Nama 22.

Akuhata 1915.

Te Kopara

Te Oranga mo tenei Pepa e Rima Hereni mo te Tau.

Te Kopara.

NAMA 22. GISBORNE. AKUHATA 1915.
"Iti te Kopara, kai takirikiri ana i runga i te Kahikatea."

TE TAUA MAORI.

NO te 27 o nga ra o tenei marama ka tae mai te rongo o te urunga o te taua Maori ki roto i tetahi kokiri nui i te Tatinera; ko taua kokiri no te po. Nga hoa o te Taua Maori i roto i tenei kokiri ko nga Taua Pakeha o Niu Tirani nei me o Ahitereiria. Ihiihi ana tera te mahunga i te ahua o nga korero o tenei kokiri nui, i kitea ai te tino ngaronga o tenei mea o te mataku i roto i nga Maori. I tino whakamiharo a Tianara Iana Hamutana ki te toa o te Taua Maori a i tae mai hoki ana mihi ki te Kawanatanga o Niu Tirani mo nga hoia Maori, E kore rawa e roa te whakataki ake i nga korero o taua kokiri. Ko te wa o tenei kokiri no te po. Ko te whenua e haerea nei e nga Taua Pakeha me te Taua Maori kaore he kupu hei whakaatu i te kino, engari me ki noatu he whenua kaore e tika ana kia haerea e te tangata, he whenua maunga, he whenua pari kaore rawa he raorao kei te wahi rawa i nga Take e noho mai ana katahi ka ahua pai.

I mua i te whakatikanga o nga taua ka whaikupu tona tangata ara te Tianara whakahaere, e, kaua rawa hei paku tetahi pu kotahi, engari ko te whawhai me peneti. I penei ai te korero a te Tianara he mohio nona kaore a Take e noho mataara mai i taua po; i to ratou whakaaro e kore rawa he tangata e porangi ki te haere i tera tu whenua i te po. Kati i nga taua a te Ingarihi e whakatakatu atu nei kei te noho ware noa mai a Take. Ka haere nei te taua Maori ki te tapa ingoa mona. Ko te whenua nei ka hanga noaiho ki a ratou. Kaore rawa tetahi pu kotahi i paku, nawai a ka tae tonu atu ratou ki nga Take. Ara i a ratou ka tata tonu ka timata ratou ki te ngeri, ki te haparangi nga waha, ka hikitia ta ratou mahi kaore i arikarika. Ka puta katoa mai nga wairua o ratou matua o ratou tupuna ki a ratou i taua wa te arikarika te rewanga o ratou toto me te mea nano tera ko nga wairua o ratou tupuna kei te mau haere i a ratou. Kua ngaro te wehi, kua kore e mohiotia ake he ora ano tetahi mea, engari ka tuku parapara tonu atu tenei i a ratou i o ratou tinana ki te mate. Te rongonga mai o nga Take ki te mahi a te hanga nei ka pakia o ratou mahara te mohio me aha ratou. Ka hanga mataku katoa ki a Take ta ratou mahi

rokohanga ai hoki e te po ka tino kino rawa. I te ohomauri o Take, i te ponana, i te mataku, ka pupuhi noa i a ratou pu ki te takiwa kaore e mohio e pupuhi ana ki whea. Heoi ano ka timata te Maori ki te karawhiu i tana kai i te peneti kaore i arikarika te haere. Kaore rawa o ratou hokinga mai engari ka puaki ki a ratou tenei mahia ratou te wero tangata. Me te ngeri tonu, me te haparangi haere tonu me te wero kore rawa he tangata e tu i mua i a ratou. Ka kawea nga Take e te mataku ki te mahi a te hanga nei; a kaore he tahitanga o te werowero i a ratou ka rere patiko. Katahi rano ka nukuhia atu te mahi a te hanga nei; ka nukuhia atu te ngeri, ka nukuhia atu te haparangi haere o nga waha, ka nukuhia atu hoki te mataku o nga Take me te oma. Kaore i arikarika te hinganga o te Take i tenei kokiri. E 600 nga Take i tenei whawhaitanga i riro herehere mai i nga Maori me nga hoia pakeha o Niu Tirani nei. E kiia ana ka mutu te wero ki te peneti ka hurihia ko nga raparapa o nga pu hei patu haere i te hoariri kotahi ano karawhiunga atu ki te Take kua rere te karaweta. E mea ana te kai-ripoata o tenei whawhaitanga, "Kua honoa mai e te Iwi Maori he wahi hou ki tenei Emepaea nui whakaharahara o Ingarani. Kia ora tonu a tatou tamariki ! "

HE RETA TUKU MAI.

Tartinera, 2/7/15.
" Prince Abbas," Tima hari i nga hoia Maori atu i Remono ki Karipori.

Ki toku Papa,

Ko te haora inaianei i au e tuhi atu nei ko te 20 meneti te pahitanga o te waru, a kei runga au i te tima hari i a matou ki Kapatepe (Gabatepe) e tuhi atu ana. Katahi tonu nei ka mutu atu ta matou whakanui ki te Kingi, ki o matou hoa i Niu Tirani, ki a matou ano hoki ki nga mea o matou mo te oti atu me nga mea hoki e waimarie te ora mai, ki nga mahi nunui hoki i mahia e o matou tupuna i o ratou na ra. Katahi ano i a matou ka tata nei te tae ki roto ki te mura o te riri ka nukuhia atu to matou hari me to matou koa. Kaore rawa tetahi kotahi o matou i te waimate, i te pouri ranei ahakoa te kino o te mahi e takoto mai nei i o matou aroaro. Kei te haere te warowaro o a matou haka o a matou waiata i runga i nga wai o te Metitereniana. Kei te haere mai te wa e ngau ai i roto i te uma o te tangata, wahine, tane, i nga wahi katoa o te Emepaea nga kupu o nga waiata ra na " Hokihoki tonu mai, te wairua o te Tau;" "Tahi nei taru kino he mahi whai aipo." Tena te warowaro haere atu na o matou reo i runga i nga onepu o Ihipa - i runga i nga parepare o Merita

- te whakawhiti atu na i runga i te kare o nga wai o nga moana nunui o te ao, o te Metitereniana, o te moana-nui-a-Kiwa, o te Ataranatika, apopo ka warowaro mai i runga i nga maunga o Karipori.

9.15 p.m.

Katahi tonu nei au ka hoki mai i te karakia a Wepiha, he karakia whakamutunga i mua tata o to matou urunga ki roto ki te pakanga. Ko nga kupu whakamutunga enei a Wepiha ki a matou ara: - " Kia maia, kia toa! Kia oho nga toto o koutou Tipuna i roto i a koutou i mua i te muramura o te ahi; i roto i te haururu o te pu a te hoa-riri. Hapaia nga rongo o koutou matua a kia rite te whakaaro. I roto i te mate mate tahi, i roto i te ora ora tahi." Ka mutu i konei nga kupu a Henare. Ko apopo nei i te 2 o nga haora a tae matou ka uru hoki ki tana kai a teriri. Ma te Atua koutou katoa e manaaki.

Na to tamaiti aroha,
JIM.

[Ko tenei reta na Timi Wherihi, tamaiti a Tare Wherihi o te Wainui, Turanga. He taina no Timi a Tanara Wherihi, te tamaiti tuatahi tonu o Turanga ki te hinga. Nui atu te mamae i te taenga mai o te whakaatu a te Kingi ki te Kawana o Niu Tirani kua mate a Tanara Wherihi. Ka nui nga waea whakamariri i te pouri kua tae mai ki ona matua. O aua waea kotahi mai na te Kingi i na roto mai i te Kawana, kotahi na te Pirimia, kotahi na Ta Hohepa Waari, kotahi na Arena te Minita Whawhai, kotahi hoki na Pomare. He tamaiti tino pai a Tanara na reira ka pouritia tona mate. Kihai rawa pea tona tuakana i mohio ka tere to raua wehengia i tera whenua ke noatu ara i Karipori. ET.]

TE RORU HONORE

O TE Ope Maori ko nga mea enei kua uru nga ingoa ki te roru honore, ara:

NGA MEA I MATE RAWA

HURAE HETARAKI. 
DONALD FERRIS. 
LANCE-CORPORAL JOHN GEARY. 
HEREMAIA HARE. 
WAITERE MANIHERA. 
CORPORAL TEIRA H. METE KINGI. 
LANCE CORPORAL RICHARD MANUEL.

TAUTUHI MARAKI.
HOANI NGAMU.
TUREI PAPANUI.
HEREWINI RAPIHANA.
PAHIA ROPOTA.
NGAKAPA TAHU.
THOMAS WAHIA
PITONGA TEOTIMI.
ROMANA RATIMA.

I TAOTU MATE AI

J. HARDING. 
TUATI PEREIHA.
JAMES TUA.

NGA TAOTU

CAPTAIN PIRIMI TAHIWI.
LIEUTENANT SIMON J. STUART COUPAR.
RANGI ELLIS (Wairarapa).
G. R. REWA (Motiti) kei te waewae te tu.
TEKO MIHAERE (Wairoa, H.B.) kei te turi te tu.
M. BROUGHTON, kei te poho te tu.
CH. WOOD, kei te pakihiwi te tu.
WM. H. TOREPE, kei te kuwha te tu.
JOHN KOPERU, kei te ringaringa te tu.
HAU TAHA, kei te waewae te tu.
PIRI ELLISON, kei te ringaringa te tu.
H R. KENETI, kei te kuwha te tu.
T. TE WHARE, kei te kuwha te tu.
PAIPETA HENARE, kei te takakau me te kuwha te tu.
TAUMATANGI PARATENE, kei te kuwha katau te tu.
REIHANA RUTENE, kei te kuwha maui i tu.
HIRINI TOKARA.
N T. PAA.
HONE PETIHA.
T. R. POI.
KOPARA J. I. MORGAN (N. Wairoa) kei te kuwha i tu.
TURI WHAREMATE, kei te poho i tu.
KOHI TATANA HEMANA (N. Waikoa) kei te pakihiwi i tu.
TE WHATU TUA, kei te tuara i tu.
ORIHAU AKUHATA, kei te ringa maui i tu.

I TAOTU KUA NGARO

HEREWINI ARAMAKUTU. 
MATEHAERE TEMONI. 
WILLIAM TAKA.

MATE PA 

POPOKI TE AO (enteric). 
LIEUTENANT KAIPARA (dysentery). 
N. NOPERA. 
JOE WILLIAMS (dysentery).

NGA RONGO WHAWHAI.
HE WHAWHAI NUI KI TE MOANA PARATIKA.

NO te Mane te 23 o nga ra o Hurae nei ka tae mai te rongo o te whawhai nui i te moana i waenganui i nga manuao o Tiamani raua ko Ruhia. Ko Tiamani te mea i tino mate inahoki ra tekau-ma-tahi ona kaipuke i pakaru. Ko tetahi tonu o nga tino manuao o Tiamani tetahi o aua kaipuke i pakaru nei, he manuao nui whakaharahara. Ko te nui tenei ara:

Te roa e 610 putu: te whanui e 96 putu, te hohonu e 27 putu; nga tana 22,600; hohipaoa 86,900; tona tere e 28 maero i te haora; te tokomaha o nga tangata o runga, 1013 (o te H.M.S. Niu Tirani e 800 ano).

TE RUHIA ME TIAMANI.

KEI te kaha tonu a Tiamani ki te whakahoki haere i a Ruhia. Kua maha rawa nga pa o Ruhia i muri atu i Waho (Warsaw) kua riro mai i a Tiamani. Ko tetahi tonu o nga tino pa o Ruhia e whaia nei e Tiamani inaianei kia hinga i a ia ara ko Peterokara (Petrograd). Otira ahakoa tenei kaha o Tiamani nui atu te matau o Ruhia ki te takiri i ana taua kia kore ai e nui tona mate i tona hoariri; e hoki whakamuri tonu ana ia me te nui tonu te hinga o Tiamani i a ia. Ko nga pa e riro nei i a Tiamani kaore he tino painga ki a ratou e haria katoatia ana e Ruhia i mua noa atu o te taenga o te whawhai ki aua pa nga tino taunga. Kua marama inaianei ko te tino aitua o Ruhia ko te kore paura, mata hoki. Engari ko te rongo mai ka nui te paura me te mata kei te mahia inaianei kati he pai kia tika tenei rongo. Ko etahi tangata kei te mea ahakoa i a Ruhia e hoki whakamuri nei, kei te haere mai te wa e oho ake ai a Ruhia te kore ai he morehu o nga ope a Tiamani e whawhai haere nei ki a ia inaianei. Ko te mea nui ia hei whakaarohanga ko tona ahua mehemea kei te tamate haere ona whakaaro kei te kaha tonu ranei. I runga i nga rongo korero mai kei te tino kaha ona whakaaro me tona hiahia kia whawhaitia tenei whawhai kia tae ki tona tutukitanga. Ko te wahi tino marama tenei hei maramatanga mo ona hoa e whawhai tahi atu nei ratou ki a Tiamani.

PITOPITO KORERO.

Kua puta te kupu a Ruhia ki nga Hurai i raro i tona mana mehemea ki te awhina ratou nga Hurai i a ia ki te whawhai atu ki a Take; ki te hinga a Take ko te utu mo ratou ko Parihitini ara ka ata whakahokia atu to ratou whenua ki a ratou.

Kua puta te whakahau a te Kawanatanga o Niu Tirani nei kia haere a Keni Wiremu ki Ihipa. Kaore ano kia tino marama he aha te mahi a Keni Wiremu i reira; engari ki te whakaaro e haere ana ia he kaiwhakahaere mo te Taua Maori Tuarua. Nui atu te koa o nga Maori i to ratou rongonga e haere ana a K. S. hei pakeke mo ratou. Kei te nui te hari o K. S. mo tenei whakanuinga a te Kawanatanga i a ia; a tino kaha tona ngakau ki te haere. Kaore e arikarika te awhina a nga Wiremu i tenei whawhai. He tokomaha o ratou kei reira inaianei. He nui nga moni a K. S. i hoatu ai hei awhina i nga raruraru o te whawhai, a inanoake nei ka mea ia mana tetahi pu mihini e utu ma nga hoia o Niu Tirani nei. Inaianei kua haere tinana tonu ia. Kei mea ra etahi tangata kuware ko nga ware anake kei te haere ki te whawhai ko nga rangatira kaore e haere. Kei te he rawa atu taua korero. Titiro ka pau katoa nga Wiremu ki te haere me era atu pakeha rangatira. Kia ora a K. S. me Ngatiwiremu katoa.

Hei roto tonu i nga ra o Hepetema nei ka haere te Ope Tuawaru o Niu Tirani nei mo te whawhai. Ki te whakaaro ka haere tahi ratou ko te Ope Maori Tuarua.

TE OPE HOU A RORE KITINI.

KUA tae mai te rongo o te taenga o te ope hou a Rore Kitini ki te whenua o te pakanga ara ki te wahi e whawhai atu nei te Ingarihi raua ko te Wiwi ki a Tiamani. Kaore i te mohiotia te wahi kei reira taua ope, he mea ngaro tera inaianei; a he mahi hoki na Rore Kitini. He rongo pai tenei te rongo o tenei ope kua whakawhiti nei ki Tawahi. Te take i pai ai he tohu tera ki a tatou kua nui te paura me te mata i te Ingarihi inaianei, tuarua inatata ka rongo tatou i tetahi pakanga nui ki reira. Kua roa rawa te wa inaianei e kore ana he korero mai o reira, ara kaore ano he whawhai nui mo tetahi wa. No reira i te ope a Kitini kua tae nei ki reira akuanei tatou te rongo ai ki etahi kokiri nunui. Ma konei pea e whakararuraru te mahi a Tiamani e a haere atu ra i a Ruhia.

HE RETA TANGI KI NGA MATUA O TANARA WHERIHI.

I TUKUA ai tenei reta e matou i roto i Te Kopara he whakaaro no matou ara atu ara atu nga matua hei te pouri mo a ratou tamariki hua hinga i roto i te pakanga. No reira ahakoa ki a Taare anake raua ko tona hoa me nga whanaunga hoki o ta raua tamaiti enei korero e tika rawa atu ana hei korerotanga ma era atu matua hei peehi i te mamae o te ngakau. Ko te reta tenei ara:

Akuhata 29, 1915.

Ki toku hoa aroha: ki a Taare,

Kei te pena ano o maua ngakau ko toku hoa wahine me o korua na i tenei ra. Ano he puawai kua katohia te rite o te matenga atu o ta korua tama. Ko tona mate ia he mate rangatira. he mate toa hoki. i mate mo te Emepaea, i mate i te whainga kia kaua tatou e noho taurekareka ki te hoariri. Ahakoa ra ki whiwhi korua ki tena honore; he honore e whakawhiwhia ana ki te hunga anake he tamariki a ratou i hinga i roto i te pakanga. Ka mamae ano korua mo ta korua tama, he kikokiko hoki no o korua  kikokiko. he toto, no o korua toto. E kore e hapa ka piki to korua pouri ki te nui e maringi ai ko tenei kai ko te roimata. Auatu tukuna kia heke te roimata, he roimata e whakahonoretia ana e te ao katoa. Otira ahakoa tenei aitua nui kua pa nei ki a korua waiho tenei whakaaro hei mea e okioki ai o korua wairua ara he mea atu tuku whakarere atu e ta korua tamaiti tona tinana, kaore ana whiriwhiritanga i waenganui i te mate raua ko te ora. I tenei kua mate nei ia i mate tino rangatira ia. I mate ia i te whainga kia tutuki i a ia te whakahau a tona Kingi, te karanga hoki a te Emepaea o Ingarani - i hinga ia mo te take tika - i hinga i te whawhaitanga atu ki te iwi e paruparu nei i tenei karangatanga nui i te ao. ara i te karangatanga o te whakapono. Kei whea te honore nui atu i tenei .ara kia kiia kua mate te tamaiti a mea ma, i mate ki te whawhai. Kua whiwhi korua ki tena honore, ki te kororia hoki e kore e memeha. Ahakoa ngahoro nga rau o tetahi rakau e hara i te mea ka ngaro tonu atu te kororia o tena rakau; engari ka tae he koanga hou ka whakakororiatia ano ia e ona rau pihi hou ake. No reira waiho hei mea whakamahuru i te mamae o korua ngakau ko nga take nana ta korua tamaiti i kawe ki reira i tupono ai tenei aitua ki a ia. Tenei ka tukuna a retatia atu e au to mana aroha ko toku hoa ki a koe. me tou hoa wahine me a korua tamariki me nga whanaunga katoa hoki o ta korua tama. Heoi ano.

Na tou hoa,

WHERERI RAIHANA.

HE TURE TUTURU.

1. Kotalhi putanga o TE KOPARA i te Marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te tau, me nooti o te poutapeta me pane ranei.
3. Ki te hiahia te tangata ki te tango i TE KOPARA me tuku mai e ia te moni i roto i te reta whakaatu mai.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te ta i aua korero; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:

Ki TE KOPARA,

Te Rau, Gisborne.

HE PANUI.

Ki te hiahia te tangata ki te Rawiri ki te Himene: he nui noa atu nga pukapuka kei a au inaianei: ko te utu:

He mea nui, kiri noa, 2/6.
Rawiri & Himene, kiri whero, 2/.
He mea nui, kiri whero, 3/.
Rawiri & Himene, kiri pai rawa, 4/.
He mea nui, kiri pai, 4/.
Rawiri, Kawenata, & Himene, kiri whero, 3/6.
He mea nui, kiri pai rawa, 5/6.
Rawiri, Kawenata, & Himene, kiri pai rawa, 5/6.
He mea paku, kiri whero. 1/6.
He Himene, 6d.
He mea paku, kiri noa, 1/.
He Kupu ma te Ngakau Inoi, 3d.
He mea paku, kiri pai rawa, 3/6.

Rawiri & Himene kiri noa, 1/6.


Maku e utu te pane kingi hei tuku atu i nga pukapuka ki a koe.

Na H. W. WILLIAMS,
Naurea, Gisborne.

Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te Kawenata me tono ki te BIBLE DEPOSITORY SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.

Paipera, 2/6, 3/6 4/6, me te pane kingi 1/-
Kawenata me nga upoko whakamarama, 2/6, 3/-, 4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga Waiata, 2/-, 2/6, 3/-, 3/6 4/-, me te pane kingi 3d.

Printed and published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.