Registered at the G.P.O, as a Newspaper.
NAMA 23.HASTINGS.                  Hune 1, 1923
TE TOA TAKITINI
PIHOPA ATAMA.
Ka tae mai ki te Pakipaki a te Hatarei, 16th hei hoa mo te
Pihopa o Waiapu ki te whakapuari i te whare-karakia.

TE TOA TAKITINI
Registered at the G.P.O, as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 6/6 i te tau. \_
Me penei nga reta " Te Toa Takitini" Box 300, Hastings.
2TE TOA TAKITINI                Hune 1, 1923
PIHOPA ATARIA.
KOINEI te Pihopa tuatahi o te iwi Inia.   No te 29 o nga ra
o Tihema 1912 i whakatapua ai ia hei Pihopa i te Whare-
karakia nui  (Cathedral)   i Calcutta.    Tekau-ma-tahi nga
Pihopa i huihui ki te whakatapu i a ia.   Ko te papa o te Pihopa:
he tohunga no nga karakia Maori o era wahi,a ka rongo i te
reo o te Wairua Tapu, mahue ana nga huarahi Maori, ka uru ki
nga whakahaere Karaitiana.    Ko tana whaea he wahine Karai-
tiana, ko tana mahi he kai-whakaako i roto i nga kura, he tino
wahine matau.   I whanau te Pihopa i te 17 o Akuhata i te tau
1874.    I akona ia ki nga kura o Inia.    No te wa tonu i rite ai
mo tana whakamatautauranga whakamutunga mo tana B.A ka
pangia e te mate " puru " (influenza).   No te tau 1909 i whaka-
pangia ai hei Minita e te Pihopa o Madras.   He maha ana puka-
puka kua oti te perehi ki te reo Tamil, Telugu, me te reo Inga-
rihi.   Rite katoa tana mohio ki enei reo e toru.   Ko tetahi o ana
mahi nui ko te whakahaere i tana ropu kauwhau i te rongo pai
o to tatou Ariki ki nga wahanga e rima o Inia.   Ko te kaupapa
o taua ropu e penei ana; ko ratou tonu ko nga Inia hei kai-
kauwhau, ma ratou tonu ma nga Inia e whakahaere to ratou
ropu, i ko nga raruraru katoa e tupu ai nga tikanga tae noa ki
nga moni hei oranga mo nga tangata mahi, ma ratou tonu ma
nga Inia e tapae.   Ko ia te tangata tino kaha ki te hapai i nga
tikanga Karaitiana o nga Inia katoa.   I runga i te whakamiharo
o te Ingarihi ki a ia tukuna ana e te kura nui o Cambridge (te
Unversity) te taitara honore ki a ia. ara LL.D.
HE KAUWHAU NA PIHOPA ATARIA I CHRIST-
CHURCH Î TE RATAPU O TE TOKOTORU
(Mei 27).
" Kotahi Atua, ko te Matua o nga mea katoa."—-Epeha 4. 6.
KOTAHI tonu te Atua e whakaponohia ana e nga Hurai.
Ko te tangata e noho ana i Inia e rongo ana i te reo
karanga ki te karakia o nga Mahometa.   I etahi ra e rima
karangatanga, i nga ra katoa karanga ai ki te karakia i te rima
o nga haora i te ata.   Rangona ai i aua karangatanga katoa tenei
kupu: " Ko te Atua he Atua kotahi."

Hune 1, 1923TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_3
Ahakoa te nui o te whakapono o nga akonga a te Karaiti
ki te Atua kotahi o nga Hurai, i te marama o nga akoranga
a te Karaiti koropiko ana ratou ki a ia i muri iho i tona kakenga
ki te rangi. Ko te timatanga tenei o te whakapono ki te
Tokotoru Tapu, o te whakapono Karaitiana.
I tetahi ra e hoki mai ana ahau i tetahi kainga, ka tutaki
mai ki ahau he tangata (he Hindu) me tana whanau e okioki
ana i raro i te rakau. I haere mai ratou ma te whenua i to
ratou kainga, tata ki te 20 maero te tawhiti. Kaore ano ratou
i kai i taua ra. Ka haere te papa ki te tiki wai mo ratou.
Te taenga mai o te wai e 20 meneti o te Papa e karakia ana,
katahi ano ka pa ratou ki te kai. Ka mea atu te Pihopa ki
a ia: "He aha te take o to haere.' Ka utua mai: " Kei te rapu
ahau i te Atua." He mea korero atu ki a ia mehemea ka pai
tana whakahua i nga karakia e rite ana ka kitea e ia te Atua. I
a ia e haere nei, e haere ana ki tetahi temepara, me kore ia e
kite i te Atua. I mohio te Pihopa ki taua temepara, me tana
whakamarama atu e kore rawa ia e kite i te Atua i reira. Katahi
te Pihopa ka ata whakamarama atu ki taua tangata i te huarahi
atu ki te Atua e rapua nei a ia. Kaore e kore te tipu o te
aroha ki enei tu tangata.
E mama ana te hopu i te whakamarama o te Tokotoru Tapu
a  nga  tangata  e  kiia  nei  he  tutua   (outcastes)   o  nga  Inia,
I marama ai ratou na te mea ko te atua o ratou matua (1) he
kai-hanga no te ao,   (2)   he Kai-tiaki.   (3)   he kai-whakamate.
Haere ai ki te karakia i nga ra noa o te tau te 50 % (paiheneti)
o nga Inia kua huri ki te whakapono Karaitiana.   I nga Ratapu
haere katoa ai ki te karakia.    I tetahi kainga he uaua te ako
i te inoi a te Ariki ki nga tangata o taua kainga.    Te taenga
o te pihopa ki taua kainga ka penei tana ako i taua iwi: "Te
mea tuatahi hei mohiotanga mo tatou ko te Atua he Matua ki
a tatou.    Ko tatou he tamariki nana.    He aha to korero ki to
Matua? "   Ka ki mai tetahi kaumatua: "Kia tiakina matou kei
kainga  e  nga   taika;   (tigers)    (he  nui hoki  nga  taika  kei  te
ngahere tata atu ki taua kainga).    Ka ki atu te Pihopa he aha
te hiahia o te hoa wahine?    Ka kiia atu he mate rumatiki to te
wahine.    He aha te hiahia o te tamaiti?    Ka whakahokia he
hiakai.   Ka ki atu ano te Pihopa " kaore ranei he mahi he kupu
ranei o nanahi kei te whakapouri i o koutou ngakau.    Ka ki
atu te Papa: "Ae, i uru mai nga kau a tetahi tangata ki taku
maara. kanga ana ahau?   Katahi te Pihopa ka ki atu, tena tahuri
tatou ki te whakaatu i enei take katoa ki to tatou Matua.   E ki
ana te Pihopa kore rawa ia e wareware ki nga inoi a taua hunga.
metemea na no kei te kite tonu atu ratou i te Atua.    Ko te
inoi a te papa tenei: "E te Atua ko koe to matou Matua, he
tamariki matau nau.    Kei te wehi matou ki nga taika e noho
mai ra i te ngahere.    Tiakina matou, araia atu nga taika.    He
inoi atu tenei mo taku hoa wahine e pangia nei e te mamae.
Whakaorangia ia i roto i tona mate   I puta he kupu kino i oku
ngutu inanahi.   Mau aku ngutu e tiaki kia kaua ai he kupu he e

4TE TOA TAKITINI                Hune 1,1923:
puta i oku ngutu a muri nei. Manaakitia iho to matou kai-
whakawa kaore nei ia i te mohio ki a koe. Mau ia e arahi mai
ki tou maramatanga." Tera atu te roanga. Ko taua tangata
kaore ano kia mohio ki te inoi a te Ariki i a ia e inoi nei..
Engari i roto i tana inoi kua mau i a ia nga kaupapa o taua
inoi.
Ka tae tetahi Inia (Hindu) ki te whare kura ka matakitaki
ki te whakaahua o te Karaiti i runga i te ripeka. Ka patai
" ko wai tera i runga i te ripeka? Ka utua e tetahi tamaiti ko
to matou Atua tena e ripekatia na." Ka whakamiharo taua
tangata ka ki " Nui ke te aroha o to koutou Atua i nga atua o
nga iwi maha o te ao nei."
Kotahi karakia Whakau i roto i nga wiki katoa i te tau
i roto i tona Pihopatanga. Huihui katoa nga tangata e whaka-
ungia ana e 3,500 i te tau.
I mua atu o te Karakia Whakau, nohotahi ai matou ko nga
mea ka Whakaungia, korerorero tahi ai mo nga take o te
Whakapono. Me pehea tatou e mohio ai ki te Wairua Tapu o
te Atua? Pehea te rereketanga o a koutou whakahaere mai
ano o te wa i iriiria ai koutou? Ka whakahokia mai e tetahi:
" Kua mutu taku kai waipiro." Ko tetahi wahine i whakaatu
he wahine pukuriri ia i mua, engari no te nohanga o te Wairua
Tapu ki tona ngakau, kua mutu tera ahua i a ia. Ma te karakia
Whakau e tino pumau ai te mahi pai a te Wairua Tapu i roto
i te ngakau.
Mehemea ka matakitaki te tangata ki te tipu o te Whakapono
i nga whenua pouri o te ao katahi ka marama nga kaupapa
hohonu o Nga Mahi a nga Apotoro. Kei reira kitea ai nga
mahi hohonu a te Wairua Tapu, e mahi ana i roto i te ngakau
o te tangata. Ma te Wairua Tapu anake ka rite ai nga hiahia
o te ngakau o te tangata. Ko Inia kua pena me te tangata e
mate wai ana, te kaha o taua rapu i te Atua. Kei te patuki a
Inia ki te tatau o te Hahi. Pehea ta koutou whakahoki ta te
Hahi Karaitiana? Te whakahoki tika ko tenei. " Tenei ahau,
ngarea ahau, tenei taku moni, tenei aku tamariki." E rima
tekau miriona nga tangata o Inia kei te rapu i te maramatanga.
Kei te tangi mai ratou ki etahi kai-whakaako marama mo ratou
Kaua hei hoki mai o koutou whakaaro ki a koutou anake.
Whakarongo ki a ratou e patuku nei. Ko nga tatau kaore ano
kia puare. Ko te whakahoki ma koutou ko te kupu o te upoko
tuatahi mo tenei Ratapu: " Tenei ahau, ngarea ahau."
HE TAKUTA KAUWHAU.
NO tenei ra i wehe atu ai a Takuta Oliver, kai-kauwhau o te
Rongopai, me tona hoa me Mr. Cederholm kai-waiata i
Kihipane nei.    E haere ana ki Feilding kauwhau ai.    I
haere mai enei tangata i Amerika.    He mea tono atu na etahi
o nga ropu Karaitiana o Niu Tireni nei kia tonoa mai he tangata
matau ki nga karaipiture, he tangata marama te ngakau, he
tangata hoki e tino tapatahi ana te ngakau ki te Atua.   A kaati

Hune 1, 1923TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_5
koinei te tangata i kitea hei kauwhau haere ki tenei motu. Ko
nga tangata o tenei wahi i whakata-huritia ki te Atua 609
He tangata tenei kaore ona wehi ki te tangata. E kauwhau
ana ia i Amerika i era atu whenua nunui o te ao. He tangata
humarie, aroha hoki ki te iwi Maori. I whakamanuhiritia raua
ko tona hoa e nga Maori o konei ki to ratou marae ki Manutuke.
Kanui to raua hiahia ko tona hoa kia powhiritia raua ki etahi o
nga marae nunui o nga takiwa Maori, kia puta ai tona hiahia
kauwhau ki a ratou. I karangatia ano hoki e Reiri Kara ki tona
whare whakamanuhiri ai. I tupono hoki tetahi o nga ranga-
tira, o Ngati Porou ki reira a Te Kairakau. I hoatu hoki e
Reiri Kara he tohu aroha ki taua tangata, ara he tautau, ko
" Mokaiahungia," a kei runga kona wati e mau ana. E hoa ma
me haere koutou kia rongo i a ia e kauwhau ana. He tino
tangata whakamiharo. He nui nga tangata whakatoitoi kua
whakatahuritia i runga i tana kauwhau. Ko tona hoa hoki he
tino reo reka ki te waiata. He tino tangata matau hoki te
takuta nei ki te whakatangi piana, ka maha hoki ana himene, ana
ake kua perehitia. I mua atu o tona wehenga, ka pa mai ki a
au. ko tena hiahia i nga ra o Hanuere he haere i nga takiwa o
te Tai-rawhiti kauwhau haere ai. E nga rangatira me nga
kaumatua o Ngati Porou, e pewhea ana koutou ki te hiahia o
te pakeha nei?
—Na Tame Arapata.
Makaraka. '
May 9th, 1923.
KO WAI NGA ATUA O TE MAORI ?
HE   mea   tika   ano   kia   whakaarohia   nga   mahi   a   o   tatou
tupuna.    E kiia ana e karakiatia ana e nga tupuna kia
haere  nga  rakau ka  haere   nga  rakau,  ka  karakiatia  e
ratou kia ua, ka ua; ka tangi te whatitiri, ka hiko te uira, ka
rere te ngana   Nga mea katoa i hanga nei e te Atua, nga mea e
kite nei  tatou, e rongo katoa  ana ki nga karakia  a  o  tatou
tupuna.
Kaati kua rongo tatou ki nga kupu a etahi tangata e ki ana
kia whakamutua te karakia ki nga atua o tatou tupuna. Ki
toku whakaaro me ata kimi marire e tatou mehemea ko ewhea
atua e karakiatia ana e o tatou tupuna i rongo ai te rakau, te
kohatu, te ua, te whatitiri, tae atu ki nga ika te rongonga i nga
karakia a o tatou tupuna. Mehemea a ko te Atua Matua. Atua
Tama, Atua Wairua Tapu nga Atua i karakiatia ai e o tatou
tupuna a rongo ai aua mea. e kore e tika kia whakamutua te
karakia ki nga atua o tatou tupuna, erangi me mahi kia nui atu
te tapu, te tika, me te tapatahi o te ngakau, me hoki ki runga
ki te huarahi tino tika i rongo ai aua mea ki o tatou tupuna.
Ina nga mahi he a etahi o tatou ko te whakaatua i etahi ahua
kararehe, i etahi ahua manu, i etahi ahua ika, i te waihotanga
i nga wairua o nga tangata mate hei atua. He tika ano pea

6TE TOA TAKITINI      \_\_\_Hune 1.1923
te inoitanga a o tatou tupuna ki o ratou atua e noho mai nei
i nga rangi, tae atu ki te rangi tuaiwa, kia tukua mai he
whakaoranga mo o ratou mate; tukuna mai ana he kuri hei
mitimiti i o ratou mate. No te oranga waiho tonu iho e nga
mokopuna hei atua taua kuri. I penei katoa te timatanga
mai o nga atua Maori o enei rangi i a tatou nei. Tena ia ko
nga atua o tatou tupuna kei runga kei nga rangi ratou e noho
ana. Na ki te inoi te tangata ki te atua kia whakaorangia ia
i tona mate, te taenga mai o te manu ki te whakaatu i te rau
rakau e ora ai tona mate, kaua hei koropiko hei whakawhetai
atu ki te manu, erangi me koropiko me whakawhetai atu ki te
Atua ora e noho mai nei i te rangi Ko te Ariki tera o aua mea
e whai nei etahi tangata hei atua mo ratou. Me titiro tatou
ki etahi tupuna o tatou e korerotia nei e nga Karaipiture, ara
kia Hona poropiti, i akiria nei ki te moana, horomia ana e te
tohora, haria ana ki uta, ruakina atu ana ki te whenua maroke.
Ora ana a Hona, whakawhetai atu ana a Hona ki te Atua ki te
Ariki o te tohora. Kaati ko te tauira o Hona hei tauira kia
tatou ki te iwi Maori, ko te karakia pono ki nga Atua o te rangi.
Ko nga atua era o tatou tupuna i rongo ai i a ratou nga mea e
kite nei tatou. Kaati ko nga tangata o taua o te iwi Maori
e whakaatua nei i nga kararehe, i nga ika, i nga manu, i nga
kohatu, i te tini noa atu o nga atua pera, e tika ana kia whaka-
mutua te whakaatua i aua mea.
Otira e aku iwi Maori, e hara ko koutou anake e karakia
nei ki nga atua o te whenua Ko nga iwi pakeha hoki he atua
pakeha ano hoki o ratou. Inahoki he atua no te pakeha te
purei hoiho. He atua no te pakeha te moni. He atua no te
pakeha te apo-taonga. Otira ko te atua nui atu o te pakeha he
moni. Ahakoa he aha te haere a te pakeha whakaoti atu ki
runga i te moni. Ko te atua tena o te pakeha naana i parehe i
takakino nga huarahi papai o te Atua ora. Ko te moni me ona
ture katoa naana i whakakino nga ngakau katoa ki te Atua o te
rangi Kaati ko te kupu nui me hoki tatou te iwi Maori ki nga
Atua o te rangi.
Na to koutou whanaunga.
—Na T. H. Mataira.
Wharekauri,
Chatham Island.
TE HUI I WAIHI, TAUPO.
KANUI   nga iwi o te motu   i tae ki te hui   i hurahia   ai
te  kohatu whakamahara ki  a  Te  Heuheu.     I   reira   a
Tuhoe, a te Arawa, a Ngati Awa, a Ngati Tahu, a Tara-
naki, a Whanganui, a Maniapoto, a Ngati Haua, a Waikato, a
Ngati  Kahuhunu,  ki  Wairarapa,   a   Ngati  Whatua,   a   Ngaite-
rangi.
No te 30 o nga ra o Aperira ka hurahia nga tohu whaka-
mahara mo Te Heuheu Tukino. E rua nga tohu, he kohatu

Hune 1. 1923TE TOA TAKITINI                                     7
tetahi, he pou whakairo tetahi. Na te Kawana i hura te arai o
te kohatu, na nga waka e whitu i hura te arai o te pou whaka-
iro, ara na Matatua, Tainui. Te Arawa, Takitimu, Aotea. Toko-
maru, Kurahaupo. He mea powhiri te Kawana i runga i to te
Maori ahua. Takoto rawa nga matua, ka riro na Matatua i
wero te Kawana. Ko te Minita Maori te hoa o te Kawana,
me Ta Maui Pomare, me Takuta Te Rangihiroa. Ka tau te
Kawana ki te marae, ka tu atu ko te Tama a Te Heuheu ki te
hoatu i nga mihi a nga iwi katoa. Ka mutu ka tu mai te
Kawana ki te whakautu i nga mihi. Ka mutu kua tae tonu ki
te taima o te hura i te arai o te kohatu, me te pou whakairo,
Ka mutu ka tu tetahi tangata no Waikato ka whakahua i tana
ingoa mo te pou: "Te ingoa mo tenei po ko Pukawa."
Kamutu ka tu atu no Ngati Tuwharetoa: "Te ingoa mo tena
pou ko Puhaorangi." Ka tu atu no Wairarapa: "Te ingoa pai
ki a au mo tenei pou ko Nga Waka e Whitu. Hei painga
tenei ki nga iwi o te motu i tae mai ki tenei hui." Heoi paahitia
ana e te hui koira he ingoa ko " Nga Waka e Whitu."
Kanui te pai o tenei hui. te pai o nga whakahaere o te marae
tae noa ki nga whare o muri tino pai. he mea mahi ra no ki
te wai. wehe ke to nga tane, wehe ke to nga wahine. Tae atu
ki nga teepu kai te mihi a te tangata,kaore hoki he kai i
ngaro. Kaore he haurangi i kitea ki te marae o te Hui. Nui
atu te taonga Maori, a e rua rau pauna hoki nga moni.
—Na W. Whatanui.
Te Whaiti,
Mei 11, 1923.
HURAHANGA KOHATU KI WAIRARAPA.
NO te tekau-ma whitu o nga ra o Mei ka hurahia nga kohatu
mo Iraia Te Whaiti me Rangi Kerehoma. Ko te kainga
i huihui ai nga iwi ko Papawai. Ko te kohatu mo Te
Whaiti kei Te Kohunui e toru tekau ma ono maero te tawhiti
atu i Keretaone. ko to Rangi Kerehoma i Papawai tonu. Katahi
nei nga kohatu nunui. He nui te tangata i hui mai o Te Wai-
pounamu. Taihauauru Ngati Maniapoto. Taumarunui. Taupo,
Te Arawa, Heretaunga. Ko nga minita i tae mai ko Te
Wiremu tamaiti (Wanganui.). Peneti (Heretaunga), Patihana
(Wairarapa), Teri Paerata (Manawatu). No te tekau-ma-tahi o
te ata ka hurahia to Te Ama e Kanara Teiti (Col. Tait) i te
Kohunui. Ko ana kupu mihi i puta mo te kaha mo te mana-
wanui mo te paimo te whakaaro karaitiana, o tenei tangata.
He tangata whakaaro nui ki te rapu i nga tikanga papai e tupu
pai ai ana tamariki, he tangata manaaki i te taonga kaore hoki
ia i matau ki tetahi mea he, kino ranei i mahia e ia mo tetahi
tangata. I te wa i tae ai taua tangata a Kanara Teiti ki
Hamoa hei Kai-whakawa mo reira i raro i te mana o Nui Tireni
ka piri ia ki tetahi tangata o reira ko Ama ano te ingoa, a he
hoa pai hoki nona.  Ko ana kupu tohutohu ki taua tangata

8TE TOA TAKITINI                Hune 1, 1923
tohutohu ai ia kia penei te ahua nae te Ama o Nui Tireni nei. I
ki hoki ia mehemea i penei te ahuatanga o te tangata Maori me
te pakeha me Te Ama, nui atu e kite i te ao-marama o nga
mea katoa. Ahakoa te nui o te tangi kei roto i tona ngakau
mo tona hoa me nga tamariki kua pania nei otira he honore
nui tenei ara te homaitanga ma ana rawa e hura tenei kohatu
na reira kahurahia e ia tenei kohatu hei whakakororia mo te
Atua hei whakamaharatanga hoki mo nga mahi pai a tenei
tangata.
I muri i tenei ka horahia te parakuihi hakari a nga tamariki
me te Iwi o Te Ama.
I muri tata iho ka hoki katoa mai nga tangata ki Papawai
ki te hura hoki i tenei o ngakohatu ara i to Te Rangi Kerehoma.
No te toru o nga haora ka hurakia hoki tenei. I taunahatia
tenei e Te Kawanatanga maana e hura a tukua mai ana ko
Takuta Ta Maui Pomare hei mangai mona. Ko nga kupu a
Ta Maui Pomare i mihi nui ia ki te nui o te tangata i hui mai
o nga rohe nei ki te hurahanga i enei kohatu i runga i te ma-
hara o nga pani me nga morehu o Wairarapa kia peratia. I
whakamarama hoki ia mo te ahua mo nga korero mo nga kohatu
whakamaharatanga ara i mea ia timata ana te whai whakaaro o
te tangata timata ana hoki tana mahi i nga korero mo tona
kohatu mo tona kohatu, na reira i tika ai te whakatupato ki
tena ki tena kia ata titiro ano ki tana mahi ki tana whakapuaki
kupu ki tana aha ranei notemea ina mate ia ko ana mahi me tona
ahuatanga te mea hei arahi i te hunga ora ki te whakatakoto
i nga kupu hei whakairo i te ahuatanga o te tangata kua mate
hei whakaatu ki nga whakapaparanga i muri i a ia he penei te
ahua o tenei tangata me ana mahi Otira ko te mea kei te nui
te tomo ake ki roto i ona whakaaro ko te nui o te iwi pakeha i
hui mai ki tenei hurahanga kohatu, na reira e rua nga mea
e ata matakitaki ake ana ia, Tuatahi, ko te iwi Maori kua
hanumi haere ki roto i te pakeha ara kua nui rawa te hawhe
kaihe haere, a kei te haere mai te wa e ngaro rawa ai te iwi ara
te momo tuturu maori. Kotahi te mea nui hei whakamarama-
tanga ake ma ana ara ko te whakaaretanga o tenei tangata ki te
haere ki te whawhai a mate atu ana ki wahike i ona iwi. he
hanga aroha tenei, otira he whakaaro whanui kia puta he
awhina ma ana mo te haki o Ingarangi me nga tane me nga
wahine i raro i taua haki, na reira ka hurahia e ia tenei kohatu
hei whakakororia i te Atua, hei whakamaharatanga hoki mo
Rangi Kerehoma.
He nui nga whakaaro tangi me nga mahara mihi mo enei
whakaarotanga nunui mo enei tangata Rangatira o Wairarapa.
Te huinga mai o nga minita karakia, Te Ropu Ngahau (Enter-
tainers) o Waimarama (te Koea me te Okehetara) te reo i
tukua mai e tena wahi e tena wahi, kaore he wahi i hapa, he
tohu mo te nui a te mohiotia me te arohatia o enei tangata kitea
atu ana te atarangi o nga kaumatua i roto i to ratou marae i
huihui ai ratou ki Papawai. Te kohatu wehenga o te Rau Tau

Hune 1, 1923TE TOA TAKITINI                                   9
Tawhito me te Ran Tau Hou tu marama ana ki te whakaatu i te
reo o te wa, marama ana te tohu o te ringa e penei koutou
ka katahi ka ora, engari ki te penei koutou katahi ka mate. Ko
te hakari a nga pani a nga pouaru a nga tupuna a nga whare
mate he mea e mihia nuitia e te ngakau mo nga tau maha e tu
mai nei. E kore e tika kia mihia takitahitia koutou e nga
rau rangatira na koutou nei nga whakahaeretanga i puta pai ai
nga honoretanga nunui ki era o tatou kua haere atu nei i mua i
a tatou, engari kotahi tonu te mihi kia koutou me o tatou hoa
minita pakeha minita Maori.
I muri i te hakari ka wahia e rua nga mahi ko nga mahi nga-
hau ma nga hoa Maori me nga hoa pakeha, ko nga kupu korero.
He nui te pai o nga mahi ngahau. Ko nga kupu korero he pohiri
he mihi kia Ta Maui Pomare. Ko ana kupu i whakaatu ai ko tona
urunga ano ki te Paremata i runga i tetahi mahi tino taumaha,
a kei te rongo tonu ia i te mamae. Kotahi te mea i whakaatu
ia ara " Kua riria te whangai i te tangata ki te kai kei te he."
Kua inoitia nga korero tika kia whakariroiaketia. otira kaore
Te Atua i whakae, na reira ia ka uru ki te Paremata. Tana
kupu ki te hunga taitamariki " Be moderate in all things," ara
kia ngawari i runga i nga tikanga katoa. Ma te werawera o tou
mata koe e whiwhi ai. Manaakitia te toenga whenua, kia mau
ki te mana tangata, whakahoutia nga mahi whakakotahi i a
koutou, kei te whakakotahi nga ropu katoa nga iwi katoa.
Engaringari te Rau Tau Tawhito e kitea ana ano te maramara
whenua, te mana tangata hei koringa nao te mahara, tena ko Te
Rau Tau Hou kua whaiti rawa mai nga marae mo te mahara,
kua rere tonu mai te whakawehiwehi me te taumahatanga
o nga mea katoa, na reira kia kaha kia ata titiro atu kia marama
te ngakau mo te manaaki anake i nga taonga ahakoa he aha te
ahua. I te mea kua tu nei ko ia te mema tukua ake nga hiahia
o te motu notemea kei te inoi ia " E Te Atua murua oku he, me
ahau hoki e muru nei i o te hunga e hara mai ana ki ahau."
Tena ra koutou e nga pani a Te Ama me te pani a Rangi
Kerehoma.
Tena hoki koutou e nga kai whakahaere o enei take katoa
me te marae. Tukua iho e Te Atua he manaakitanga ki enei
pani ki o ratou kai whakahaere me o ratou hapu, iwi, me nga
mangai o te iwi nui tonu.
HE MIHANA WHAKAORA.
KEI te haere mai tetahi tangata rongo nui o te ao ki Nu
Tireni nei.    Ko taua tangata ko Mr. J. M. Hickson.    Ko
tana mihana he whakaora turoro.    He kai-karakia taua
tangata no te Hahi o Ingarangi.   Ka 17 ana tau e kauwhau haere
ana ki nga wahi katoa o te ao, a katahi nei ka tae mai ki Nu
Tireni.    Kua whakaae ia kia rua marama ia ki enei moutere.
Kaore ia e tae ki nga taone pakupaku, engari ki nga taone nunui.
Ko ana whakahaere kei roto tonu i nga Whare-karakia, a ko

10\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINIHune 1, 1923
nga Minita tonu ana hoa. Kaore ia e mahi ko ia anake. Me hui
nga turoro ki enei kainga e mau ake nei. Ko tana taima-tepara
tenei kua oti mai i nga Pihopa i te hui nui i te Waipounamu i
te marama ka huri nei.
MR. J. M. HICKSON'S DATES IN NEW ZEALAND.
Auckland—October 1 to 5.
Rotorua and Gisborne—October 8th to 12th.
Napier—October 15th and 16th.
Palmerston North—October 18th and 19th.
New Plymouth—October 22nd and 23rd.
Hamilton—October 31st and November 1st.
Wellington—November 5th to 8th.
Nelson—November 13th and 14th.
Blenheim—November 16th and 17th.
Greymouth November 21st and 22nd.
Christchurch—November 26th to 30th.
Dunedin—December 4th to 7th.
Invercargill—December 11th to 12th.
Timaru—December 14th and 15th.
WHUTUPOORO.
NO te Taite toru tekau ma tahi o nga ra o Mei nei ka tu te
hui a te Ropu whakahaere ite mahi whutupooro i roto i
te iwi Maori. Ko nga tangata i tae mai ko N. Parata
(Tiamana), Tohuroa Parata (Waikanae), Winiata (Levin),
Love (Wellington), Whakarua (Taranaki), Takarangi (Wanga-
nui). Powananga (Dannevirke), Cunningham (Auckland), P.
H. Tomoana (H.B.), Piki (Waipounamu). Ko nga mahi i oti
ko te whakatuturu i nga take i oti ara:—Te haere ki Ahitereria
i te waru o nga ra. Te Manetia ko N. Parata. Te kai ako ko
Cunningham. Nga Kai kohiri ite tiima ko N. Parata, Taka-
rangi, Winiata. Ko nga raruraru katoa ma te N.Z.R.U. e
whakarite, e whakahaere hoki. I paahitia nga tikanga katoa me
nga pureitanga. Ko nga tikanga enei:—Ko nga raruraru katoa
i Nui Tireni nei ma te N.Z.R.U. katoa. Ka eke atu ki runga tima
ka riro ma te N.S.W.R.U. katoa tae noa ki te hokinga mai. Ko
nga hua katoa e puta mai i Ahitereiria ka waiho katoatia atu
hei whakatuputupu i te Rakapi (Rugby) i reira. Ko nga
pureitanga katoatanga i Nui Tireni nei ki te whaihua ka waiho
i roto i te kaute whakatuputupu Whutupooro i roto i te iwi
Maori, i raro i te mana o taua Ropu Maori. Ki te kore hua
te haeretanga ki te kore moni hei whakaea i nga raruraru, ka
riro ma te N.Z.R.U. e whakarite aua mea katoa.
No muri i enei putake ka whakahaeretia te ahuatanga mo te
purei mo te Kapu a Moori. te tamahine a Airini raua ko Tonore,
raua rurua kua mate, Whakaritea ana kia inihuatia taua Kapu
mo te rau pauna, a me purei i ia tau i ia tau e nga rohe e kitea
ana e te Komiti whakahaere e rite ana, me te wahi hoki e tika
ana ki ta ratou titiro hei pureitanga.

Hune 1. 1923TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_11
Ko te pureitanga tuatahi no te Hatarei te rua o nga ra o
Hune. Ko nga rohe timata mai i te Waipounamu Te Tai
Hauauru tae noa ki Taranaki, ko tetahi wahanga timata mai i
Pewhairangi, Rotorua, Maniapoto, Tuhoe, Whakatohea, me te
Tairawhiti katoa. Te kapene, to te pito ki runga (south) ko
Hakopa (Jacobs), to raro (north) ko Turei a (Gisborne). Riro
ana i to raro 26-13. I hoatu hoki e Moori he keepa whero, he
ma nga raina mo nga tamariki i wiini.
Ko nga tiimi enei:—To raro, Full-back, T. Black; three-
quarters. Pa Poni, Barton, Rapaea; five-eighths, Tureia, Hings-
ton; half. Wallace; wing. Keepa; forwards, Pai Heta, R. Black,
Pine Taiapa. Walker, McGregor. Olsen, Sargeant. To runga:—
Full-back, Akuira; three-quarters. Hiri, Potaka, McDonald; five-
eighths. T. Winiata, Peina; half, Kingi; wing, Jacobs; for-
wards. Bannister, Muku, Tana, George, Bell, Bevan.
Katahi ano ka kitea te penei o te kaha me te mohio o te
tangata ki te purei i nga taha e rua. Ahakoa te matenga o
tetahi taha me ki ake rite tonu te kakama o te tangata engari
ko te waimarie i riro ki to raro tiima. Kia kaha mai e nga
Toa Takitini kia kitea ai koutou e nga Selectors. Ka tu tenei
mahi iia tau iia tau i mua atu i te kohiritanga i te tiima Maori e
haere atu ana i Nui Tireni nei ki etahi atu moutere. E mahara-
tia ana ara e wawatatia ana ki tae rawa he tiima Maori ki Inga-
rangi. Kua whiriwhiritia e Parata, Takarangi, me Winiata koia
enei ko nga tangata hei haere ki Ahitereiria:—Jacobs (captain),
Tureia (vice-captain), McDonald (Marlborough), Barclay
(Hawke's Bay), Pa Poni ( Bay of Plenty), Haka (Hawke's Bay),
Peina (Wanganui), Poa Potaka (Wanganui), Winiata (Horo-
whenua), Mills (Hawke's Bay), Wallace Poi (East Coast),
Keepa (Bay of Plenty). Forwards: Sargeant (Bay of Plenty),
Bevan (Horowhenua), Taiapa (East Coast), Walker (Hawke's
Bay), Bannister (West Coast), Pai Heta (North Auckland),
George (Horowhenua), S. Gemmell (Hawke's Bay).
MARAMATAKA MO HUNE ME HURAE.
HUNE 10.—RATAPU 2 I MURI I TE TOKOTORU.
Whrit 4.        Hoani   19,   1   ki 25.
Whrit 5.     Hemi  2.
HUNE 11.—TE RA O PANAPA. APOTORU.
RUNE 17.—RATAPU 3 O TE TOKOTORU.
1   Ham. 2:  1  ki 27.    Mahi 2: 1   ki 22.
1   Ham. 3.     I Pita 2:  1 1   ki 3, 8.
KI NE 24.—RATAPU 4 O TE TOKOTORU.
RA WHANAUTANGA O HOANI KAI-IRIIRI.
Mara 3:  1  ki 7.     Matiu 3.
Mara 4.     Matiu   14:   1   ki   13.
HURAE 1.—RATAPU 5 O TE TOKOTORU.
1   Ham.   15:   1   ki  24.     Mahi 9: 23.
1   Ham.   16.      1   Hoani  4:  7.
HURAE 8.—RATAPU 6 O TE TOKOTORU.
2  Ham.   1.     Mahi   14.
2  Ham.   12:  1   ki 24.     Matiu 3.

TE AROHA O RANGI-NUI KIA PAPA-TUA.NUKU.
MO TE MARAMA O HUNE ARA O TE TAHI O PIPIRI O
TE TAU 1923.
Ko Puanga-rua te whetu kei te arahi mai i te Tau Hou i roto i te
Matao. Nga whakaaturanga a te marama mo nga pai me nga kino
o enei ra e 30. Tangaroa, 6, 8.49 p.m. Ki te N. or N.W. te hau he
paki, S. or S.E. he ua. Whiro 15, 12.12 a.m. He paki kei te haere.
Tamatea 22, 8.16 a.m. Ko titakataka te ahua o te rangi. Turu 29,
12.34 a.m. He paki kei te haere.
1.   PARAIRE.     Takirau.—I te atatu ki te ra poupou he pai.     Ko nga
kai  moana  kei  te ahiahi.
2.   HATAREI.     Oike.——I te ra poupou ki te ra to he pai.
3.  RATAPU.—
4.   MANE.     Korekore-te-whiwhia.——He ra kino ano tenei.
5.   TUREI.    Korekore-hahani.——He ahua ngawari tenei ra.
6.   WENEREI.     Korekore-piri-ki-Tangaroa.——I  waenganui  po  ka  kai  te
tuna.
7.   TAITE.     Tangaroa-amua.——Kaore e tino pai tenei wa mo te hi ika.
8.   PARAIRE.     Tangaroa-a-roto.——Kei  te ahua  kino  ano  tenei ra  mo
te ika.
9.   HATAREI.     Tangaroa-kiokio.——He ra pai tenei.
10.  RATAPU.
1 1.   MANE    Orongonui.—He ra ngawari tenei he po tuna ano hoki.
12.   TUREI.     Mauri.——He hinapouri tenei  e pai  mo te tuku tuna.
13.   WENEREI.     Omutu.——He ra kino, engari ki te waimarie ka pai nga
taiawatea  mo  te  one.
14.   TAITE.     Mutu-whenua.—He  ra   kino   rawa   kua  mate  te  marama.
He  kai  mataitai.
15.   PARAIRE.     Whiro.——He  ra  kino tenei.     He ahua  pai tonu mo te
mataitai i te awatea.
1 6.   HATAREI.     Tirea.——Kua rahi ake te marama.
17. RATAPU.
1 8.   MANE.     Ouenuku.——Mo poto te pai o tenei ra whakahau te mahi.
He po  tuna.
19.  TUREI.     Okoro.——I te ra poupou ki te ra to he pai.     He po tuna
ano  tenei.
20.  WENEREI.    Tamatea.
21.  TAITE.     Tamatea   Kani.—He  kino,   kei  te  au  te  moana.     Ko   te
po  roa tenei o te tau.
22.   PARAIRE.    Tamatea Kaiariki.——He ra ahua ngawari tenei.
23.   HATAREI.    Huna.——He huna kai tenei ra.
24 RATAPU
25.   MANE.     Maure.—Mai i te ata ki te ahiahi he pai.
26.  TUREI.     Mawharu.——Pourakatia  te koura  i  tenei po.
27.   WENEREI.     Ohua.——He ra ahua pai.
28.   TAITE.     Atua.——He ra kino he whakahaehae.
29.   PARAIRE.      Turu.——Ki   te   pai   nga   ra   tikina   nga   mataitai   o   te
moana.     I te awatea.
30.   HATAREI.    Rakaunui.—He mataitai ano nga kai hei mahinga i te
moana.
HE WHAKAATURANGA TENEI:—-Kei roto i tenei marama ka
timata Te Tau Hou a taua a Te Maori. Otira kei te kaha rawa te
marama o tenei whakaaro e rua nga ahuatanga o nga tau a te Maori,
he tau tuturu, he taumahinga kai. Ko te tau mahinga kai i wahia kia
wha nga wahanga, ko te tau tuturu tekau ma rua nga wahanga, a ko
tenei te mea e whakamarama inaianei. .... Kia i runga ake ra ka timata
te tau hou i tenei marama. Ka timata te tau hou i te tekau ma rima
o nga ra ara i Te Whiro. Kua haere ake a Matariki i Titore-Maahu-tu,
e kiia ra e te waiata:——
Ka puta  Matariki  ka  rere Whanui
Ko te tohu tena o te tau e!
Nga riri a te iwi huia mai ki ahau.
Kahore  he  tangata  e  patu  ai  koe.
tena te tangata ka tuku ki te po
Korokori!    Kia horoi    Kia wawe te mahuta e!
Kia mataara i roto i nga tikanga katoa.    Tohungia te taonga.     Horahia
Te Maungarongo.