I WHAIMANA  AI?

            D. —TE  MANA  O TE TURE.

 Kua  korerotia i runga ake  nei ko  te Hupirimi  Kooti te

kai-whakamarama i te ture. Tera atu etahi Kooti kei raro iho

i tera, ko te Kooti Whakawa  Tuturu  (Magistrates Court), ko

to Kooti Hara (Police Court), ko te Kooti Whenua   Maori; e

whakahaere  ana ia Kooti, ia Kooti i te wahi  o te ture e rite

ana mana. mana.

 Na ko enei Kooti hei whakapa mai i nga whiu a te ture ki

te tangata, ki te taonga, ki te whenua. Ko te ringa kaha tonu

te take i whai mana ai te ture. Ko te wehi ki te whiu nana  i

herehere mai te ngakau tutu, te ngakau whanako, te ngakau

kohuru o te tangata. E  tika ana  kei te tohutohu  mai  te

tur. kei te whakatakoto i nga rohe hei haerenga mo te tangata

mo ana mahi i tenei ao. Engari kei te taha tonu o aua rohe e

tu ana ko nga kai-tiaki o te ture, ko nga pirihimana, ko nga

kai-tirotiro. ko te Iwi Nui, ko koe, ko  au. Ko  te ture whiu

kore, e rite ana ki te pi. kaore he wero.

  Ka ki te ture, kaua hei patu  tangata: ki te patu tangata

ka tarewatia. Ka ki te ture, me utu e koe  o nama, ki te kore

ka murua ko  au taonga hei whakaea, ka  whiua ranei ko to

tinana ki te herehere, hei whakakaha i a koe ki te kimi huarahi

e ea ai to nama. Ka ki ano te ture, ko nga moni e moketetia i

runga i te punga whenua, ma te whenua e whakaea. Ki te kore

e ea i te rangatira o te whenua, ka murua ko te whenua.

  Ko tetahi ra tenei o nga mea nunui kei te ao e takoto ana.

o te orokohanganga mai ra ano, ko te wehi i te whiu. Ko te

 Atua o Iharaira, ko Ihowa e ki ana mai  "Ko  Ihowa  hoki

 ahau, ko tou Atua, he Atua hae. e mea ana i nga hara o nga

 matua kia tau iho ki nga tamariki, a, te toru, te wha ra ano o

 nga whakatipuranga o te hunga e kino ana ki ahau e whaka-

 puta aroha ana hoki ki nga mano, ki te hunga e aroha ana ki

 ahau, e whakarite ana i aku ture. " No  te ture Atua, ka taui-

 ratia mai ki te ture tangata.



  3. NGA PITIHANA KI TE PAREMATA.

 AHAKOA     he peka  iti tenei no nga mahi o te Paremata, ki

      roto ki nga whakaaro o te iwi Maori, ka mutu ano te mahi

      a te Paremata he whakarongo, he whakahaere, he whaka-

 tau i a ratau pitihana. He ahua ra na te tangata e pouri ana mo

 tona mate, ka kitea atu ko te wahi anake o te mahi a te tohunga

 1 pa ki nga mate pera i tona.

  Ko  tenei mea ko te pitihana, he inoi, he tono atu ki nga

 Mema  o te Paremata, kia tirohia mai tana  take, he inoi atu

 kia rongoatia. kia whakaorangia tona mate. Na, ko te tikanga

8\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE     TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.



mo  tenei hanga mo te pitihana, kia kore rawa he rongoa i raro

i tetahi ture, he huarahi piira, uiui, whakawa tuarua  ranei,

katahi ano ka tahuri ai te Paremata ki te whakahaere. Ki te

tae mai he ripoata ma tetahi tari, ki te kitea iho ranei i runga i

te kaupapa tonu o te pitihana, kaore ano i pau nga huarahi ke i

nga kai-pitihana te whai haere, ka whakakorea tena pitihana.

  Ko te wahi e whakamarama au i konei, ko nga tapuae maha

e takahia ana e te hanga nei e te pitihana a te Maori mo nga

take e mamaetia  ana e ia. Hei tuatoru tenei mo aku whaka-

maramatanga  kia mohio ai nga iwi o toku takiwa; kua tuarua

whakamaramatanga  i roto i nga panui i nga wa pooti. Kaati

me tuhi ano ki konei ki ta tatau pepa, hei maramatanga mo nga

tangata katoa e korero ana i te pepa.

  Tuatahi: kia marama  tonu te whakakaupapa mai i nga take

o te pitihana, me ata whakataki te timatanga mai o te take, ona

whakahaerenga  i roto i nga Kooti, me te waitohu i te wahi

i pa ai he mate, i he ai ranei nga whiriwhiri a nga Kooti. Na,

kia marama  hoki te whakatakoto i te kupu inoi, kia marama ai

te Komiti  o te Paremata, he  aha te hiahia o te kai-pitihana.

Ko  etahi o nga pitihana, he penei i te reta nei. a he mea i whai

timatanga, he mea i hiko noa ake ki waenganui o te take ka

whiua atu ina te Komiti e kimi a mua. a muri. Na. i te kaha o te

pipiri o nga mahi i te iti o te wa watea o te Komiti, ka parea

ake ena tu pitihana ki tahaki mo tetahi wa.

  Na, he mea  tika kia whakapaua  tetahi moni e nga kai-piti-

hana, kia riro ma tetahi tohunga e ata whakatakoto te kaupapa.

Kaore  ia e pirangi ki tena mahi, kei tirohia mai hoki ia e te

hunga karo  i te pitihana, ko ia tonu kei te whakahaere i te

pitihana Waiho  atu te pito ki a ia ko te taenga ki te Paremata.

E kore hoki e taea e ia te whakatitahataha  i reira, i te mahi

ka hangai ki te aroaro.

  Tuarua: Ko  oti te pitihana te haina, me tuku atu i te meera

ki te Mema  o tou rohe pooti. Kua hoki i naianei ki te kotahi

kapa te utu o te pane-kingi hei hari atu ki Poneke. Kaore he

take i haere tinana ai te tangata ki te hari  ka pau huhua

kore noa iho nga moni  a te iwi i nga kai-whakahaere, mo te

haringa i te pitihana. Kua  maha  nga tangata kua kitea mai

e matau  i Poneke, e hari pitihana ake ana. Kaore  he mahi

mana, ma te Mema   ranei i te taenga ake o te pitihana, i etahi

wiki maha  ranei i muri mai. Engari ko aua kai-whakahaere

ina tae ake ki Poneke, he hohoro tonu ki te kumekume i nga

taura waea, ki te tono hereni mai i ona tangata mo tona noho

noa i Poneke.

  Ko  te tikanga  hoki, ka tae te pitihana ki  te Mema, ka

kokiritia e ia ki te Whare. Ehara  tera i te tikanga mahi, he

tu kau  atu i te wa e hui ai te Whare, ka ki atu ki te Pika:

" Ina te pitihana a mea ma, e tono atu ana au kia tukua atu

ki te Whare, a ka tuku ai ki te Komiti mo nga Mea Maori. " Ko

te urunga  atu tena ki te Whare. Ka  heke iho i kona ki te

Karaka  o te Whare, i a ia ki te Karaka o te Komiti mo  nga

Mea  Maori, i a ia ki te Timuaki o te Tari Maori, i a ia ki tana

Tihema 1, 1923. TE  TOA TAKITINI.





Karaka, i tena ki te Kai-rehita o te Kooti o te takiwa

atu ai te pitihana. Ara, ka hoki mai ano kite kainga n

  Na, ka tahuri  te Kai-rehita ki te tirotiro i te pitihai

tuhi i tana ripoata ki te Timuaki o te Tari Maori, he

marama  nana i nga whakahaerenga  o taua take i rot

Kooti. He  mea ano ka whai kupu  atu ia mehemea e t

te inoi a nga kai-pitihana. He waimarie tena no te p

kaore hoki e kore te whakaaetia i runga i taua ripoal

Na, ka  kore take noa e tae ai he tangata ki te aroa

Komiti. Ma  te Mema  tonu, mehemea  ia he tangata e s

ana i nga mahi o tona rohe, mana e whai kupu mai k

nana te pitihana kia haere atu ki te whakahaerenga o 1

pitihana, katahi ka marama  te haere, te whakapau  h<

moni.

  Tuatoru: Me tuku tonu  to pitihana ki te Mema o t<

pooti, ahakoa he hoa-riri nou taua Mema, kaore ranei

pooti ki a ia. Ko te ture tera o nga Mema, kaore e pok

te takahi i te rohe  o tetahi. Ki  te tae ake  he pitihana

tetahi Mema, e kotiti ana i te mema o te rohe o nga kai-p

ka tukuna atu e ia ki te Mema o te rohe, inana e kokiri.

he tangata nei tonu hoki te Mema  ra. he whakaaro <

titiro i te ata whakatitahatanga i a ia o te pitihana ra.

koe te kai-pitihana e rapa i te mate mou. waiho ra ma t<

ra e koroukore mai. ka pai ai to whakataha i a ia.

  Tuawha: Me  whai whakaatu ki to hoa tautohe mo t;

take, kei te haere to pitihana, kia rakei hoki  ia i a

ta korua pakanga. Ko  te tikanga o te Komiti mo n

tautohe, e mea ana kia noho nga taha e rua i tona aro;

pakanga he kanohi ki te kanohi, ka pai ai tana whakai;

te whakahaere  i tetahi taha e ngaro ana. kaore  e n

Engari ia ki te marama  ki te Komiti i tae he whakaatu

taha, a kaore i aro ki te haere mai. katahi te Komiti ku

haere.

  Tuarima: Ko  te wa e tae ai te take ki mua i te Koi

pau  to kaha ki te whakaatu i nga take kaha hei ta

to pitihana. Kaua  e kauwhau  atu ki te Komiti i nga k

tipuna, i nga momo  wananga  e rite ana mo nga Koo

mohio  hoki ko te wahi kotahi hei whiriwhiringa ma te

ko tenei kupu na. me uiui ano ranei te take nei, kaon

Ko  te mea  e tino tirohia ana e te Komiti ko tenei, i tae

e  te Kooti te whiriwhiri  nga take  a nga  kai-pitihana

ranei: i tinihangatia ranei nga kai-pitihana e etahi tangi

ai, kaore ranei; i mahue tika ranei etahi tangata ki wa

taitara o te whenua, kaore ranei; tera ano ranei he ta

i iti ai nga hea mo  tetahi o te whanau tahi, kaore i

mahue   tika ranei etahi o  nga kai-riiwhi o tetahi tuj

kaore ranei, he mea raweke ranei na nga tangata nana i w

te hea.

  Mo   nga momo   pitihana ia  penei i to Patutahi ne

A orangi i to nga whenua raupatu, hei te mema te nuir

te kahanga o nga whakahaere; hei a ia te titiro mo te

10\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_  TE TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.





hei hikoinga i tetahi hikoi, hei akinga mai i te rau tangata hei

maru  mo  te take ki te aroaro o te Kawanatanga, hei whaka-

ekenga mo  te take ki runga i tetahi ngaru waimarie. E kore e

taea te tohutohu i roto i tenei panui te ahua o te whakahaere

o ena momo   take. E rite ana tera mahi ki te whakatere waka,

kei roto tonu i te hinengaro o te tangata hapai i te hoe whaka-

tere te ngakau mahara ki te mahi e rite ana mo  tena wa, mo

tena wa.

  Tuaono: Kaua e moumoutia nuitia te moni mo tenei hanga mo

te pitihana. Kei pohehe te iwi utu ai ano nga kai-pitihana ki

nga Mema   mo te whakahaerenga  i a ratau pitihana. Kei te

utua ra te mema  ki tona utu-a-tau. Kia tupato hoki i nga kai-

whakahaere, e ahu ana mai kia koutou whakato ai i te tumana-

ko, ma te pitihana ka ora mai ai nga mate tawhito. Ko te wahi

tonu ma  ratau ta ratau e whakarawe, ai. He pai te ata whaka-

kaupapa  e te iwi te ahua o to ratau mate, ka tuku kia whiri-

whiria mai  e te Mema, a mana te kupu  mai kia pitihanatia, ka

marama   te haere.



  Ko  enei kupu tohutohu e tika ana kia whakaarotia nuitia e

koutou: he tohutohu i kitea i roto i oku tau tekau-ma-waru

ki roto ki te Paremata; he tohutohu  e homai takitahi ana e

au ki nga ope tae ake ki Poneke.



         4. -NGA ROPU TAKIWA.

 EHARA      i te mea kotahi tonu te Kawanatanga  e whaka-

       haere nei i te ture, i nga mahi ranei o te Tominiona.

      Kaore, he maha  noa atu. Kei  raro iho i te Kawana-

 tanga nui nga Kawanatanga ririki, maha noa atu. I takea nai o

 ratau mana, o ratau tuunga te kaha o a ratau tikanga, nga hua-

 rahi moni i taea ai te whawha tenei mahi, tera mahi, i takea mai

 i nga ture e hangaia ana e te Paremata. Ko te matapuna tera

 o nga mana o aua Kawanatanga ririki.

   Kei nga taone nunui ko ona Kaunihera, e kiia nei ko nga

 City Council. Ano ko ratau te mana motuhake i roto i te rohe o

 aua taone. Ia ratau e whakahaere ana i a ratau tikanga katoa

 i roto i nga rohe i whakatakotoria e te ture mo ratau, kaore

 ratau e whaikuputia atu e te Kawanatanga, e kore hoki te

 Kawanatanga e kaha, e whaimana ranei ki te whakahe atu i

 a ratau mahi. E  wehi ana hoki te Kawanatanga  i etahi wa

 i nga Kaunihera o nga taone nunui penei i to Akarana, i to

 Poneke, i to Karaitiati (Otautahi, i to Dunedin, Otepoti). I

 wehi ai. he nui no nga tangata o aua taone, he kaha no o ratau

 mana  pooti mema  Paremete. Otira ko te Paremata  ano hei

 whaikupu  ina kitea kei te taimaha nga whakahaere a te Kauni-

 hera ki te iwi. Ka taea e te Paremata te whakarereke te ture,

 te whawhati mai  tetahi peka o nga mana o te Kaunihera, kia

 rite ai ki te hiahia o nga iwi e noho ana i taua taone.

   Na. ko nga awa, ko nga waapu, ko nga taha moana o nga

 awa nunui  o enei motu kei raro i etahi Poari, e kiia nei he

Tihema 1, 1923. TE TOA  TAKITINI.



Harbour Board. Tera e pohehe te tangata ina kite i nga

i Poneke, i Akarana ranei, na te Kawanatanga nui era

Kaore, na aua Poari. Na  te Paremata i tuku atu kia ra

mana ki te hanga waapu, ki te whakahohonu i te moana

tanu haere i te taha moana, ki te whakaara whare nuni

putunga mo  nga taonga o te tuawhenua, mo nga taonga

mai ranei o tawahi. Ko  nga moni i taea ai enei mahi m

tae ana ki nga miriona maha, he mea nama  na te Poar

te punga o ena moni ko nga rawa a te Poari, ko nga rei!

e kohia ana e ia i te tau. Ki te whakaaro ia, he pai 1

mehemea   i puritia e te Kawanatanga nui mana e mai

mahi nunui. Otira kua kitea e te pakeha i ona whenua

mai  ai ia. he pai ke te ata wehe i tetahi ropu motuhake

 atu i te Kawanatanga hei whakahaere i tenei wahanga

mahi nunui.

  Ko  nga Kaute  Kaunihera e whakahaere  nei i nga r(

 te mohio  tatau, he mea enei e tutata mai  ana kia tatai

 iwi Maori. He mana  nunui ano o ena ropu, e rite ana

 mana o nga Kaunihera o nga taone.

   Ko te kaupapa ia o enei ropu katoa he kotahi tonu,

 te iwi nui ano hei pooti i nga mema  mo  aua ropu, 1$

 ai ko te Iwi Nui ano kei te whakahaere i a ratau tikanga

 roto i o ratau mangai i whakatu ai ki roto ki aua ropu

 tena kaupapa etahi o nga tautohe i roto i te Paremata.

 kaupapa pooti hoki mo nga Kaunihera o nga taone e per

 ano i te pooti mo   nga Mema   Paremata, ara. ka poo

 tangata katoa i eke nga tau ki te 21, ahakoa he tangata

 rawa, he tangata rawa kore ranei. Ko te take i peratia ai

 nuinga o nga mahi a nga Kaunihera o nga taone e pa

 nga tangata katoa e noho ana i aua taone, ko te mahi

 tiriti, ko te whakahaere i nga mea hei hari atu i nga pi

 te whakatakoto wai pai hei kai ma  nga tangata katoa,

 whakahaere   i nga raiti, i nga taramu, i nga hohipera, i <

 mea  e pa ana ki nga tangata katoa.

   Na, kei nga rohe Kaute Kaunihera  nei ko nga tanga

 reiti anake, e whaimana ana ki te pooti i nga mema o te

 hera, a ko te maha  o nga pooti o te tangata kotahi e '

 ritea ana i runga i te nui o nga reiti e utua ana e ia. H<

 nga mema   o te Paremata kei te tohe kia whakawhanu

 mana  pooti mo   nga  Kaute  Kaunihera, kia  whaimai

 tangata katoa e noho ana i roto i taua rohe kua eke nei i

 ki te 21. He tika ko nga whenua  anake kei te reititia, te

  i te kaha moni ki te Kaunihera. Otira ko nga rori e t

  ana, ko nga piriti, e manaakitia ana e nga tangata katoa.

  tokomaha o te tangata ki te rohe noho ai ka whai warii

  hanga te whenua, ka manaakitia nga ahua o nga paam

  nga tautohe ena a tetahi wahanga  o te Paremata. A

  whakaaro ake taihoa ano ka tutuki ki ta ratau, ka wa

  te tangata hei mea nui. ko nga rawa hei mea iti.



   Kaore e hapa te ora o te rewharewha me te marema

 WOODS' GREAT  PEPPERMINT  CURE— 1/9, 2/9 pat

12                TE TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.





    NGA HUARAHI I WHAI MONI AI TE

          KAWANATANGA.

MO      nga mahi nunui  o te Tominiona, ara hei hanga rori,

        piriti, hiko, whare me era atu mea, ahu ai te Kawana-

       tanga ki tawahi tiki moni ai, he mea mokete, pungaia ai

ki runga ki nga rawa, ki nga takoha o enei motu. E kiia ana

hoki ra era he moni e whakapaua  ana mo nga whakapainga,

penei i nga moni e whakapaua ana hei hanga taiapa, hei tope

ngahere, hei tango karaihe, hei parau whenua ranei. Ki te ata

whakahaerea, e kore ena moni e ngaro, engari ka takoto mai te

tinana ko aua whakapainga. Waihoki  ko nga moni i namaia e

te Kawanatanga, a i whakapaua ki te whakaataahua i nga hua-

nui o nga motu nei, ki te hanga whare, ki era atu tikanga, kaore

e ngaro, engari ka Whakatinanatia ki aua taonga, nana nei i

whakapiki te kaha o te iwi ki te whakanohonoho haere i nga

whenua, ki te whakatiputipu i nga rawa o te Tominiona.

   Ko nga  moni ia e ngaro whakarere  atu ena. ko nga moni

utu-a-tau o nga kai-mahi o nga Tari huhua a te Kawanatanga.

 E rite ana ena ki nga moni e pau nei i nga tangata kutikuti hipi,

 i nga tangata whakaora taiapa, i nga reiti, i nga kai. Otiia e kore

 e taea te ki he moni ena e moumoutia ana. ma era mahi hoki

 kia taea, ka taea ai hoki te kohi mai nga hua a tau o te paamu.

 Ma nga taiapa kia noho ora, ka noho pai nga kararehe i roto:

 ma nga hipi kia kutia, ka taea ai nga wuuru te whakamoni; ma

 nga hua o te whenua kia hauhaketia, ka kiia ai he ngahuru.

   Na reira ra ka utu koe mo o tono wehewehe  whenua, hea

 tupapaku; ka utu koe  mo te pane hei hari i to reta, mo to

 waea ranei. Kei te kai koe i to tupeka, kaore i te mahara iho

 kua tapiritia mai ki tona utu te wahi takoha ma te Kawanatanga.

 Ka  u mai te pauna  ti. te pounamu wehike  ranei, te motoka

 ranei, te kakahu wuuru ranei ki enei motu, ka utua atu e nga

 tangata nana i tono atu ki tawahi te takoha ki te Kawanatanga.

 Ko te ingoa o tera takoha he katiniauha (Customs duty). Kaore

 e taea te whakau noa ena taonga ki uta: tera ano ona awa i wha-

 karitea hei uunga mai, kei reira hoki nga apiha a te Kawana-

 tanga e tieki ana. Ka  tirohia e ratau nga pukapuka  mai o

 tawahi, kei reira e noho ana nga wariu o  aua taonga. Na.

 ka whakaekea te takoha ki runga ki aua taonga i runga ano i

 o ratau wariu. Kia utua ra ano tau takoha katahi ka tukua

 ai aua taonga kia puta ki waho i nga whare i nga waapu. Ko

 tetahi tena o nga huarahi moni nunui a te Kawanatanga, e tae

  ana ki te £3, 000, 000 (toru miriona) i te tau.

   Ko  te whai, a te takoha ko nga kai e tino kainga ana e te

  tangata i ahu mai i tawahi. He iti nei te takoha, engari i te

 whanui  o te kaupapa hei tohanga mo taua takoha, he nui te

  tinana moni i puta mai. Ina koa te waipiro, kaore ano i kitea he

  taumata moni  e kore ai e taea e te hiainu o te mano  tangata

  te piki atu, kia whiwhi ia i taua kai. Ko te tupeka he pera ano,

  a, ko te ti tetahi.

Tihema 1, 1923. TE TOA  TAKITINI.





  Na. kua kiia i runga ake nei nuku atu i te ono miriona

e pau ana i nga rerewe i te tau, otira e ea tonu ana tena

i nga hua o nga rerewe, a toe mai hoki tetahi, wahi m<

whakaea  i tetahi wahi o te itarete o nga moni i moke

mua  ra hei hanga i aua rerewe. Waihoki  ko nga poi

me nga waea, nuku atu i te rua miriona pauna e pau ana

te tau. Na. e ea tonu ana i nga moni hua  o tena ta

raruraru katoa, a toe mai hoki tetahi wahi.

  Ko  te Tari  o nga Pane-kingi  tetahi o nga tino tar

moni  a te Kawanatanga, haunga ia nga pane-kiingi mo n

me  nga poutapeta. Ki te utua mai tetahi moni ki a koe

nui o taua moni kei te rua pauna ka ahu atu, e ki ana te t

whakamau   e koe ki runga ki te rehiiti te pane, e rus

 Me whakaaro  noa e hia nga rehiiti pena kei te tuhia i ia

 ra o te tau. Na, ko nga kirimina, ko nga pukapuka i

 ko nga pukapuka hoko, riihi, tuku whenua ranei, ko ng;

 puka whakaoti hei whakatutuki i nga tikanga maha o 1

 kei te kiia mai e te ture, e kore era hanga e whaimana me

 rawa, ki ona tari rehita, na i te rehitatanga ka tangohi;

 te Kawanatanga he takoha. E whai ana tenei hanga te

 i nga tikanga nunui hei painga mona i runga i nga

 ora ai te tangata ora, kei te ora hoki ia hei whakaae, ae

 ana, kia tangohia he wahi ma te Kawanatanga, e m;

 i nga rawa a te tangata ora. i nga rawa a te tupapaku.

 kainga ana e ia, i runga hoki i ana rawa. Tena ko te tui

 he aha hoki i whaia ai ki te poka ra ano? E marama ani

 te tupapaku anake i haere, ko ana rawa i mahue i te

 Na, ka tirohia e nga tangata whai whakaaro, ka waima:

 etahi atu tangata i nga rawa a te tangata kua mate  r«

 nei era rawa i mahi, i whakaemi, a ka whiwhi ko nga

 kihei nei i pa atu ki nga mahi, nana i hua mai ai au;

 Ka whakaarohia, kaati me pa atu ano te Iwi Nui ki aua

 te tupapaku, ara, ko te tinana o te Iwi Nui ko te Kawan

 Na, ka kiia e te ture, e kore e ahei kia tau aua rawa

 tamariki, ki nga whanaunga ranei o te tupapaku, me mai

 ra ano e ratau te wahi ma te Kawanatanga o te wariu

 rawa a te tupapaku.

   I tua ake i ena huarahi moni a te Kawanatanga, ko te

 nei ko te taake, ko te taake i te whenua, ko te take i ng

 hua, i nga moni puta a tau ki nga tangata. Ko te tino k

  ia o te taake whenua, hei whakahihiri i te tangata ki te

  pai i te whenua, kia ea ai i nga hua o te whenua ona ti

 tanga. Ko tetahi kaupapa o te taake whenua, he whakaw

 tangata kei apo nui i te whenua: ko te akiaki ranei i nga

  nui te whenua, kia roherohe i etahi wahi, ka tuku atu:

  mea whenua kore. Na, ko te taake i runga i nga moni

  nga moni  puta-a-tau (income-tax) e toronga ana mai

  tangata whai rawa. Inahoki ra kia huri atu ki tua o

  te rahi o taua moni puta-a-tau, katahi ka eke ai te taake.

  ata kapea ano e te ture tetahi wahi kia kore takoha, ara,

14                TE TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.





e rite ana hei whangai ma te tangata i ana tamariki, kaore ano

nei i eke nga tau ki nga tau e rite ana hei haerenga mo ratau ki

te mahi  hereni  hei oranga mo   ratau.

  Tera ake etahi huarahi moni a te Kawanatanga, ko nga moni

reti o nga whenua o te Karauna, e riihitia ana: ko nga moni e

utua ana ki nga Kooti; ko nga whaina mo te takahi i te ture; ko

nga moni ruuri; ko nga pukapuka e hokohokona ana. Otira he

moni  ririki e hua ana mai i ena huarahi. Ara nga  huarahi

nunui kua whakamaramatia  i runga ake ra.

  Na, kei hea he huarahi whakahe ma tatau ma te Iwi Maori

i enei tikanga a te Kawanatanga, e puta nei ki a  tatau tahi

ko o tatau hoa pakeha nga painga? Kaore e taea te whakahe.

Kotahi ano te wahi i ata hanga ai te whakaeke mai o enei tai-

mahatanga  ki runga  ki te Maori, kei te ngoikore o te Maori,

kei te hereherea e ona whenua e nga tikanga maha, i takea mai

i runga i nga tikanga Maori, i te roa e whakawhitia ana o nga

taitara whenua ki raro i te ture pakeha.

  Kaati i konei nga whakamarama mo  nga whakahaerenga o

nga moni o te Tominiona  E  kore e taea te whakarapopoto ki

roto ki tenei panui nga whakamarama katoa, he maha rawa no

nga kaupeka o tenei take



 TE POARI WHAKAHAERE I NGA KORERO

              TAWHITO.

KUA      tae mai te ripoata a te Poari mo nga whakahaere o ta

       ratou hui tuatahi i tu ki te Whare-paremata i Poneke i te

      30 o nga ra o Oketopa.

   Ko nga  motini enei i paahitia: —

   (1) Kia whakaritea ko H. R. H. Balneavis (Te Raumoa ) he

       Hekeretari no te Poari.

   (2) Kia whakamana   e te Minita mo te taha Maori te hiiri o

       te Poari.

   (3) Kia utua te £50 i te tau ki Te Toa Takitini mo te perehi

       i nga take a te Poari i roto i taua pepa i ia marama.

   (4) Kia  £100 hei awhinatia  ma  te Poari  i te Polynesian

       Society i tenei tau, a kia £300  a tera tau, kia oti ai te

      te perehi o ta ratou pukapuka.

   (5) Kia waiho ma te Poari e perehi te pukapuka i tuhia e

       Te Peehi, tona taitara ko " Te Maori. "'

   (6) Kia puta he mihi ma  te Poari ki a Ngati Porou mo ta

       ratou moni e £250 hei awhina i nga mahi a te Poari, ara

       hei whakarite i tetahi wahi o nga raruraru mo te perehi i

       " Te Maori " i tuhituhia nei e Te Peehi.

   (7) Kia  whakaritea he Komiti hei whiriwhiri mo  nga raru-

       raru katoa o te tuku i tetahi ropu ki Tahiti, ki Raiatea

       me  era atu moutere o te Moana-nui-a-Kiwa, rapu haere

       ai i nga korero tawhito.

   (8) Kia puta he mihi ma tenei Poari ki a Roa Manunu i. me

       tona whanau katoa mo  te Aitua i pa nei ki a ratou i te

       matenga  atu  o Te  Whatahoro, te Kai-tuhituhi o nga

       korero  tawhito.

Tihema 1, 1923. TE TOA  TAKITINI.



KO     nga korero tawhito a te Poari kua tu nei mo era tu

      hei te kape o Hanuere ka puta ai. E wha  a ratou

      rangi motuhake. Ma  to ratou Poari e  tuku mai

take hei perehi. Kaore  ano he ropu penei te ahua me

mema   o te Poari nei kia whakahuihuia mo  enei tu take.

nga  tino maramatanga  enei mo  nga take Maori. Titiro i!

nga  ingoa nei, ara ki etahi o nga Mema o taua Poari.

   Ko te Minita Maori, ka Ta  Maui Pomare, ko Apirana  1>

ko  Takuta  Rangihiroa, ka Atirikona Hapata  Wiremu, k

Peehi, ko Te Kina, ko Tiati Jones te Tiamana, ko Te Ra

te Hekeretari. Tangohia he kape o Te Toa Takitini o Hai

ma  koutou, kia kite ai koutou i nga korero a te Poari w

haere i nga take tawhito a nga iwi Maori o nga moutere 1

 E whai  mana  ana nga Minita  katoa ki te tango i o k<

 ingoa me nga hereni, a ma ratou e tuku mai.





             NGA  RETA.

                HE  PATAI  MO  TE TURE  POARI.

                                  Ki te  Etita.

   Panuitia  atu  enei patai: ——(1)  Kei  te tekiona  18  of te Ture

Whenua    Maori.. 1909, ko hea te parekura i mau  herehere  ai t,

 tene: ture? (2)  Kohea  hoki  te parekura i whaka-rauoratia  ai

 e tenei ture? Ehoa ma  he take nui kei roto i enei patai e rua. T

 mai a  koutou whakautu, me  nga whakamarama, kia puta  i te

 Tena koutou.

                                    —Na  K. H. KAMAU,

                                                     Tikokino, r

                    E HIA  NGA  MATATUA.

                                 Ki  te Etita.

   Tena  koe. Kua  kite iho i o whakamarama    mo  nga mate  m

 •ora, mo te tinana me  te wairua. Kaati. Kia  ora koe  i te maru

 Ariki.

   Kaati. Ehoa  e " The Toa  Takitini, " e rua nga kukupa  i tukua

 kia haere  ki te titiro i te whenua. Kotahi i oti atu, kotahi i hoi

 nae te rau Oriwa.

   E  hoa  kei te haere atu ta  matou  kukupa  me  te rau  oriw,

 awhina i ta tatau pepa. Panuitia atu enei waahi kupu, hei whaka

 ma  te Tai-rawhiti. E te Etita kua  tere taku  waka, mau   e rap

 kei te Tai-rawhiti ranei, kei te Tai-hauauru   ranei. Te  ingoa  o te

 nei ko  Matatua. E  rua nga  waka   kei ahau  kei Ngapuhi  n<

 Matatua, ko Toki-mata-whaorua. Kotahi  o nga waka  kei a Ngati

 ko  Mamari. Kaati, kua  rongo  ahau  kei te Tai-rawhiti a Matatua

 konei  ka patai ahau, e hia  nga Matatua  i te hoenga  mai i Hai

 Inahoki, kei  te Tai-rawhiti  tetahi, kei a  au  nei hoki  tetahi, 1

 Tai-tokerau  nei. Ko  te ingoa  o te kainga  kei reira a  Matatua

 ana  ko Takau. Kaati, me  penei taku  whakamarama, me  pat

 wai  te tangata kei te Kainga-a-ngaru  o te waka, ko wai  kei te T

 riu?   Ko  wai kei te pitau o te kei?   Heoi  ano.

                                   —Na  TUREI HEKE.

   Mangamuku. me ona r



  HUI O NGATI POROU KI WAIOMATATII

    ITU    te Hui  nui a  Ngatiporou  ki Waiomatatini   i te

        Noema  nei, kia tutaki ai ratou me  a  ratou take

       Minita  Maori ara ki a Hon. J. G. Coates. Ko nga t

 Ngati Porou  i whakatakoto  ai ko nga rori o Waiapu. 1

 piriti, nga moni reiti e noho nama ana mo Kaiinanga. I wi

16\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE   TOA  TAKITINI. Tihema 1, 1923.





           KAPENE MEA.

  No  te Taite, Noema 29, ka moe a " Tawa " i te moenga

    roa. I mate atu ki te Hohipera i Tauranga. Ko ona

        tau e 80. He tangata tenei i tino uru ki roto i nga

  whakaaro  o te Maori, i tino mohio hoki ki nga ahuatanga

  katoa o  te Maori. Tona  matau  ki te reo Maori, ki nga

  waiata, ki nga whakatauki, nga korero  tawhito a nga ko-

  roua, tae noa ki nga kupu whakatoi, me nga kupu whaka-

  kata a te Maori, i tino mau pai i a ia. He tangata a Tawa

  i lino piri ki tana taha Maori mai ano o nga pakanga o te

  1860 a mate  noa. He  tangata aroha, kaore ona hoa riri.

  Ko Te Arawa  tona tino iwi, me te whakanuia ano o Tawa

  e ona hapu katoa i roto i a Te Arawa. Ka mate nei a Tawa,

  ka ngaro tetahi o nga morehu rangatira o Te Arawa, otira

  o te iwi Maori. Haere  e koro, haere ki te iwi.

     KOHATU  O HENARE WEPIHA.



KUA     tae mai te kohatu o Henare. He mea hanga mai ki te

      mapere  i Itari. Ko te ra kua whakaritea i tenei wa hei

      hurahanga mo  taua kohatu ko te 15 o Hanuere. Kaati

kua tae he whakaatu ki a Hemi  Huata  kaore te Pihopa, me

Atirikona Himikini me Peneti e watea i roto i nga ra o Hanuere.

Mehemea  mo  Pepuere mo Maehe  ka watea. Ki te kore e taea

te hiki, kaati ka waiho ma etahi o nga Minita e whakahaere te

karakia hura i te kohatu. Engari i te mea he minita mona te

kohatu, e tika ana ma te Pihopa rawa e hura. Otira kei te iwi

kainga ano te tikanga.



           MARAMATAKA.

TIHEMA   9. —RATAPU   2 O TE HAERENGA   MAI. V.

                       Ihaia 5. 1 Hoani  2: 15.

                        Ihaia 11, 1-11. Hoani  17.

TIHEMA   16. —RATAPU  3 O TE HAERENGA   MAI. V.

                        Ihaia 25. Hura.

                       Ihaia 26. Hoani 21.

TIHEMA   19. —RA  EMIPA. V.

TIHEMA   21. —RA   O TAMATI. RA  EMIPA. R.

TIHEMA  23. —RATAPU   4 O TE HAERENGA  MAI. V.

TIHEMA   25. —RA  WHANAUTANGA      O TE  KARAITI. W.

                        Nga  Waiata——Ata: 19, 45, 85.

                                      Ahiahi: 89, I 10, 132.

                        Ihaia 9, 1-7. Ruka  2, 1-15.

                          Ihaia 7, 10-17. Taituha  3, 4-9.

 TIHEMA  26. —RA. O TIPENE. R.

 TIHEMA  27. —RA   O HOANI. W.

 TIHEMA   28. —RA  O  NGA  KOHUNGAHUNGA. R.

 TIHEMA  30. —RATAPU   1 MURI I TE RA WHANAUTANGA.

                        Ihaia 35. Whktnga. 20.

                         Ihaia 38. Whktnga. 21, 1-15.

 HANUERE  1, 1924——RA  KOTINGA.

 HANUERE   6. —RA WHAKAATURANGA.

 HANUERE  13. —RA I MURI I TE WHAKAATURANGA.

    Me  tae katoa ki te Karakia  in tenei ra. Me  whakatakoto  e nga

 Minita te Hakarameta   o te Hapa  a  te Ariki, i te mea konei te karakia

 whakawhetai  ki te Atua mo tona aroha ki a tatou i tenei ra.

   Arohatia  nga iwi o te pouritanga. Horahia  te Rongopai. Tapaea a

 tatou kohi o tenei ra hei kawe i te Rongopai. Me tuku  mo  Inia i tenei