Rama 74. maehe 31, 1920.

Te Kopara.

Reggistered at the G.P.O. as a Newspaper.

Te Oranga mo tenei Pepa e Rima hereni mo te Tau

Te Kopara.

NAMA 74. GISBORNE. MAEHE 31, 1920

"Iti te Kopara, kai takirikiri ana i runga i te Kahikatea."

Te Paraire Pai.

KI te korero koe i te Rongo-pai tera pea ka mea koe he Paraire kino tenei ra. Ka nui nga mea kino, nga mea he kua mahia i tenei ao whakapouri, he tokomaha hoki nga tangata e tika ana kia whakawhetaingia, kia whakapiangia mo a ratou mahi pai, heoi ko to ratou utu i te tangata he tukino he mate.

Kahore kau he tangata e rite ana kia a Ihu Karaiti te pai, kahore he tangata e rite ana ki a Ia te he-kore, kahore he tangata e rite ana ki a Ia te tino hoa pai o nga tangata katoa; heoi tukua ana Ia e te Kawana, e nga piriti, e nga mano hoki kia whakamatea; ko taua tu mate hoki he mea kohuru he mea whakama. Ahakoa ra hoki, e whakaae ana tatou kia kiia te ra i meatia ai taua mahi kino he Paraire Pai.

He aha ranei te take o tenei ?

E ahei ana kia puta ake te pai i roto i te mate - ahakoa he kino, he kohuru, he take-kore te mate; e pera ana me te tangata e mate ana mo tona whenua kia ora ai te iwi i muri i a ia - No reira he pai te Paraire Pai no te mea he pai i puta ake i roto i te mahi kino.

Ko te tangata i whakamatea nei e nga tangata kino, ehara i te tangata pai anake, ehara i te tangata whaitake anake engari he kaiwhakaora, ehara Ia i te tangata hara-kore anake engari ko te tangata tahi ko te Atua. I mate Ia "te tika mo te he kia arahina ai tatou e Ia ki te Atua." (1 Pit. 3.18). I mate Ia mo tatou, te kingi mo tana iwi, te Upoko mo ona wahi. I mate Ia mo te katoa, ko Ia hoki te Upoko o nga tangata katoa. I mate Ia mou, i mate Ia moku.

Koia hoki te take i meatia ai taua Paraire kino ko te Paraire Pai. He mea pai mo ia tangata mo ia tangata. He pai no te mea te aroha o to tatou Matua i te Rangi " kihai i waiho i Tana Tama ake; engari tukua ana Ia hia mate i runga i te ripeka" mo tatou. He pai no te mea te pai o Tana Tama e tuku ana i a Ia kia mate mo tatou. He pai no te mea nga mea pai kua uakina mo tatou, ara ko te murunga hara, ko te whakatatanga ki te Atua, ko te Oranga Tonutanga.

He ra nui koia tenei; he ra whakapouri, he ra whakakoa hoki. He mea tika kia whakama, kia pouri hoki tatou ina mahara tatou ki te utu mo te koa. E te Hoa e korero nei i tenei korero he aha te mahi i meatia nei e tatou kia tau mai te aroha o Ihu Karaiti ki a tatou ? He aha hoki kua meatia e tatou hei whakautunga mo Tona aroha nui ?

Ko te ra o Tona matenga te ra o to tatou oranga. Te mea e hiahia ana Ia kia meatia e tatou, kia manakohia tona oranga, kia tangohia tona aroha, kia u i roto i o tatou ngakau, kia korero Tona aroha ki o tatou ngakau matao, ngakau arohakore, kia whakama ai mo te iti o te aroha ki a Ia, a, kia meinga tatou kia hiahia ki a Ia. Kia mahara hoki e hiahia ana Ia ki a tatou, ki to tatou aroha, ki ta tatou mahi. Ki te penei o to tatou whakaaro ka kite tatou he ra pai, he ra utu nui te Paraire Pai.

Ehara i te Ra takaro, ehara i te ra mo te mangere, mo te mahara ranei ki a tatou ake, ki o tatou raruraru ake, engari he ra e titiro ai tatou ki te Ripeka o Ihu, ki to tatou ahua hoki i te aroaro o taua mea aroha.

Ka pehea tau mahi e hoa a te Paraire Pai a tenei tau ? He mea pai kia noho tahi koe me tau Paipera, kia ata korero i nga upoko e whakaatu mai ana i aua tukinotanga, a, rapua hoki te tino tikanga o aua mea. Whakina atu hoki ou hara ki te Matua, kia murua ai.

Haere hoki ki te Whare o te Atua, a, uru tahi ko nga tuahine ko nga tungane i roto i a Te Karaiti ki ona pouritanga ki te whakawhetai hoki ki a Ia.

E rua nga mea e tika ana kia tono atu koe ki te Atua kia meatia e Ia ko te Paraire Pai te take, ara kia kino rawa koe ki te hara - kia nui rawa hoki te aroha ki te Kai-whakaora.

Heni Houkamau.

NO te Manei 22 o nga ra o Maehe nei ka mate tenei rangatira nui o Ngatiporou, a Heni Houkamau. He uri tenei wahine no nga rangatira o Ngatiporou tuku iho tuku iho tae mai ki a ia kua tangohia atu nei. He wahine i arohanuitia e tona iwi tae atu hoki ki te iwi pakeha mo ana mahi nunui, takoha whenua, me era atu mea katoa. Ko tona papa ko Te Houkamau, rangatira o Ngatiporou katoa, e mohiotia ana e te katoa tona piri pono ki te Kawanatanga, inahoki koia tonu te hoa o Meiha Ropata i whawhaitia ai te Hauhau. 

He tino pai te WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE mo te rewharewa me te taewa.

Tahua Moni ma nga Hoia.

Ki te Etita o Te Kopara.

E HOA tena koe, mahau e tuku atu ki roto i Te Kopara I aku kupu ruarua, he whakamihi naku, he tautoko hoki i nga motini e wha i paahitia i te Hui Topu o nga Hapu o Heretaunga i kitea iho nei e au i roto i Nama 71 o Te Kopara, Ko aua motini he motini whakaoreore i te Komiti tieki i nga whakahaere o te Tahua moni ma nga hoia.

Taku whakamihi he hohoro no te ngakau mahara i uru ki roto ki nga hapu o Heretaunga ki te whakaoreore i taua Komiti. He whakatauki no Nehera: "Waiho tonu e werawera ana ha whakaoreore koi tukua kia mataotao papaki rawa atu ka ma kopare." Te rua o aua whakatauki: "Era Taane hokia . . " No reira kia ora nga hapu o Heretaunga mo te taha whakaoreore.

Na ka huri ake au mo runga i taku tautoko i nga motini e wha, taku tautoko tuatahi me hoki rawa atu e au ki nga patai a F. Peneti (Etita o Te Kopara) i roto i nga Kopara o mua tata ake nei, i penei te aronga o aua patai he aha te hua o te Tahua e whakaputaia ki nga hoia Maori, ako awhea te wa e whakaputaia ai, ko te take i hoki whakamuri ai aku korero mo nga patai a Peneti he kore kaore i whakautua aua patai, mehemea pea i whakautua wawetia e kore e whakaurua e te Hui Topu o nga hapu o Heretaunga ki roto i te wahanga whakamutunga o ta ratou motini tuatoru enei kupu, " Kei waiho kia roa ka kore rawa ai he toenga, mate tangata, mate tahua."

Na mo runga i taku tautoko i nga motini e wha, me whakapoto noaiho e au, no te mea e rua tonu nga tino take o roto i aua motini tuatahi ko te tono a te Hui Topu i roto i te motini tuarua, " Kia whakaputaia e te Komiti he ripoata o nga whakapaunga me nga itarete o te Tahua ia koata ia koata o te tau."

Ko te rua o nga take ko te tono i roto i te motini tuatoru, " Mehemea kei te mate nga moni o te Tahua i te pohehe o nga whakahaere a te Komiti me hokohoko nga whenua me nga kararehe i raro i te mana o te Komiti." No reira e tautoko ana au i nga take e rua o aua motini, ara kia whakaputaia e te Komiti he kaute tika ia koata ia koata. Naku ake tenei me uru ki roto i taua ripoata a te Komiti nga ingoa o nga whenua kua tangohia mai mo nga hoia, me te whakamarama ano i roto i taua ripoata he pewhea te taitara o nga hoia ki ia whenua ki ia whenua, a me uru ano ki roto i taua ripoata a te Komiti te ahua o te whakahaere a te Komiti, i nga kararehe o runga i aua whenua, a mehemea ranei kei te rite te mohio o nga mema katoa o te Komiti ki nga whakahaere o nga kararehe o runga i aua whenua kaore ranei,

Mehemea kaore i te rite te mohio o nga mema o taua Komiti, ko tetahi anake, ko etahi ranei, he pai ke atu me pooti ano he mema hou hei nga mema e rite te kite i nga whakahaere o nga kararehe o runga i aua whenua. A kaati ki te kore e taea tera huarahi he pai ke atu te heke iho o tetahi o nga "Anahera a te Atua" hei hoa tieki mo nga mema o te Komiti e tieki ana i nga whakahaere o nga kararehe o runga i aua whenua.

Na mo runga i te rua o nga take e ki nei i roto i te motini tuatoru, "ina kitea kei te mate nga moni o te Tahua ite pohehe o nga whakahaere a te Komiti me hokohoko nga whenua me nga kararehe o runga." Taku tautoko mo tena take, me he mea kei te pera kei te mate nga moni i nga whakahaere pohehe a te Komiti ko tona tikanga ano tera me hokohoko nga whenua me nga kararehe o runga, no te mea kaore hoki he koiwi o tai o te kuia o tai o te korua i ko atu ki te kohi moni hei whakatikatika mo nga wahi kua mate pohehe i nga whakahaere a te Komiti, mehemea ano ia kua pera. Heoi hei konei mutu ai, kia ora nga hapu o Heretaunga. Heoi.

Na HENARE RUKUATA.

Rangitukia, Tihema 30, 1919.

HE RETA TUARUA.

Ki te Etita.

E HOA tena koe. He whakaatu i na kupu a te Hui i tu ki Maunapohatu a Te Rua, ara i te Hui Topu a Tuhoe-Potiki. He wakatopu i nga Hapu o Tuhoe kia kotahi te whakapono, ko te aroha kia mau ki na iwi o te ao, tae atu ki to tatou Kini ki a Hori, me to tatou Kawanatana. Kaati tena.

Ko te Hui a Tuhoe kei Te Whaiti-nui-a-Tia. Te rua kei Waikare-moana i a Maehe. Ko na take ko na moni ma na Hoia. He whakaaro no Tuhoe kua puta pea na moni ma na Hoia o te Tai-rawhiti, kaore ranei. Kei te Hui ki Waikare ka whakahaerea taua take. Heoi ano.

Na TUPARA TAMANA.

Hurahanga Pohatu.

HEI te 10 on nga ra o Aperira e heke iho nei ka hurahia te kohatu whakamaharatanga ki a Nikora Tautau. Ko te Kohatu kei te noho ea tonu i ona whanaunga no reira ko nga kohikohi o taua ra ka ahu katoa mo te tahua oranga Minita o te Pariha o Tokomaru.

He Reta tuku mai no Wharekauri.

Ki te Etita o Te Kopara.

MAU e whakatangitangi atu nga kupu e whai ake nei, ki te manu nei ki a Te Kopara, hei tangi haere mäna i roto i nga koawa, i nga wharuarua i runga ano hoki i nga maunga, whakaheke atu hoki ki nga takutai moana o Aotearoa me Te Waipounamu. I te mea kei te mohio atu ahau ki a koe e Te Kopara, e kore e taea e koe ta te Ruru mahi te tangi i roto i te pouri, penei kua ki atu ahau ki a koe kia haere hoki koe ki roto ki nga ana, ki nga rua o nga maunga tangi ai. Kaati, me ata waiho atu i kona tiro hura mai ai i roto i te pouri, ka kore ratou e kite i a koe, e rongo i a koe e tangi ana i au tangi whakamiharo. Ehara i a koe te he, ehara hoki i a au te he, erangi no ratou ano, he wehi rawa ki te rima herengi, koi riro i a koe mo nga marama tekau-ma-rua. Na e hoa ma kaati te whakapoururu i roto i nga ana i nga rua o nga maunga, puta mai ki waho, akiria atu to rima herengi, a ko reira koe whai mana ai, ki te whakatangitangi i a Te Kopara, penei me ahau e whakatangitangi nei. Hei aha ! hei whakapiki i nga kai e kainga atu nei ki te kopu, kia kai hoki nga whakaaro ka ora nga roro o te mahunga. Erangi kia rite ano nga kaima nga whakaaro kia penei me nga kai e kainga nei mo te kopu; ara ko te paraoa no Oamaru, ko te huka no Akarana, ko te tii no Hainamana, ko te pata no Taranaki, ko te tiamu mo Whakatu (Nelson), me te tini noa atu o nga ahua kai e kainga ana e tatou, ehara i te whenua kotahi, a i te waahi kotahi ranei. Waihoki ki te maranga tatou katoa ki runga whakatangitangi ai i a Te Kopara, ka kite nga kanohi o ia takiwa o ia takiwa, o ia whenua o ia whenua. Ko reira ka kai nga whakaaro ki nga hau mai o waho; ka tae ki nga roro o te mahunga te hau angianga. Ko reira huri whakaaro ai, ka mahi te tinana katoa o te tangata, he oranga kei roto i tena. Ina hoki te tangata nei a R.T.K. E korero nei i Te Kopara nama 66 i tona rongonga i nga kupu a Takuta Gunn mo te pai o te whakatupu me te pakari o nga tamariki Maori a e whakaatu nei hoki ia i te ahua o nga kai nana i pakari ai nga tamariki o Uawa. Kei te tika ano pea, na nga kai e tataria mai nei e R.T.K. i pai ai te whakatupu te pakari o nga tamariki Maori. E hoa e R.T.K. ko te tino taha o nga tamariki Maori i pai ai te whakatupu he toto taku iho no nga tupuna, na reira o taua tamariki i pai ai te whakatupu te pakari hoki o nga tinana. Erangi ki taaku whakaaro, kei te hoki haere taua pai whakatupu taua pakari i runga i a taua i te Maori anake, erangi pea me whakaranu te toto Maori ki te toto Pakeha ka tahi pea ka u taua pai whakatupu taua pakari i runga i o taua uri e haere mai nei. Kia rua ai nga taha, mo te huri atu ki nga kai a te pakeha, ki nga kakahu o te pakeha, e noho ana i roto te taha pakeha. Mo te kai i ana

kai whaka pirau, i te waipiro, i te tiihi kii i te iro, i te peihana, i te koera, manu whakapira; hei kakahu hoki i ona kakahu, hei kokomo i ona puutu roiroi kia kiki ki runga i nga waewae ka kore e tae he toto Maori ki nga matimatihao o nga waewae. Haunga hoki te taha Maori nana tana kai te koura tatawai te kina tatawai te tini noa atu o a taua nei kai reka. Kaore he paitini (ara poison) pera me te miiti whakatakoto ki nga kapa me nga ika e kiia nei (tinned fish). Na e hoa ma ki a au nei he korero pai rawa nga korero a R.T.K. e tatai nei i a taua kai. Ko tenei taonga ko te kai ko te hono tonu tena o te tinana o te tangata mai o te whanautanga o te tangata a mate noa. Ko nga kai te hono o te tinana katoa o te tangata. Ko nga waewae te hono o nga kanohi raua ko te ingoa o te tangata. Ko nga taringa te hono o nga whakaaro o te tangata. Waihoki, ko ta tatou katoa kia kaha ki te whangai i ta tatau manu i a Te Kopara kia kaha ai ia ki te torotoro i o tatou kainga. Notemea e matau ana tatou, ka nui te kai, ka ora te tinana. Ka taea nga mahi te mahi, a ka nui atu te pai, ka tipu whakarunga nga mea katoa. Koi mea o tatou ngakau, ma Te Kopara e pai ki a tatau, katahi tatau ka pai ai ki a Te Kopara. Kaua tatou hei pera, notemea kei a tatou nga pai katoa mo Te Kopara. Kei a tatou te kai maana, kei a tatou nga korero maana, kei o tatou marae maha, he okiokinga mo ta tatau manu. Ka tä ai tona manawa i te hau kino nei, ia uru karaiona. He pera a te pakeha taonga nupepa i tipu whakarunga ai; ko tatou ko te Maori kotahi ano ta tatou nupepa e tata ana te riro mate kai kore e patu. Ina hoki ka tae mai ana te meera mo Wharekauri nei ka kite au i te hanga nei i te Maori e waha ana i te nupepa pakeha whaikawe rawa kia taea ai te waha ki te kainga, manga tamariki i hoki mai i te kura nga tuhituhinga e korero puku ki a ia ano, manga kaumatua noho kainga ko nga whakaahua, te mea takoto noa kite kanohi. Nä, e hoa ma, e nga mokopuna a nga tupuna e kore pea tatou e tu i te tunga o te pakeha, ahakoa pewhea te roa o to tatou kopikopiko noa iho i te taha o te iwi nei o te pakeha, e kore e taea. Ahakoa i tae taua ki nga kura nunui, e kore e taea, notemea kaore he kai whakaatu i waenganui i nga reo e rua, ara ko nga mea o tatou kaore i nga kura kei te kukume whakamuri, ko nga mea o tatou kua whiwhi ki nga matauranga pakeha kei te kukume whakawaho. Ko tatau kaumatua te tumau o nga taha e rua. Kei waenganui e ruarua ana, tahuri atu, tahuri mai, te mohio, kei hea, a ki hea. Ki toku nei whakaaro he korero ma tatou kia tatou ano rauna noa te ao Maori ka tahi pea ka kitea he tahuritanga tuturu e mutu ai te ruarua. Ki te kore e taea, waiho ano i to taua nei reo i to te Maori he reo mo tatou te reo kaore e mohio ki ko atu, ki ko mai. Ko tahi tonu taana e matau ana ko te kupu nei: " Kororia ki te Atua i runga, maungarongo ki te whenua, whakaaro pai ki nga tangata katoa." Ka

mutu e hoa ma te korero e taea e te reo Maori. Ka mutu hoki te nupepa e rite ana ki te tangi a to reo, ko Te Kopara. Tera pea he hoha nga tangata ki taaku hokihoki tonu o aku korero mo Te Kopara. E kore e taea e au te kore te hokihoki, notemea katahi au ka kite iho i nga take i hiroki ai ta tatou manu. Kei te rere noa ia ki etahi o tatou marae, erangi kaore e whangaia ana e taua ma. Katahi te hanga whakama ko tenei, ka peka he tangata ki to whare, whangainga ki te kai, ko te taonga tenei o tatou tupuna, e kore e tika kia warewaretia haere ake nei.

Na T. H. MATAIRA.

Te Kareotemoana, Chatham Islands. 14/12/19.

Te Aute Kareti me Hukarere.

NOTEMEA kua piki rawa te utu mo nga ahuatanga kai katoa, he nui te pouri o nga mema o te Poari o Te Aute me Hukarere ki te whakaatu kua nekehia te utu mo te noho o te tamaiti ki te £20 i te tau, a ko tenei moni me utu i nga ra timatanga o ia hawhe-tau. He whakaatu ano tenei ki nga matua o nga tamariki, mehemea ki te utua tenei moni i mua atu o te 10 o nga ra o Maehe me te 10 o nga ra o Akuhata ka whakakorea te £2/10/- i ia hawhe-tau, kia noho ai ki te £7/10/- o te utu mo te hawhe-tau.

Kua waiho ma te tari o te Hahi i Nepia (Diocesan Office) e tukutuku atu nga kaute a muri ake nei, a ko nga moni hei utu mo nga raruraru o nga tamariki i Te Aute me tuku mai ki te Hekeretari, ara me penei:

The Secretary,
Diocesan Office,
P. O. BOX 227, Napier.

Pitopito Korero.

Nga Hoia mo te mahi Minita.

Tera kei te haere i roto i nga rohe katoa o Ingarani tetahi reta he mea haina na Tianara Haika, tumuaki o nga ope whawhai a te Ingarihi i roto i te whawhai ka taha ake nei, me nga Tianara tokoiwa i raro i a ia. Ko te take o taua reta, he tono na ratou ki te iwi nui tonu kia kohia he moni kia £600,000 hei oranga mo nga hoia i hoki mai i te pakanga e haere ana mo te mahi minita. Kei te toru mano nga taitamariki hoia o Ingarani kei te hiahia ki taua mahi.

Hui ki Motiti.

I TU he Hui ma Te Patuwai ki to ratou moutere ki Motiti, i te Ra Whanautanga o to tatou Ariki. He nui te tangata i tae ki taua hui. E 80 o Whakatane ake. me Ngai Te-rangi, me Te Arawa. Ko nga take o taua ra he marena katahi, he whakariterite i te marama mo te whakapuaretanga o to ratou whare-karakia ka rua, he whakawatea i etahi raruraru i waenganui i a ratou ka toru. E wha nga kapara i marenatia. Ko nga minita i tae ki taua hui ko Rewi Wikiriwhi o Whakatane, ko Te Waaka o Tauranga, ko Waewae Ratapahi o Motiti. Hei te 11 o nga ra o Aperira ka whakapuaretia te whare-karakia o Te Patuwai. Ko te take tuatoru he raruraru i waenganui i a Waewae raua ko Te Waaka. No te whiriwhiritanga i taua take ka tu a Te Waaka ka tono kia utaina ki runga ki a ia te raruraru nei. Ka hariru nga tangata nei ki a raua, whakau rawa i o raua ihu, me te tangi o te umere a te iwi katoa. Kia ora e hoa ma!

He Whakahe.

Ki te Etita o Te Kopara.

TUKUA atu tenei whakamahara ki runga i a te Kopara kia whakatikaia etahi o nga mea he, ara ko nga pepa e tae mai ana ki ahau ko te pepa tuatahi kua meinga ki muri. No reira whakatikaia ano kia kore ai e takahuri kia tawharau ai te haere mai a te Kopara kia te Waaka Te Arakai i te riu o Taupo. Ko tetahi hai whakatika ma te Kopara, ki te mutu te haere a te Kopara ki te tangata, me whakamau he kawa whero ki waho kia mohio ai te tangata kua mutu te haere o te pepa ki a ia. Koinei hoki te take i nama ai ahau kia te Kopara kihai ahau i mohio kua taka tenei kai poka. Kia ora te Kopara kaua hai pouri.

WAAKA TE ARAKAI. 
Taupo, Tihema 1919.

[ I runga i te mea i te haere ke nga Kai-mahi o Te Kopara i ta ratou hararei, tino mahi nui te Kai-perehi ki te rapu korero mo ta tatou manu i nga nama o Hanuere me Pepuere. Kati kei te pai nga take o te reta i runga ake nei, a i tenei wa kua tae katoa atu pea ana pepa ki a ia. I te mea hoki kahore ia i te nama ki a Te Kopara, kahore he take o te whakamau i te " kawa whero" ki nga pepa e tukua atu ana ki a ia. Engari mehemea ki te nama ia ki Te Kopara ka tere tonu te tae atu o tetahi whakamahara ki a ia.]

Nga Whakatau a Tiati Tione.

Ki Te Kopara. 

I KITE au i nga kupu whakamihi mo Tione, Tiati Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i te Nama (72) o Hanuere nei, i mea ai te kupu ka tika te tuunga o Tione hei tumuaki he marama no ana whakatau, " marama kehokeho." He mea tika te whakamihi mo te tangata he mea ngawari tena, engari ko te whakahe he me a uaua rawa. E ki ana ko te Paipera me hoatu te honore ki te tangata i tika ai te honore. Engari ki taku whakaaro he whakaaro tuturu no toku ngakau, i whakahaputia i nga tau maha ka pahure nei a tenei kua whanau i tenei ra, hei titiro ma te tangata, hei whitikanga hoki ma te ra. Kei kona pea kei Turanga na e "marama kehokeho ana" nga whakatau a Tione kei tenei takiwa kei au kei Ngatiporou kahore i te kehokeho engari kei te pouri - pouri tuaikerekere. A ki toku whakaaro kei te pena ano ki etahi atu takiwa, kua rongo hoki au i pitihana etahi takiwa ki te Paremete mo nga whakatatu a Tione kia tirohia ano kia uiuia. He pono kua whakaungia e te Kooti Piira etahi whakatau a Tione. Ko te hunga kooti whenua e marama ana he pupuri ta te Kooti Piira i nga whakatau a te kooti o raro ma te tino pohehe tonu o te whakatatu ka turakina ai e te Kooti Piira chara i te mea ma te tika rawa. I te mea e tu ana ano a Tione hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori i turakina etahi o ana whakatau e te Kooti Piira i turakina ai he " marama kehokeho" no te he. Ko tana whakatau mo Puhunga i whakahokia e te Kooti Piira kia tirohia ano e te kooti o raro. Na, he tino he tenei. I te whakawakanga o te Pakihi e te Komiti Poraka a Apirana Ngata he nui te wahi o taua whenua i riro i a Wiki Matauru, he rangatira no Ngatiporou, he rangatira piri-pono ki a Kuini Wikitoria. I te murunga o nga Komiti Poraka ka kootitia ano taua whenua e Tione, ka toroa e ia a Wiki Matauru ki waho. No te piiratanga ka hinga te whakatau a Tione, ka tika ta te Komiti Poraka, ka rite hoki ki ta te nui i mohio ai; 1400 nga hea i a te Matauru. I muri iho ka kootitia e Tione a Marahea ka turakina a Mokena Kohere, ka kiia e ia he noho noa iho i runga i te aroha, kahore he take ki te whenua. No te piiratanga ka hinga ano a Tione ka kiia e te Kooti Piira he tangata whai take tonu a Mokena Kohere ki Marahea. Ka rua nga matenga o Tione i te wa poto. I noho roa a te Matauru ki te Pakihi he urupa tona kei reira, otira kihai i whakaarohia e Tione. Ko Paama raua ko Rohana nga tiati o te Kooti Piira. Ehara tenei i te korero paki kei nga pukapuka o te kooti e takoto ana. Na reira au i mea ai kahore he "kehokehotanga." o nga whakatau a tena pakeha ki tenei takiwa engari pea kei kona e "kehokeho ana." He Tione ke pea ia tena, he Tione ke tenei.

I te whakatau a Paama raua ko te Rohana mo Marahea i ki raua he tangata whai paanga ano a Mokena Kohere ki Te Marangairoa ara ki Te Kautuku. Tena no te kootitanga a Tione i Te Kautuku ka patua e ia a Mokena Kohere raua ko tona tamaiti ko Mohi Turei; ka riro nga pa maioro o o raua tipuna, nga kainga i oke ai raua, me o raua urupa e toru, motuhake no raua anake kahore he tupapaku o te hunga i tu i aua urupa. Ko tenei whenua ko Te Kautuku na Mokena Kohere i here, a ko tetahi wahi na Mokena i tuku ki a Kuini Wikitoria mo ake tonu atu. No te tau 1886 ka whakawakia e te Komiti a Raniera Turoa tetahi wahi o Te Kautuku ko Tatau te ingoa, whakataua ana ki a Te Hati Rairi, ko Te Ritenga tona tipuna. I muri mai ka kootitia e Tione taua wahi ano a Tatau ka hapainga e te tamaiti a Te Hati Rairi he tipuna ke mo taua whenua ano, ko Te Rangimakauea. Na ka tu ano te keehi a te tamaiti i raupatu ra i te take a tona matua. He take ke ta te papa he take ke ta te tamaiti, ko te whenua ia kotahi ano otira wini katoa raua. No whea mai tenei tikanga ? Ko wai hoki te kooti e whakaae ki tenei tu ahua? Heoi ano ra ko Tione anake. Tena kei hea te "marama kehokeho ?"

Ka tu nei a Tione hei tumuaki ka tonoa mai e ia ko Rohana raua ko Makomiki hei titiro i te whakatau a Tione ano a to raua rangatira. I taitaia e aua pakeha ko nga whakatau a Kiriwheta ko a Tione kahore, heoi ano he manihinihi noa iho, e kore hoki raua e ahei ki te patu ano i nga whakatau a te Tumuaki, kei mate ko raua ka porahurahu noa iho ka rorirori noa iho te ahuatanga o te Kooti Whenua Maori. Ko tetahi kua taupapatu ke nga whakatau a Tione, a Makomiki, a Te Rohana mo Te Poroporo i mua atu. Ko te hiahia pea o te Kooti Piira me pitihana ki te Paremete, kaati e pitihana ana nga uri o Mohi Turei raua ko Mokena Kohere kia whakahokia mai ko o ratau urupa noa oti, engaringari.

E Te Kopara, kei wehi koe ki te ta i enei korero, he take tenei e pa ana ki te iwi nui. He pai ko au anake kei te mate. Utaina mai ki runga i taku upoko te he te tika ranei o aku korero. Otira ma wai e whakahe ehara hoki i te korero ngaro ?

REWETI T. KOHERE.
Te Araroa.

HE PANUI.

Ko te tangata e hiahia ana ki te hoko Paipera mana me tahituhi ki a Rev. F. SPENCER, Whanganui. Kei a ia nga Paipera me nga Kawenata, nga mea kiri noa tae atu ki nga mea pai rawa.

Pitopito Korero. 

Te Whare-Karakia o Korareka.

Koia nei pea tetahi o nga whare-karakia tawhito kei Niu Tirani nei inaianei. He mea hanga tenei whare-karakia i te takiwa e hou ana nga mea katoa, te Whakapono me te Kawanatanga, a i kite ia i enei mea e rua e tupu haere ana tae noa mai ki roto i enei ra. Kua tae te Whakapono ki nga wahi katoa, kua tae te Kawanatanga ki nga turanga teitei, kua kitea e te ao katoa. Ka 90 nga tau i tu ai tenei whare-karakia na reira kua tino koroua. I te takiwa i whakaturia ai ia, ko Korareka te taone nui katoa, a koia ra te pou o te Kawanatanga.. Kahore ano he Akarana kahore ano he Poneke. No muri noa mai nei ka nekehia mai te tuuru o te Kawanatanga ki Akarana, a i konei ki Poneke. No te 30 o nga ra o Hanuere 1840, ka panuitia e Kapene Hopihana, te Kawana tuatahi o Niu Tireni, i roto i tenei Whare-karakia te porokarameihana o te rironga o Niu Tireni ki raro i te mana o Ingarani. Kati i tenei wa kei te whakahoutia taua whare-karakia, a he nui hoki te hari i te tika o te whakaaro o te Kawanatanga mana tetahi wahi o te wkakaoranga ma te Whakapono tetahi wahi. Ka homai e te Kawanatanga he pauna mo te pauna, kaua e neke atu i te £200. Kei runga tonu i nga pätu o te whare-karakia e mau ana nga maaka o nga matä o te whawhai a Heke i te tau 1845. KO aua maaka ka waiho tonu hei whakamaharatanga ki nga whakatupuranga o muri nei. E kore e whakarereketia te ahua o roto, engari ka waiho tonu i tona ahua tuatahi, heoi ano ko te whakahou i nga mea katoa. 

He Moni Aroha.

Kua tae atu etahi takoha moni e rua ki a Atirikona Curzou-Siggers o Otepoti, na etahi tangata rangatira kahore i homai i o raua ingoa. Ko te ahua o te whakapaupau i aua moni koia tenei: Ko ta te tuatahi, ko te moni hua £10 o tana moni ka hoatu e ia i nga tau katoa hei utu i tetahi o nga minita Maori o te Pihopatanga o Waiapu kua tae ki te turanga piriti, mehemea ki te kohia e te pariha a taua minita tetahi atu £10 hei whakaki mo taua moni. Ko te tangata tuatahi hei hoatutanga i taua moni ko Rev. Hemi Huata, engari kia tae atu ra ano te £10 o taua pariha. Ko ta te tuarua: ko te moni hua £15 o tana moni me hoatu i nga tau katoa ki te minita o te whare-karakia nui o St. Matthew Otepoti, ma taua minita e whakapau mo tetahi mea mo roto i taua whare-karakia. Ko Atirikona Curzon-Siggers tonu te minita o taua whare-karakia inaianei. Ko te take o tenei moni takoha, he whakamoemiti nana ki te Atua mo te whakaoranga o tana tamaiti i roto i tetahi aitua o te pakanga ka taha ake nei.

HE TURE TUTURU.

1. Kotahi putanga o TE KOPARA i te Marama.

2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te tau, me nooti o te poutapeta me pane kingi ranei.

3. Ki te hiahia te tangata ki te tango i TE KOPARA me tuku mai e ia te moni i roto i te reta whakaatu mai ki a

TE KOPARA,
Te Rau Press,
6 Berry Street,
Gisborne.

4. Ko nga korero katoa e hiahiatia ana kia tangia ki TE KOPARA, me tuku ki te Etita, ara kia

Rev. F. A. BENNETT,
Kohupatiki,
Clive, Hawke's Bay.

HE PANUI.

Ko nga tangata e hiahia ana ki te Rawiri, Himene, Kawenata ranei me tuku mai a ratou tono ki:

MISS K. WILLIAMS,
P. O. BOX 41,
HUKARERE, NAPIER. 

Ko nga utu enei:

He mea nui, kiri noa, 3/.
Rawiri & Himene, kiri noa, 2/.
He mea nui, kiri whero, 3/6.
Rawiri & Himene, kiri where, 3/.
He mea nui, kiri pai, 4/6.
Rawiri & Himene, kiri pai rawa, 6/8.
He mea nui, kiri pai rawa, 6/6.
Rawiri, Kawenata & Himene, kiri whero, 4/6
He Kupu ma te Ngakau Inoi, 3d.
Rawiri, Kawenata & Himene, kiri pai rawa, 7/6

Maku e utu te pane kingi hei tuku atu i nga pukapuka ki a koe.

He whakamahara tenei kia koutou: ara i runga i te mahi a te whawhai nei ka piki te utu o nga mea katoa. Na reira ko nga pukapuka katoa e perehitia ana i konei, ahakoa pehea te ahua ma te hunga e hiahia ana, ka ahua rahi ake ano te utu e taea hoki te aha. Engari kei roto i enei tau e heke iho nei tera e hoki ano te utu o nga mea katoa ki to mua ahua.

KOMITI O TE KOPARA.

Etita: Rev. F . A. Bennett, Kohupatiki, Clive, Hawke's Bay.
Komiti o Heretaunga: Paraire Tomoana, Taranaki Te Ua, Tuahine Renata
Mohi Te Atahikoia, Hori Tupaea, & Ihaia Hutana.
Komiti o Te Rau: Revs. Matene Keepa, W. Tureia Puha, Tamati Te Kanapu
Wi Paraire Rangihuna & W. Panapa.

Printed and published by HERBERT WILLIAM WILLIAMS, at Te Rau Printing Works
Berry Street, Gisborne. New Zealand. March 31, 1920.