Te Pipiwharauroa,

he KUPU Whakamarama.

NAMA 95-

PEPUERE 1906.

E RUA TAU ANO!

ERUA nga tau e tu mai nei ka ngau te
muru i runga i te hoko ki nga whenua
maori o te Tai Rawhiti. E mea ana te 58 o
nga rarangi o te Ture Whakamana 1852 e taea
ano e te Kuini te tango tana whakamananga
i tetahi ture o te Paremete i roto i nga tau e
rua. Na ki te mea e hiahia ana te Iwi Ma

ori ki te kawe pitihana ki te Kingi kia tura-
kina te Ture Muru Whenua o te tau 1905 e
takahi nei i te 2 o nga rarangi o te Tiriti o
Waitangi, e rua ano nga tau hei whakarite-
nga i te hunga mo te haere, hei whakakaupa-
patanga i te pitihana, hei 1 kohikohinga oranga
mo nga tangata haere. Heoi ano he pipiha-
matanga ki te Kawana kia kaua e paahitia te
ture i te mea kahore ano i paahi, otira i te
kore kupu mai a nga mema, a i te kore kotahi-
tanga hei huihui i nga whakaaro, kahore he
tangata i whakaaro mo tenei mea. I kore ai
pea te tangata e hihiko ki te tautoko i tenei
putake kei te tamariki te taenga o Ngata ki te
Paremete. He aha te he o nga huarahi e
rua, haere ana te mema ki Poneke haere ana
te pitihana ki Ingarangi kia mate rawa ake ai
kainga tahi ka ora kainga rua, kei tatari tonu
ki Poneke ka maheno ia te wa mo te haere ki
Ingarangi. E rua ano tau e te iwi—e rua
ano!

Kua hoki mai a Rev. Hapata Wiremu raua
ko Mihi Hapata. Ka nui to raua ora. Kua
mama te mate o Mihi Hapata.

Kua tae mai te wini mo te whare karakia o
Te Rau, ara te wini whakamaharatanga ki a
Mihi Wiremu. Ka nui te pai o tenei wini.
Kia ora hoki nga tangata kua tuku mai i a
matou ohaoha mo tenei taonga.

PITOPITO KORERO.

I taka te wakena a tetahi pakeha he utanga
wuru i runga, i te hangaitanga ki te
rori i Wharekopae i runga maunga e tata ana
ki Kihipane, e 30 maero te pamamao. Kei te
tekau timi te tiketike o te takanga iho, e rua
nga hoiho i mate rawa i taua takiwa ano, ko
te tuatoru e kore e ora, ko te tuawha me te
tuarima o nga hoiho Kaore e mohiotia. Konga-
konga katoa te wakena, he wakena hou tonu
he £70 pauna te utu. Ko te utu o nga hoiho
e rua i mate £100. Ona hoiho he £50 pauna
te utu o te mea kotahi tae atu hoki ki nga
kakahu he hou. katoa me ki ake tera pea e
£300 pauna tona mihi. He mate nui atu
tenei notemea he tangata tenei i whakatupu i
ana moni no te wareawarea o tona kiri. Ko
enei taonga ana ka aitua nei. He tangata
wahine hoki tamariki a ana.

No te 11 o nga ra o tenei marama i huihui
ai nga Hoia o Turanga nei kite papa purei
Putuporo. Ko nga mahi i reira he akoako
mo te whawhai, ara, kia mohio ai ina heipu he
whawhai ki Niu Tiriti. Ko te Maori kei
roto i taua ropu, koP. Tihore. Kotahi wiki
taua ropu e mahi ana.

Kua kaha rawa te whakaaro o te Kawana-
tanga kia whakaakona nga kotiro Maori ki
nga mahi nana turoro, kua whakaae hoki te
nuinga o nga hohipera ki te tuku atu i nga
kotiro Maori kia whakaakona.

I nga hokohoko huruhuru o Pepuere nei i
piki te utu, 1. tae atu ki te 1 (1d. te pikinga i
Niu Tireni nei.

Ki ta matou rongo e tangohia ana e te
Kawanatanga a Waimarama  Ko te hiahia
ia o Airini kia kotikotia taua whenua ki wae-
nganui ano i nga Maori o Waimarama.

TE PIPIWHARAUROA

WHAREKAHIKA KI WHAREKAURI.

(NA TIPIWHENUA.)
PUKAPUKA I.

EHARA i te mea ko Wharekahika taku
 kainga noho, na te tangi na te kitekite
whanaunga hoki i tae ai ki reira i te Raumati
nei—i tae matou ki te tangi ki a te Hakuai
Petiha, he tamaiti i whiwhi ki te matauranga
o te tui tera. He maha nga tau i mahi ai ia
ki a Wiseman, tetahi o nga tangata tino nu-
nui o Niu Tireni mo te hanga tera paraire me
era atu hanga mo te hoiho. I tona whiwhi.
nga ki tenei wehenga o te matauranga ka
mate nei ia. Ko tona mate ko te tino mate e
iki nei i te Maori ki te po. He nui te pouri
mo te Hakuai, Katahi ano ia ka timata ki te
hauhake i te ngahuru o tana mahi i akona ai
e ia i manawanui ai ia mo nga tau maha ka
kotia ko ia e te ringa kaha o mate. He tanga-
ta a Te Hakuai i paingia e te tangata e te
Maori e te pakeha. Ko ia tetahi o nga
kai waiata o te wharekarakia nui o Akarana.

He tamariki Maori ano o mua atu i a Te
Hakuai kua whiwhi ki te matauranga mahi
tera. I kitea e au nga korero mo tetahi o
enei tangata i roto i te ripoata a te kai-titiro
o nga kura Maori. I te mohiotanga o taua
tamaiti ki tana mahi i hiahiatia ai e tona nga-
kau ka hoki ia ki te kainga, me te whakaaro
ano kia whakatu whare mahi tera ia ki tona
kainga. I hokona e ia nga mea mo te mahi
tera. I pai tana mahi heoi ano i he ai he kore
no te Maori i utu, ki te Maori hoki he mea
whakama rawa te tono utu ki nga whanau-
nga. Na konei i patu tana mahi mutu ana,
a e ki ana te ripoata a Te Peeti kua tu taua
tamaiti hei "apotoro" inaianei!

Kei te mea pea te tangata, kati iho enei ko-
rero, ko ta matou e tatari nei ko nga korero o
Wharekauri, inahoki te whakaupoko o korero
e mea nei, Wharekahika ki Wharekauri. E
tika ana, engari ra ko o Wharekahika korero
e tuhituhia nei e au, i huri mai hoki te aroaro
i Wharekahika ka tika ki Wharekauri. Hoki
rawa atu nei au ki Waiapu i tenei Raumati
kua noho he tamariki Maori ki nga whare pa-
rakimete katoa o Ngatiporou ki te Araroa, ki
Te Awanui, ki Tuparoa. Ko te tino korero
ia a Ngatiporou ia au i Waiapu mo te Ture
Muru whenua a te Kawanatanga. Ko te rite
o Ngatiporou inaianei me te mea nei kei ru-
nga i tetahi puia e noho ana, kahore nei e
mohiotia te wa e pakaru ai. Kahore ano he
ture i penei te awangawanga e te iwi Ma

ori. I karangatia e Apirana Ngata he hui

nui ki Waiomatatini hei rapu tikanga hei
karo i tenei ture kei whakapangia ki nga whe-
nua o Ngatiporou no te mea ka nui te hihiko
o Ngatiporou Inaianei ki te whakapai i o ma-
tou toenga whenua, heoi ano i kore ai e ma-
ma te mahi he kore moni. Kei te whakamau
katoa nga kanohi o te tangata inaianei ki a
Apirana hei pa tuwatawata mo ratou, hei kai
tohutohu, mana te kupu me penei me pera
me aha ranei, engari e tautoko ana au i te
korero haere ki Ingarangi. He mea pai ano
pea te kawe ki te ture mana e titiro te tika te
he ranei o tenei ture inahoki e marama ana e
takahi ana tenei ture i te Tiriti o Waitangi.
Otira he roia a Apirana Ngata, kei a ia te
kupu. Ko tenei tetahi take i hari ai toku
ngakau mo te tunga o Apirana Ngata hei
mema i tenei tau ko ia te tangata tino tika.

Ma te hoiho au i Wharekahika ki Turanga,
ma te tima i Turanga ki Nepia, ma te tereina
i Nepia ki Poneke, ma te tima ano i Poneke
ki Riritana, hei konei ka eke ki te tima paku,
ka pou ki te moana nui-a-Kiwa. I tae au ki
Otautahi ki te taone hei turanga, mo te wha-
kakitekite a tenei Raumati. Ko te whakaki-
tekite nui atu tenei e tu ki Niu Tireni e tae
mai ai nga tangata o nga wahi katoa o te ao,
Maori, pakeha. Kei te hanga te whare i enei
ra. Hei enei ra ano ka tohu atu i te moni
kia tae ai ki tenei mea nui, kia kite ai hoki i
te taone ataahua i Otautahi.

I te 12 o nga haora i te po o te Hatarei ka
rere mai a te "Toroa" i Riritana, no te ata tu
o te Turei ka tu ki Waitangi, Wharekauri.

Pehea ra to te nuinga o te tangata whaka-
aro mo Wharekauri, te ahua o te whenua me
ona tangata. He whenua rongonui a Whare-
kauri ki te Tairawhiti, ko te moutere hoki te-
nei i noho herehere ai a Te Kooti me tona ope
Hauhau. Taria tenei putake korero. Aha-
koa kua rongo ano au ki nga tangata o Wha-
rekauri e korero ana mo to ratou whenua,
ahakoa i panuitia ano e Te Pipi Wharauroa
nga korero a Hapurona Pawa mo Wharekau-
ri, kahore i tino marama taku ngakau ki te
ahua o nga tangata. Ki te whakaaro a te
tangata he Mooriori nga tangata o Wharekau-
ri, ko te reo he Moriori ano. Ko taku i wha-
kaaro ai i rite te ahua o nga tangata me te
reo ki a Ngaitahu, ara he hawhe pakeha he
hawhe Maori. I whiriwhiri taku ngakau me
pehea ra he korero maku ki a ratou, me pake-
ha ranei me Maori ano ranei. I ui ano toku
ngakau mehemea e matau ana ano hoki ki
nga tikanga Maori. I pohehe ai au kua nga-
ro pea nga tikanga Maori na te tawhiti rawa o

HE KUPU WHAKAMARAMA.

Wharekauri,  ki te moana, e 500 maero. Otira
i te ata i u ai ahau ki Waitangi ora ana taku
ngakau i te rongonga o te taringa ki te reo, ki
te ngakaunui o te hongi, ki te kaha o te tangi.
Ko aku hoa atu o te tuawhenua no Wairau
ara no Waitohi, he hunga kawe mate. I ta-
ngi matou i tangihia matou—e wha nga kai-
nga i haere ai matou ki te kawe i te mate kia
tangihia e ona whanaunga. Ko aua tangi
ano, ko aua hongi ano, ko taua reo ano, ko
aua whaikorero ano, ko taua manaaki ano,
ko aua tikanga ano a taua a te Maori. Ko te
iwi o Wharekauri ko Te Arawa o Taranaki.

Ko te tikanga ko te ahua o te whenua e
matua korero, otira i te mea kahore ano kia
poto i a au nga korero mo te whenua me korero
mo nga tangata i te tuatahi. E tata ana ki
te 400 nga tangata katoa o Wharekauri, nui
atu iti iho ranei—hawhe he Maori hawhe he
pakeha; ko nga tino Moriori kei te ora toko-
waru ano. He maha nga iwi kei Wharekauri (,
o nga iwi pakeha, he Ingarihi, he Kotimana,
he Airihi he Wiwi, he Tia mani, he Nowi-
tiana, he Marikena, he Tatimana, he Haina-
mana, he Poriki; o nga iwi maori, he Maori,
he Moriori he mangumangu, he Inia, he Ka-
naka. Ko te Moriori te iwi he tipua ona kore-
ro, e mea ana au kia tae atu au ki te kainga
katahi ka ata tuhituhi ai i nga korero o tenei
iwi o te Moriori, tona putake mai, tona ahua,
ana mahi, ana tikanga, tona reo, me ana ko-
rero—nga mea ano ia e taea e au.

Ahakoa te maha o nga iwi e noho ana i te-
nei moutere, ko to matou ahua ia he iwi kotahi,
e noho ana e kai ana nga Maori ki nga
whare o nga pakeha, nga pakeha ki nga
whare o nga Maori. I rite rawa etahi o nga
tikanga o nga pakeha ki nga tikanga a te
Maori. He whenua tipua a Wharekauri, i
rere ke i Niu Tireni. Kahore he mema o te-
nei whenua kahore he reiti kahore he taake,
kahore he waea, kahore he nupepa—kahore
he reiti hipi, kahore he taake kuri. I mua
kahore he takuta, inaianei kua whai takuta
ko ia ano hoki te kai whakarite whakawa. Ko
tetahi mea kahore i tenei wahi ko te mate kai
—kahore he take e mate ai te tangata ite kai,
heoi ano ma tona mangere ki te kuhu ki roto
i te waha.

I te mea kei runga tonu nga waewae e ko-
re. e nui nga korero e kore hoki e tu tika. Ko
te tinana noa kei konei ko te ngakau ia kei te
potiki e awhi ana.

(Taria te Roanga.)

HAERE KI INGARANGI.

Ki te Etita o Te Pipiriwharauroa. Me nga
iwi Maori o Niu Tireni.

EHOA ma, whakarongo mai; he ku-
pu whakahauhau tenei, kia kaha
koutou ki te rapu oranga mo koutou.
Kua rite ana to koutou mauiui; kei te
mamae tahi taku ngakau mo o koutou
mate engari kei o koutou ringa ano te ora
me te mate. Inaka me hui koutou nga
motu e rua, me whakakotahi a koutou
whakaaro; me whiriwhiri etahi tangata
matau, mohio ki o koutou mate, hei tuku
ki te Piriwi Kaunihera (Privvy Council) o
Ingarangi, kia mohiotia te pewheatanga o
te Tiriti o Waitangi, kei te mate, kei te
ora ranei; ki taku mahara kei te ora tonu,
engari kua tamia e te pakeha ki te otaota.
Kia hoki mai kia mau tonu te mana o a
koutou whenua: kia mutu te au e e e
tangi nei koutou. Kahore he huarahi ke
atu i tenei i whakaaturia e au hei pahure-
tanga ma koutou i te mate.

Kei pohehe koutou he oranga kei te
Pire Whenua Maori i paahitia e te Pare-
mata kua pahemo nei, he muru te mutu-
nga o tera Pire. kahore i rite ki ta te Tiriti
i whakamau ai ki o koutou tupuna. Kia
u te pupuri i a koutou toenga whenua.
Kaua e tukuna atu i o koutou ringa ringa,
na te mea ko tenei raronga, he riro motu-
hake.

Ka hoki ano au ki taku kupu o te ma-
tuatanga; me hui koutou, kia kotahi
wairua, ka kimi i etahi tino tangata hei
reo mo koutou, ora hei taeki Ingarangi. E
hoa ma, kia tau te rangi mane ki o koutou
ngakau; tenei au e ngakau nui ana kia
kitea tetahi ora mo koutou. Ko ahau te-
nei e tangi nei i roto i te ngakau pouri.
Ko ahau tenei e tuohu nei kia kitea tetahi
huarahi i roto i puhi mauru e tangi nei
heoi kia toa: kia manawanui na to koutou
hoa aroha.

Na W. E. TE KUITI.
Te Kuiti,

Tihema. 28. 1905-

[Ko nga tangata e korero tonu ana i Te
Pipiwharauroa, e matau ana hei rua tenei
mo nga tau i tohe ai matou kia whakakotahi
te Iwi Maori inakoa e tohe nei tenei pakeha.

—ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA

NA TE ETITA.

E rima wiki o te Etita ki Wharekauri.
I haere ia ki te kauwhau ki te okioki
hoki. E taia ki Te Pipi nga korero o tona
haerenga ki 'Wharekauri. 

E whakamihi ana te Etita ki a Patihana
Tihore raua ko Ngahiwi Petiha mo ta raua
whakahaerenga i te pepa mo nga marama o
Tihema, o Hanuere, me Pepuere, engari e
pouri ana te Etita mo te tomuri rawa o tenei
nama.

"THE MAORI RECORD" 

HE ingoa tenei no te tahi nupepa na etahi
wahine Maori rangatira o te Tai-
hauauru ara na Rangi Topeora, na Kuini Wi
Rangipupu, me Wikitoria Taitoko. Ko te
reo o te "Maori Record" he pakeha, engari ko
tona putake he hapai i te ora mo te Iwi
Maori. Kanui te kaha o tenei pepa ki te
whakahe i nga ture muru whenua a te Kawa-
natanga. E tino tautoko ana te "Maori
Record " i ta matou kupu kia haere he ope
Maori ki te kawe pitihana ki Ingarangi, a i
kitea e matou ki taua nupepa ano kei te wha-
kakotahi etahi pakeha o Akarana e aroha ana
ki te Maori, ko ta matou putake he whakahora
i nga morehu whenua o te Maori. Mehemea
ana he kotahitanga to taua Io te Iwi Maori i
te wa i paahi ai te Ture Muru whenua o te
tau 1905 penei kua mama noa te tuku piti-
hana ki te kawana, kia kaua taua ture e haina-
tia, tena koa kaore pea te iwi e whakapono
he mahara ano o te Etita o Te Pipiwharauroa.
Ka rua o tatou reo, ko te "Maori Record (1" hei
whakaoho i te Iwi Pakeha ko te Pipiwharauroa
roa hei whakaoho i te Iwi Maori, ki te wha-
karongoia te tangata ki tona reo—he reo hoki
e whakahaweatia ana, i te kore o Te Pipi e
mohio kinga kupu whakaahuareka, hopu
taringa.

WHENUA WHAKAMIHARO.

NOTE 21 o nga ra o tenei marama i tae
mai ai nga whakaatu o Rotorua mo te
Haunga o tetahi Ngawha hou ki reira. Ko
tenei Ngawha i hu tonu ki te taha o te Wai-
mangu. E kiia ana koia nei te Ngawha tino
kaha mote puha i te paru, i te kohatu. E ki
ana te kai tiaki o taua whenua kite whakaa-
rohia e 800 putu te teitei ina puha taua Nga-
wha. Tetahi ano onga korero a taua tangata
tera tetahi Hu nui e pakaru ki tetahi wahi o
Rotorua.

TE MATENGA O TE KINGI O
TENEMAAKA.

NOTE 29 o ngara o Hanuere nei i mate
ai te Kingi o Tenemaka. ki Kopeke-
hekene (Copenhagen). Kua whakaaturia inai-
anei ko tona tama hei kingi mo taua whenua,
ara, "Kingi Karaitiana o Tenemaka.. I kite
te kaumatua nei i te whakakaraunatanga o te-
tahi o ona tama hei kingi mo Kirihi, ko
tetahi he kawana no Kiriti, (Crete). Ko tona
mokopuna tane i tukua hei tango i te Toho-
na o Nowe, ko tona tamahine whakamutu-
nga i moe i te Tiuka o Kamurana, a ko tona
tamaahine matamua i moe nei i to tatou
kingi ia Eruera V11 kati koia to tatou Kuini
inaianei. Nui atu te pouri o tona iwi, me
etahi atu mo tona matenga. E 87 nga tau o
te koroheke nei, ka mate nei ia.

TE AUTE KARETI.

IPUTA nga kupu whakahe a te Pirimia
mo Te Aute Kareti. Ki tana whakaaro
he maumau noa te whakaako i te Maori ki
nga reo ke era ki te Reo Ratihi, me era atu
mea kahore nei he painga ki te Maori. He
tika ano tenei whakaako mo etahi tamariki
torutoru nei kahore ia e tika mo te tokomaha
o nga tamariki Maori, ko te mea tika ia mo
tatou he ako ki nga mahi a ringa. Ehara te-
nei i te whakahe hou. I te hui a te Kotahi-
tanga o Te Aute i tu ki Manutuke i te tau
1903 ko tenei tetahi o nga putake i muia. O
te tunga rano o Te Peeti, hei kai tirotiro mo
nga kura Maori ka timata tana whakahe mo
Te Aute. I tautokona e Te Omana o Nepia
nga kupu a Te Hetana.

He nui te pouri e pa ana ki o matou nga-
kau mo te tokomaha o nga tamariki o Te
Aute e rere ke ana te haere i nga mea i wha-
kaakona ki a ratou. He kupu na te tangata
no Te Aute etahi tamariki puku waipiro atu,
tutu, tahae. He kura whakapono a Te Aute,
a he tokomaha nga tamariki o Te Aute kei te
pupuri tonu ki te whakapono, otira ko etahi
kua whakahawea ki te Whakapono. Ko te-
tahi putake i he ai etahi tamariki o Te Aute
he whakahoa ki nga pakeha tutu, inu waipiro
—ko Tatou e riro i aua pakeha ehara i te mea
ko aua pakeha e riro mai ia Tatou, ki nga hua-
rahi pai ki te whakapono. Ki ta matou titiro
ko te nuinga o nga tamariki o Te Aute i wha-
karare i te whakapono kahore i te totika
engari kua kino. He mea kua kitea e te ao,
ka tutu ana te tangata kura, ka nui ke atu
tona kino i to te tangata kahore nei i kuraina.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE ORA MO NGA WHENUA MAORI.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

EHOA, tena koe,—He nui toku hari i
taku kitenga i to pepa e whakahe ana
ki te Ture Muru Whenua, he mate mo te
Iwi Maori. E takahi ana tenei ture i te Ti

riti o Waitangi me te "Ture Whakamana
1852" (The Constitution Act 1852), i tuku
nei i te mana whakahaere i nga whenua o te
Karauna e takoto noa ana ki te Paremete,
otira kahore nga whenua maori i te mea kei
nga Maori ano, i te mea ranei kahore nga
Maori i whakaae. Ko nga ture katoa a te
Kawanatanga e whakataumaha ana i nga
whenua maori he he, e meinga ana nga whe-
nua maori kia rite ki nga whenua o te Ka-
rauna.

E rua nga mea hei haunga ma tetahi ropu
kaha ki Ingarangi. He pitihana ki te kingi,
he whakaatu i nga ture he a te Kawanatanga
o Niu Tireni, he tono hoki kia takahia atu i
roto i te Tiriti te rarangi e mea ana me matua
hoko ki te Kuini nga whenua maori i te mea
e ahei ano te Maori ki te whakahaere i o ma-
tou whenua i runga i o matou ano Poari Whe-
nua, a e whiwhi hoki matou ki te utu nui mo
ratou whenua ina hokona ki nga tangata noa.
Ki te taea tenei mea ka murua atu nga ture
katoa i whakaritea mo te Maori anake.

I te hurahura au i nga pukapuka onamata
a kitea ana e au he nui nga whenua o Hereta-
unga i hokona e Tanara Makarini, ara te
 whenua e tu ana a Nepia inaianei, i te tau 1851,
mo 1d ki te 4d mo te eka, i taua tau ano ara
1851 e hokohoko whenua ana te Kamupene
Whakanohonoho o Kanatipere i nga whenua
pera ano te ahua mo te £3 mo te eka. Ko
te kupu a te Kawanatanga e tiaki ana ratou i
te Maori i kore ai e tukua ki a ratou ano te
whakahaere mo o ratou whenua; he tiaki
ranei i te Maori i te tau 1851 te hoko i te
whenua pai atu i Niu Tireni mo 1d ki te 4d
mo te eka, a taua tau ano e hokona atu ana
ki te pakeha te whenua i te Waipounamu mo
te £3 mo te eka? Ko nga tikanga katoa a te
Kawanatanga mo nga whenua maori he he
he kino rawa.

E mea ana te Rarangi 58 o te Ture Wha-
kamana, ahakoa i whakamana e te Kawana i
runga i te ingoa o te Kuini tetahi ture o te Pa-
remete e taea ano e te Kuini i roto i tona Kau
nihera te unu taua kupu whakamana i roto i
nga tau e rua. Heoi ano te ora mo te Iwi
Maori, he whakakotahi ka tono tangata ki
Ingarangi i roto i enei tau e rua hei hari i

tetahi pitihana nui kia whakakorea atu te
Ture Muru Whenua. Kua tuhituhi au ki te
Komiti Tiaki i nga Iwi Maori, ma ratou ta-
tou e tautoko. Me whiriwhiri e nga Maori
tetahi pakeha matau hei hoa mo ratou ki
Ingarangi, hei tohutohu i a ratou. Me wha-
katu hui tatou ka whakaahua ai i te Tiriti o
Waitangi me te Ture Muru Whenua. Me
tuhituhi hoki e nga maori matau ki te Reo
Ingarihi nga mate e pa ana ki te Maori ka
whakaatu ai ki te pakeha kia kitea ai he iwi
matau ano te Maori ehara i te iwi mohoao
kahore nei e mohio ki te whakahaere i o ta-
tou whenua, ma konei ka tukua ai kei a ratou
ano te whakahaere mo o ratou whenua.

Me tono nga wahine Maori kia raranga ke-
te (hei nga mea huruhuru) takapau ririki hoki
mo nga teepu me era atu hanga, hei hoko ki
Ingarangi hei oranga mo te Komiti. Me to-
no o tatou tamariki matau penei me Ngata me
etahi atu ki te Iwi Maori kia kohi moni hei
oranga mo ratou ki Ingarangi. Me haere ano
hoki a Mahuta te Kingi Maori. Kia hohoro
te whakatu hui no te mea e rua ano nga tau
hei whakahaerenga mo tenei take, ki te kore
e kore rawa e taea te turaki te Ture Muru
Whenua.

E kimi ana ahau i te ora mo te Maori.

Ko ahau to ratou hoa.

Akarana,

21 Tihema, 1905-

PANUITANGA.

HE KAWANGA WHARE KARAKIA.

MO HOANI APOTORO.

Ki Rangitukia Wahi o Waiapu, a te 21 o
Maehe, 1906.

HAERE MAI! Haere mai! E nga
Pariha katoa o te Pihopatanga o
Waiapu, Whakamamakia oku taimahatanga,
ki te noho atu koe, tukua mai to moni oha-
oha, ma te Maori, ma te Waea ranei. Haere
mai hoki nga tangata matau, nga kai hautu
mo nga tikanga mo te tangata, mo te whenua,
mo te whakapono.
Heoi ano,

Na te Uranga-o-te-Ra, me ona Rangatira.
Me Ngati-Porou katoa, o Waiapu.

TE PIPIWHARAUROA

HE PANUITANGA, HE POWHIRI HUI KI
RUATAHUNA A TE 26 O NGA RA
O MAEHE 1906, A.D.

KINGA rangatira, ki nga iwi, ki nga
 hapu, ki nga reo, ki nga huihuinga
tangata, e noho marara ana i nga topito e
wha o Aotearoa mete Waipounamu tena
koutou katoa, kia ora koutou i roto i nga
mahi tohu ato tatou matua ite rangi, na-
na nei tatou i manaaki, ki nga manaaki-
tanga o te rangi, o te whenua i tae ora
katoa mai ai tatou ki roto i te tau hou o
to tatou Ariki o Ihu Karaiti Amine. Heoi
nga mihi aroha kia koutou katoa, kia ora,
kia ora. Katahi ano ahau to koutou matua
o taua iho ka puta ki te whai ao, ki te ao
marama. Ka hamama atu nei tooku
waha i tua o nga pae maunga nei kia wha-
karongo mai oku hoa mana ririki i tooku
reo e wawara haere atu ra inga tahataha
o nga takutai o Aotearoa me te Waipou-
namu, e karanga atu ana haere mai!
haere mai! Haere mai kite hui whaka-
maharatanga ki o tatou kaumatua kua
ngaro ki tepo» ngaro whenua, ngaro ta-
ngata, ngaro mana, ngaro mahi, ngaro
kupu, me era atu tini mahi, i roto i enei
ra o te pakehatanga i te mea kua ngaro
haere to taua ahua maoritanga i runga i o
taua moutere, ka hoki whakamuri te ta-
ngi o te ngakau ki nga mahi o te wa e
mau ana to taua mana maori ki runga ia
taua, na reira ka tumanako te ngakau kia
whakamahia he pa whakamaharatanga ki
nga mahi o rehera hei whakatoputanga mai
i nga morehu o nga iwi e noho matara ana
ki tera wahi ki tera wahi; tena ra e nga
mana katoa haere mai ki raro ite mana o
tooku kingitanga kia riro koe maku e
whakakakahu kite hepeta o tooku kingi-
tanga kite haere mai koe mauria mai nga
whakatekau Maunga Kuki (Mount Cook)
hei utu tihou hara kia noho pai ai koe ite
Waipounamu; me koutou hoki e nga
mana e titiro hura mai nei i tua onga
maunga mauria mai nga whakatekau
hei utu mo tau tahaetanga i te nama o
tooku kingitanga ko tetahi, tena ra kia
tatanga mai, kaua e remu taumaha, ko te
wa tika tenei hei taenga mai mou ki mua
i tooku aroaro, ki te haere mai koutou na
mana, ua mana, mauria mai nga taonga i
hoatu nei e nga maki kia te Karaiti, he
Koura, he Parakihe, he maira, haere mai i

runga i te ngakau tatu, inga taonga hoki
o te aroha, mo o tatou aitua haere mai,
haere mai e nga iwi i runga i te kupu ka
kiia ake nei e ahau, ano te pai ano te ataa-
hua o te nohoanga o nga teina, o nga tu-
akana, i runga i te whakaaro tahi; tena
ra e kui ma, e koro ma, e tama ma, e hine
ma, haere mai e tu ki runga ki oku mau-
nga tapu. Kia haruru o waewae, haruru
ki runga o "Manawara pokia te whenua
auahi ana, haere mai maku koutou e tiaki,
mea koutou mea katoa, heoi e nga iwi kia
ora. Heoi ano na o koutou hoa pono i roto
i te Ariki.

Rawiri Kokau, Tiamana
Te Whenua Nui
 Manihera
 Iriwhiro
Paraihe
Wharepapa
Ko Kouri
Paraki
Taiwera
Peka Hinau
Me te iwi nui tonu o Tuhoe katoa.

HE RU NUI WHAKAHARAHARA.

HE mano, he mano nga tangata i mate i
tetahi Ru nui i te pakarutanga o mau-
nga Momotopa (Momotomba) ki tetahi wahi
o Amerika. Ko tenei maunga he hu tonu
tana mahi, kati kotahi wiki i mutu ai te hu,
ka pakaru nei. E kiia ana kote pakarutanga
kore i rikarika. Ko te taone i tino kino i
taua Ruko Maheia (Masaiga). Kote maha
o nga tangata e taua taone 22, 000. Ko te
nuinga o nga tangata e tenei taone he Iniana.
Kati ko tetahi o nga taone i kino ko Karima-
ta (Canada). Kote nuinga onga whare o te-
nei taone i hingahinga i te ru, mate iho hoki
tona tini o te tangata.

KOHIKOHI MO TE WINI O TE
WHAREKARAKIA O TE RAU.

Hemi Matenga (Kohi tuarua)
Mrs. MacKay (Nelson)

Wharekarakia o Parawai

HE KUPU WHAKAMARAMA.

KOHATU WHAKAMAHARATANGA.

I TATA ki te 200 nga tangata i Waipa-
wa i te tangohanga o te arai o te ko-
hatu whakamaharatanga kia Nepe Te
Apatu tetahi o nga rangatira, o nga kai-
whakahaere tikanga tinana, wairua hoki o
roto o Heretaunga. Na te Atirikona
Wiremu i tango te arai i mua atu i te
himenetanga i te 121 o nga himene "Ka-
hore ra i konei he wahi pumau mou." Ka
mutu te himene ka whai kupu a te Wire-
mu ki te huihuinga. Ka hoki whakamuri
rano ana korero ki nga matua o Nepe ara
ki a Ngatimaru Na ratou a ia a te
Wiremu i tiki atu i roto o Ngatiraukawa
ka mauria mai ia ki roto o Heretaunga.
He aha te take i tikina atu ai ia? Hei
hohou i te rongo i waenganui i nga iwi i
nga hapu o enei wahi. Te ngaronga atu
o nga matua o Nepe ka riro nana i wha-
kapiki a ratou mahi a taenoatia te wa i
moe ai ona kanohi. Ka huri nga korero
a te Wiremu i konei ki nga tamariki. "E
nga tamariki na te tangata nei na Nepe i
whakapiki nga mahi a ona matua waihoki
he inoi tenei naku ki a koutou kia riro ma
koutou ma nga tamariki o naianei e wha-
kapiki nga mahi a te tangata nei nga
mahi hoki aku a to koutou kaumatua e
whaikupu atu nei ki a koutou. Kua nga-
ro a Nepe otira kei te ora tonu ia i runga
i ana mahi, [i runga i te haua o tona
oranga, humarie, kaore e ki te waha ki te
tangata e aha heoi ano ko te karanga ko
te manaaki. Ko te kupu whakamutunga
a te Wiremu hei inoi nana ki te huihuinga
kia whai i muri i nga takahanga waewae
o Nepe.

Ka mutu a te Wiremu ka tu ake ko
Ihaia he tautoko nana i nga korero a te
wiremu. I puta ano ia ia etahi korero
whakamihi mo Nepe. Ka mutu nga
korero ka waiatatia te 129 o nga himene
"Pumau ki te Atua," he waiata whakamu-
tunga. Ko nga korero enei o runga i te
kohatu:—

"He tohu
Whakamaharatanga
Kia Nepe Apatu
tetahi o nga tino rangatira o te-
nei hapu o Ngatimaru i mate ki
Waipawa ia Hanuere 22, 1905-
Ko ona tau e 60. He kaumatua

tenei i tino hapainga ana e te iwi
i runga i tona kaha ki te hapai i
nga tikanga pai.

He mema ia no te Kaunihera
takiwa 1883.

He mema no te Kaunihera o
Tamatea 1901-4.

He kaiwhakaako no te Hahi
Ingarangi mau tonu a taea noa-
tia tona matenga.

N.B.—Ka ngaro e Te Pipi tenei o kai-
tautoko.

HE WHAKAKITEKITE NUI KI OTAU-
TAHI (CHRISTCHURCH).

E TU ana te whakakite nui ki Otautahi
(Christchurch) a tenei tau. E whakaki-
tekitetia ai nga taonga a ia iwi a ia iwi tae
mai hoki kia taua ki te Maori, ara nga iwi
katoa i runga i te mata o te whenua. Ka
puare a Noema nei, e ono marama e puare
ana ka mutu. E haere ana hoki a Timi
Kara i tenei marama ki reira ki te taunaha i
tetahi wahi o aua whare hei takotanga mo
nga taonga maori. Kaati, e hoa ma, kei
etahi o koutou nga taonga a o tatou tupuna e
pupuri ana, me tuku ki reira hei matakitaki-
tanga manga iwi o te ao. Ka mutu taua
whakitekite ka hoki mai ano a koutou taonga
kia koutou. Tera hoki e whiriwhiria nga
taitamariki tane tau mo te haka hei haere ki
reira, me nga tamariki wahine hoki mo te poi.
Kati kia kaha ia tamariki tane ia tamariki
wahine ki te ako kia haere noa atu ai kaore
he utu o te tima o te rerewe me te nohoanga
hoki i reira mo nga marama pea e ono. Me
whakaaro nui te tane te wahine ki te tiaki
moni kia tae rawa ake ai ki taua takiwa ka
nui te moni hei kawe ia koe ki reira, kia kite
i nga mea whakamiharo o te ao. Ka papa-
horo te iwi nei a te pakeha apopo ki reira.
kati kia papahoro ngatahi raua ko te Maori
ki reira. Kei penei koutou ko etahi tu ahua
rekareka ano a te pakeha e kite nei koutou te
a-riteritenga o nga mahi ki reira, kaore, he
nuku ke noa atu. Ka tae mai nga tangata
me nga wahine reo reka mo te waiata ki
reira, me nga peene tino pai atu o te ao nei,
nga purei hoiho, nga purei poti, nga tangata
toa mo te mekemeke mo te mamau, me nga
purei tiata me te huhua noatia e kore rawa e
taea te tatau i te ra kotahi nga mea e mahia
ki reira. Mauria mai a koutou taonga maori
ki taua whakakitekite.

T.HARAPATA

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀㔀⼀ⴀ 刀攀瘀⸀ 䜀漀漀搀礀攀愀爀㬀 㔀⼀ⴀ 倀愀椀爀愀洀愀 䬀攀攀渀愀Ⰰ 䴀愀瀀攀爀攀 ഀ䬀椀渀最椀 圀栀愀爀攀眀栀愀爀攀Ⰰ 䬀愀欀甀攀爀攀 吀甀瀀愀爀愀Ⰰ 一愀 䠀愀甀栀愀甀琀攀ⴀഀ爀愀渀最椀Ⰰ 䈀攀渀 䬀攀礀猀Ⰰ 䴀爀猀⸀ 䄀氀戀攀爀琀 圀愀爀戀爀椀挀欀Ⰰ 䘀爀攀搀 匀洀椀琀栀Ⰰ ഀ䐀椀挀欀 䈀爀漀眀渀㬀✀ ㈀⼀㘀 一愀 吀攀 䴀甀琀甀Ⰰ 吀攀 䠀攀欀攀渀甀椀Ⰰ 吀愀洀攀 ഀ䬀甀爀愀愀栀攀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀