Te Toa Takitini
Registered at the G.P.O as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 6/6 i te tau.
Me penei nga reta "Te Toa Takitini " Box 300, Hastings.
NAMA 19HASTINGS             PEPUERE 1,1923
Te Pooti Paremata..
I tutuki atu te Etita ki a Te Raumoa (H. R. H.
Balneavis) te Hekeretari o te Minita mo te taha Maori i
Poneke, a nana i homai te rarangi e mau ake nei. Ka-
tahi nei tatou ka mohio ki te whakatoputanga o nga
pooti mo n tatou mema Maori mo Aotearoa me Te Wai-
pounamu.
NORTHERN MAORI ELECTORAL DISTRICT.
(Te Tai Tokerau.)
Tau Henare2,432.
Nau Paraone Kawiti991.
Hone Heke379.
Anaru Ngawaka332.
Ihaka te Tai231.
Hui katoa        ...    4,365.
EASTERN MAORI ELECTORAL DISTRICT.
(Te Tai Rawhiti.)
Apirana Turupa Ngata4,559.
Taranaki Kanara te Uamairangi           3,o58.
Hui katoa        ...    7,617.

TE TOA TAKITINI.Pepuere I,
WESTERN MAORI ELECTORAL DISTRICT.
(Te Tai Hauauru.)
Maui Ngatata Pomare3,835.
Tokouru  Ratana3,037.
Rangi Mawhete827.
Tuwhakaririka Patena113
Hui katoa        ...    7,812
SOUTHERN MAORI ELECTORAL DISTRICT.
(Te Waipounamu.)
Henare Whakatau Uru287.
Peter Hohua MacDonald200.
Teone Matapura Erihana153.
William Daniel Barrett136.
Robert Agrippa Waitiri16
Hui katoa            792.
Pooti Waipiro.
No te 7 o nga ra o Tihema ka pooti a Nui Tireni
katoa mo te waipiro. Ko te whakatoputanga tenei o nga
pooti.
Mo te whakatu i te   waipiro   (Continuance),   182669.
:.    Kia riro ma te Kawanatanga e whakahaere
nga  hotera (Stare Control,)...            35,727
.    Mo te turaki i te waipiro        ......          300,791.
Ahakoa te nui o te pooti mo te turaki waipiro,
kaore i hinga te waipiro. 1 kore ai e hinga, honoa ai te
pooti o nga tangata e mea ana ma te Kawanatanga e
whakahaere (ara State Control) ki te pooti mo te whakatu
te waipiro. Kia apititia te nama I me 2 katahi ka mate
e nama 3, ara ko te nekehanga ake o era pooti 17,605.

Pepuere 1, 1923TE TOA TAKITINI
Ripoata, o te "Wahanga o te
Tari o te Ora,.
(DR. TE RANGIHIROA, M.D.)
NGA UHUNGA ME NGA HUI.
(Continued.)
Kua tino pai rawa atu inaianei nga whakahaere o
nga hui Maori, I nga wa kua taha ake nei kaore noaiho
i whakaarohia kia whakaturia he whare-paku, he wahi
ranei hei whakaeminga i nga kino me nga paru o te hui
Inaianei koinei te mea e tino tirohia ana, itemea. kei roto
enei take i nga paero a nga Kaunihera. Tino hari taku
ngakau i te wa o te hui ki Waitangi a nuku atu i te rua
mano nga Maori i reira. Nga whare paku i maha kia
kore ai e uru he ngaro a i wehea ano mo nga tane, mo
nga wahine. He nui ano hoki nga whare-mimi i hangaia
Nga waihoroi o nga tapu kai e riro ana ma ro-
to i etahi paipa ki roto i etahi rua; he mea tanu a runga
o aua rua ki te oneone a i mahia ano hoki he koawa ki
nga taha o aua rua hei putanga mo te hinu o nga wai
horoi. I mahia ke pataka mo nga miiti me nga poaka a
i whakakapia nga taha o taua pataka ki te kakahu pua-
reare (Scrim) kia kore ai e uru te ngaro engari e uru ana
te hau pai o waho. Ko nga kai toenga e riro ana ma
nga taraka e hari ki nga raina poaka i mahia kia ma-
tara atu ano i te Kainga. Nui atu taku mihi ki nga kai-
whakahaere o taua hui ki te pai o ta ratou mahi u i rite
taua hui ki nga kainga o nga hoia e hui nei mo te pa-
kanga. E aro tonu mai ana nga Maori katoa ki nga
whakatohutohu a taku Tari a ahakoa kaore e tino horo
ana te whakahaere a etahi, ki te whakatakotoria ana e
taku Tari te Ture kaore aku awangawanga itemea e mo-
hio ana au ka oti noatu aku tono me aku tohutohu.
NGA NEEHI MAORI.
He nui aku mihi ki nga Neehi mo te pai o tu ratou
mahi a mo to ratou aronui ki te iwi Maori a kei nga wa e
pa ana te mate Taipo Piwa kitea ai te pai o ta ratou ma-
hi. Kei nga huihuinga nui ka tonoa he Neehi kia haere.
ki reira a kia haria e ia he rongoa kei tupono pa mai he

4TE TOA TAKITINI.                    Pepuere 1, 1923
mate E mohio ana au na te kaha o enei Neehi ki te
haere ki te tirotiro i nga kainga Maori, me nga tangata
e pangia ana, i kore ai e horapa haere te mate Taipo
Piwa ki nga kainga katoa a i ora ai hoki te nuinga o nga
tangata e pangia ana.
PUKAPUKA WHAKAMARAMA.
Kei roto i enei kupu (pukapuka whakamarama) te
hiahia o taku Tari ki te tuku whanui i nga tohu-
tohu me nga whakatupato ki nga takiwa katoa. E
tukuna ana enei pakupaku ki nga mema o nga Kauni-
hera me nga Komiti. E uru ana i etahi wa, nga whaka,
marama mo nga mate Uruta ki roto i te Nupepa Maori
ki te Toa Takitini, a ma taua Toa nei kawe etahi korero
ki nga marae o te iwi Maori.
Te Keehi a te Arawa Mo
Nga Moana.
I te taenga atu o Peneti Minita ki Poneke ka patai
ia mo te ahuatanga o te whakatau o nga moana o Te
Arawa. Ko te korero nui a etahi tangata i te wa o te
pooti, kua mate taua keehi, a kua kore i mohiotia he aha
ranei te hua ka puta ki a Te Arawa mo tana mahi nui
mo ana moana.
E Te Arawa katoa whakarongo mai koutou. Kua
oti te haina me te hiiri o enei korero, ara ko te moni kua
whakaaetia hei utu i ia tau i ia tau ma te Kawanatanga
ki te Poari ka whakaturia mai nei e koutou e Te Arawa
e Ono Mano Pauna (£6,ooo.) Kei a Maehe kei a Aperira
ranei tae atu ai te Mangai o te Kawanatanga ki Rotorua
ki te whakatu i te Poari hei whakahaere mo taua moni,
ara hei hanga i nga rekureihana e mohiotia ai nga hua-
rahi hei whakapaunga mo taua moni, i ia tau i ia tau.
Ko te taitara ki o tatou moana kei te Kawanatanga inai-
anei. Mehemea kaore te Kawanatanga i whakaae ki te
utu i whakaritea ai e nga kai-whakahaere o Te Arawa
ara te £6,000 i te tau, kua kore ona mana ki o tatou
moana. I te mea kua riro i a ia nga moana, ka riro hoki

Pepuera, 1, 1923TE TOA TAKITINI
i a koe ana moni. Ahakoa hinga tenei Kawanatanga,
ara mai he Kawanatanga hou kaore tenei take e taea te
whakakahore. Kua oti ke nga tiiti te haina, kua pumau
tenei take mo ake tonu atu.
I waho o te £6,000 i te tau kua whakaae te Kawa-
natanga mana e utu nga raruraru o Te Arawa ki ana roia
Hui katoa tera moni e £2,000.
E ki ana a Paora: "Hoatu te honore ki te tangata
i tika ai te honore." I te hui whakamutunga ki Poneke
i tohe te Kawanatanga kia whakahokia te moni mo nga
moana ki te £4000 piki atu ki te £5,000 i te tau. Na te
kaha me te mohio o A. T. Ngata me ona hoa. tata rawa
te pakaru o te Kaunihera Kawanatanga mo taua take.
He kawenga pea na te manawahe i te kore rakau tika
hei karo ma ratau i nga patu a Apirana me ona hoa,
whakaae ana te Pirimia ki te haina mai i tana ingoa ki
te pukapuka i mauria atu ai e Te Pere ki to ratou Kauni-
hera. Kaati i runga i enei whakamarama ka kite mai ai
koutou kaore he take e awangawanga ai koutou. Heoi
ano te mea nui inaianei ko te whakakotahi mai i o kou-
tou whakaaro mo nga kaupapa hei whakapaunga i enei
moni. Kia pai ki a marama ta tatou whakahaere i tena
wahi, kia waiho ai tena kaupapa hei mihi ma nga iwi ki
a koutou, hei tauira hoki ki etahi o tatou hapu. Nga mo-
rehu o Te Arawa kia ora katoa koutou.—Etita.
Pihopatanga o Waiapu.
Ko te rarangi tenei o nga pariha kei te nama  i  te
31 o Tihema 1922.
BALANCES PASTORATE & DISTRICT ACCOUNTS,
31st DECEMBER, 1922.—Hikurangi. £93/17/5; Kawakawa
£47/10/11; Moteo, £56/10/10; Te Kaha, £137/2/4; Toko-
maru, £53/0/4; Turanga, £l70/4/lO; Waiapu, £34/14/4;
Waipatu, £19; Waipawa, £95/14/6; Whangara, £43/0/4
Mohaka, £169/0/8; Wairoa, £158/5/7.—Total £ 1067/12/10

6TE TOA TAKITINI                      Pepuere 1, 1923
Nga Reta Tuku Mai.
'' E tautoko ana ahau i nga korero a to tatou
whanaunga a Paratene Ngata i te pepa nama 16 kia
awhinatia ta tatou pepa. E koro ma, o Waiapu nei, tena
koutou. I te mea kua kite atu kua maro mai ta koutou
hapai mai i te kupapa nei, tena ra kia kaha kia tatou
He manuhiri pai tenei hei manaakitanga ma tatou he
manuhiri paerangi hoki. No reira tukua ake te whare
me te marae ki a ia. Mo te waka taua e korero nei koe,
he tika ko te kai tena i pahure i a tatou, he to i te waka
na i ia tau i ia tau. No te wa ra no i o tatou tupuna
matua ka ngaro kei te po i tahuri ai ratou ki te whaka-
maroke i te kao hei oranga mo te waka taua nei tae noa
mai ki o tatou ra.
Mo te korero e ki nei koe me waiho i roto o Waia-
pu nei anake te Komiti hei whiriwhiri i tenei take, e
koro kaore i te pai ki oku mahara tena kei waiho hei
titiro mata-kohoka mai ma te tangata. Ina ke ki tooku
nei whakaaro, me pooti i runga i a Horouta raua ko
Takitimu he mema mo te Komiti. Ki te kitea hoki te
ata tu he aha hoki te he o te nuku atu ki waho. E hoa
ma tena ra koutou e matakitaki iho nei ki nga take nei-
Na to koutou hoa.—NA RANIERA PEWHAIRANGI, Toko-
maru Bay.
HE PANUI.—Ko nga tangata e hiahia ana ki te
Rawiri. Himene, Paipera, Kawenata ranei, me tuku mai
a ratou tono ki a—Miss K. Williams, Box 41, Napier-
MARAMATAKA.—Ko nga tangata e hiahia ana ki
te Maramataka a te Hahi me tuku atu nga tono ki, TE
RAU PRESS, GISBORNE—Ko te utu mo te Maramataka
kotahi he toru kapa (3d.)
HE PANUI HURA KOHATU—He whakaatu tenei
kei te 7 o nga ra o Maehe ka hurahia nga kahatu
whakamahara mo Tu Teira Tiakitai raua ko tona whaea
ko Ani Kanara. Ko enei kohatu kei Waimarama e tu
ana. He powhiri tenei ki nga whanaunga i tena wahi
i tena wahi ki a tae a-tinana mai a taua ra.

TE TOA TAKITINIPepuera 1,1923
Pepuere ara Ruuhi-i-te-Rangi.
TE AROHA O RANGI-NUI KIA PAPA-
TUA-NUKU.
Mo te marama o Pepuere ara o Ruuhi-i-te-Rangi
o Te Tau 1923.
Ko Uruao Te Whetu e pupuri ana i te mahana-
tanga kia mau i te whenua. Nga whakaaturanga a te
marama mo nga pai me nga kino o enei ra e 28.
O2.3.23 p.m. He ua hoihihi.
<8.8.46 p.m. Te hau N or NW he paki, S or SE he ua
•16.6.37 a.m. Hau he ua.
D24.11.36 a.m. He ua koihiihi.
1. TAITE.—Turu.    Tikina nga kai mataitai o te  moana
he awatea te tai.
2. PARAIRE.—Rakaunui.    Maroke ana te one mo te  kai
mataitai i te awatea.
3. HATAREI.—Rakau-matohi.    Ka taau te ra ka pai  mo
nga kai o te moana.
4. RATAPU.—Ratapu Tuarua i mua o Reneti.
5- MANE.—Oike.    I te awatea ki te ahiahi he pai,
6. TUREI—Korekore hahani.    He ahua ngawari.
7. WENEREI.—Korekore-piri-ki-Tangaraa.  I waenganui
po ka kai te tuna.
8. TAITE-—Tangaroa-a-mua.    He moana  kai   enei  e
toru mo te ika
9. PARAIRE.—Tangaroa-a-roto.    (pera ano.)
10. HATAREI—Tangoroa-kiokio (pera ano)
II   RATAPU.—I mua o Reneti.
12. MANE:—Oronganui. Tirohia te Inanga keite whaka-
ata i a Ruuhiterangi.
13. TUREI.—Mauri.    He hinapouri tenei.     Me tuku te
tuna-   Kei te tai ata te ika.
14. WENEREI-—Ra tuatahi o Reneti
15- TAITE-—Mutu-whenua-    Tikina ko nga kai o te mo-
ana e mahi i te awatea-
16- PARAIRE-—Whiro-    He ra kino, otira   pai  tonu mo
nga mataitai i te ra ka taau.

8TE  TOA   TAKITINI.                    Pepuere 1, 1923
\\7- HATAREI-—Tirea-    He ra kino, kua  kitea  haeretia
te marama.
18. RATAPU.—Tuatahi o Reneti.
19. MANE-—Ouenuku-   He po tuna tenei.   Whakahau
te mahi kei rokohanga e te ua.
20. TUREI—Okoro-    I te awatea ki te  ahiahi  he pai.
Kia tupato ki nga wairere-
21- WENEREI—Tamatea-Ngana.    Kei te kaha te au o te
moana.
22. Taite.—Tamatea-kani-    Kei te au te moana.
23. PARAIRE—Tamatea-kai-ariki.     He    ahua ngawari.
(Kei enei takiwa nga wairere.)
24. HATAREI—Tamatea-whakapa.   Ka rapua  ka tawi-
ritia te tuna i tenei ra.    (Ki te waimarie)
25. RATAPU.—Tuarua o Reneti.
26 MANE—Ariroa.   Ka pai tenei ra mo te wero tuna
27. TUREI—Maure.    Timata mai i te ata ki te ahiahi he
pai katoa tenei ra
28- WENEREI.—Mawharu.     Pourakatia te patu mo te
koura i tenei po !
KIA MATAARA-— Ka nui nga tohu kei tenei
marama e whakaatu ana tera e puta nga wairere mo te
tuna a tera hoki e rere te inanga, a na nga Tangaroa i
whakaatu ake kanui te pai o nga tai mo te mataitai me
te ika. E tika ana kia whakaekea nga tauranga hapu-
ku i te 7, 8, 9, 10 o nga ra o tenei marama' engari me tae
ki reira i te 5, 6, 7, 8 o nga haora o te ata, i te atatu tonu
ranei. Ko te tupato kei hori mai nga tai whakaki ki te
taha whakauta a nga tauranga ka "tureiti" pea to waka
tiki atu i nga taonga o te moana. Parautia nga maara
mo te rui karaihe, paare hei kai ma te hipi, kia ruia ai i
a Maehe. Ko nga wahi mo nga kakano riki, kapeti mai
tamua me whakapaipai i nga ra whakamutunga o tenei
marama, Me pera ano nga maara "Lucerne'' ma nga
kau miraka, kia puta rawa mai te matao kua pakari te
tupu a kaore he taru hei whakararuraru.
Ko nga Ratapu o te Wa Karaitiana kawhakaurua
hei whakamahara mo te Hapati kia whakatapua mo te
whakapono kia Manaakitia.
STICKLAND   &   BRYANT,   Printers