Te Pipiwharauroa,
Ke Kupu WHAKAMARAMA
NAMA 90. GISBORNE. HEPETEMA 1905.
TE KOTAHITANGA O WAITANGI.
KUA taia e matou etahi korero a Te Ra-
pihana mo Te Kotahitanga ote Tiriti
o Waitangi, he tautoko i ta matou kupu kia
whakahoutia ano taua Kotahitanga, hei Reo
nui hei reo kotahi mo te Iwi Maori. I te hui
nui i tu ki Waiomatatini ka whakaarohia
kia whakamutua te Kotahitanga no te mea
ko te hui topu o nga Kaunihera hei hui kota-
hitanga. He tika ano tenei whakaaro ko te
he rawa, ko nga Kaunihera na te Kawanata-
nga, tena pea hei te wa e kino ai te Kawana-
tanga ki te Iwi Maori kua kore e taea e nga
kaunihera te whakaputa he kupu whakahe ki te
Kawanatanga. Kahore he he o te Kotahita-
nga i turakina ai i whakamutua ai ranei, kota-
hi ano te he i kitea e matou he patu kai he
patu moni, otira he he tenei o taea te pehi.
ko nga tangata e haere ko nga tangata anake
i whiriwhiria e te iwi, ko nga tangata whai
kupu whai whakaaro nui i roto i o ratou nga-
kau ko te kimi oranga mo to ratou iwi ehara
i te whakatupu rangatira. Ma tenei hui e
whakahoki nga kupu o nga nupepa pakeha e
a whakaoho nei i te iwi pakeha kia murua nga
 whenua Maori, a, e kore nei e taea e tatou te
1 whakahe i te kore huarahi nui hei whakapua-
kanga i te reo o te Iwi Maori. Ki te whakaa-
ria he ture kino e ahei tenei hui te whakamine
i te wa poto hei hakahe i nga mahi ma te
Kotahitanga. I te mea he mea whiriwhiri,
he mea whakamana na te iwi nui ko a ratou
kupu e whakapuaki ai ka kaha ka whaimana a
ka whakarangona e te whenua katoa, ka whai
tuara hoki o tatou mema. Ki ta matou wha-
kaaro e kore e oti te Ture whakanohono whe-
nua Maori i tenei tau engari e whakaarahia
ano tenei take a tenei tau e tu mai nei, a,
ahakoa aroha noa te Kawanatanga ki a tatou,
e kore pea ratou e kaha i te kaha o te riri o
te akaki a te pakeha. Ki te puta tenei Ka-
wanatanga, ko te ture tuatahi a te Kawana-
tanga hou he muru i nga whenua Maori, na
konei matou i mea ai kia hohoro ta tatou
whiriwhiri i tenei take.
  
Kei te whakahaerea i enei ra te Ture
Whakanohonoho Whenua Maori, e kore
e hapa te whakaotia i tenei tau ano.
  
 

TE PIPIWHARAUROA
TE KOTAHITANGA MAORI.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
TENA KOE. Utaina atu aku kupu
ruarua nei ki runga i nga parirau o
te Pipi, mana e hari atu ki nga wahi ka-
toa o te motu nei e tae atu ai, ki oku hoa
aroha i nga wahi katoa o nga motu e rua
nei; o te Waipounamu me Aotearoa Tena
koutou. Kati ko te take i tono ai taku
ngakau kia tuhi au i enei kupu na te pono
me te kite o nga kanohi. Kati ko te pono
ko te kupu a te Etita i Te Pipi, No. 88,
penei te kupu, i ki ake nei au he pono me
whakaara ano te Kotahitanga o te iwi
Maori hei huarahi e whakapuakina ai te
reo nui, te reo kotahi o te iwi Maori. Kati
e aku hoa koia tonu nei te kupu i tono ai
toku ngakau kia tuhi i tenei reta, ara, he
kite iho naku i te pono o te kupu te
Etita. Kahore ke atu he kaha mo tatou
ki te whawhai atu ki te kawanatanga mo
nga take e hiahiatia ana e te iwi Maori o
nga motu e- rua nei i runga i te huarahi
whawhai a ture atu ki te kawanatanga.
Kati me tohu ake e au te pono o tenei ta-
ke—tuatahi i te tau 1891 ka tu te hui tua-
tahi ki te Tiriti o Waitangi ko te take kia
whakakotahitia te iwi Maori o nga motu e
rua nei kati whakaaetia ana e nga iwi i
poto ki taua hui. I reira tonu ka tonoa e
nga iwi o runga ara e Ngati-Kahungunu
kia riro i a ratou te hui mo te whakakota-
hitanga i nga iwi o nga motu e rua nei a
whakaaetia ana e Ngapuhi e te Rarawa, e
te.Aupouri me Ngatiwhatua. Kati i te
tau 1892 ka riro i a Ngati-Kahungunu ki
Heretaunga ka mutu tena. I te tau 1893,
ka tu ano ki reira te hui. Ka mutu tena
katahi ka riro i a Wi Pere ki Pakirikiri i
te tau 1894 katahi ka tu ko au te mema o
te Rarawa i tae mai ki taua hui. Hoi i
taku taenga ki taua hui kua ahua hianga
haere te whakahaere a nga kai whakaha-
ere. Ko te take ko nga moni kua ngaro
etahi erangi ko nga iwi i tino kaha ki te
ki kia kaha ki te whakahaere i te Kotahi-
tanga kia oti. Kati i tena tau kua kite au
kua ngaue katoa te kawanatanga. Wai-
hoki kua kite ano au kua ra rototia tetahi
tikanga a te kawanatanga i nga rangatira
Maori hei whakararuraru haere i taua take
kei oti taua Kotahitanga. Kati i muri
hitanga. Kaati i te tau 1898 ka tu ano te
hui ki Papawai tae atu au ki taua hui kua
kite a tinana au i nga rangatira kua riro
katoa i te kawanatanga. Kote mere i o ra-
tou ringa hei. patu i o ratou hoa Maori
mai i tena hui i te tau 1895 ka riro te hui
mo te Kotahitanga i a Te Arawa ki Roto-
rua a. ko au ano tetahi o nga mema i reira.
Kati he nui nga rarurarutanga i taua tau
engari i tino nui ai nga raruraru no nga
kai whakahaere tonu o te Kotahitanga ki-
hai i poto mai ki taua hui no reira kihai i
tino takoto pai nga mahi o taua hui, erangi
i whakaae katoa a Te Arawa ki te whaka-
kotahitanga o nga iwi Maori hei hapai i
te reo kotahi o nga iwi Maori o nga motu
e rua a i te uaua kua tino ngaue rawa te
kawanatanga. Kati ka mau tonu te raru-
raru o nga kai whakahaere o te Kotahita-
nga mo nga moni i ngaro. I motinitia e
au i reira kia tukua mai nga pukapuka
whakapaunga o nga moni i kohia enga ra-
ngatira hei whakahaere i nga mahi o te
Kotahitanga, a kihai i takoto mai i runga
i taku motini ko te take ko etahi o nga
minita ko te mutunga atu ano i te hui ki
Pakirikiri no reira ngaro tonu atu te wha-
kapaunga o nga moni tae noa mai ki tenei
ra. Kati i muri i tena i te tau 1896 ka
riro te hui o te Kotahitanga ki Taupo no
tera hui kua rua nga take whakararuraru i
nga mahi a te Kotahitanga ara ma-
hi a te kawanatanga me te mana rangatira-
tanga Maori. Ko taua take i tipu ake i
roto o Waikato i ra rototia mai i roto e eta-
hi o nga rangitira whakahaere o te Kotahi-
tanga no reira kaore he take a te Kotahi-
tanga i oti pai i taua hui. I muri i tena
ka karangatia ki Wairarapa te hui a te
Kotahitanga i te tau 1897 ka tu te hui ki
Papawai i Wairarapa. Te tunga ki reira
kahore ano i poto nga kai whakahaere o te
Kotahitanga no reira ko nga take i oti i
taua hui he mea mahi noaiho i runga i
etahi tikanga i whakahaerea e matau i rei-
ra, he nui ano nga rarurarutanga i reira
me taku mohio kua ra rototia mai ano e te
kawanatanga he tikanga mana i nga ra-
ngatira Maori hei take e hinga ai te Kota-
hitanga o te iwi Maori. Kati i tenei ra
kua tahuri mai te kawanatanga ki te wha-
 katautau i tetahi tikanga e hiahiatia atu
 ai e etahi o nga rangatira o roto i te Kota-

HE KUPU WHAKAMARAMA
ano he Pire na te kawanatanga i tuku mai
ki te Kotahitanga kia paahitia hei ture
mo nga iwi Maori taua pire ko te Pire
Poari i te tau 1897. Ko te mere tuatahi
tera he pitihana ki te Kuini he inoi kia
rahuitia nga toenga whenua o nga iwi
Maori, i te tau 1898, ko te Pire Poari. I
tenei kua mau nga rangitara ki tenei Pire
hei mere i te Kotahitanga a no konei ka
timata te pakaru haere o te Kotahitanga
no reira i pakangatia ai tenei Pire e tetahi
wahanga o te Kotahitanga, ara, ko matou
te hunga i whakahe ki taua Pire no reira
kaore i paahi i te Paremete. I te tau 1899
ka tu ano te hui a te Kotahitanga ki te
Tiriti o Waitangi no reira ka whakaaetia
taua Pire erangi me whakatikatika. Kaa-
ti i te tau 1900 ka noho ano te hui o te
Kotahitanga ki Rotorua no reira katahi
ka whakatuturutia ko te Pire Kaunihera
Whenua me te Pire Kiore. Hoi te kawe-
nga atu ki te Paremete pahi tonu atu no
te mea ka rite ki te hiahia o te kawanata-
nga kia hinga atu ai te Kotahitanga
o nga iwi Maori. Kati i tuhi ai au pene
te roa he mea kia marama ai taku tautoko
i te kupu a te Etita o Te Pipiwharauroa
Hoi ano te tino patu hei karo atu i etahi
o nga ture kikino e whakautaina mai ana
e te kawanatanga ki runga ki a tatou me
o tatou whenua, no te mea e penei ana te
kupu ko o tatou mema o tatou manga
ki roto o te Paremete; kaati me titiro ati
ki a ratou mahi i roto i taua whare: rere
ke ta tetahi tikanga o nga mema rereke ta
tetahi, tokowha o tatou mema e wha ano
rerenga o nga mahara. No reira mehe
mea kei te tu tonu te Kotahitanga he
whakakotahi i o ratou whakaaro kia kota
hi ai a ratou kupu e tono ai i roto i te
Paremete pena ka whai kaha ratou tena
ko ta ratou mahi he tautohe noaiho ki a
ratou ano. Waihoki tenei tatou kei te ki
hoi ano te mema pai ko to matou ko to
te Tai Rawhiti ko Wi Pere, ka mea
Waikato hoi ano te tino mema ko to ma
tou ko Henare Kaihau, ka mea ko nga iwi
o tera motu no ratou te tino mema ko
Tame Parata, a ka mea hoki ko matou ko
to matou te tino mema ko Hone Heke
no te mea i pai ai to matou e riro atu ana
i nga iwi o runga na hei mahi i o kona
raruraru. No kona ma koutou e kite te
pai o to matou nei mema aua ma matou e ————————————————————-———————————————————\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_     
mea ka nui hoki te pai o to matau nei
mema kaati ena. Ko taku tino kite iho
i nga mahi a o tatou mema i roto i a ratou
whai korero he ture hei patu i a tatou, no
reira tino pai ma te Kotahitanga e whaka-
takoto hei tikanga mo o tatou mema. Ki
te kore ratou e whakaae ki ta te Kotahita-
nga e mea ai hoi ano me whakaputa mai
ia i roto i taua whare Paremete, a ma te
Kotahitanga e hoatu he riwhi mo tona tu-
ranga engari ko nga kaupapa hei turanga
mo te Kotahitanga ko te ture Kaunihera
Whenua me te Pire Kiore, kaati ma te
Kotahitanga e whakatikatika aua ture.
Hoi ano kei te Etita te tikanga ki te tuku
i enei korero ki te kore hoi ano.
Na to koutou hoa
H. RAPIHANA.
Pukepoto,
Akuhata, 31, 1905.
  
HOHA MOMONA; MOMONI HOHA.
(NA TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.)
KUA tae mai ano he pukapuka a Paora
Hopere, engari e kore e taia e ma-
tou, no te mea ki ta matou whakaaro kua
tino hoha rawa atu nga kaikorero  o Te
Pipiwharauroa, e kore hoki e mutu te tu-
hituhi a Paora Hopere, e kore ia e wha-
kaae e mohio ranei kua hinga ia. Kahore
rawa he painga o te tohutohu i te tangata
whakahi he matau ia. I taia e matou nga
korero a Paora Hopere i tera marama a i
tapiritia e matou ta matou whakautu,
kati kua taurite nga korero, waiho ma te
iwi e titiro te ahua o nga korero.
Ko to matou hiahia ia he whakamara-
ma i nga korero a tetahi momona o Tura-
nga nei. I te whakama o taua tangata ki
ana korero kahore i tuhia tona ingoa ake
engari peneitia ana tona ingoa ko, "Te
whare-tu-ki-te-pa•tuwatawata.'< I whakate
ka taua tangata ki a matou kupu i mea ai
matou, "kua hoha tenei takiwa katoa ki te
Momona." He kaha nga kupu a taua ta-
ngata tapu, ko te Momona hoki ra te hu-
nga tapu ko etahi pea he pupurikana katoa,

TE PIPIWHARAUROA
me tana ki ano nui atu te Momona ki
Turanga nei. Ka turuatia ano a matou
kupu, "kua hoha tenei takiwa katoa ki te
Momona." Kaua te tangata e pohehe he
tokomaha nga Momona kei Turanga nei,
puta atu ki te takiwa o Ngatiporou. Kaore
te momona i te piki engari kei te heke. Ko
Te Muriwai anake te kainga he toru Mo-
mona nei kei reira, no reira pea a "tuwa-
tawata." Kei Turanga nei tokorua he ko-
roua he kuia. I etahi wa, e kite ana ma-
tou, he tokomaha ke atu nga minita Mo-
mona e noho ana ki to raua kainga i nga
tangata hei karakiatanga. He nui to ma-
tou pouri mo  kaumatua. Henui ngata ngata ano o Turanga nei he Momona i
mua tena inaianei kua hoha ki te karakia
Momona.
Na, ahu ake ki te takiwa o Ngatiporou.
Ko Hata te Kani ko te tino Momona o
Uawa kua mate, ko nga mea kei te ora
ehara noa iho. Kei Waipare ko Hone
Paerata, kati kaore matou i te tino mohio
he tino Momona ranei ia ko tona ingoa
anake ranei i Momona. Kei Tokomaru
ko Wiremu Potae, kati kua mahue noa atu
i i a Wiremu te karakia Momona. He to-
komaha o Waiapui huri ki te Momona nui
atu, kati kotahi ano tokorua ranei nga Mo-
mona o Waiapu inaianei. Kaore au i te
mohio he Momona ano kei te Kawa Kawa,
engari e mohio ana au he nui te Momona
i reira i mua. Kua tokoruarua ke atu nga
Momona inaianei o tenei takiwa—kua ho-
ha te tangata. Ko nga mea kei te
Momona tonu he whakama i kore ai e
hoki mai ki te Hahi nana ratou i
whakatupu. Koia nei ra te hoha o
tenei takiwa ki te Momona e wha-
katekangia nei te Etita o te Pipiwharau-
roa. Ki ta matou whakaaro taihoa ka
ngaro rawa atu te Momona i enei motu,
hei te wa e tino matau ai te maori e kore
rawa atu e tirohia te Hahi Momona.
I puta rawa he kupu ma "tuwatawata"
mo te whai tinana o te Atua, i awhiawhi
hoki a Hakopa raua ko te Atua. E "tu,"
ko te tikanga pai mau mehemea he paku
mahara tou, he kokopi i to waha, wai-
ho atu ma Paora Hopere ma te tangata
matau tena mahi te totohe. Na te
Karaiti ano te kupu, " Kahore ano
tetahi i kite noa i te Atua," (Hoani 1 18)-
A na Ihowa tonu te kupu, "E kore e taea
e koe te titiro ki toku mata: e kore hoki
tetahi tangata e titiro ki a au, a e ora"
(Ekoruhe 33,20.) E ki ana hoki a Paora,
"Kahore ia e kitea e tetahi tangata, kahore
ano hoki e ahei kia kitea." (Timoti 6, 16).
Hei a koe, ka kiia he hoa takaro ia te
Atua no te tangata! He Momona, he
Momona!
  
TE TIKA ME TE TEKA.
Ki TE ETITA O TE PIPI.
TENA koe Tenei etahi kupu torutoru nei
 he aumihi no toku ngakau mo enei aha
e te Etita. Ko nga take enei. I te turei
28 o Hurae ka tae mai a Rev. Nikora Tautau
ki te Waimate North e 3 maero te matara o
o enei kainga. Tae mai raua kua huihui nga
tangata ki te tatari i a raua mutu te kai ka
patua te pere karakia ka noho te koea o Rangaunu ko nga Himene ko te 35 me te 87 na
Rev. W. H. Keretene i tataku nga himene, i
a Rev Nikora Tautau te kauwhau te upoko
kei a Epeha IV,  haere te kauwhau 
a Nikora ka pai te whakarongo a te whaka-
minenga me te hiahia tonu kia roa atu ana
kupu ohooho o ana te tinana i te hohonu o
ana kupu koia koa te raru ai nga iwi hauhau
nei i a iwi. Otira i puta he kupu aumihi ma-
na ki te iwi o Rangaunu. Kahore hoki he
tikanga ona ki te pariha e mau ana te whaka-
pono ki te Matua i te rangi. I te ratapu te
23 ka karakia ki te whare karakia i te Wai-
mate i a Rev. Keretene nga tataku ia Rev.
Nikora Tautau te Kauwhau te upoko kei i
Pita te 9 o nga rarangi ka haere ana te mahi
a Nikora ka pai kati ko te whakaminenga te
nui e 95 he pakeha ano hoki i taua karakia
tino pai aua pakeha ki tana kauwhau. I mu-
ri i a ia i te po o taua Ratapu ka puta he
matakite ki tetahi tangata ko te Mapi Pene
taua matakite kei te porangi kei te aha ranei
te ahua o tenei tangata no Waikato tenei tan-
gata kati i tae etahi Rangatira o te Waimate
ki te whakamutu i tana mahi kua huri hoki
kua whakaporangi i etahi o nga tangata. Ka
pataia e aua rangatira tena he aha o kehua
ka mea mai he anahera ko Hoani te Ingoa
nawaia ka tangi te umere a te tangata mo te
nei mahi teka ki nga anahera a te atua. Tena

HE KUPU WHAKAMARAMA.
raia a to mahi ka popoia te ingoa o te Atua
hei teka ma te tangata. Hore rawa nga ta-
ngata e whakarongo ana ki enei mahi teka e
titiro ki te kupu a te Karaiti i kia tupato ki
nga poropiti teka ina haere mai kia koutou
he hipi te kakahu ko roto ia he wuruhi kai
kino. Me matakitaki tatou mo enei ahua te-
na ano etahi penei hei etahi takiwa o konei
he tohunga ko Epiha te tino whakaporangi
i te tangata no Waikato ano te mahi a tenei
ka karakia te minita ka kata i te wahi e kara-
kia ana ka kanga ena mahi kino katoa. He nui
nga iwi i riro i nga mahi a tenei tangata, mo
te 100 koni atu ranei engari ko raro tenei o te
nui o nga tangata e whakarongo ana ki a ia
kei whakapapa tenei tangata e te ture e mahi
turoro ana koki. Kati ra kua tae atu a
Rev. Nikora Tautau kei roto i nga wuruhi
nei e haere ana raua ko Rev. Keretene no
ka hinga ano te mea he i te mea tika. Kati
nei ra enei kupu hei matitakitaki mai mau.
Na HAPETA HAU.
  
TURE WHAKANOHONOHO.
I TUHITUHIA e Hone Heke, e Tame
Parata, e Wi Pere he reta ki te Pirimia
he whakahe na ratou i te Ture Whakanoho-
noho Whenua Maori e whakaarohia nei e te
pakeha. Ko enei nga take i whakahe ai ra-
tou ki taua ture :—
(A) He nui te painga i puta ki te koroni i
runga i nga whenua Maori i runga i
nga ture tuatahi, o nga eke e 67,000,-
000, e 4»ooo,ooo ano kei te toe ki te
Iwi Maori.
(E) Kua kaha rawa te pakeha i runga i nga
ture tawhito i te ngawari hoki o te ri-
ronga o te nuinga o Niu Tireni i a ra-
tou hei kainga whakanohonohonga
(i) Ahakoa kua maha nga tau i whakaako-
na ai te Maori kei te mau tonu ratou
ki a ratou tikanga tawhito, na enei ti-
kanga ratou i pupuri.
(o) Kahore ano kia tuturu te ahua o te iwi
Maori kei te kuare tonu.
(u) Ko to ratou ahuwhenuatanga, ngakau
u, i kitea nei i roto i o ratou tupuna,
kua ngaro pera me o ratou whenua, me
nga moni hoki i hokona ai aua whenua,
mo nga kai tikanga kore a te pakeha.
(H) Ki te hokona nga toenga whenua o
nga Maori ka takahia te ture o te 1900,
ara kia mutu te hoko a te Kawanata-
nga i nga whenua Maori, ka whaka-
tokomahatia nga Maori kore whenua i
riro nei nga whenua i runga i nga tika-
nga a nga Kawanatanga tawhito, a ka
meinga hei taumahatanga ki runga ki
te whenua, ki nga maori aroha, ahu-
whenua.
(K) Ahakoa he tika he nui nga whenua
Maori kei te takoto noa iho, kahore i
te whakamahia, ehara i te mea no te
Maori anake tenei he.
(M) Kahore he ritenga o nga whenua nunui o
te pakeha ki o te Maori no te mea
(I) Kotahi ano tokorua ranei nga pake-
ha o roto o te whenua nui kotahi (2)
Ko te Maori 400 e 500, 1000 ranei ta-
ngata ki te whenua kotahi. Ki te
hokona te whenua o te pakeha ka
whiwhi ia ki te moni nui, tena ki te
hokona to te Maori he paku noa iho te
moni ma te tangata kotahi.
Ko te whakaaro o tatou mema mo te wha-
kahaere i nga whenua Maori me
penei:—
(A) Kaua nga whenua Maori e tangohia
engari me tuku he moni ki nga Maori
hei whakamahii o ratou whenua penei
me nga pakeha e whakawhiwhia nei e
te Kawanatanga ki te moni.
(E) Ko nga Maori kua takoto marama  nei
o ratou whenua me timata te whaka-
pai i o ratou whenua ina whakawhi-
whia ratou ki te moni.
(i) Ko nga Maori kua wehewehea nga whe-
nua kia hohoro tonu te mahi i o ratou
whenua.
(o) Ko nga Maori he tokomaha kei roto i
te whenua kotahi me whakakaporei-
hana ka whiriwhiri ai he komiti kia to-
korima hei whakahaere i to ratou
whenua.
HE PANUI.
KEI a matou etahi Katikihama, he akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu
Ke te whakaatuma i tetahi minita ana e hiahia ana
hei ukuu nootia atu.

TE PIPIWHARAUROA
NA TE ETITA.
HE whakawhetai ta te Etita ki a Poihipi
Kohere ki a Wi Paraire me etahi atu
o nga tangata o te Kareti mo ta ratou tuhi-
nga i Te Pipiwharauroa i te mea e ngaro ana
te Etita.
I te nui o nga korero tuku mai i te nui ho-
ki o te mahi i te Etita kahore i taea te wha-
kamaori te upoko tuatoru o nga Kupu ki nga
whaea, taria mo tera marama.
 
 
HE PATAI NUI.
HE tokomaha nga tangata e whakahe
ana e whakatika ana ranei ki. etahi
mahi ki etahi takaro, ki etahi mea, kahore
e mohiotia ko te hea ranei te mea he.
He he ranei te tangata whakapono ki te
inu waipiro he tika ranei, ki te purei putu-
paoro, ki te reihi hoiho, ki te kanikani, ki
te purei moni me era mahi. E marama ana
ko etahi mahi kahore nei he he, otira e
meinga hei he mo te tangata ina whaka-
nuia rawatanga. E rua nga tino patai ma
te tangata whakapono e marama ai ki a ia
te he te tika ranei o tetahi mea.
1. Na tenei mahi ranei na tenei ahua-
 reka, na tenei kakahu, na tenei ti-
kanga aku, na tenei hoa, i heke ai
toku aroha ki te Atua, toku hiahia
ki te inoi, ki te korero i te Paipera,
ki te haere ki te karakia ?
2. I he ai ranei tetahi tangata i a au i
runga i enei mahi aku ?
Ki te mea ake o tatou hinengaro, ae,
me whakarere e tatou taua mahi, taua pu-
kapuka, taua ahuareka, taua whare, taua
kakahu, taua kai ranei.
RONGO O TE HAHI.
KUA hoki a Poihipi Kohere kei Waiapu
ara ki  hei mahi i nga mahi
a Rev. Mohi Turei, i te nui o te mate o taua
kaumatua.
I haere a Revs. Hone Papahia, Ropere Ta-
huri, Wiki te Pa, me Hone Kaipo, ki Tara-
naki kauwhau ai i te Rongo Pai, a he nui te
manaaki a Taranaki i a ratou—i tono etahi
kainga kia tae atu ratou ki o ratou kainga
karakia ai.
Kotahi to ratou po ki He maha
nga wiki i noho ai a Hone Papania raua
ko Wiki te Pa i Taranaki, ka hoki ki Ngapu-
hi, ka noho a Ropere raua ko Hone ki Tarana-
ki.
E tu ana te hui o te Kotahitanga o nga
tamariki o Te Aute ki Rotorua i tenei tau a
tera tau ranei.
 
 

PITOPITO KORERO.
He nui te pouri o nga pakeha o Nepia ara
o te Hahi katoa, i te matenga o Dean Hovell,
minita o te whare karakia nui o Nepia.
Ko tetahi korero nui o Niu Tireni i enei ra
ko te ohonga o te whakapono ki Waihi ara
ki nga tangata kari koura—he tino petekoha
ohonga o te whakapono, kua oho katoa te ta-
one. He tokomaha nga tangata haurangi,
kino kua huri ki te whakapono, a e ki ana ra-
tou kua ngaro rawa atu to ratou hiahia ki te
waipiro.
I te purei tuatoru a Niu Tireni, i purei ai
ratou ki Bristol, ka toa ano a Niu Tireni, e
41 a ratou kahore kau a Bristol.
I tae mai ki Niu Tireni nei tetahi tangata
haere raro ko Lionel Terry tona ingoa, i ma
te waewae mai ia i Mangonui ki Poneke, ko
tana mahi he tuwha haere i tana pukapuka he
whakahe ki te noho o te Hainamana i nga whe
nua o Ingarangi, i haere mai taua tangata i
Awherika, he tangata nui e 6 putu e 4 1/2 inihi
tona roa. I a ia i Poneka puhia e ia tetahi
Hainamana kaumatua kahore kau he take
heoi ano, e ai tana, kia oho ai te pakeha ki te
kino ki te Hainamana. I. tuhia ia he puka-
puka ki te Kawana nana taua kaumatua i ko-
huru. Kei te whare herehere ia inaianei.
He porangi pea.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE WHARE WERA.
ITE 8 o nga haora o te ata i te Ratapu 17
o nga ra o Hepetema, ka toro te kainga
o nga tamariki pani. Ko nga tamariki,
me nga kai tiaki i te parakuihi ka-
toa. Ka kitea mai e nga tangata o
etahi whare e toro ana. Te Kitenga o
nga tamariki, ka oma ake ki Tipene Kura,
Te rongonga o nga tamariki Maori, ka whati
ki reira. Ko etahi i nga peeti moenga, me
nga kakahu, ko etahi i nga pukapuka me era
atu mea katoa ki waho. Ko etahi i te hari
iho i nga paipa tinei ahi. Kati na te kore i
kaha te rere o te wai, mahue pa ko nga ru
ma o runga rawa, i te wahi i timata ai te ahi
kaore nga taonga i taea. Te nuinga o nga
taonga i puta katoa ki waho. Tino nui te
whakapai o nga rangatira o taua kura ki nga
tamariki Maori (Mr. Tuuki). No te awhina
tanga i a katoa. Kaore hoki he tamaiti i we
ra. Te Ruihi o tetahi o nga kaitiaki (Mrs.
MacCullough) £100, taonga, me nga kohatu
utu nui. I te rihanatanga o te wahi i wera o
te kura e £200. Ko te taha kaore i pau i te
ahi, i reira nga kotiro e moe ana i te po e 22
Ko etahi ano o nga kotiro i Wikitoria Kura
ko nga tamariki taane i Tipene kura e 36
Nui atu te whakamihi o nga pakeha ki nga
tamariki Maori, me nga rangatira o nga kura
Tipene (Mr. A. Wilson) Wikitoria (Mrs
Mirams.)
Heoi ano
Na nga tamariki
o Tipene Kura.
 
 
PUTUPAORO.
I tae mai te tuma o Ahitereiria ki te purei
ki Nui Tireni nei, i hinga ratou i Otepoti,
Otautahi, i Poneke, i mate i a ratou a Tara
naki, nga Maori o Rotorua me Akarana.
Kua tae te tuma o Niu Tireni nei ki Inga
rangi, no te 160 tenei marama ka purei ratou
ki Devon he kauti no Ingarangi, hinga ana
a ratou, e 55 a ratou paina e 4 ano a Devon.
I te purei tuarua ki te Kauti o Kanawaara e
41 paina a Niu Tireni o a te hoariri.
NGA PORANGI.
ITE ripoata a Takuta Makereka ki te Pare-
mete, i kitea e ia o roto o nga pakeha e
285 kotahi he porangi, ki te taua nga Maori
kotahi te tangata porangi o roto i nga tangata
 e 296. I tera tau e 3058 nga tangata porangi
 o te koroni, ara 1801 nga tane, 1237 nga wa-
hine, e 97 te nuinga ake i nga porangi o te
tau 1903-
 He maha nga take i porangi ai enei tanga-
ra :—
I whanau porangi ... ... 106
Na te Waipiro (54 tane 12 wahine) 65
Na te raruraru ... ... ... 33
Na te mokemoke me te whakapono 12
Na te awangawanga ... ... 5
 Na te pouri    ... . ... ... 4
Na te mate     ... ... ... 16
Na te hae         ... ... ... 1
Na nga mahi whaiaipo ... ... 3
Na te kaha kite ako ... ... 5
 Na te mate kai ... ... ... 2
 Na te ohomauri ... ... ... 6
  Na nga mate rere... ... ... 13
Na nga tikanga kararehe ... 29


  
   
 HE PITIHANA.
KUA tae pea kei nga rohe katoa o te Ta-
kiwa Pooti o Waiapu nga pitihana ki
te Iwi Pakeha kia turakina atu te hoko waipiro
ro. E matauria ana kahore he pooti o te
Iwi Maori mo tenei take, na konei i hiahia a
etahi pakeha kia tirohia te whakaaro o te Iwi
Maori o tenei rohe mo tenei mea, e hiahia
ana ranei te tokomaha kia turakina e pehea
ana ranei. Heoi e nga hoa kia hihiko ta kou
 tou haina i taua pitihana kia hohoro te wha
 kaki. Ko nga tangata i tukua atu ai he piti
hana ma ratou e whakahaere e whakarite
ranei etahi atu hoa mo ratou hei kawe haere
 i taua pitihana, kaua e tatari ma te tangata e
 haere mai engari ma koutou tonu e haere ma;
 nga hoa ranei. Kia ora e te iwi, kanui te tu
 manako o te ngakau tera tenei kai e hinga
e roto i te rohe o Waiapu.

TE PIPIWHARAUROA
TE RERENGA WAIRUA.
Ki TE KAI TUHI O TE PIPIWHARAUROA.
KIA ORA, ae, hariru me he mea e pain-
gia kia tukua atu enei korero kia kitea
e nga kai awhina i te wharauroa. Kua kitea
iho e oku kanohi o roto o toku ngakau te tino
tika, me te tino pono o nga whakamarama a
te matua raua ko te tama a Hapeta mo
tenei mea mo te Kehua. Kua toko
maha nga tangata kei konei e tino penei
ana, ko te hunga tino korero mohio tena mo
te kehua, hore he pai o te tokomaha he tino
roro paukena, te hunga kaore e whakapono
ki nga whakamarama pai rawa a W. T. Ha-
peta o Naumai, raua ko tana Tama ko T. T.
Tama a Hapeta o Kaihu, hei tino tautoko
hoki maku, i a raua wananga mohio mo te
wairua kehua he pono kahore a raua wananga
e taea te raupatu e wai te tangata, tenei hoki
taku, e tino ae, ana au, ki te kehua ka pono e
kore e taea te whakahipa aha koa pehea, he
tokomaha nga tangata kei konei e pokea ana
e te kehua, i nga po, i nga ahiahi, i nga ra
mai ano i nga tupuna, e haere tonu nei. Te-
nei te wikinihi mo taku tautoko i te kehua,
wairua, me korero au mo te Rerenga Wairua,
te huarahi o nga wairua kehua. I mua mai
tae mai ki naianei e takoto tonu nei i timata
te piki atu o nga wairua i Pararaki, ko te
mutunga ake tenei o te one e kiia nei he one
roa atu i Ahipara ki Muriwhenua ka eke ki
Haumu, ka haere tonu i te tuawhenua ka tae
ki Waingurunguru, ko tenei he wai kei raro i
te whenua e ngunguru ana i tetahi taima, ka
piki ka tae ki Herangi, he puke tenei kei te
tuawhenua, ka heke atu ka whakawhiti i te
awa wai rere ko Waitarau te ingoa e kiia ana
e nga kaumatua i mua, a inaianei ano hei eta-
hi taima o te ra o te po e kore e rangona taua
rere ka kiia e whakawhiti ana nga wairua ke-
hua, kei waho o te awa nei ko to Werahi te
ingoa, he kainga nui tenei i nga ra o mua no
te hunga ora, e rangona ana te rere nei e ta-
ua marae kainga, ka whiti i te awa nei ka
piki i te puke nui ko te Atua-Perunui te in-
goa, ka taiheke atu he roa ka tatu atu ki te
tino taenga ki te hekenga e tatu ai ki te moa-
na hoi ano te waahi e kore rawa te tangata e
puta ki tetahi whai tua, kei te tino tupoutanga
atu ki te Rerenga Wairua, ko taua waahi,
tona ingoa ko Motatau. Maku ano e tuku
atu te whakaahua o nga waai e korerotia nei
e au, hea mea tino whakamiharo taua waahi
e kiia nei ko te Rerenga Wairua. Ko te mo-
ana ko tona rite he mangu ki te hiia nga ika
o taua waahi rereke te ahua o konei ana-
ke, e rua nga wai kei tetahi taha o taua heke-
tanga ko tetahi o aua awa wai iti nei, ko te
Waioraropo te ingoa. Ko tetahi ko te Waiorata te ingoa.
Na ka ruku nei nga wairua kehua, ka whiti
ki nga motu e kiia nei ko Ohau, te mea mu-
tunga mai engari he maha aua motu. E kiia
ana etahi ko Tiri Kingi, ko te puke tino mu-
tunga mai tenei e kiia ana ko Ohau, ka tae
ki reira ka tangi mai nga wairua kehua. Na
mo te rakau e kiia nei he pohutukawa e tino
pono ana tenei, tuturu e tupu nei ano inaianei.
Ko taua pakau kei waenganui tonu o te pari
kohatu e tupu ana i taua waahi e marere iho
ai. Ko taua waahi penei me te kapa whare
nei te rite, e tatu iho ai ko Motatau. Ko te
manga o taua rakau i heke whakararo iho a
tata ana ki raro ka piko ake ano ki runga e
tupu nei ano inaianei. Na hei kupu penei
ake ano hoki maku, he tino pono te wairua,
no te mea e kiia nei hoki he wairua ano te
Atua, titiro ki a te Karaiti. Me te hunga i
haere nei ki E mauha; a i te ara ka korerore-
ro raua kaore raua i kite a tinana i a Ihu he
wairua kehua hoki.
Ehara i te roro e te Etita. E penei ake
ana au me tuku tau ki raro me ki ano he po-
no te kehua wairua o te tangata mate ma
hoki ka takoto noa te tinana ina kore te wai-
rua. Ki taku mahara me kauaka koe hei
whakatete, mo tenei putake, mo te kehua, he
nui rawa te hunga e whakapono ana ki tenei
korero a he pakeha pu ano etahi, kua tino
ki tuturu ahau ka pono te kehua wairua a kei
konei tonu etahi o aua pakeha, me he mea ki
te kore koe e whakaae ki tenei korero ka pe-
nei pu atu nei au ki a koe, heke iho maku tu-
turu koe e kawe ki te Rerenga Wairua e pono
tenei i a au hei whakamutunga mo aku ko-
rero me penei atu au kia ora ra te Etita o Te
Pipi, ko te mutunga kau tenei o aku naku na
te Whanaunga o W. T. Hapeta o Naumai,
raua tahi ko tana Tama Ko T. T. Hapeta o
Kaihu Otira me penei ake, Hariru ki nga Etita
karaitiana o roto i te whakapono ki a ihu Ka-
raitiana, Amine.
Kaua te Pipi, e whakarere i etahi o enei
korero i runga ake nei me tuku katoa kia
haere kia kitea e nga motu e rua ko te kaupa-

HE KUPU WHAKAMARAMA
pa hoki tena o te Rerenga Wairua a kua ti-
mata nei tana mahi matamata ki Mangonui
Engari hoi ano te mea ki te tino hangai ki te
reo tino pai marama o te Karama ki te reo o
Ngapuhi heoi te he he tanga ke na te ta-
ngata me he mea pea na te Maori ake ka u
ka aha ranei, ko wai ka hua, ko wai ka tohu,
ma te ahiahi ma te ata e whakaatu.
W. T. H. Pangu.
Waihinahina, Dargaville.
[Kahore o matou whakahe mo te wairua,
mo te kehua ke ta matou whakahe ara mo te
wairua whakahaehae. I te tokomaha rawa o
nga tangata e kite ana i te kehua, ka mea
matou he pono pea te kehua, engari he nui to
matou miharo mo te kore o te nuinga o te ta-
ngata e kite i te kehua. E hari te Etita ki
te haere tahi raua ko Pangu (ki te mea ko te-
nei tona ingoa) kia kite i te Rerenga Wairua.
Kia ora!—ETITA.]
  
NGA WHENUA MAORI.
MARANGA E TE IWI MAORI!
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
[E hoa tena koe e noho mai na i tou kohanga tena
koe te kai hora i nga mahara me nga whakaaro o te
•iwi ki nga wahi katoa o te Motu o Aotearoa, e hoa uta
ina atu nga toru korero nei hei titiro iho ma o taua hoi
i nga pito e wha o te motu nei ara koia tenei.] 
E aku hoa, He mihi atu, Tena ra kou
tou me aku mahara pai ki a koutou
me taku hiahia ki te korero tahi me koutou.
Kua tae mai ra te wa e korikori ai e wha
Katatu ai te pakeha ki te whakahaere i nga
whenua Maori kia whakamahia katoatia he
tika hua mo te koroni, a tera pea e whaka
haerea ki te whare a tenei huinga e haere ma
nei, enei ahua whakahaere. He mea pai
me koreo nga maori he kanohi, a ka tino
whiriwhiri kaha ai i tetahiwhakatatutanga
kia mohio pono ai, ae e kore o ratou whenua e
tangohia hetia.
Mo tenei whakaotinga me awhina nga Ma
ori katoa ki te whakatu nupepa ki o ratou ti
no takiwa o te Koroni, ma nga Maori kato,
nga korero o aua nupepa me waiho e nga
kaumatua hei korero ma ratou i roto i o ratou
whare puni, ko nga mea whakaaro mohio
korerotia ana e nga hapu katoa me ata tuhi
tuhi ka tono ai kia taia ki te nupepa Maori
nga mahara mohio me ata tuhi o ratou mohio
tanga me a ratou patai hei painga mo o ratou
iwi a ka ta ai ki aua nupepa Maori ko rena
mohio ai nga Maori ki nga korero mahara
patai hoki a nga Maori ano.
A ki te mahara i roto i nga hapu Noota,
Hauta, Ita me te Weeta e tae mai te wa e
aku hoa Maori e ahei ai te kitea he huarahi
tika e taea ai te whakahaere nga whakamahi-
nga i nga whenua maori e ahei ai te awhina i
te tika, hua, mo te koroni.
I tenei wa ki taku whakaaro me taku hia-
hia ko nga hapu katoa kia whakaaro pono
pono rawa kia kaha tuturu ia tangata, mema
ki te ki kia wehewehea te wahanga o nga ke-
reme whenua o ia tangata kia pau katoa nga
mahi pono a kia tere rawa i tenei wa nei ano,
kei wha riro i te pakeha te mahi a ka mahia i
ta te Maori e ki ai e he ana, aki kikino nga
whakaaro.
Ka oti te wawahi wehewehe nga whenua
hei reira tonu ano me piira ki te kooti whenua
maori kia whakaukia nga mahi a nga hapu
maori a kia whakaputaina mai te taitara tiiti
kiia kai pupuri whenua kiia tangata.
Nga whakahaere katoa o te whare o te hui
nga e haere mai nei me tino kaha te takahi,
kaua rawa e tukua kia puta, engari mehe he
ki kia hoko nihi ranei nga tangata i nga whe-
nua nunui hei whakawhiwhi moni whakamahi
i ona whenua i toe iho he pai.
Kaati mo tenei wa,
Na to hoa
na KAPENE IANGA.
Te Rawhiti, Russell,
Akuhata 25,1905'
  
NGA KAUNIHERA.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
E Tama tena koe te matua o ta tatou
manu e tioro haere nei i nga marae
maha o Aotearoa me te Waipounamu, kia
ora tonu koe. Ki te pai koe hoatu aku kupu
ki raro i nga parirau o te wharauroa hei mau
atu maana ki taku hoa ki a Tuta Nihoniho,
ara: E te whanaunga i nga ra i a koe i
Waiapu nei kia ora tonu koe i whakahoki
atu ai ahau i au korero e mau nei i te Pipi
No. 81, koia tenei tihe ere mauri ora, kia ka-
ha e runga kia kaha e raro. He koanga nga-
kau tenei ki a au e Kingi Akaripa, kia korero-
tia e ahau ki a koe aianei nga ahuatanga
katoa o toku kainga. Ko tenei e tama tenei

TE PIPIWHARAUROA
kei te mahi tenei kei te ara a ka. taea a wae-
nganui e haere ana ara a ture marae. Kua oti
tena i toku ake kainga hore kau he whare toe-
toe kia kotahi inaianei me te kaha ano o te
whakapai i nga whenua hei takanga mo nga
kuri huruhuru ma nei me nga kuri pakaka
timata mai i te awa o Karakatuwhero i te
Kawakawa ki te awa o Mangahawini i Toko-
maru kei te ara ra a roto o tenei rohe ina tonu
te he, he kaha uaua ko te hiahia e hihiko ana
ko te pakete e ngoikore ana.
Kaunihera whenua kei te tino mahia tena
mahi i au e tuhi atu nei a kanui nga whenua
kua tino oti i nga komiti te uiui nga take
tipuna a kei te kooti tonu inaianei.
Mo te wai whakahaurangi nei mo hatana
kino, tika rawa e te hoa mehemea pea no te
toenga o Hikurangi me Aorangi maunga to
hiahia pai atu ko tenei tureiti kua noho kino
noa iho nga toto me nga uaua,kua ruriruri noa
iho te ahuatanga o te tinana ngau atu hoki ki
nga rawa katoa a te tangata me nga whe-
nua ngarongaro ana te haunga ahi i a ia, otira
kei a koutou kei o tatou rama te tikanga me
mahi kei ao ana te ra ka tata te po, ko au noa
ki konei waerena atu ai. Ki te tutuki hoki
ka koa te hunga e hia inu ana ki te tika
ka ea noa pea to whakaaraara me whakaahua
noa iho e au taku whakamoemiti N. Tireni nei
mo taku hoa mo atimara Toko me Tianara
Nooki ara mo Tiapani katoa, ki ora a Toko
Me te Atua korua e tieki a te mutunga rano
o te ao hei kona ra.
E manu kei au te hua kareao mau e toe
ana e kore e kore kei te haere atu ina tae ki
te ra hei tukunga atu.
Ka mutu aku korero, e heke iho ana ki raro.
Na to hoa Urikore ki te ao.
Ka tika piki waha teihana.
  
ROPU TAMARIKI.
KUPU WHAKATUPATO.
HE po wairangi no reira ka noho huihui
te Ropu Tamariki nei, ka puia te ma-
hara ki nga mahi a te Paremete mo nga whe-
nua Maori. Heoi whakaarotia ana kia tukua
ki a koe, e te Te Pipiwharauroa, hei hari mau
hei whakaatutu mau ki te iwi Maori.
He maharahara noatu kia koutou, tera pea
etahi kai te kore mohio, ki nga mahi a te
pakeha. Ka taia nei enei wahi kupu, hei we-
rowero atu i te iwi Maori kia noho mataara,
kei te tata haere mai taua wa, e tino mohio
pono ai te katoa. Kua atua kitea iho nei
hoki, kei te hiahiatia e te pakeha, kia whaka
puaretia nga whenua o nga Maori, kaore e
nohia ana e mahia ana ranei. Kati he ku-
pu atu tenei ki a koutou kia pumau ki o kou-
tou whenua, hei oranga mo koutou me a kou-
tou tamariki a enei wa e haere mai nei. Ko
te iwi Maori inaianei, kua noho riterite tonu
raua ko te pakeha. Ko nga ture katoa e
whakahaeretia ana ki nga pakeha, e ahei ana
ano hoki ki nga Maori, na te mea kei raro
hoki tatou katoa i te mana o te kingi kotahi.
Heoi e te iwi kia u ki o koutou whenua, kia
heke te werawera ki te whakapai i a koutou
whenua, hei paamu, me era atu ahuatanga
katoa hei tino oranga mo koutou e tata ana
hoki te haere mai o nga mahi a te pakeha hei
whakamamae i te ngakau. E te iwi heoi ra,
ka mutu to matou kaha, ka tumanako tonu
atu matau kia whiwhi koutou ki nga ahuata-
nga pai katoa i roto i te hari nui.
Heo ano
 J. NEKER,
Tipene.
  
HE WHAKAAROARONGA.
Me pehea o tatou whenua kei riro i te Ture
Whakanohonoho ?—Pipi, Nama 88.
ME kowhiri he tangata i roto i nga marae
tutata hei komiti whakahaere whenua
nihi. Ko nga whenua katoa o roto o te taki-
wa o enei mema o tenei komiti, e takoto noa
ana kahore ano i mahia, i whakapaia ranei.
Ko te tangata ko nga tangata ranei e whai
whenua pera ana i roto o taua takiwa, ka
ahei te tuku atu ki tana komiti kia panuitia
mo te nihi, ki nga tangata Maori, pakeha ra-
nei o taua takiwa ano, au o waho ata, kia
riihitia taua whenua ranei mo nga tau e 5 tae
noa ki te 15 tau ka mutu mai. Ka whaka-
houtia ano te nihi, me whakaatu te ahua o te
whenua i roto i nga panui. Ko nga tangata
katoa e hiahia ana ki nga whenua i panuitia
me tuku reta ki te tiamana o taua komiti me
tana utu mo te eka, a ko te tangata mana te
utu nui e kitea a te wa e paahi ai nga panui,
koia e tu ki te aroaro o te komiti me te tanga-
ta me nga tangata ranei no ratou te whenua.
Hei te muinga e te komiti o nga taha e rua a
ka oti ma te komiti e whakapumau te kirimi-
na, ki ta te kai tuku me ta te kai nihi i wha-
kaae tahi ai nga taha e rua, hei reira whaka-
mana ai te pumautanga.   

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Hei roto i nga eka o nga whenua i riihitia
he oranga mo tenei komiti i runga ano i te
ata whiriwhiri mama.
Kati ano, kia ora Te Pipi
Na ou hou rapu ora mo nga morehu
whenua,
na HAPETA RENATA raua ko
MATARAE ARONA.
Kaeo, Akuhata 10, 1905.
P.S.—Ki te Etita mau e panui atu ki nga
marae a nga motu e rua o te Waipounamu o
Aotearoa. Ki te tautokona tenei whakaaro e
te iwi Maori o ia marae, me tere tonu te wha-
kamahi, ana e hokihoki nga mahara ki muri
kati ano he tirohanga ma te hunga whai whe-
nua ko te taniwha horo whenua e whakakoia
mai na nga niho e nga mema o te Paremata,
ya tata na te titi o te oka ki te kaki o te
Maori.—Tautako i ta te Pipi i ki te ai.
RONGO PAI.
HORI ana te ano katoa i te putanga mai
o te rongo kua houhia te rongo a
Ruhia raua ko Tiapani i hari rawa ai te nga-
kau i te mea kahore i mohiotia e oti pai taua
hui, i te taumaha rawa o te raupatu a Tiapa-
ni. I te pakeke o Ruhia ka whakangawaritia1
tana tono. No te 11 o tenei marama ka hai-
natia te tiriti i waenganui o Ruhia raua ko
Tiapani. Ko te wkakarapopototanga tenei o
taua tiriti:—
1. Ka tau a Korea ki raro i te maru o Tia-
pani, e kore a Ruhia e whai kupu atu.
2. Kia puta nga taua a Ruhia a Tiapani ki
waho o Manakuria.
3. Ka riro i a Tiapani a Poota Aata, a Taani me ona wahi me ona moana.
4. Me wahi nga rerewe o Manakuria ki
wainganui o Ruhia o Tiapani.
5. Kia riro i Tiapani nga rua koura, waro
o te wahi o te rerewe i a ia.
6. Kia riro i Tiapani te hawhe o Hakaha-
riana, kia ahei hoki nga kaipuke o
Tiapani te rere i ona huarahi.
7. Ka whai mana a Tiapani ki nga tauranga
ka katoa o nga moana o Ruhia i te
Rawhiti.
Ko te iwi nui o Tiapani kahore rawa i pai
ki tenei tiriti, he iti rawa no nga mea i riro i
Tiapani, tata tonu te iwi ka pakanga, otira
kua marie inaianei. Kahore he moni raupatu.
Otira kei te mohio nga tangata matau o Tia-
pani, kua kitea inaianei he nui te tika o Tia-
pani i nga rerewe i nga rua koura. He tika-
nga hoki na Tiapani te kore e whawhai mo
te moni, kua whiwhi ia ki tana i whawhai ai
ara mo Korea mo Manakuria me Poota Aata,
i kitea hoki pea e kore e taea te matua a Ru-
hia te karapoti te tute ranei kia puta rawa ki
waho. Tetahi he mea pai te rangimarie.
  
PAREMETE.
ITE matenga nei o te Honore Hori Kerei
Taiaroa ka kotahi ano te Maori kei te
whare o Runga, ko Kingi Mahuta anake.
Ka nui nga korero a te pakeha o te Pare-
mete o waho hoki mo nga whenua Maori—ko
te korero nui ko te tango i nga whenua o te
Maori. Ko nga nupepa o Akarana nga nu-
pepa kaha atu ki te korero mo te tango.
Ka nui te kaha o tatou mema Maori i enei
ra. I tono a Wi Pere ki nga mema pakeha kia
whawhai te pakeha me te Maori. I mea a Wi
Pere e kore e takitaro kua ara tana taua e
4000 hei riri ki te pakeha, a ki te rite nga mea
whawhai, ka ngaro i a ia te haunga ahi o te
pakeha. Kinakitia atu hoki e Wi ana kupu
ki te, Pakeha ko hera.
1 runga i nga kupu tinihanga a Wi Pere
ka tuhituhi etahi Maori no Wairarapa he
whakahei nga korero a Wi, he mea na ratou
na Wi anake ana korero, e kore ratou e uru
ki tana 4,000 hoia, engari ka piripono  tonu
ratou ki te kingi. Apopo piripono tonu ai ka
tiwehe ia nga whenua.
I mea a Hone Heke i runga i nga kupu wha-
kahe a nga mema pakeha mo nga Kaunihera
Whenua ehara i nga Kaunihera te he inahoki
i whakatuwheratia etahi whenua kahore i ta-
ngohia e te pakeha, tetahi i kore ai e kaha
nga Kaunihera ke kore moni hei mahi huarahi
hei ruri. Nui atu te whakahe o nga pakeha
mo te kore hua o nga kaunihera.
Kei te arangaranga tonu nga korero mo te
Ture whakanohonoho i nga Whenua Maori.
Kanui te kaha.
I mea a Timi Kara kua he te Tiriti o Wai-
tangi i a te Pitiroi i te whakatuwheratanga i te
hoko ki nga pakeha noa, i te whawhitanga o
te Iwi Maori ki te Kawanatanga, i nga ture
hoki i oti i te Paremete, he Maori nei etahi o
nga mema.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ 㔀㌀⸀ 刀攀瘀⸀ 刀⸀ 䠀⸀ 吀愀栀甀瀀漀琀椀欀椀㬀 㜀㠀⸀ 㘀搀⸀ 圀愀爀甀 䠀漀爀椀Ⰰ ഀ㄀ 䜀漀甀最栀㬀 㔀㌀⸀ 䴀愀眀攀渀攀 䬀椀爀椀眀椀Ⰰ 倀椀爀椀渀最椀 唀爀甀愀洀漀Ⰰ 䘀⸀ 䄀⸀ ഀ䈀愀洀昀漀爀搀Ⰰ 䬀甀椀栀椀 吀愀眀愀椀Ⰰ 刀攀渀愀琀愀 吀愀洀攀瀀漀Ⰰ 倀愀爀攀 䬀漀椀栀甀Ⰰ ഀ吀愀洀愀愀爀椀欀椀Ⰰ 吀⸀ 倀⸀ 刀甀猀猀攀氀氀⸀ 圀⸀ 吀⸀ 倀爀攀渀琀椀挀攀Ⰰ 䠀愀瀀攀琀愀 ഀ䠀愀甀琀攀栀漀爀漀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀