Nama 23.

Hepetema 1915.

Te Kopara

Te Oranga mo tenei Pepa e Rima Hereni mo te Tau.

Te Kopara.   

NAMA 23. GISB0RNE, HEPETEMA 1915.  
"Iti te Kopara, kai takirikiri ana i runga i te Kahikatea."  

NGA RONGO WHAWHAI.  

KA nui te ahua pai o nga rongo korero mo Ruhia e whawhai mai nei ki a Tiamani me Ahitiria. Mai i a Akuhata tae mai ki naianei kua 40,000 nga Tiamani me nga Ahitiria kua riro herehere mai i a ia. Kei te heke haere te kaha o Tiamani ko to Ruhia kei te piki haere. Kei te  whakaaroaro a Tiamani inaianei ki te mahi mana mo muri atu i tenei i te mea kua kaha kore haere nei ia. E rua nga mea hei mahinga mana inaianei; tuatahi he keri awa hei nohanga mona i te wa o te hotoke, kia hori ake ra te hotoke ka  whakahaere ai ano i ana kokiri nunui; tuarua tetahi mahi mana  he hoki ki te hauauru. E rua enei mea he mea uaua katoa. No te mea ki te noho ia i reira kia hori ake te hotoke e kore e tau tana noho i a Ruhia, ka mahia tonutia ia e Ruhia kia whawhai ka puiaki hoki ki a Ruhia te whawhai i te makariri. Mehemea ranei ki te hoki whakamuri ia e kore ia e hoki maori noaiho no te mea ka whaia haeretia ia e Ruhia. Kei te pakanga tonu raua inaianei a hei enei ra tata e heke iho nei te tino mohiotia ai ka pewhea te ahua o te pakanga i tera taha. Ko te mea ia e tino marama ana ko tenei ara ahakoa pewhea te whai a Tiamani kia tino mate a Ruhia i a ia e kore rawa e mate i a ia. Hei konei ka hoki atu ta tatau titiro ki nga whiriwhiringa a te ngakau o mua ra, ara ki te kaha o Tiamani ki te whawhai haere atu ki a Ruhia me te kaha hoki o te hoki whakamuri haere o Ruhia. Tetahi whakaaro hoki a tatau i mua ra kei te tino karia haeretia nga kauae o Ruhia e Tiamani. Ta etahi whakaaro ia ara ta nga mea titiro hohonu he tiriki te mahi a Ruhia, e arahi haere ana i a Tiamani kia tae ki tana wahi e whakaaro ai hei mutunga mo te arahi ka mutu ai kua tino marama i tenei ra he tinihanga te mahi a Ruhia i a Tiamani. Ko te whai a Tiarnani i mua ra kia tino pari i a ia nga kauae o te ope nui whakaharahara a Ruhia i runga i tana whakaaro mehea ki te mate i a ia taua ope ka kore he mea whakararuraru i  a ia i te Rawhiti katahi ka kaha ki te whakapau i ana tangata ki te hauauru ki te whawhai atu ki ona tino hoariri kino ki te Ingarihi raua ko te Wiwi. I tenei ra kua kite tatou i te matenga roto o tenei wawata a Tiamani i te nui  

hoki o tona matenga i te kawenga kia tutuki taua whakaaro ona. Ahakoa te hoki haere o Ruhia, he hoki mohio he hoki marama. Tona tino mohio nona ki te takiri i ana ope e kore ai e nui te hinga; engari i o raua pakanga katoa ko Tiamani ko Tiamani tonu te mea e nui ana te hinga i a ia. Tetahi o nga mate o Tiamani ko te kore kiko ki a ratou o nga pa o Ruhia i riro mai nei i a ratou i te mea kaore rawa tetahi mea totika i mahue i a Ruhia ki roto i aua pa; ko nga pa anake i mahue iho i a ratou kia tu tahanga ana. E hara tenei i te mahi hou na Ruhia inahoki ra i te tau 1812 ka peneitia ano e ratou a Naporiana; a he tuarua tenei no ta mahinga i taua mahi. Ko Tiapani kei te tino kaha ki te whakawhiwhi i a Ruhia ki te paura ki te mata. Nga whare hanga pu, hanga hoki i era atu mea whawhai kua whakahaua e tona kawanatanga inaianei kia whakatungia 1200. Kua tangohia tonutia e te Ha, ara e te kingi o Ruhia, ki a ia te whakahaere o ana hoia inaianei; kua whakaritea e ia te Atitiuka Nikorahi he wahi ke. I tae he mihi ma Kingi Hori V. ki te Ha me tana inoi kia mankakitia te Ha i roto i ana hanga katoa, i ana whakahaere e te Matua i te rangi.

TE TAUA MAORI TUARUA.

NO te Paraire te 18 o nga ra o tenei marama ka heke iho te Taua Maori Tuarua i Akarana ki Poneke. Ahakoa he kite tonu te mahi a nga tangata o Poneke i tenei mea i te hoia e whakatutu ana e haere ana i o ratou tiriti kei te kitenga i te Taua Maori Tuarua e whakatutu ana, e haere ana ka miharo, kotahi tonu te korero a te tangata ka mutu pea i te Taua Maori Tuarua. Ahakoa nga ope katoa o mua atu pakeha tae atu ranei ki te ope Maori tuatahi kaore rawa tetahi hei rite mai ki te Taua Maori Tuarua. Te papai o nga apiha hangaia te roroa te ataahua hoki o te tangata kaore i arikarika; tae atu ki nga paraweta he pakari katoa. E kiia ana hei te haere ka mau te wehi o te karawhiu o te ringariga o te waewae; kaore e taea te whai atu. Tetahi i tino mihia ai ratou kei te poto noa o te wa i tereinatia ai ratou i Takapuna; otira i a ratou e haere nei i Poneke me te mea nano tera kua kikohungatia ratou ki taua mahi. Tae atu ki tana kai a te haka kaore he tatanga mai o te Taua Maori tuatahi. I tino ingoa nui te Taua Maori Tuarua a ko te tumanako o to ngakau kia hira noake ano a ratou na mahi i nga mahi a o ratou hoa e whawhai mai ra. Kua haere tonu ko te Atirikona Hokena hei minita mo ratou, he waimarie nui tera no ratou i te mea ko Te Hokena tonu tetahi o nga kai-whakahaere kaha i roto i te Hahi Maori; tuarua e mohio ana ia ki nga.

TE RORU HONORE O TE TAUA MAORI.

KO nga taotu enei kei Merita inaianei (Hepetema 16), ara:

NGORE, MANGAROA, WHARE PAKINA, R. DEVON. 
Lance-Corporal P. WAIHAPE.

Kei Bristol, Ingarani, ko enei
Sergeants AHERE, TE  KOARI, HOHEPA.

Kua rere atu i Merita ki Ingarani
Signaller MATINE TAUA.

O nga Apiha kei Merita inaianei ko enei ara
Captain PIRIMI TAHIWI.
Lieutenant COUPAR, Lieutenant J. P. FERRIS.

I taotu mate ai
T. RICHMOND, R. WAIRAU.

Mate pa, hemo ai
M. WAHIA, A. DOWNS.

Nga mea kua hoki ki te whawhai i te oranga ake i o ratou taotu mate ranei
P. PERA, R. WIKITERA, W. KAREPANE, W. HOHAIA, C. WOOD.

Kua tino mama a TATARAEA RAPONUI.

Kua haere ki Ingarani
J. H. VINE, HUIKAI REHU.

Kua haere ki Kairo
TAMAHANE KANAPU, i tu i te pu.
R. H. WAHANUI.

Era atu taotu

Sergeant WIHAPE
PITAMA
MANGAROA
Sergeant KINGI
CARKEEK
WIKITERA
Corpl. NGAMOKI
NOKE
PAHINA
Corpl. PARAONE
NGAMUKA
PIKITI
Privates BARTON
TAUMANUI
HEKIERA
HAEHUKA
REHU
G. MORGAN
PARI
TIOKE
R. RENATA
RUKINGI
KINGI TUTEARI
T. PARAONE
UTATU
WIHIHIA
W. TAMIHANA.
WHARERAPO
SULLIVAN



Nga mea kua mate rawa
Corpl. PAPU, Privates TE MONI, S. W. BAKER, WAITI, S. KARETAI, W. SIDNEY, R. TAEWA, P. WARAKIHI.

Mate pa, mate ai
Private H. K. TE AWARU (niumonia) i mate ki Arehanaria.
Private A. P. PORETE (enteric) kua hemo.

Nga taotu
T. W. NICHOLLS, kei te kuwha te tu
H. MARINO, kei te puku te tu.
R. GRANT, kei te waewae te tu.
T. HARONGA, kei te ringa te tu.
E. H. NGARANGIO, kei te mahunga me te waewae te tu.
R. PARI, kei te mahunga me te waewae te tu.
K. ROTOATARA, kei te waewae me te ringa te tu.
W. MUERA, kei te waewae te tu.
W. WAINOHU, kei te tuara te tu.
W. TARUHANA, kei te mama te tu.

RONGO HOU O TE WHAWHAI.

KATAHI ano nga tino rongo mai o te whawhai ko nga rongo o naianei. Ko nga rongo enei e taria ake nei a katahi ano ka puta. I te taenga o te ope hou a Rore Kitini ki tawahi ka timata ta tatau tatari ki enei rongo a ina koa kua puta. U atu ana taua ope a Kitini mohiotia ana meake puta etahi kokiri nunui e hara i te mea i te takiwa anake ki te Wiwi raua ko te Ingarihi e whawhai atu nei ki a Tiamani engari i nga wahi katoa e whawhai ana te Kotahitanga.

TE TAI-HAUAURU.

E mea ana a General French e rima maero te roa o nga awa keri o nga Tiamani kua riro mai i a ia, e 4000 iari te hokinga whakamuritanga o te hoariri. Nga mea kua riro herehere mai i a ia 1700; e waru pu, he huhua nga pu mihini. No te Hatarei tenei whawhaitanga. No te Ratapu e whakaatu ana a Tianari Parani e 2000 o te hoariri i riro herehere mai i a ratou, e iwa nga pu nunui, he nui nga pu mihini; riro mai hoki i a ratou tetahi wahi i riro mai i a ratou i te hoariri riro atu ai ano i te Hatarei.

KA KINO TE HAERE A TE WIWI.

Tekau ma rima maero te roa o nga awa keri o Tiamani i riro mai i te Wiwi e rua me te hawhe maero te hokinga o Tiamani i a ia. Nga herehere i riro mai i a ratou kaore rawa he taotu 16,000 hoia e 200 apiha. I roto i nga ra e rua i whawhai ai e 20,000 nga mea i riro herehere mai i a ratou e 24 nga tino pu nunui tonu a Tiamani i riro mai i a ratou. Kaore rawa nga Wiwi i porangirangi i aha i te taenga o enei rongo ki te kainga; engari te tino korero, " Apa ano apopo a ko te Tiamani ano e pari te ihu, kei te pai te haere a te whawhai!"

RUHIA ME ITARI.

Kei te potukia nga kauae o Ahitiria e Ruhia me Itari inaianei. Ka nui o nga wahi o Ruhia i riro nei kua riro mai ano i a ia inaianei. Ko nga Ahitiria kei te rere i mua i a Itari raua ko Ruhia. Tetahi hinganga nui o Tiamani i a Ruhia i tetahi whawhaitanga ka taha ake nei. I te wahi kotahi e 8000 o Tiamani i hinga e hara noaiho o Ruhia i matemate. Te take i nui ai te hinganga o Tiamani i pohehe ratou ka haere watea noatu ratou i taua wahi, otira tera kei te tapapa mai a Ruhia. I tukungia tonutia atu kia tae tonu atu ki a ratou katahi ano ka tahuna ki te ahi kaore i arikarika te hinganga o Tiamani. I enei ra kai te kaha haere tonu a Ruhia inakoa kua riro mai i a ia i roto i enei ra e 600 pu mihini, e rua nga ope kawe mata ma nga Tiamani ara mo a ratou pu nunui, kotahi te kainga.

TATINEERA.

Te rongo nui mai o te Tatineera kei te riri rawa atu a Take ki a Tiamani mo te tinihanga i a ia. Kua mohio pea a Take kaore e roa ka tae te Kotahitanga ki Konatatinopora inahoki kua whakahaua nga wahine katoa me nga tamariki kia puta ki waho o te pa me nga tangata kore mau patu hoki.

HE RETA NA TIAKI MAKITANARA KI ONA MATUA.

Te Puni Hoia,
Zeitoun, Ihipa. 

Ki oku Matua.

Tenei ka tukuna atu nei enei rarangi ruarua ki a korua hei whakaatu kei te noho ora kei te pai ahau, me te tumanako atu nei kei te pena hoki koutou katoa. Tae rawa atu pea tenei pukapuka ki a korua kua whiti ke ahau me oku hoa ki te Tatineera. Kia ruarua nei nga ra ka rewa to matou ope ki te whakaeke i nga parepare o te hoariri. No reira ka ngata ai toku hiahia kia u taku moto mo taku iwi. Tena e uaua te whawhai, he aha koa, ko kona matou e haere nei. Kua nui te ingoa o Niu Tirani i ana toa e ngaua nei, a, ma matou hoki e hapai ake ano. Heoi, kaua korua e awangawanga ki a au; e mohio ana korua ki aku poroporoaki iho ki a korua i te mahuetanga atu o te kainga i ahau, ara, "kia mau ki nga tikanga o te Rongopai." E mohio ana ahau, ma to korua whakapono ki te Rongopai o Ihu Karaiti ahau e hoki atu ai ki a koutou katoa. I a au e noho nei, ko a tatou huihuinga mo te inoi taku e mate nui ana. Kahore tera i konei. He mahi hoia kau tenei, a, e kore e kiia he mahi ngawari. Otiia, me aha tena, e kore e rereke toku whakaaro, ka riri tonu ahau ki te pono o te Rongopai. Heoi ano, me penei ake te whakamutunga iho o aku kupu. Ma te Ariki tatou katoa e awhina ki Tona Wairua Tapu. E tumanako ana ahau, tena Ia e titiro iho ki a au e whakarite ana i nga mahi i Whakataua e Ia ki runga ki a au hei mahi maku, a, ki te whakahoki atu i ahau ki oku matua aroha nui. - Ma te Atua koutou katoa e manaaki.

Na ta korua Tama aroha,
TIAKI MAKITANARA.

7 Mei, 1915

P.S. - Me ke atu e au ki a korua, ko ahau anake o to matou ope kore inu waipiro motuhake. Kei te mau tonu i a au taku kupu taurangi, e kore au e inu waipiro, e kore au i

kai paipa. Ko toku hiahia kia mau tonu tenei ahuatanga i a au. T. M.

[Kupu apiti. - No Rangitane tenei tamaiti. I haere ia ki te whawhai i roto i te Ope Tuatahi o Niu Tirani, ara i te 10th Mounted Regiment. Ko Wairau tona kainga. No nga ra o Hurae ka tae mai te rongo ki ona matua kua mate ta raua tamaiti. I tu i te mata ki te Tatineera. E rua tekau ano ona tau. - ET.]


HE RETA NA G. R. REWA.

St. Andrew's Military Hospital, Malta, 10th August, 1915.

Ki toku Matua-keke.

Taku pouri kaore matou e whakaaetia kia tuhi Maori atu; engari i runga i ta te Ture me tuhi pakeha katoa atu a matou reta. Ki te tuhi Maori atu, i etahi atu reo ranei kaore e puta atu. Kei te pai au e noho atu nei. Nui atu te pai o nga Neehi o te Hohipera nei ki a au me nga Takuta. Ahakoa kua toru wiki au i konei kei aku hoa katoa e whawhai mai ra aku mahara; ko taku hiahia nui kia wawe au te hoki ano ki reira. He korero tonu taku mahi mo ratou i nga rangi katoa kati ko nga Sisters ki te whakangawari iho i aku mahara; ko te mamae ia o taku ngakau mo aku hoa nui atu. Nui atu te pai o nga wahine o te motu nei ki te mau hikarete mai, tupeka me era atu mea. Tena ra koe, ma te Atua tatou e manaaki. Kia mahara mai ki a au i o inoinga.

Na to Iramutu,

G. R. REWA.

[Ko tenei reta i tuhia mai ki tetahi o nga tangata o Te Rau Kareti, ara ki a Waewae Ratapahi. Ko Rewa tonu tetahi o nga mea tuatahi ki te taotu; kati kei te pai ake ia inaianei. - ET.]

TAMARIKI MAORI KUA HINGA.

Kaore o tatou hoa pakeha e kaha ki te mea mai ki a tatou ko a ratau na tino tamariki anake kua matemate; kaore ano a tatau; i runga i te mea kei te tino mohiotia etahi o te hanga tamariki kua hinga mai nei e nga pakeha katoa o Niu Tirani. Inakoa a Rukingi he tamaiti tenei e mohiotia ana i Niu Tirani nei ka tae atu ki Ahitereiria. Ko ia kua

mate atu ko tona hoa ko Kaipara kei te hohipera e takoto ana. Ko roto ia o Turanga nei, te wahi i tino mohiotia ana enei tamariki a Rukingi raua ko tona teina. Kei te pouri a roto o Turanga mo enei tamariki kua hinga hui atu hoki ki o konei ake tamariki ara ki a Tanara Wherihi, Akuhata Paku, Rawhira Wairau, Whare Peka. E hoa ma haere, i mate honore koutou i mate i te whawhaitanga mo to koutou Kingi me to koutou Whenua mo te mana o Ingarani i te hapainga hoki i te ingoa o o koutou matua, tupuna.

TIANARA TOPA (JOFFRE).

"Kia pepe nga kauae o te hoariri! 
Ki te kore haere kia mate!

Ko nga kupu enei a te Tianara whakahaere i nga ope o te Wiwi i mua atu o te kokiri nui i te Hatarei ka taha nei. I mea ia ki ana Taua "Kaore he hokinga mai o tenei kokiri; kaore he hoki ma e tare. Kia mahara ki te Mana! (Marne). Kia pepe nga kauae o te hoariri; ki te kore haere kia mate ! "

Kua tae te Wiwi inaianei kei te raina tuatoru o Tiamani e whawhai haere ana. Ka kino te haere a te Wiwi.

HINGANGA KINO O TE 30,000 TIAMANI.

Ko tenei 30,000 Tiamani e whawhai atu ana ki te Wiwi i runga i tetahi harapaki. Ko te Wiwi i te taha whakarunga ko te Tiamani i te taha whakararo. He mea a na te Wiwi nga Tiamani ki roto i tetahi awa e waipuke ana i taua wa. Kore rua he morehu o nga Tiamani mate katoa. E kiia ana i etahi wahi o taua awa ka putu ana te tangata ka whiti maroke noatu re tangata ki te whakawhiti.

ITARI ME AHITIRIA.

Te rongo hou mai mo te whawhai a nga Itariana me nga Ahitiria kua horo a Korihia i nga Itariana. Te maha o nga tangata o tenei pa e 30,000. Ki te whakaaro e 8000 nga Ahitiriana i mate i te kokiri whakamutunga. Katoa o Ahitiria i riro herehere mai i nga Hariana e 20,000; ko nga Itariana i riro herehere i a Ahitiria 1,ooo. 

NGA TOHUTOHU A RORE KITINI.

KO nga tohutohu enei a Rore Kitini ki ana hoia i te timatanga o te whawhai i mua ake o to ratou wehenga atu ki te whenua o te pakanga. Ko nga tohutohu nei he mea perehi rano ki runga kari katahi ka whakaratohia haeretia ki tena hoia ki tena hoia hei pare i waenganui o ratou kanohi:-

He hoia koutou na te Kingi, a kua whakahaua koutou kia whakawhiti ki tawahi ki te awhina i o tatou hoa i nga Wiwi ki te tu atu ki te iwi kua hoariritia ki a ratou me tatou hoki.

He mahi nui kei mua i o koutou aroaro e takoto ana mai; no reira kia maia, kia kakama, kia manawanui. Kia mahara ka tika ta koutou whakahaere i a koutou ka hoki mai tena hei honore ki te Emepaea o Ingarani. 

I a koutou ka haere na, haere whakakitea enei ahuatanga o koutou ara te rongo ki nga whakahau, me te kore e ponana i roto i te mura o te riri; a kia piri pono hoki koutou ki nga iwi kua karangatia nei he hoa no tatou: a e haere na koutou he awhina. 

Ko te wahi e pakanga ai koutou ko roto tonu i nga rohe o o tatou hoa o te Wiwi raua ko Peratiana. Haere whakakitea i reira te ahua o te tino hoia Ingarihi. 

Kia whakaaro rangatira, kia aroha kia atawhai: kaua rawa hei tukino i te taonga a te tangata, ko te titiro ma koutou ki taua mahi he mahi na te taurekareka. 

Tera koutou e powhiritia mai e o tatou hoa a tera ratou e tino whakawhirinaki mai ki a koutou. Ma to koutou ahua kia tika ka tutuki pai ai era tumanako. 

E kore e taea e koutou te mahi e haerea na e koutou, ki te kore o koutou tinana i te tika, i te ora; no reira kia tupato rawa ke tahuri koutou ki te mahi i nga mahi e he ai o koutou tinana. 

I a koutou ka haere nei tera ka tupono mai ki a koutou ko enei whakamatautauranga e rua tuatahi ko te inu wai whakahaurangi, ko te hianga hoki ki nga wahine o te hoariri. Kia tino kaha koutou ki te tu atu ki enei whakamatautauranga. Kia whakaaro rangatira ki nga wahine engari kaua hei pa ki a ratou. 

Haere, kia toa, 
Kia wehi ki te Atua, 
Whakahonoretia te Kingi. 
KITINI, Field-Marshal.

HE TURE TUTURU.

1. Kotalhi putanga o TE KOPARA i te Marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te tau, me nooti o te poutapeta me pane ranei.
3. Ki te hiahia te tangata ki te tango i TE KOPARA me tuku mai e ia te moni i roto i te reta whakaatu mai.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te ta i aua korero; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:

Ki TE KOPARA,

Te Rau, Gisborne.

HE PANUI.

Ki te hiahia te tangata ki te Rawiri ki te Himene: he nui noa atu nga pukapuka kei a au inaianei: ko te utu:

He mea nui, kiri noa, 2/6.
Rawiri & Himene, kiri whero, 2/.
He mea nui, kiri whero, 3/.
Rawiri & Himene, kiri pai rawa, 4/.
He mea nui, kiri pai, 4/.
Rawiri, Kawenata, & Himene, kiri whero, 3/6.
He mea nui, kiri pai rawa, 5/6.
Rawiri, Kawenata, & Himene, kiri pai rawa, 5/6.
He mea paku, kiri whero. 1/6.
He Himene, 6d.
He mea paku, kiri noa, 1/.
He Kupu ma te Ngakau Inoi, 3d.
He mea paku, kiri pai rawa, 3/6.

Rawiri & Himene kiri noa, 1/6.


Maku e utu te pane kingi hei tuku atu i nga pukapuka ki a koe.

Na H. W. WILLIAMS,
Naurea, Gisborne.

Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te Kawenata me tono ki te BIBLE DEPOSITORY SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.

Paipera, 2/6, 3/6 4/6, me te pane kingi 1/-
Kawenata me nga upoko whakamarama, 2/6, 3/-, 4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga Waiata, 2/-, 2/6, 3/-, 3/6 4/-, me te pane kingi 3d.

Printed and published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.