Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 89.

AKUHATA '1905.

WHENUA TAPU.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

I TUHIA e au tenei reta ki Te Toea-
Whangaia ki te timatanga o te whai
kutinga o te motu nei Hurae 291 1905*

No te 18 o Hurae nei ka tu taku tima i re-
remai ai i Akarana, ki Kororareka Pewhaira-
ahi. He taone iti tenei enga nui atu te pai
o tenei taone. Ko te wahi tenei i tu ai te pou
o te haki i takahia nei e Hone Heke. I ha-
ere te ope a Hone Heke ratau ko etahi o nga
toa ka tae atu ko te haki i runga o te puke ka
huna i roto o nga otaota. Ko te taone kai
raro kaipeita nga hoia pakeha ko etahi kai te
taha o te haki katahi ka kokiri a Ngapuhi ki
te wahi e turia nei e te taone inaianei ka wha^
whai no te kahanga o te whawhai ka kokiri
iho nga pakeha o te puke e tiaki ra e te haki
ka heke ki nga hoia ratau ko Ngapuhi e wha-
whai mai ra katahi ka ara ake a Hone Heke
ratau ko ona hoa i roto i nga otaota ka taka-
hia e Hone Heke te pou o 101^1110 te hinganga
o te pou ka kokiri iho a Heke (na ki te raorao
katahi ka hautope^ te pakeha ka hinga i ko-
nei te pakeha ^taore i a rikarika. Ko te pa-
rekura tuatahi tenei a Hone Heke i ta raua
whawhai ko te pakeha. I te mea kua pipiri te
whawhai ka tutaki tetahi o nga apiha kia
Pumuka katahi ka whiua te hoari a te apiha
kia Pumuka takarohia e Pumuka ngau
ke te hoari ki te pou o te taiepa e mau
tonu nei te maoka ara te ngainga a
te hoari i te pou o te taiapa i tata te motu o
te pou i tu tonu taua pou matoha ake nei ko^
re ai na te pakeha pea i tahu. Ko tenei whawhai
no te tau 1845' Ko te tangata tino toa o te

whawhai a Hone Heke ko Ruatara Taura-
moko no Pepuere nei i mate ai taua kouma-
matua toa. I kite ano au i a ia i a Maehe 1904*
kaore ano i he noa ahakoa he tino kaumatua
ia nana au i arahi ki tetahi o nga parekura i
hinga ai te pakeha ki te Kahika. E kori tonu
ana taua kaumatua e kaha tonu ana ki te
haere hoiho. E kiia ana ekore ia e wehi i te
matao ki te tangi tana pu e kore e taha he
tangata tonu e mate ko nga tirara whiu ai e
ia ki roto o tona waha kia tere ai ko tona are-
ro ki te whawha i te puare kia whatoro ake
ai tona ringa tika tonu te whakanoho, he tino
tere ia mo te pupuhi. I Una. matenga nei
na te mate noa i tango wawe ko tona whare ki
tonu i te kaoho -o te paura me nga ahua pu
katoa a te pakeha pu paea a tae ana mai ki
nga pu o naianei e whitu nei tanginga i te pa-
runga kotahi atu i nga kariri. Haunga nga
pitara ko ena ano etahi he tino toa ia he uri
ano hoki no nga. rangatira o Ngapuhi.

I u, au ki Paihi^ i reira te kai tiki mai i au
a Hirini Katene tamati a Wiremu Katene,
Ma U.E mema o te paremata.

He wahi tino pai a Panaia he whenua e
anga ana ki te moana he whenua mahana e
rite ana nga marama katoa o te tau mo te
ono taewa riwai porete parareka. E tata
ana te hauhake tetahi riwai tera e pakari a
Akuhata nei kua rewa ake tetahi kua toha nga
tipu i runga o te puke.

Paaha te aroha i au ki taua whenua aha
koa katahi ano au ka kite ko aka taringa kua
kite noa atu a ko taku ngakau e pupuri ana
ko te wahi tenei i kurang!a ai nga kaumatua
i karangatia te ingoa o te Hahi ki konei ina
hoki i rongo au ki Taranaki ki te Waipouna-
mu hoki e kiia ana te Hahi o Ingarangi ko te

TE PIPIWHARAUROA

Hahi Paihi^ e kore rawa e kiia tera wahi ko
te Hahi o Ingarangi a kanu! toku whakatika
ki tana ingoa.

Kai taku kitenga i nga pou whakamahara-
tanga mo nga tupapaku e tanu ana i te taha
o nga whare karakia a ko nga uri o nga mihi-
nare nana nei i kawe mai te rongo pai ki te
motu nei pa ana te aroha me te mamae i roto
i toku ngakau Io te Puna ka takoto mai i te
taha whakawaho ko te kainga tena i kauwha-
ta ^1^01^ ai a Ihu Karaiti ki tenei motu.

No te 24 o Tihema ka u mai nga mihinare
tuatahi ki te motu nei a Te Matenga ratau ko
ona hoa ao ake tera i te ra kirihimete i te 25
o Tihema ka kauwhanga e te Matenga i te 2
o Ruka io, 11 o nga rarangi. I kauwhanga
ki te reo Maori ko Ruatara kaumatua tona kai
whakamaori. I mohio ai a Ruatara i tae ia
ki Ingarangi engari ehara tenei i te Ruatara i
tuhia i runga ake nei he ingoa tenei no tera
•ka 8 tau o te taanga mai o te whakapeau ka-
whanau tenei Ruatara.

Ko te K^rik're kai roto mai o te Puna nui
atu toku aroha ko nga kainga nei ki nga taha
tika o te moana e kiia nei e te pakeha ko te
kokorutanga o nga motu ara ko Pewhairangi
tenei he wahi no te moana i hou ki te Tua-
,whenua piana te aroha ka rite tenei kokoru
me nga kainga i nga taha ki au ki te (Hoia
kauri) ahuwhenua Tapu i taku kitenga i enei
kainga ka oho a roto i au.

Ka mahara ki nga ra o nga kaumatua i te
eai timata a te whakapono o Ngatiporou.

Ka haere mai nei tetahi o Ngatiporou ka
hui a Ngatiporou ka tu te Kaumatua ra ko
tona kauwhau tenei. I hoki mai ahau i te keri-
keri i kite ahau i a Te Wiremu Parata ka ku-
papa te iwi i konei ka mea ko te rangi tera a
Te Kerikeri, ko te Atua tera a Te Wiremu
Parata. Ko te kai kauwhau nei i hoki mai i
te Rangi kua kite ia i a Te Wiremu Parata
ara i te Atua. I muri o tena ka haere maua
ko Hirini Katene ka tae ki Te Waimate. Ko
tetahi tenei o nga kainga i noho ai nga mihi-
nare a kai konei ano e nehu ana etahi o inga
mihinare me te hoa aroha e kore nei e ware-
waretia a Rea. Timoti Kirihi i Nehua ki ko-
nei ko te whare karakia o konei ko te tino
whare nui hoki o nga whare karakia katoa i
te taha whakararo o Akarana ko Rea. Wire-
mu Karatete te minita inaianei i noho au ki
tona kainga. No te 20 ka haare maua ko
Kea. Wa ^6^61600 ki Oranga no te 21 ka ho-
ki mai 22 ki Waitangi. Ko Hone Peti te
^11^^ rangatira o tenei hapu. I te Ra-
tapu ki te whare karakia i te Waimate 95 te

whakaminenga 3 ^."i. i ta whare karakia i
o Hakawa! Kia ahaha hoki a Ngapuhi ki te
hapai i tana taanga i ta whakapono naha
ana te Himene i Waitangi i te Waimate. I
te Mane 24 ka tae maua ko Rea Wa Kere-
tene ki te Ti Mangaru'! no Ngawaki te Hoi-
hoi tenei kainga he whanau kotahi nana ana-
ke te whanau i konei kitea atu ana te tohu
ngakau nui ki te mahi ka rawe te Himene.
E tota tonu ana tenei kainga ki te Puna ki te
wahi i kauwhanga tuatahitia ai ti u,?! o
Ihu karaiti.

I te 25 ka haere nga tamariki tokorua a
taua kaumatua ki te arahi i a maua a Tori te
Heihei raua ko tona teina ko Pakai te Heihei
raua ko tona taina ko Pokai te Heihei. Ha
kaumatua whai ingoa tenei i roto ia Ngapuhi
mo te rangatiratanga o nga toto mo te wha-
kapono mo te pai. I moa matou ki Taahu ao
ao ake i te 26 ki Makauri i konei matau
ka tae ake tetahi o nga rangatira o Ngapuhi
ki te whakataki ake i a Matau. Kua huihui^
e ia nga tangata o nga kainga ki te wahi ko-
tahi tatari ake ai i a matau ara nga tangata o
ta Ngaere o Waina! ki ^1ahinapua anake ta-
tari ai ki a matau no te 27 ka haere matau o
maua kai arahi mai o tera kainga ka haere
ano hoki a Hawara Reta te Rangatira o Ma-
kauri tae atu ki Maha.wpua.. Kaore i rikarika
te kaha o te manaaki a Ngapuhi i maua tina-
na ko te Rea Kerekere me te powhiri mo te ta
onga a o ratou matua kua ngaro atu ra. E
puta uaua ana i nga kainga katoa te hiahia
kia po to kia po 3 ki te kainga kotahi otira
kaore hoki e taea i te mea kua rite te
haere i te 28. Ka haere nga rangatira i Ma-
hina pua nei ki te arahi mai i a maua ki te
Towai nei Whangaia ko taua tangata ko
Wiremu Ihaia, he tino rite mona te kupu a
Paora e ki* nei he minita ia na te Atua ara nga
rangatira, koia ano i haere a waewae ki te
ahai i ia maua me Paora Tira ko tetahi
aro hene! o nga rangatira me tetahi
rangatira kaumatua ahakoa te roa o te
whenua me te tiketike o nga maunga ka
haere a waewae ki te arahi he tino nui te
whakanui a nga rangatira ia maua. Na konei
te ora o te karakia o ngapuhi na te mau o
nga rangatira ki te taonga a o ratau matua.
Tae mai matou ki te tongai nei i konei tetahi
o nga kaumatua rangatira o Ngapuhi a Hemi
Tupe ko ia ano tetahi o nga kaumatua i te
mea ka mate a Hongi ka riro koia te kai
whakakapi mo te turanga o Hongi. He nui
te pai o tona karanga i a maua a kaore maua i
tukua i tenei kainga ki a haere ko te kainga
ano hoki tenei o te minita o te pariha o He-
rewini Paerata. I hoki i kona! o maoa a

HE KUPU WHAKAMARAMA

rangatira nana maua i arahi mai, i hoki i
runga i te aroha nui matau katoa ki a matau.
Ko ^hangaroa tenei ko te rohe o Ngapuhi
raua ko Te Rarawa. Mo te mane maua ahu
whakararo ai tera e moe ki te Pupuke ki te
kainga o nga uri o Hongi. Mo te Turei ka
uru ki roto i a te Rarawa mahi haere ai.

He moana pai a Whangaia he mira
Mahi Rakau te kai whangai i te taone. Kai
konei etahi puke ataahua me te mea nei he
mea ata hanga he kohatu a runga o tetahi i
piki maunga ake. Ka eke ki te tihi he tino
tokaanu kai runga ko aua puke i tapia e te
pakeha ko Pita tetahi ko Paora tetahi ara
ao nga Apotoro tokorua nei ara noa atu nui
o te whakawhetai mo nga rangatira i arahi ai
ia maua i te roa o te whenua haere ahaha
atu waiho aroha iho maua ma te Atua ra te
whakaaro ki taku mahara e kore e wareware
i a au aua rangatira Karaitiana otira mehe-
mea ka wareware i au e kore te Atua e ware-
ware kia ratau.'

Ko Wiremu Ihaia he taitamariki engari
ko te ahua o te kupu he rite ki te kaumatua a
he kupu mana kahore e haere ko te kupu
anake engari he kupu he mahi.

Hei..

Etita kite pai koemi te"p^rehi mau e pere-
hi hei koa moku ina etahi mohio mai ki te
whenua ihu mai ai te whakapono ara te

Rongopai• NIKORA TAUTAU.

Ea KUPU KI NOA WHAEA.

TE KAINGA ME TE TANE.

(Na Mua. O. NoRTH^oTE, Ingarangi.)

-ATA, me korero hoki tatou mo te kanga
Pa me nga tane. ehara hoki i te mea Ko
.e tamaiti anake hei whakaarotanga ma tatoe
ahakoa kahore a tatou tane e tangi ana toa
tahua atu kou ki a ratou, otira kei e hiahia
ano ratou ki a tatou a e nui ka ata to^ratou
whakawhetai i to te tamaiti. . E mea^ana
etahi tangata, "ehara te kainga i te kaingaai
te kahore he tamaiti." he tika hoki, ka wha
nau ana he tamaiti rere ke ana te ahua o te
anga. hari ana. ngahau ana. otira he he ao

^^.mtita^ai^titep^^^^^^
^tangata a ratou tamariki mo te Kino me

te paru o ratou whare. He whakakopeka ha
tenei no te noa kahore kau he painga ki nga
tamariki ki te kino ki te paru te whare ', a ko
wai ia mei te tangata e kora e hiahia kia pai
kia ma nga mea katoa i tona hokinga mai i
tana mahi i a ia e ruwha ana; a ki te kore ia
e hiahia pera no te mea kua kore ia e aro
ake ki te pai ki te kino ranei, he mea kino ra-
wa tenei te kere o te wahine o te tane ranei e
aro ake. Ko tetahi tikanga pai ma to tama:.
ti ki te moe ina whakatakotoria kia kaua e
tatari me tapuhi rawa me poipoi, whakawaha
ranei e moa ai. I penei ai nga tamariki ka-
hore nei he mate, na te mea kua tauri ea ratou
ki tenei tikanga, a ko etahi tamariki kahore e
moe engari ka haparangi te waha ina whaka-
moka e o ratou whaea, otira ki te whakamatea
e etahi atu tangata kaore ratou e whakana-
ngohi^ ina tangi. Hei te hokinga mai o te
papa i te mahi me tono nga tamariki ririki ki
te moe kia pai ai tana kai kia anga nui ai no-
ki te wahine ki tana tane. Mehemea e penei
tonu ana nga wahine e hiahia nga. taae ki te
noho tonu i nga ahiahi ki o ratou na whare
ano; otira e peia ana etahi tangata ki waho i
o ratou whare i te paru i te tangitangi o te
tamaiti, i te porearea ranei ona tuakana i to
ratou hiamoe. He mea tika kia aroha kia
whakahonore nga tamariki i o ratou papa. I
whakaakona tatou e te Karaiti kia inoi atu
ki te Atua, "E to matou matua i te rangi," i
raro iho i te Matua i te rangi "ko nga matua
i te whenua, ko te papa raua ko te whaea, ko
a raua kupu nei ko a raua ture kei raro iho i
a te Atua, ara ma te whakaakona o te tama-
riki ki te pupuri i nga ture a ona matua e
whakaakona ai ia ki te pumuri i nga ture a e
Atua. Ko etahi tairangi kahore e matau,
engari na etahi tangata aroha ratou i wha.
nga i, ai te pai o ta ratou whakatupu pai ke
atu enei tamariki i etahi tamariki whai matua.
Ko tetahi mea pai atu i te ao ki te mataki:

taki, ko te kite i te tangata e hoki mai ana i
tana mahi i te ahiahi, ko tana wahine kei te
kuwaha o te wharepi te marae ranei e tu
apatari ana. ko tana kohungahunga kei
roto i ona ringaringa e awhi ana. ko nga mea
ahua pakeke ake kei ona waewae-^ tatari
katoa ana ki te pohiri i a papa. Hei tona
renga mai ka hopukia e ia te tamau paku
e karanga anakara," e hari ana kua hoki
mai^&^W. Ehara ranei i te mea eai?
pa ae engari ra kaore e tino kitea ana .1 te
he o nga wahine ki te whakapai i nga kainga
hei powhiri i a ratou tane. Otira tera ano te.
tahi mea ha tirohanga ma tatou; kahore i
ra koe mea tuatahi. Kei te hokinga mai o

TE PIPIWHARAUROA

te papa, ko nga tamariki kei te hunahuna he
mataku, e hiahia aha ano te wahine ki te hu-
na i a ia ki te ahei ia. Tirohia te ahua ete
-whare. He whare ranei hei kukume i te ta-
ngata kia hoki mai ? Kahore, a i penei ai pea
te ahua no te wahine raua tahi ko tana tane
te he ; otira ko te mea hei tirohanga ma ta-
tou ko te taha ki a tatou ki nga wahine hunga
he taha ki nga tane. Ko te"!nea hei tirohanga
ma tatou ko te taha ki a tatou ara ko te pu-
puri i te kainga raua ko te tane. Na,
tirohia te ahua o te whare i tu ra te wahina
ratou ko ana tamariki i te marae ki te tatari
ki te papa. ko te ahua o tana whare he ma he
pai ahakoa he whare no te tangata rawakore.
Whakapono mai ki taku, kupu, e aku hoa, ki
te ma te uhi o te tepara, ki te pai te whaka-
takoto o nga mea katoa, ki te ka he ahi, aha-
koa he ahi paku, i te hotoke, e mamaoa ana
nga kai, e kore e hapa te hari o te tangata ki
te hoki mai ki tona whare a e kore e hiahia ki
te puiaki waho. Kite mea e pono ana te
aroha o te wahine ki tana tane, he hari nui ki
a ia te mahi ki tana tane, a e kore hoki e ha-
pa te pai te aroha o te tangata whai"whakaa-
ro ki tana wahine i muri iho i te marenatanga
e kore e nui te kai«ngakau o te tane ki
taana wahine, ki te kore io wahine e
atawhai i tana tane. Kaua e tukua
nga tamariki hei take e heke ai
te whakaaro o te wahine ki tana tane. Ki te
pangia te tamaiti e te mate ka kitea te aroha
nui o te papa, e kore ia e tohu i tona tinana.
I te aronga o tetahi tangata tiaki tereina ki te
tiaki i tana tamaiti moe ana ia i tona taenga
ki tana mahi, a pakaru ana nga tereina he
tokomaha hoki nga tangata i mate. No te
whakawakanga i a ia heoi ano tana whakaho-
ki he aranga nona i te po roa ki te tiaki i tana
tamaiti mate i moe ai ia. He mana nui ano
to te tamariki pakupaku ki te mea i etahi ta-
ngata kino kia kore e haere ki nga whare
waipiro e whakapiri ranei ki nga tangata ki-
no hei hoa mona.

E nga hoa, kaua rawa e tukua kia hoha a
tatou tane, nga papa o a tatou tamariki, ki te
ahua o te kainga kia hoha ranei ki te tamariki
a ki te kite ta tou kua iti haere te hiahia o te
tangata ki tona whare kia kaha rawa ki
te whakahoki mai i a ia. Kei te mohio
tonu koutou ki te .ahua o nga whare
kahore nei te tangata e pirangi ki te
hoki mai i nga ahiahi, a e kore hoki tatou e
miharo. E hara i te mea he rawa kore no te
kainga, he nui ranei no nga tamariki—he mea
taumaha ano enei—engari ko te tino take he
kore no te wahine e mohio ki te whakahaere.

Ehara ia nei tenei i te take ? Kahore ano ra-
nei koutou kia kite i nga whanau e rua he rite
tonu nei te oranga te tokomaha o nga tama-
riki, he rite tonu a ratou mea katoa, otira ko
te whare o tetahi he pai, ko tetahi he kino.
Ko te hereni kotahi a tetahi e rite ana ki nga
hereni e rua a tetahi. He aha i penei ai ?
No te mea he mohio no tetahi ki te whakaha-
ere i te hereni he kore no tetahi e mohio, Ko
tetahi mea ano hei para i te tane kia kore e
pirangi ki tona kainga he kowhetewhete; te
mea he wahine au e mohio ana au ko tenei he
ro te wahine, He tokomaha ke atu nga wa-
hine kowhetewhete i nga tane. He aha te
take o te kowhetewhete ? Ko tetahi take, ko
nga wahine pukukino anake e hiahia riri ana
ki te tangata, na reira ko ta ratou tino rakau
hei karo i a ratou ko o ratou arero. Ka ti-
mata ana te kori a te arero he mea uaua ra-
wa ki te whakamutu. E kore ranei koutou e
whakaae ki tenei kupu aku ? He mea miha-
ro ki te tangata, ki te mutu tana riri, tona
kore kaha ki te pupuri i tona arero ina tima-
ta te whakahe i te tangata, te tautohe ranei.
Kua rongo pea koutou ki te korero o te wahi-
ne i whai nei mana anake te kupu whakamu-
tunga. I tetahi ra ka totohe raua ko tana
tane mo te mea e kotea ai te kakahu. I mea te
.tane na te naihi, ko te wahine i mea na te ku-
tikuti. Ka tohe te tane ka tohe hoki te wahi-
ne nawai ra ka pukuriri te tane—i runga poti
raua—panga ana e ia tana wahine ki te wai
Otira ka tohe tonu ano te tane na te naihi, ka
tohe tonu hoki te wahine na te kutikuti. I te
mea kua kore te wahine e kaha rawa i te ki o
tona waha i te "wai i a ia e totohu ana ka tu ta-
na ringa ka kopikopi penei me te kutikuti me te
karanga tonu ano, "Na te kutikuti, na te kuti-
kuti !"' He korero tawhito tenei, a, ehara pea
i te korero pono. otira ki te mea e timata ana
tau totohe, kowhetewhete ranei, titiro ki te
kutikuti hei whakamahara i a koe kia pupuri
i to arero. I he tahi te wahine raua ko tana
tane, i tohe katoa hoki raua, engari na te wa-
hine ia tenei mahi te totohe, a, ki te kore te
tane e aro ake ki te kowhete a tana wahine,
ka pukuriri rawa te wahine, ko te tikanga
hoa io te noho«puku he mea ko te wahine kei
te he.

He tika rawa te whakaritenga a Horomona
i te wahine ngangare ki te maturuturu o te
pata ua. "He maturuturu e puputu tonu ana
i te rangi ua, he wahine ngangare, rite tonu
raua." Otira "he mea tika ano te ngangare, i
nga ngangare ano e tika ana. Ka he ano te
ngangare, he aha hoki i ngangaretia ai ; no
te mea Kaore he painga e puta mai i roto

HE KUPU WHAKAMARAMA

engari he pouritanga. E mohio ana tatou
ina whiti te ra i muri o te awha, na noa atu
tona kororia ; puta ana mai he painga ki nga
mea katoa. Kia penei a tatou ngangare.
Riria te riri tika, kaore e kore he hari he koa e
puia mai i roto. Ma te humarie ma te whakaha-
ere tika a te wahine i te kainga e noho pai ai
raua ko tana tane. E uaua pea anei mea ina
•whakamapuna. Otira he kupu na te pa,keha—

"Ki te kore e taea e koe i tuatahi
Koi ngenge koe ki te whakamatau."

Me te whakaaro ano, nga mea nunui, nga
mea ririki; hei mahinga raia, tato-.i, he nunui
katoa" E ai ko te kupu—

"Ko a tatou mahi ririki i runga i te aroha.
Ko a tatou kupu ririki i runga i te aroha.
Ko anei hei whakarite i o tatou kainga.
Ki Pararaiha, ki te Rangi hoki i runga."

TE HOUHOU.

(NA TIPIWHENUA.)

HAERE atu he wahi he korero, he
wahi he korero, kore he wahi i
matatea i te korero. Ko toku hiahia nui
kia tuhituhia katoatia o taua korero o te
Maori, mo te whaiti rawa ake ki te po e
mau ana nga korero, hei korero ma o ta-
tou, uri i muri i a tatou na runga
hoki i nga korero i mohiotia ai te
matau o te iwi. Inakoa no te putanga
o taku kupu mo te kino 6 te hua-
rahi i Waihoa ara mo te hM3.T3.n^a.tw^ga. o
te huapapa ka 1^0^1110 mai e Mohi Turei
ki a au nga korero o te tataritanga o te
waka i o -te Manahau ratou ko ona
hoa. I te moana te waka nei ka
aitua ka tahuri ki waho o Te Kohe-
kohe, he wahi e tata ana ki Uawa.
Ka tahuri ra te waka ka pupuri etahi
ki te waka ka kau ia a Te Manu hou
me tetahi atu ki uta. No te kitenga
ra o etahi kua mahue ratou ka karanga
mai ki a Te Manunu kei whakarerea ra-
tou, ka whakahokia mai e Te Manahau,
"E kau e ia. e kau e ia he moana tuhanga-
kino." Ka tohe mai ano tetahi o era e
pupuri ra ki te waka, "Tahuri mai ki a au
e ia, tahuri mai e ia," ka karanga mai ano
a Te Manahau, "E ia ka tahuri to tatou
waka, ka tahuri to tatou waka," me te kau

tonu ano. No te unga ra ki uta ka riri
te hoa ki a Te Manumea mo te whakare-
renga i o raua hoa, ka pa te papaki ki a
Te Manahau. Katahi ia ka mea atu ki
tera i papaki ra i a ia, "Ka papaki ke i a
au, 0110^016 ngaru ka papaki.^ Ko te kai-
nga kei Waihoa kei waenganui i te one ko
Te Manahau raua ko tana hoa i Te Kohe-
kohe, ka puta te kupu a te hoa, "Kia kara-
kia taua hei hiki i a taua kia wawe te tae
ki te pa." Hohoro tonu te whakahoki a
Te Manapou, "He karakia tonu ia kei a
koe hei hiki i o taua hoa i te moana hiki
ke ana i a taua i nga mea kei te ora."
Ka haere te hoa, ka tu tonu a Te Manu-
hou, no te taenga o te hoa ki Wairau kei
Te Kohekohe tonu ia a Te Manapou e tu
ana, ka powhiriwhiri mai te hoa, no te
taenga atu ka ui mai tera mo te tu a Te
Manunu, katahi ka rere mai te kupu, "I
tatari hoki au mato karakia au e hiki, tatari
noa tatari noa kia hikitia, kaore au i hiki-
tia, na reira hiki mai nei au i a au ano."

MONI KOHI.

I Tukua mai e Rev Tamihere te moni e
^2 15. 3(1' he moni kohi na Wi Poki-
ha o Wharerangi mo te wini whakamaha-
ratanga kia Mihi Wiremu.

No te Pariha o te Kawakawa ^17°
na Pare Huna ... 26
Heni Houkamau... 4 0
Mere Waihi ... 20
Rawhia Tawhitawhi 2 o
Ani Waihoa ... i o o

Hui katoa te moni o te Kawakawa ^"2 17 6

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he «koranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ke te whakaaturia i tetahi, minita ana e hiahia wa,
hei uku^ noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA

ROPU KAUWHAU O TE RAU
KARETI.

NO te Mane te whitu o nga ra o tenei
marama ka whakatika atu to matou
tira i te Kareti nei ki Uawa. Tokowaru
katea matou hui atu hoki ki to matou ra-
ngatira ka tokoiwa. He taitamariki katoa,
kohikohia mai. no nga wahi katoa o Ao Te
Auroa me te Waipounamu. Tokotoru no
Ngapuhi, katahi no Ngatikahungunu, ko-
tahi ho te Waipounamu kotahi no Te
Arawa tokorua no Ngatiporou. I nga ra o
mua e hika ma he kaumatua nga kaihau-
tu o te kainga nei o te Rau inaianei he
taitamariki katoa kaore ano kia taunga
noa ki te mau patu. Ahakoa ra he ture
na te poti i te wa ano e ririki ana ana pu-
nua ka timata tana whakatutu ia ratou
kia mohio ai ratou ki te mau patu e
mate ai he kai ma ratou. Waihoki he
penei te matou ahua. Kei te whakatutu
matou, inaianei kia tae rawa ake ai ki te wa
e puta ahu ati te kainga nei kua taunga ki
te mau' patu.

No te whitu o nga haora i te ata i wha-
katika atu .ai matou i konei no te iwa o
nga haora i te ahiahi ka tae matou
ki Uawa. . He maha o ngatimaua
mate i to .matou haerenga atu Puta
whakamuri ana tera nga whakaaro
ki nga whakamatautauranga i pa ki nga
tamariki o Iharaira i te koraha. Te mate
tuatahi ko te mahuetanga o nga peene
kakahu e rua i te koti. Kaore i arikaa^ika
te taumaha o nga peene nei. Ka riro na
nga mea i runga hoiho i whai te koti, ko
te nuinga hoki i runga paihikara e haere
ana. Ko te haere a enei kei te parekare-
ka, ka kawa ta nga mea i runga hoiho,
inahoki ra ka anga ki te whai i te koti me
nga pikaunga taimaha nei. Ko wai ianei
e kore e amuamu. Ka wha, ka rima mae-
ro e rere ana te koti ka mau i tetahi o nga
tangata nei. He uta atu i tana paeke ki
runga i te koti ka mangaia mai e te tarai-
wa ki raro ka tohe raua i kona. Kua

karanga atu te Maori he mea ki mai ano na
te rangatira o te koti kia utaina atu, kaore
hoki te taraiwa ra e aro ake. Katahi ka
whakarerea atu e te Maori ra tana kawe-
nga. No te kitenga mai o te taraiwa ra
ka tika tonu te mahi a. te tahake "nei ka
hoki mai ia ki te tiki mai i te peene ra,
tetahi he wehi nona kei riria ia e tona ra-
ngatira. Ko te tangata nei ko Wepiha
Waikohu, no Ngatikahungunu. Ko teta-
hi o nga paeke i te taenga o te tangata ia
ia taua pikonga ki tetahi kainga ka wha-
katungia ki te taha o te keti. I te taha
tonu o taua peene kakahu tetahi manga
wai. Ka mahue iho i te tangata ra taua
peene i reira ka haere ia ki te hopu hoiho
mo etahi tokorua o ratou. I a ia e ngaro
atu ana ka haere mai tetahi hoiho i roto i
te taiapa. Te taenga ki te paeke ra e tu
ana, ka pohehe he paeke taawhe (ahai?).
Ka mau nga niho o te hoiho ra ki te peene
he hiki atu ki roto i te taiapa. Ka tarewa
te peene ra i te takiwa, katahi ka makere
i nga niho o te hoiho ra. Te makereta-
nga atu tau tonu atu ki roto i te manga-
wai ra na, maku katoa atu nga kakahu o
roto. Ko te tangara i a ia tenei o nga
paeke ko Wi Paraire. I hohoro ai tera ki
te whai i te koti he penei nona kei roto
ona kakahu i tera peene kaore anei ke kei
roto i tenei kua maku nei. Ka whitu ka
waru maero te haerenga o te koti ka mau
i te tangata i a ia te peene maku. Ka mu-
tu i konei nga amuamu a enei. Ko nga
ihea whai hoiho inaianei. Ko 'Wepu
Wainehu ko Wi Paraire. Ko Pene Topi
raua ko Mutu tokorua enei no Ngapuhi.
Ko nga mea kei runga paihikara e rere
ana ko to matou rangatira ko te Rea.
Chatterton ko Pine Tamahou no Ngati-
porou, ko Wi Katene no te Waiponamu
ko Hone Heke no Ngapuhi ko Matene no
te Arawa. Ara tonu timata ana mai te
haere ka reti te mahi a te paihikara. No
te taenga atu ki te one ka timata te ruku i
ro kirikiri i ro waitau Ka timata i konei
nga whakamatautau ki nga-'mea. haere
paihikara. Ka tekau ma toru maero ma-
tou e haere ana ka tae ki Pouaka. I reira ka
ka whakanga matou, ka tina hoki. Ka
mahue tetahi o nga paihikara i konei ka
riro mai he hoiho. Ka mutu te manaaki
o kona ia matou. Kihei rawa i mamao to
matou haerenga kua pa he raruraru ki

HE KUPU WHAKAMARAMA

etahi o matou paihikara. Ka motu te tini
o to to matou rangatira ka whati te mea
takatakahi o to tetahi. Ka riro na nga
mea i runga hoiho raua i kume haere ki te
taura i te one a kati ka tipi ana te paihi-
kara kaore e arikarika takoto ana mai te
tangata raua ko tona waka i ro kirikiri.
Kihei rawa i takitaro i a ia tonu e whaka-
rei na te paihikara ka poharu tetahi o ma-
tou ki ro paruparu. Pau katoa atu te
paihikara ki ro paruparu tae ana ki te ho-
pe o te rangatira te paruparu. Na he ku-
me ake i te paihikara ka rewa haere ake
tena ka poharu haere atu te rangatira.
He mea mahi kaha ka puta ake ki te ao
tu roa. Ka tae matou ki Pakanae ka ma-
hue iho nga paihikara ka haere raro nga
tangata o runga. Haere puku tonu te
hunga eke hoiho me te kata atu ano a ro-
to. Kaore i arikarika te paruparu o nga
kurahi na reira tonu i mate ai o matou
paihikara. Tekau ma whitu maero atu i
Pakanae ki Uawa. Ko nga mea ano i
runga hoiho kua tae wawe, engari kihei
rawa i- takitaro iho kua tae ake nga mea
haere raro. Nui atu to ratou kaha. Tae
atu ana matou timata ana te manaaki a te
Itanga-Hauiti ia matou. Ka mutu te kai
i te po ka tu to matou karakia. Ko We-
piha. Waikohu te kaikarakia. Kiki tonu
a Ruakapanga i a Huki e noho ana e ma-
naaki ana i ta ratou manuhiri ia te Wha^
katohe^. Ka mutu te karakia ka tu mai
a Hauiti ki te whakatau mai i te manuhiri
taurangi, i ta ratou manuhiri hou. I ru-
nga ano i nga whaikorero mai kua ahua
tangata whenua atu te ahua o te manuhiri.
Ka mutu nga manaaki a te tangata whe-
nua ka tu atu a Wi Paraire raua ko We-
piha me ?. Topi ki te whakahoki i nga wha-
katau mai ^Hauiti. Nate ahiahi o tepu.
rei te waru 8 o nga ra ka tahi ano ki ti no ti-
mata te mahi kauwhau. Nga:kai•kawhauko
Wepiha raua ko Hone Heke. Te take korero
a te mea, tuatahi i tangihia mai ia Raka
te 14 o nga upoko ara ko te kupu whaka^
rite o te karangatanga a tetahi tangata i
etahi atu tangata kia haere mai ki tana
hapa kore i haere mai nga tangata i kara-
ngatia ^-karangatia ana he tangata ke. Ko
tona tikanga o tenei kupu whakarite inai-
anei kei te karanga a te Karaiti i otaua i te ta-
ngatakia tahuri mai ki a Ia. Ki te kore taua

e tahuri atu ka tu taua i waho ite wahi o te
pouritanga, o te tengatenga hoki o nga ni-
ho. He karanga i mua ki nga tangata o
era nga wa, he karanga! tenei wa kia Haui-
ti kei te karanga tonu inaianei i te iwi nui
tonu kia tahuri atu tatou. Ka mutu te
kauwhau a We?!ha ka tu ake ko Heke.
Ko tana take korero i tangihia mai ia
Matiu te tekau ma waru i» o nga upoko
te toru 3 o nga rarangi. "Ki te kore kou-
tou e whakatahuritia, a e penei me nga
tamariki nonohi e kore koutou e tomo ki
te rangatiratanga e te rangi. E whai tonu
ake ana te korero a tenei i ta te mea tua-
tahi. ^ Nga tangata i huihui mai i tenei
karakiatanga, e whitu tekau 70• I
te po o te Wenerei ka tu ano te karakia.
Ko nga kaikarakia i tenei po ko Matene
raua ko Wi Katene. Te take korero a
Matene i tangihia mai i te tekau ma iwa
o nga upoko o Kenehi te tekau ma whitu
o nga rarangi "Rere atu kia ora ai koe."
Ko te whakangaromanga tenei i Honiara
raua ko Kamora. Te take i whakangaro-
mia ai enei pa he nui no te hara ara no te
puremu te hara e patu nei i a tatou i te
iwi Maori inaianei. Ina te whakahau ki
a tatou "Rere atu kia ora ai koe." Ka
mutu ta Matene ka tu ake ko Wi Katene.
Ko tana rarangi i tangihia mai i nga Wha-
kariterite te tekau ma toru o nga upoko 13
mete 140 nga rarangi ara ko te whakatupa-
to a te Atua i a Manea raua ko tana wa-
hine kia kaua e pa ki te wai whakahaura-
ngi. Ko te take o tenei whakatupato mo
te tamaiti ara mo ^amahona, kia kaha
ai taua tamaiti ina whanau mai, a i te wa
hoki e pakeke haere ai ia. I mau a Ma-
nea raua ko te wahine ki tenei whakatu-
pato a e. mohio ana tatou ki tona tukunga
iho ki runga ki a ^amahona. E te iwi kia
tapu o -tatou kopu ki tenei mea a te waipi-
ro mo a tatou uri mo enei whakatupura-
nga hoki e haere mai nei.

I te po o te Taite ko Pene Topi rauaka
Pine Tamahou nga kai-kauwhau. Te ta-
ke korero a te mea tuatahi i tangihia mai
i te Whakakitenga a Hoani te 3 o nga
upoko te 17 me te 18 o nga rarangi. E
whakaatu ana a te Karaiti i reira i to ta-
tou ahua, he rawakore kei te tu tahanga
noaiho me tana karanga ano kia pama o
tatou kanohi ki te rongoa te rongoa hei

TE PIPIWHARAUROA

ko te whakapono kia kite a whakapono ai
tatou i nga mea papai kei tona ringa e pu-
puri ana mai mo tatou. Ta te kaikorero
tuarua tana take i tangihia mai i a Hoani
i te 4 o nga upoko te korero o te Karaiti
raua ko te wahine o Hamana i te puna
wai a Hakopa. E mohio ana tatou e te
iwi ki te korero mo te wahine. Te mea
tino nui o roto o taua korero ko tenei ara
ko tona whakaponota^ga. Kaore ia i mu-
tu mai i konei engari i haere ia ki te kau-
whau ki etahi atu kia tahuri mai ki te
whakapono. E nga wahine Maori tangi-
hia te tauira a te wahine nei.

I te po o te Paraire ko Wi Paraire raua
ko Wepiha nga kai korero. Ta Wi Parai-
re tana take i tangihia mai i te Pukapuka
ki nga Hiperu te 6 o nga upoko te 19 o
nga rarangi. I reira e whakaritea ana to
tatou whakapono ki te punga. Penei i te
punga e pupuri nei i te kaipuke kei paea
ki runga toka e nga hau kino o te moana,
waihoki ko to tatou whakapono hei pupu-
ri i o tatou wairua kei paea ki runga ki
nga toka o te oranga e nga hau kino o te
ao a,ra e nga whakahaunga a te ao, a te
kikokiko a te tawera, hei tauhere hoki i a
tatou ki to tatou Matua i te rangi.

Ta Henare ^6?^ putake korero i
tangihia mai i te whakakitenga a Hoani
te i o nga upoko te 12 ki te 18 o nga rara-
ngi. E whakamaramatia ana i reira ka-
ore he Kai"whakaora ke atu mo tatou ka
mutu ano ko te Karaiti. Kei a Ia nga ki
o te mate raua ko te ora. E te iwi koi-
angi to tatou kai"whakaora.

I te po o te Hatarei ko te Mutu raua ko
Wi Paraire nga kai korero. Ta te Mutu ra-
rangi i tangihia mai i a Timoti i te 6 o
nga upoko te 12 o nga rarangi. E wha-
kahau ana Paora i reira kia Timoti kia
whawhaitia e ia te whawhai pai o te
whakapono. E te iwi whawhaitia te wha-
whai pai o te whakapono. I to tatou irii-
ringa ka korerotia nga korero mo tatou,
te tohunga i a tatou ki te repera hei mea
kia kore ai tatou e whakakoma a muri ake
nei ki te whawhai ki te ao ki te kikokiko
ki te rewera. Ta Wi Paraire korero ko te
whakawhititanga o te Karaiti ratou ko
ana akonga i te moana o Kariri. I a ra-
tou e whakawhiti ana ka puta he hau nui,
ka kino te moana a ka whakatotohi! te
kaipuke a i te moe a te Karaiti ko te haere-
nga atu tenei o ana akonga ki te ^whakaa-
ra i a Ia me te inoi ano "E te Ariki wha-
kaorangia tatou ka mate tatou. E te iwi
i a tatou e Rehia ana e nga raruraru o te
ao kia mahara kei o tatou taha tonu a te
Karaiti. Heoi ano ma tatou ko te inoi
whakapono atu ki a Ia.

I te Ata o te Ratapu, i a Wi Katene te
Karakia nui ki te whare-karakia. Ko Wi
Paraire raua ko Wepiha Wainehu i haere
ki te kainga o te Moana raua ko te Wata-
rawi. I te ahiahi o te Ratapu ka whai-
korero te Rev Chatterton ki nga taita-
mariki. Ko tana korero he kupu whaka-
rite mote whawhai a te Atua raua ko Ha-
tana. I whakaritea e ia ki nga tima whu-
tupaoro e rua e whawhai ana tetahi ki te-
tahi. He mea marama ia tenei ko te taha
ano ki te Atua e wini. E te iwi ina te
taha mo tatou.

I te po o te Ratapu he kauwhau poto-
poto na nga tamariki katoa o te Kareti.
Ka mutu i konei ta matou mahi. Ka hu-
ri te teka"! ma rua o nga haora ka timata
a Hauiti ki te poroporoaki ki tana manuhi-
ri. Ka mutu a ratou poroporoaki ka tu
atu te Kareti ki te whakahoki. Heoi
ano ko te whakamihi o te tangata
mo te manaaki a Hauiti. Ki ta matou
whakaaro i tika mo Hauiti enei korero na
"I mate kai ahau a whanga!nga ana ahau
e koe, i tu tahanga ahau a whakakakapa-
ria ana ahau e koe." Hauiti kia ora kou-
tou. Ma te Atua matou me koutou e ma-
naaki.

Ka huri,

Na a koutou mokai.

PITOPITO KORERO.

Meake nei a Reri Koki (Lady Con
stance Knox), te tamahine a Rore Rama-
pere te kawana o Niu Tireni kua hoki atu
nei, marena ai kia Kapene Kahakore
(Captain Gaskell), te kai whakahaere a
Rore Hawheraka kawana o Tahimeina
(Tasmania).

Kei te korerotia e nga pakeha o Tura-
kia whakaturia he kohatu whakamahara-
tanga ki te Haramai o Kapene Kuki ki
Turanga. Kei te whiriwhiria inaianei he
wahi hei tunga.

HE KUPU WHAKAMARAMA

HE TINANA TO TE ATUA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

KUKUA atu nga korero nei. Kua kuatau
\_!\_ i to whakautu i taku panui e mau nei
i te Pipi No. 86. Na E hoa e ki ana koe i
pekepeke haere a Paora Hopere ki te kimi
rarangi mana i te Kawenata Tawhito na ka-
nu! to wehi ki te Kawenata Tawhito. Ko te
takohe tino marama rawa no te korero i hunua
rawaka he kai ma Ihowa ratou ko ana hoa e
Aperehama raua ko tana ruruhi, e ki ana a
Reremai he whekau ano o te Atua. A ko ta-
ua Atua i korero ano raua ko Mohi he kanohi
he kanohi, a i awhiawhi ano raua ko Hukapa.
Engari pea kaore to tatou Etita e whakapono
ki nga korero o te Kawenata Tawhito no reira
me huri mai au ki te mea e whakapono ana
to tatou Etita e ki ana ia. E ki ana a te ka-
raiti i a Hoani 4» 24. "He Wana te Atua."
Na e hoa ehara tenei kupu i te mea he wha-
kakahore nate Karake. E kaore he Tinana o
Ihowa, he whakautu ke nana i nga korero a
te wahine o Hamana i te rarangi 23 i penei
atu ia,<'otira meake puta te wa, a tenei ano, e
karakia ai nga kai karakia pono ki te matua
i runga i te wairua i te pono e rapu ana hoki
te matua, ki te pera hei kara,kia ki a ia." Na
ena kupu ke i ki ai ia he wairua te Atua me
karakia ki a ia nga kai karakia i runga i te
wairua i te pono. Nau ake ano i apiti atu
tau whakamarama, kaore he Tinana o te
Atua Otiia mehemea ka tohe tonu koe ki te
-Iti kaore he tinana o te Atua, na ka patai atu
au ki a koe, ka taea ranei e koe te kai mai.
"'E hara a te karaiti- i te Atua. A kaore hoki
ona tinana ? Na kia mohio koa ko te Atua
e whakapono nei te Momona ko te Atua
Tamaiti, ko te Atua Wairua Tapu. Ko
te Atua Matua he tinana tona pena tonu i
te tangata ko te Atua Tamaiti pena ano ko te
Atua Wairua kaore ona kikokiko wheua ra-
nei koia tena to ratou ahua e karangatia ana
ratou he Atua. Na ko te wairua e korero neti
a te karaiti he ahua tinana ano tona Ruka 3:

21, 22 Otiia ko to koutou Atua kaore i rite
ki taua wairua he tino kore atu ona wahi hei
Wateatanga. Na e ki ana ano koe ko te rite
o te tangata ki te atua kia whai whakaaro kia
matau kia tapu otiia nau ake ano tau whaka-
marama e rite ana tou whakawiri i te Paipera
ki to Wa Peehi. E ki ana a Wa Peehi he
mea whakawairua tatou i ritea! ki te Aniana
kua rereke tana i tau. Na reira ka karanga
ake au kete Iwi kia matakitaki mai kia korua
e taukumekume nei i ^matou kia whakapono
atu ki te Atua kahore ona tinana kahore ona

wahia E hoa nui atu toku pouri mou e hae-
re nei ki te kauwhau mo nga maero 40. Na
kore he tawainga o to Atua hei whakarongo mai
i to Inoi a kaore he kanohi hei titiro mai ka-
nu! rawa toku pouri kia kite penei rawa te
nui o te pohehe o nga tangata i Pahika i nga
kura nui o Nui Tireni. E hoa me ata titiro
koe ki nga Inoi a koroniria tae atu ana ki te
aroaro o te Atua ngatahi io, 4. Na ko eau
Inoi ka tae atu ki whea ra. Kaore na hoki he
tinana o to Atua kaore he Ihu kaore he kano-
i!! kaore he wahi. E ki an?i ano koa ko te
hara nui o te momona ha whakatangata o ra-
tou ia Ihowa kia rite kia ratou te Ahua i te
hiahia o te Momona kia tokomaha a ratou
wahine e mea ana a ratou pukapuka he toko-
maha ano nga wahine a te Atua. E hoa ma
katahi ano au ka mohio he mea pai noa iho te
Perehi Pukapuka, me te panga iho ano i te
kupu he maha ano nga wahine a te Atua.
Ina koa kua oti te tahi ma te Etita e Te Pipi
Akuanei riro ai i a ia te wini o te moe pana-
ma, ina hoki kua nuku atu te whakamarama
ana kukakuka he maho ano nga wahine a te
Atua. Na te nui ano o te whakamarama ta-
nga o ratou nei pukapuka no reira kaore i roa
kua ki katoa o ratou nei takiwa i nga tamariki
kiore he matua koia ra maua e korerotia nei
i te paremete.

PAORA HOPERE.
Hune 19, 1905

KAHORE HE TINANA O TE ATUA.

KUA raru au ia Paora Hopere, he mau-
mau noa toku haerenga ki nga kura
nunui, kahore kau oku matau, tena ko ia i
whakaakona noatia ki te kareti o Taupiri, hira
ke ake tona matau. Otira kahore aku pouri
mo taku kuare mo te mea e tokomaha oku hoa
kuare, he kuare te Hahi o Ingarangi, te Hahi
o Roma, te Hahi o Katarina, te Hahi Kari-
ki, te Hahi Weteriana, te Hahi Rumaki, me
era atu hahi katoa o te ao e whakapono nei
kahore he tinana o te Atua. E mea ana a
Paora Hopere ki enei hahi katoa me o ratou
tini tangata, "Kahore koutou e mohio ki te
ahua o te Atua, ahakoa o koutou pihopa i tae
ki nga kura nunui, he kuare katoa, ko au
anake te tangata matau, ko au ko Paora Ho-
pere, Taupiri, Wakato, Niu Tireni. Ki te
hiahia koutou kia matau ki tetahi mea. me ui
mai ki a au, ara ki a Paora Hopere, o Taupi-
ri, Waikato Niu Tireni." Maumau a Paora
Hopere ki te hore e matauroa e te ao katoa,
maumau tona matauranga ki te ringihia ki
Waikato anake. Kua raru ano te Taira-
whiti i a Paora Hopere, ki tana ki no te Tai-

TE PIPIWHARAUROA

Rawhiti anake nga tamariki poriro. Ko
Waikato anake pea te whenua i hapa, i te ta-
mariki poriro. No hea ra a Pari Rekena ?

Kaati ake nga kupu whakahoki mo ta ta-
wai a Paora Hopere, na, ino ta maua totohe
ara mo ta matou, no te mea he tokomaha oku
hoa, ara, nga hahi. E kore e nui aku kupu,
e marama ana ki te tangata whai"whakaaro
ka nui te pohehe o Paora Hopere, inakoa, ti-
rohia tana patai, e mea nei, "Ka taea ranei
e koe te ki mai, ehara a te Karaiti i te Atua a
kaore hoki ona tinana ?" Koia nei te patai
matau a Paora Hopere hei patu i a au, hei
puru i taku waho. Na te tino kuare tenei
patai. Kahore ano ia a Paora Hopere kia
matau, he tino Atua, he tino tangata ano ho-
ki a te Karaiti. Mei Atua anake ia kua ka-
hore ona tinana otira na te mea he tangata
ano ia i whai tinana ai. Ki te Atua Matua
he Atua anake, me te Atua Wairua Tapu he
Atua anake, kahore i tangata kahore tioki o
raua tinana pera me te Atua Tama. E wi.
haro ana au ki te kuare o tenei tangata. Ma'
nahe titiro, Hoani i, 14; Piripai2, 5-8.

Nanaku kuare pea i kore ai au e mohio ki
te tikanga o nga korero a Paora Hopere mo
nga kupu a te Karaiti he wairua te Atua.
(Hoa 4 ^4 )• E ai taku titiro iho ki ana
korero, e mea ana ia he tika i ki a te Karaiti
he Wairua te Atua engari ko te tikanga o nga
kupu a te Karaiti ehara te Atua i te wairua.
E hara ianei tenei i te whakawiri ke i nga Ka-
raipiture.? ' Tera a Paora • Hopere e oati' 'he
ma te mangu, he mangu ranei te ma. Paora
Hopere waiho nga kapua te Karaiti Matatu
ana kahore he kikokiko, kahore he wheua o
te wairua na ko taku patai tenei"^ whai tinana
ranei te wairua mehemea kahore ona kikokiko
kahore ona wheua'?" Ki taku whakaaro, ka-
hore e whai tinana, ara kahore he tinana o te
Atua.'

Kahore aku wehi i te Kawenata Tawhi-
to, engari e wehi ana au kei whakahaweatia
te Kawenata Hou kei reira nai te Rongo Pai
a Ihu Karaihe wehi ana hoki au kei puritia e
te tangata ko te Kawenata Tawhito anake.
Ma te Kawenata Hou e marama ai te -Kawe-
nata Tawhito, e kore hoki e marama te ha-
ere -a te tangata ki te mea ko te Kawenata
Tawhito anake hei tohutohu i a ia.

Kahore au i- te mea e kore e taea e te Atua
te whakaputa ke i tona ahua kia rite ki te ta-
ngata," Iti te manu, ki tetahi, ki te ra, ki te
aha ranei, inahoki i te hekenga iho o te wai-
rua ki. runga i a te Karaiti'he kukupa te ahua.
Ko tehea te mea nui ko te rite ranei-o waho
kau 6 te tangata ki te Atua ara o tona tinana
ko te- rite ranei -o te tangata ki te Atua i te

mea he whai«whakaaro ia, a, kahore i rite ki
te kararehe kahore nei he whai«whakaaro .''

I kata au ki te kupu a Paora Hopere ki te
kahore he taringa o te Atua e kore e rangona
a tatou inoi. Ki te whakaaro pea a Paora
Hopere he rite nga taringa o te Atua ki ona.
I rongona ai a tatou inoi e te Atua na te mea
he Atua ia, haunga tona whakataringa. Mei
rite nga taringa o te Atua ki o Paora Hopere
e kore e .rangona nga inoi a Koroniria, no te
mea kei Kautara a Koroniria e inoi ana, kei
Taupiri ke hokinga taringa hei whakarongo e
kore hoki te mea whai. tinana e puta ki nga
wahi maha i te wa kotahi, he wairua anake te
mea e ahei. Mehemea ko to atua o te mo-
mona to tatou atua kua raru tatou kua kore
e rongona a tatou inoi. Mehemea ma te
whaitaringa rawa o te Atua e rongona ai te
inoi me pehea e rangona ai nga inoi o te
ngakau kahore nei he kupu?

Ehara i te mea na te Etita nga pukapuka
e mea nei he tokomaha nga wahine a te Atua,
na te momona ana pukapuka, engari kahore
pea te tangata o te kareti o Taupiri nei kia
kite kia korero*

Tera pea etahi.tangata e whakahe ki a ma-
tou mo ta matou maumau ki te whakahoki i
nga korero wawau a Paora Hopere—mo ta
matau panga peara ki ona waewae, otira e nga
hoa, ko to matou hiahia he whakaako i nga
tangata o to tatou nei Hahi, e kore hoki te
Momona me Paora Hopere e whakarongo,
ahakoa kua kitea tona tino kuare me tona po-
hehe ki te Ahuatanga me te tangatatanga o te
Karaiti. E kore ia tei a Paora Hopere e
whakaae kua he ia. Ko te tangata tino mata-
po rawa ko te tangata e kore nei e pai kia
kite ona kanohi ?

11601.0110

na Te Etita kuare o TE PIPIWHARAUROA.

TE KOHITI HOHOU RONGO.

KUA kitea e nga mana nunui te patu ta-
ngata o tenei whawhai, kei te whaka-
haere^ he runanga hei ,whakariterite i nga
raruraru a nga taha e rua ki a mutu wawe
ai te .whawhai. O nga mana nei ko Inga-
rangi kei te noho hoa kia Tiapani, ko Tia-
mana raua ko Wiwi ki te. Ruhia, ko Ma-
rika .anake te mana kei waenganui e tu
ana, na konei i pai ai te tu o te Timuaki
o Marika hei kai whakahaere mo .tenei
runanga. No te .matenga whakamutunga
nei o Ruhia i te moana i timata aute kore-
ro mo tenei huihui. I te 3 o "ea ma o
Hune kowhai kupu a Puhirere te Tumu-

HE KUPU WHAKAMARAMA

ki o Marika kia Rore Kahiti (Count
Gassini) te kai whakahaere o Ruhia i Niu
Ioka kia whakaaetia ia hei kai whakahaere
mo te komiti hohou rongo. I te 5 o nga-
ra ka whakaatutia e ia taua kupu ana, ki
nga kai whakahaere katoa o nga mana i
reira. I te o ra korero ia kia Takiara, te
kai whakahaere o Tiapani. I te 9 ka tao
mai nga kupu whakapai a Ruhia raua ko
Tiapani kia ia mo taua take. I taua rangi
ano ka tukua e ia ana kupu ki a Ruhia ra-
ua ko Tiapani, he whakamarama nana i
tana take i hiahia ai kia houhia te rongo.

Ko ANA KUPU ENEI : E ai ki ta te Tu-
muaki (Rahipere), kua tae mai tenei te
taina, i runga i te whakaaro ki te pai mo
te ao katoa, e whakapaua ai e ia tona kaha
ki te whakamutu i tenei whawhai. E rite
ana te whakaaro o Marika kia Ruhia raua
ko Tiapani i runga i te aroha, me te wha-
kaaro ano ko tenei whawhai nui i waenga-
nui i enei mana nunui kei te arai i te pai-
nga mo te ao katoa.

E tohe atu ana te Tumuaki ki nga kawa-
natanga o Ruhia raua ko Tiapani i runga
i te whakaaro ki te pai mo tuao, kia hou-
hia ta raua rongo. E whai kupu atu ana
ano te Tumuaki kia whakaritea e raua he
komiti hei whakahaere i a ratou take—ara
kia riro ma raua anake tenei huihui, kia
kaua ^tetahi atu mana e uru mai ki roto.

E tohe atu ana ano te Tumuaki ki nga
kawanatanga o Ruhia raua ko Tia-
pani kia whakaae raua ki te karanga i tenei
hui. E pai ana ano ia ki te whakarite i
te taima me te wahi hei tunga mo tenei
hui, ina whakaae enei mana e rua kia
meatia e ia. A ki te riro tonu ma raua e
whakarite te taima me te wahi, e pai ana
ia ki te mahi i etahi atu mea e pa ana ki
tenei hui, no te mea e tino hia,hia ana ia
kia whakahaere^ tenei hui i runga i toroa
whakaaro he tino take tenei kei te
mota o te ao katoa.

I paingia tenei tono a Rahipere e nga
kawanatanga e rua, a whakaritea tonutia
atu te taima me te wahi hei tunga ahakoa
he maha o nga taha e rua i whakakore.
Hei te 11 o Akuhata ki Potimauta. I te
9 o tenei marama ka eke a Ma Te Witi
(M. de Witt) me Rore Te Rokena (Baron
deRosen) mo Ruhia; me Rore Komura
raua ko Taihara mo Tiapani, ki runga ki
te tima (Meiparaoa) a rere atu ana ratou

ko Rohepere ki Poitmauta (Portsmouth) 
kei te taha whakarunga o Niu Ioka. I te
11 o ngara ka puare taua hui i Patimata
i runga i te Rima.

KO NGA TONO ENEI A TIAPANI KIA
RUHIA :—

1. Kia tukua mai aHangariena (Sapha
lien) kia Tiapani e Ruhia.

2. Kia whakamutua nga rihi ki Ruhia o
etahi wahi o Tikina.

3. Kia whakahokia mai a Mangakuria
me tona mana katoa kia Haina, a kia
waiho kia tawhera ana ki nga mana
katoa.

4. Kia homai ki Tiapani te raina o te
reriwe i waenganui o Koria me Ha-
pui!.

A

5. Kia whakaae a Ruhia kia Tiapani hei
kai whakahere i Koria.

6. Kia riro i a Tiapani nga kaipuke o
Ruhia i riro herehere,

7. Kia whakaetia nga kaipuke a Ruhia
i tenei moana.

8. Kia utua e Ruhia nga moni a Tiapa-
ni i pau mo tenei whawhai.
Kua marama te whakakore a U. Te
Witi mo te mea i. I nga korero o te 14
o nga ra ka ki a U. Te Witi, ko te kore o
Ruhia i noho takatu i te timatanga o te
whawhai hei whakaatu ehara i a ia te take
o te whawhai; no reira ehara ia Ruhia te
take i pau ai nga moni a Tiapani no
ano ia i kore ia e whakaae ki te taka
atu i nga wahi e tonoa mai nei e
Tiapani. E ai ki tana kei te hiahia a Ru-
hia kia mutu te whawhai pera ano me to-
na hiahia i mua kia kaua e whawhai, e
ngari kia pai hoki nga tono a Tiapani.

I nga korero o te 15 kua whakaae a Ma
Te Witi ki nga tono 3» 4' 5» kaore ia e
whakaae ki te 6.

Ko nga korero e kore e tutuki tenei hui
i runga i te uaua o nga tono a Tiapani ki
te whakaaro a Ruhia, engari tera e roa
atu ano e whakahaere^ ana.

Nga kupu o te 16 kaore e whakaaetia
te tono i, a kua nekehia tenei tono, kua
whakaaetia te tono 2.

Nga korero o te 21 kua tae mai te waea
a te Ha o Ruhia ki ana kai whakahaere o
te hui, e whakatu mai ana kaore te hui e
tutuki. Kuia puta he kupu ma Rahipere
kia rore Rokena kia tukua tenei hui ki te
apitihana.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㘀⼀ⴀ 䨀⸀䬀椀渀最Ⰰ 吀愀欀甀 䴀甀甀爀漀㬀 ㈀⼀㘀 刀攀瘀⸀ 刀攀渀愀琀愀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀