Te Pipiwharauroa,

he KUPU Whakamarama

NAMA 88.

GISBORNE.

HURAE 1905

HE TUMATATENGA.

KUA tau mai te wehi me te tumatatenga
ki a matou kua kite matou i te atara-
ngi o te oka e titi ana i te kaki o te Maori.
He moemoea ranei na matou. E kiia ana i
te mea kahore ano te mate te aitua kia pa ki
te tangata kua tae noa mai te manukanuka-
tanga ki a ia—te tumatatenga. Kei te penei
to matou ahua. He moemoea ranei he tika
tonu ranei. E te iwi ki ta matau whakaaro
kei te taka e te pakeha, e te Kawanatanga he
matau hei hopu i a taua i te Maori, he teka
ia he matau, ko te matau hoki ma te mounu
ka horomia ai e te ika, a kei te ika hoki te tika-
nga mo te kai mo tu ranei o tana ihu. He
hoa te Kawanatanga i enei tau kua pahure
nei no te Maori, a ko te minita hoki o te taha
Maori he Maori ano, otira kia matau tatou
he tokomaha ke atu nga pakeha i te Maori
ehara hoki ratou i te Maori i pooti, a ko Tima
Kara he mema pakeha, ko tona whakaaro
tuatahi ko tona pooti ara ko te whakamana-
wareka  i nga pakeha o tenei rohe pooti; e ka-
ha tana kimi tikanga i enei ra e pai ai nga
pakeha ki a ia i te mea kua tata te ra pooti,
kua tu hoki he hoa whakatete mona.
Kei te akiaki te pakeha kia hohoro te rapu
huarahi a te Kawanatanga e tuwhera ai nga
whenua Maori ara nga whenua e takoto noa
ana kahore i te whakamahia, ko nga pakeha
kaha rawa te akiaki ko nga pakeha o Tura-
nga nei no te mea he nui nga whenua o konei
kei te takoto papatupu tonu. Ko te whaka-
aro o etahi pakeha me hanga he ture kia rite
ki te Ture Poari o nga whenua Kamupene o
Turanga nei ara o Wi Pere raua ko Timi
Kara. I whakaturia he poari hei whakahae-
re i aua whenua: i hokona etahi ko etahi i
riihitia a inaianei kua ea te moni mokete
£160, 000, ea rawa ake kua riro etahi o nga
whenua, e kore e hoki mai ki nga Maori.
Kahore rawa he reo o nga Maori mo te ahuata-
nga o ratou whenua. Ki te oti he ture penei
he pai ke atu te mate o te Maori i te ora tau-
rekareka noa iho i te ao. Kua whakaaria e
Timi Kara he ture whakanohonoho i nga
whenua maori e murua ai nga whenua
e te Kawanatanga i runga i te utu i
whakaarohia. Ahakoa utua nga whenua
kahore kau he painga ki te Maori,
kaore hoki te Maori e matau ki te tohu ki te
whakatuputupu ranei i tana moni. Me ata
titiro hoki te nui o te whenua kua hokona e
te Maori otira kahore he painga ki a ratou;

ko nga Maori whai-rawa i enei ra ehara i te
hunga i hoko whenua engari ko te hunga i
pupuri tonu i o ratou whenua. Otira me pe-
hea o tatou whenua e kore ai e whakapukuri-
ri i te pakeha, no te mea e kore te pakeha e
penei nga korero mehemea e whakamahia
ana nga whenua? E kore matou e whaka-
hoki i tenei patai inaianei engari me tuku atu
ma te iwi e whakaaroaro, ko ta matou ia inai-
anei he whakatupato he whakaoho i te iwi
kia titiro ki tenei mate nui e tawhana nei i
runga i te upoko o te Maori. Kahore matou
e mohio ki te kaha o tatou mema. I tera tau
i pooti ratou mo te ture reiti whenua, kotahi
ano kahore i pooti. Ki te oti tenei ture kia
rite tonu te whakahe mai i Murihiku a tae
noa ki te Rerenga-Wairua  me whakaora ano
te Kotahitanga o te Iwi Maori hei huarahi e
whakapuakina ai te Reo Nui te Reo Kotahi o
te Iwi Maori.

TE PIPIWHARAUROA

HE KUPU KI NGA WHAEA.

TE WHAEA RAUA KO TANA TAMAITI.

(Na Mrs. C. Northcote, Ingarangi.)

WHANAU ana te tamaiti timata ana te

  mahi a tona whaea ki a ia—ae, i mua
atu i te mea kahore ano kia whanau noa, no te
mea ki te kahore te wh aea e matua whakaako i
a ia ano e kore ia e mohio ki te whakatupu i ta-
ua tamaiti; a ko wai ia nei te wahine, e tika ana
kia kiia he whaea, e whakawhanau i tangata ki
te ao hei take mo te pouri mo te whakama,
me i matau ia ki nga mea hei whakaakoranga
mana ki tana tamaiti? Ko tetahi o nga mea
nui, o nga mea tuatahi, hei meatanga ma te
whaea ki tana tamaiti, he mau kia iriiria. Ki
ta etahi whaea whakaaro he rehitatanga i te
tamaiti te iriiri, ko etahi kahore rawa e iriiri
ana i a ratou tamariki. Tena ra, e oku hoa
whaea, ata whakaarohia tenei mea. Ka
haria e koe tau tamaiti, ka tapaea atu ki te
Atua, a ka tohungia ki Tana tohu tapu—ki te
tohu o te Ripeka—he tohu hei hoia pono ia
ma te Karaiti, hei pononga mana a mate noa.
Hei te mutunga o te iriiri ka whakahokia mai
ano te tamaiti ki a koe mau e whakatupu ma
te Atua.  Ata whakaarohia tenei mea. Ka
homai ki a koe, tangata nei, mau e whakaako
e whakatupu he tamaiti ma te Atua, he kai-
noho mo te Rangatiratanga o te Rangi. Mehe-
mea i whiriwhiria ko koe hei tiaki, hei whaka-
tupu i tetahi tamaiti kingi, e puta tou uaua ki
te tiaki i taua tamaiti, kei pangia e te mate, e
te he, e kore rawa koe e hoha ki te kimi i te
painga mo taua tamaiti, e hoha ranei koe?
Hei kai-noho ki tetahi rangatiratanga ehara
nei i tenei ao, tau tamaiti ake, he rangatirata-
nga nui ke ake, a e mea ana te Atua ki tena ki
tena o koutou, "Tangohia te tamaiti nei, wha-
katupuria hei tamaiti maku." Heoi me titiro e
tatou inaianei me pehea ranei tau whakatupu
i tau tamaiti. Ko te mea tuatahi ko te tiaki i te
tinana o te tamaiti, he mahi nui tenei, kia pai
ai kia ma ai. Kahore oku hiahia ki te whakara-
nea i nga mahi a nga mea e he ana te manawa
ite huhua o te mahi, otira he mea marama
tenei ara he iti noa iho te hoha o te tamaiti
oia te tinana i te tamaiti tangitangi, matema-
te, a me pehea ia nei e ora ai te tinana o te
tamaiti, ki te mea he paru? Kei pohehe kou-
tou e mea ana au he tinana ora katoa nga ta-
mariki ma, ko etahi tamariki i whanau hiroki
tonu mai a e kore rawa e kaha; otira e kore
rawa tetahi tamaiti kahore nei e horoia ana
kia ma, e kore rawa e kaha, e ora te tinana.

Me horoi nga tamariki katoa ki te wai maha-
hana, ahakoa rangatira, rawakore ranei, kia ko-
tahi horoinga i te ra, a huri noa nga tau e rua.
Kia mahara e kore e tika te tamaiti a te Atua
kua whakaritea nei hei kai-noho ki Tona ra-
ngatiratanga, e kore e tika kia paru. Ki taku
whakaaro ko te tamaiti a te rawa-kore e tino
rite ana ki a te Karaiti i tona whanautanga.
I whanau noa Ia ki te takotoranga kai ma
nga kararehe, he tino rawakore otira e ahei
ranei koe te ki kahore a Meri i tiaki i te tina-
na o tana tamaiti a i horoi kia ma? E tino
mohio ana koutou kahore a Meri i pena.

Me whakakakahu te tamaiti. Kahore he ti-
kanga ki te tamaiti o te ahua o nga kakahu,
ki te mea e ma ana e mahana ana otira ko
wai te whaea (mehemea e tika ana ia kia kiia
he whaea) e kore e whai kia ataahua nga
kakahu o tana tamaiti? He ngawari noa te
utu o te kakahu i enei ra, otira waiho ake te
korero mo nga kakahu mo te wa poto. Ko
te mea nui atu i nga kakahu ko te kai ma te
tamaiti, mehemea ki te kahore e whakangotea
ki te u o tona whaea. Pai atu ia mo te tamai-
ti a mou ano hoki, ki te whakangote a ia ki
tou u e kore koe e porearea mo nga marama
e ono e iwa ranei mo te ahua o ana kai. Ki
te pau enei marama he he te whakangote
tonu i te tamaiti ki te u, he kino mona he ki-
no mou, engari me whangai te tamaiti. Ko
te tino kai ma te tamariki he miraka taea
noatia te putanga o nga niho, ko te kai tenei
e hohoro ai te pakari o te tamaiti, kahore he
kai i tua atu. Me whakananu te miraka ki
te wai; mo te tamaiti iti kia kotahi wahi
miraka kia rua wahi wai ara mehemea ki te
kotahi te puunu miraka me whakananu ki
nga puunu wai e rua; ka pakeke haere te
tamaiti ka whakaneke i te miraka kia rite to-
nu te nui ki te wai. Kia mahana me tetahi
tote ki roto me tetahi wahi huka. Ki te
eke ki te kotahi tau te tamaiti, ka hoatu
he pihikete, he mea tuku ki te wai he mea
whakapepe hoki ki te paoka, hei kinaki
mo te miraka, engari kaua rawa e hoa-
tu ki to tamaiti he taewa, he ti, he keke he
miiti me nga kai penei; e kore enei mea e taea e
te kopu o te tamaiti te huri, e kore e whaka-
kaha i tona tinana, engari e waiho hei huara-
hi mate mona, a taua wa ano, a muri atu
ranei. Ki te whai niho te tamaiti kahore he
he o te kiri paraoa, he mea rekareka hoki hei
oro i ona paekaha. Kia ma tonu te patara
miraka a te tamaiti; ki te waiho tetahi kai i
roto kua kawa nei, ka pangia te tamaiti e te
mate a he mea kaha rawa te rongoa i te mate

HE KUPU WHAKAMARAMA.

tamariki kaha atu i te arai atu i taua mate.
Kaua e whangaia te tamaiti ki te rare me era
atu kai reka, kahore he painga ki te waiho
tonu hei kia ka tino uaua rawa te whakamutu.
Whakapaua nga kapa hei hoko miraka, a
tera koe e kite hohoro tonu te tupu a te tamaiti.
Ki te whakangotea te tamaiti ki te u ki te wha-
ngaia ranei, kia rite tonu nga wa hei whanga-
inga, kia mohio ai te tamaiti ki nga wa tika
hei kainga mona, kia kaha ai hoki te huri a
tona kopu. E pakupaku ana ano te tamariki
kua timata ta hanga, tikanga ma ratou a he
mea miharo rawa te hohoro o te tamariki ki
te ako i etahi mea e mau tonu ki a ratou. E
mea ana etahi tangata, "Hei pononga koe ma
to tamaiti, a huri noa tona tau tuatahi, a hei
muri atu ko to tamaiti hei pononga mau."
Ko te tikanga o enei kupu, kia pau tou kaha
ki te tiaki ki te atawhai i to tamaiti i te mea e
iti ana; otira i te mea kahore ano etahi tama-
riki kia kotahi tau noa ka mohio tonu ratou e
riri ana o ratou whaea ina ruru te mahunga,
whakakino ranei te mata; he whiu nui tenei
mo te tamaiti.

E whae ma, ki taku whakaarokahore rawa
he painga o te papaki, o te ruru ranei i te
tamaiti paku, e kore rawa te tamaiti e whaka-
rongo i tenei tikanga. Heoi ano te mea hei
whakaako i te tamariki kia whakarongo ko te
"ae" me "ae," ko te "kahore" me "kahore," ara
kaua e whakaae ki te tamaiti a hei muri tata
iho ka whakakore a e whakakahore ranei hei
muri tata iho ka whakaae—kia riro ko te
tamaiti i to te whaea hiahia kaua te whaea i
to te tamaiti. He mea whakamiharo rawa te
hohoro o te tamariki ki te mohio ki te mea
tika ki te mea he ranei a he mea whakami-
haro ano te murere o te tamaiti ki te riri ki te
tangi ranei no te mea e mohio ana ia e puta
ko tona hiahia. E pokaikaha ana nga wha-
kaaro o te tamariki ki te kata ki te papaki
ranei a tona whaea, a he mea tenei e kore ai ia
e mohio ki te mea tuatahi ma te tamaiti ki
tona whaea—ara ki te whakarongo. E oku
hoa whaea, he aha ia nei i kore ai tatou e kaha
ki te whakahaere i a tatou tamariki, ehara
ianei i te mea he kore kaha no tatou ki te
whakahaere i a tatou ano? Ki te mea kaho-
re tatou i te puku kino ka tukua noatia a
tatou tamariki ki o ratou hiahia, a ki te mahi
he ka kata tatou, otira ki te mea e pukuriri
ana tatou e ngenge ana ranei ka rere ke te
ahua o a tatou tamariki ki ta tatou whakaaro,
ka hoha, ka tutu, katahi ka pakia ka rurutia e
tatou a nawai ra ka kino. E kaha ai tatou ki
te whakaako i te tamariki i te pakeke ranei
ma to tatou kaha ki te whakaako i a tatou

ano; e taea ai tenei ma te manawanui i ru-
nga i te whakaaro nui i te inoi. He mea ho-
horo noa te mohio o te tama riki ki nga tika-
nga kino ki nga tikanga pai ranei. Kahore
ano ranei koutou kia kite i te tamaiti e owhiti
ana kei paru ona kakahu, i te tamaiti ranei
kahore e owhiti ana he paru, te mata me ona
kakahu. I ma ai tetahi i paru ai hoki tetahi,
he tikanga kua akona, a he rite tonu te kaha
o te whakaako i nga tikanga pai i nga tika-
nga kino ranei ki te tamariki. He hohoro
ano te tamariki ki te hopu korero, a he aha
i whakaakona ai ki nga kupu kino ki nga
korero wairangi he ngawari noa nei te whakaa-
ko ki nga kupu pai? He mea whakamana-
mana na etahi whaea te kakama o a ratou
tamariki, te mohio ki te whakarongo ki te
korero a i te mea e whakarongo ana
ano a tamariki ka korero i etahi mahi
he, ka kata ranei ki aua mahi, tena
hei te mahinga a ratou tamariki i aua
mahi he ka whiua ka kiia he tutu, kaore
hoki e kiia he kakama he matau ranei. Wha-
kaakona to tamaiti kia aroha, kia ngawari i
runga i tou aroha i tou ngawari ki a ia, he
nui nga mea e mohio i te tamaiti i runga i te
tauira a tona whaea i nga tau e rua o tona
whanautanga; ka mutu pea tona mana
i ana tau, ka riro tona tohunga tuku-
nga he tamaiti ke. He raruraru nui te-
nei ki te tamaiti otira mehemea i whakaakona
ia kia whakarongo, kia ngawari, kia aroha, e
aroha ia ki te tamaiti hou no te mea e aroha-
ina ana e tona whaea; otira mehemea kahore
ia i whakaakona tera ia e hae, e taraweti, a e
nui ke atu te hoha o te tamaiti tawhito i te
tamaiti hou.
(Ko U Upoko tuarua mo Te Kainga me te Tane.)

  

PITOPITO KORERO.

I te putanga mai o nga rongo kua taea e
tetahi pakeha o Amerika te mea kia kore e
whai kakano te aporo kahore te tangata i
whakapono, ka mea he korero hanga noa,
otira kua kitea e tetahi pakeha o Heretaunga
he aporo kei tana kaari kahore he kakano,
kua maha nga hua o taua aporo he penei,
kore rawa atu he kakano, he iho ranei, heoi
ano te mea e kitea ana he titore iti nei i roto
i te aporo. Kua tae te tono ki taua tangata
kia hokona tana aporo mo te £1000, kahore
ia i pai ki te hoko i tana rakau.

TE PIPIWHARAUROA

WHAKAHAU KI TE IWI MAORI.

Whaikorero a Mr. T. Wake i Rawene.

IRUNGA i te tono a nga Maori kia whai
kupu tetahi pakeha o Mangonui ko T.
Wake (Weki) te ingoa mo nga mate e pa
ana ki te Maori, ka whakaae taua pakeha a
korero ana ia ki tetahi huihuinga i Rawene,
Hokianga. I mea a Weki kia whakatane te
Iwi Maori i a ratou a kia tonoa tonutia i te
Kawanatanga kia homai te mana Ingarangi
ki a ratou ara kia whakaritea ratou ki te
pakeha ano te ahua o nga ture. Ki tana
whakaaro ko te rite o te Maori kei te taureka-
reka. I hokona e te Kawanatanga nga whe-
nua Maori mo te 3/- mo 6/- ranei, otira e
utua ana e etahi pakeha £10 105. mo nga ra-
kau anake o aua whenua ara o te eka kotahi.
Kia ara te Iwi Maori ki te riri ki tenei tu
tikanga haunga te riri patuki angaanga onga ra
o mua engari te tu ki te riri a ture ki te Ka-
wanatanga mo o ratou whenua. Me mutu
te tuku Heke ki te Paremete, engari ko te
mea tika ma te Maori ko te tohe kia tuhia o
ratou ingoa ki te roru pakeha kia 80 ai o ra-
tou mema ki te Paremete, tena inaianei toko-
wha ano. Me whakahoki atu nga penihana
kaumatua, kaua e purua nga mangai o nga
kaumatua ki te koura engari me ui te Maori,
"He aha i homai ai e Te Hetana ha penihana
ma tatou i te mea kahore a tatou tono?" Kua
roa to koutou tinihanganga e te Kawanatanga,
heoi kaua e tatu noa o koutou ngakau kia tu-
kua mai ra ano ki a koutou te mana whaka-
haere mo a koutou ano. I mea a Weki, "Kua
40 aku tau, i whanau au ki te taha o te pa
Maori, a no taku whanautanga ano i kite ai
au i te Kooti Whenua otira ko o koutou whe-
nua kei te ngaro i o koutou ringaringa, me
te waiata ano te Kawanatanga, "He wairangi
te Maori, a ko matou o ratou kai tiaki."

I tohe a Weki ki te Iwi Maori kia ara ki
te tu ki te Kawanatanga i runga i te rangi-
marie me te ki, "ma matou ano e whakahaere
o matou nei whenua, ehara hoki matou i to
tamariki. Ma te whakaturia o te Maori ki
runga ano i ona waewae, e piki ai ratou e
mohio ai ratou ki te pai o te oranga o tenei
ao. Ki te puritia koutou e kore
e kaha ta koutou tupu, e kore e ta-
katu ta koutou haere i tenei ao. Ko nga
kupu whakamutunga a Weki he akiaki ki te
Maori kia whakatu hui nunui ina tata ake
nei ka tono ai he tangata ki Poneke ki te wha-
katakoto i a ratou take ki te aroaro o te Pare-
mete kaua ki te Kawanatanga anake, a ki te

ngakau nui ratou, e rite to ratou hiahia, he to-
komaha hoki nga mema whai-whakaaro kei te
Paremete, engari kia kaha tonu nga tangata
e haere ana, engari kia tupato nga tangata e
haere kei hokona etahi o ratou e te Pirimia e
ana hoa ranei. Ko te tangata e riro ana nga
whakaaro te hoko me pani e te Maori ki te
ingoa kino.

He tokomaha nga Maori i tu ki te whaka-
mihi ki nga kupu a Weki.

(He mea tango mai no "The Mangonui
County Times."


PAREMETE.

KUA wha nga titorehanga o te Whare
o Raro i tenei tau: ko te Kawana-
tanga, ko te Apitihana, ko te titorehanga
Tuatoru, ko te Titorehanga Paerauta. Ko
te Tuatoru ehara i te Apitihana engari he
whakahe ta ratou i nga mahi kino a te
Kawanatanga. Ko ta te Paerauta mahi
he titiro kei rarua nga takiwa o te tuawhe-
nua i nga taone. Ka Tame Teira mema o
Otautahi te upoko o te Tuatoru, nui atu
ana kupu whakahe mo Te Hetana, mo te
raweke o Te Hetana i nga tangata whaka-
haere pooti, mo te tuku waea hoki o nga
whanaunga o Te Hetana i rungi i te kore
utu, a ka tangohia nga waea i nga tanga-
ta e utu ana.

Ko tetahi pire hou na Te Hetana he
whakanui i te penihana kaumatua, kia
whakanekehia ake i te £18 ki te £26 i te
tau. Ko te whakahe a etahi mema mo
tenei pire he utu i nga koroua maumau
taonga, ko nga kaumatua ahuwhenua ka-
hore e arohaina. Ki ta Te Teira ki he
utu pooti ma Te Hetana tenei penihana.
Kua whakaaria e Timi Kara he pire enga-
ri ki ta matou whakaaro e haere ana i ru-
nga i te Pire Whakanohonoho Whenua, e
tangohia nei e te Kawanatanga tetahi
whenua i runga i te moni i whakaritea.
Hei rua tenei mo nga pire taumaha a
Timi Kara, hei tapiri mo tana ture reiti.

Tokotoru nga pirihimana o Otepoti kua
turakina mo te tahae. I nga po ka tomo ra-
tou ki nga toa ki te tahae ko te mahi ke ra
ma ratou he tiaki i aua whare.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

KAI-WAIATA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

T ENA etahi wahi korero hei maunga atu
  mau ara ma ta tatou manu, e koroki
nei ia tau ia tau. Tenei ahau kei te aroaha
ki te minita o to matou nei pariha ara Rev.
Wiremu Keretene. Kei te nui te kaha o te-
nei minita ki te whakaako i ana tamariki ki
te karaipiture me te kaha ki te whakapono
otira tenei taku aroha, hei aha te kaha o te-
nei minita ki etahi o ana hipi kore rawa e pai
ara ki ana kai karakia e kore e tupu te pono i
tenei ahua. Kati ra taku whakaatu i toku
aroha. Kei te u ano matou ki te mahi a to
matou matua kua wehe atu nei i a matou ara
a Rev. Timoti Kiriwi, ki tana mahi koea hi-
mene. Kua tino nui atu taua koea ko te kai
whakaako ko Piri Matiu Kapa. Ko nga
pukapuka rangi e 4, e hua nei Ancient and
Modern, Hymnal, Companion, Bristol Tune
Book, Sacred Songs and Solos. He mahi
pai tenei e tupu ai te Tamariki me nga tai-
kotiro ki te pai e whiwhi ai hoki ki nga mea
whaka te wairua, e mohio ai hoki ki nga kupu
pai ko nga whewhenga enei o nga Tamariki o
te koea o te Waimate ara o Rangauni:

Reo hapai ara Tarapora—Tokowha.

Reo Tena—Tokimona.

Reo Areto—Tokowha.

Reo Pehi—Tokowaru.
Rangaunu,

Hurae 15, 1905-


MO TE KEHUA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

KIA ora, kia ora roa a koe me to komiti
i raro i a koe kaati. Ki te pai koe, ka
rite toku hiahia, kia tukua atu nga kupu rua-
rua. nei ki runga i nga Parirau o to manu, nei
ra nga kupu, ara he tautoko na maua ko
tokutngakau i nga kupu a te tama a Hapeta,
e ki nei ia. Ahakoa kua papanga rua toru,
nga kupu whakahau i a kehua raua ko tohu-
nga. E pai ana. Hei mea ano tenei e tautoko
ai i nga kanohi tangata me nga kanohi hoki o
te ngakau, mo nga mea e kitea ana, me nga
mea ngaro kaati ra e manu, ko au ehara ra-
wa i tata tonu toku mahunga kahore he
pereini roro o roto aha ra e Pii me whakaatu
ake au i toku kite i te kehua. Ko au nei kei
Kaihu nei e noho ana. Ko aku whanaunga
kei Ahipara hea i taku kitenga i taua kehua

no te tahi tonu o aku whanaunga i Ahipara
ke ra. Kaati i taku kitenga ka korerotia e au
ki oku hoa, i kite kehua ahau ko mea, hoi e
rua wiki ka tae mai te reta kau mate taua
tangata i whakahuatia nei e ahau, ki oku hoa
i konei ke nei, haunga etahi kitenga atu oku
me o matou ko oku hoa i te kitenga kotahi,
Hoi i a au e kite nei e mohio ake ana ahau,
ko au ano tenei kahore i poka ke kihai ahau i
anini kaati tena. He rongo korero ki nga
kaumatua o roto o te wa i a ratou e patu ana
i a ratou hei piiwhi he korero tenei na nga
kaumatua maha o roto o taua wa, tino kino
taua ingoa a kehua i reira ahakoa tini te tanga-
ta o te whare, hei aha ma te kehua pena i ro-
kohanga mai he ahi i to whare titaritaria ana
rite tonu he tangata ora nei te ahua o nga
mahi. E mutu ai me huaki e te iwi ora,
kaati e manu kei whakarawai koe ki enei
korero e korero ana ahau i toku kitenga, ro-
ngonga hoki ka rua. Kati ki taku mahara.
koia pea tenei ko nga wairua poke e kiia nei
ehara i te kupu whakahe he kupu tika otira
ko te iwi nei ko te pakeha kaore e whakapono
mo te nuinga ano o nga Maori, na reira ka ki
te pakeha, "Maori tu mate kanuiraka." He
aha oti matou te kite ai e? Haua, a he aha
oti nga tangata katoa te kite ai e? A Haua ki
taku mohio nga mea katoa tumate riwhereneta
oti keta, na reira e hia rau ahua o te tangata.
Kaati ra taku hiahia nei, me taku atu enei
kupu. Ahakoa hanga parahea kei te Etita
ano ko nga kupu reka mo enei take kia ora
ra.

Na to hoa,

N. T. T. tama a HAPETA.

Kaihu,

June 2nd, 1905.

[Ko te tino take i tohe ai matou kahore i
waho o te hinengaro o te tangata te kehua he
kite no etahi tangata he kore no etahi. Ki te
mea kei waho o te hinengaro o te tangata te
kehua he mea wehi rawa te whai kaha o te
kehua ki te mahi merekara kia matapo ai te
tangata ara kia kore ai e kite i a ia.]

Kahore etahi o nga Maori o te Tai Rawhi-
ti i te pai ki te whakaturanga i a Kanara
Poata hei tumuaki mo te Kaunihera o te Tai-
rawhiti. E tino pouri ana ratou mo te wha-
kamutunga i a Tiati Hoone he tangata kua
kitea tona pai.

Mea ake nei haere te tuma putuparo o
Niu Tireni ki Ingarangi. Kua hinga i a ra-
tou a Akarana a Ahitereiria engari i rite tonu
ki Niu Tauti Weki.

TE PIPIWHARAUROA

NGA KINO O RUHIA.

RAHA tonu nga mahara o Ruhiai
Kati pea ko te mata, ko te topito
a te Tiapani hei patu, hei whakahema-
nawa, rokohanga ka noho kino te whenua,
ka tutu, ka tahuri ki te riri ki a ia ano.
Horo ana a Poota Aata timata ana te no-
ho kino o nga tangata mahi o Ruhia. I
to ratou kitenga kua hoha te Kawanata-
nga ka timata ta ratou pitihana ki te
Kingi kia whakarereketia te ahua o te
kawanatanga ara kia whai rero te iwi
nui, kia kaua e waiho ma te kingi 
anake ratou ko ona hoa rangatira e
hanga he ture e whakahaere nga mahi o
te whenua. I to ratou haerenga ki te ka-
we i ta ratou pitihana ki te kingi ka puhia
ratou e nga hoia hinga ake 1000, e 2000 i
taotu, otira kahore e mutu te oho o te iwi,
ka ara katoa ona wahi, i enei ra ko te wa-
hi kino rawa ko Porana, he kingitanga i
tangohia e Ruhia. Kaati kua tino ara he
pakanga ki te tonga o Ruhia ki 0dessa he
pa nui kei te Moana Mangu, i timata te
riri ki nga kaipuke whawhai, I unga te-
tahi o ratou e nga heramana kia haere ki
te whakaatu ki nga apiha i te kino o a ra-
tou kai, ko te whakahoki mai a te apiha
he pu, mate rawa taua tangata, ko te ara-
nga o nga heramana ka patupatua nga
apiha, ka tangohia te kaipuke a Kniaz
Potemkin ki a ratou, ka oho hoki o ra-
tou hoa i uta. I tu atu to ratou kaipuke
i waho o te taone me te whakawehiwehi
ki te hopukina o ratou hoa ka taiparatia e
ratou te taone ki te purepo, heoi wehi ana
te kawana o taua pa. Ko nga whare ka-
toa o te Kawanatanga i 0dessa i tahuna
ki te ahi. I te nehunga o to ratou hoa i
pahia ra he tini te tangata i aru i te kawhe-
na a kahore hoki te pirihi i whakararuraru
i te wehi kei puhia mai e te manuao. I te
rironga hoki o tenei kaipuke ka tutu nga
tangata o te Georgi ka tangohia te kaipu-
ko ka rua ai nga kaipuke o nga hauhau.

I te tutu o te iwi o Oteha ka puhia e nga
hoia nga mano i nga tiriti ki te pu mihini,
hinga ake 1800, e 3000 i taotu, he tane, he
wahine, he kaumatua, he ruruhi, he tama-
riki. Ko te mea kino rawa ko te puhanga
i te mano i waho e moe ana i te kore
whare, kore rawa he morehu.

I tae a te Kniaz Potemkin ki nga taone
tahatai tono kai ai a no te korenga o era
atu kaipuke e tutu ka tukua ki utu ka
whakarerea te kaipuke, ka u nga hauhau ki
Roumania, tera pea e tikina mai e Ruhia
e patua. Kei te kino tonu nga wahi ma-
ha o Ruhia, a kei te kaha tonu nga pirihi
nga hoia ki te patupatu ki te whakamata-
ku. Ka he te manawa o Ruhia, he whe-
nua pai a Ruhia mo te noho ki waho.

RUHIA ME TIAPANI.

O TE pakanga nui ano ki te moana ara
te Pakanga ki Tuhima, i ngaro ai te
taua kaipuke whawhai o Ruhia, kahore ano
he pakanga nui ki uta ki te moana ranei;

kahore he pai o te tuhituhi noa i nga ko-
rero o nga pakanga ririki kei porahurahu
noa iho te takoto o nga korero o te wha-
whai. Kei te kukume tonu te Tiapani i
tana kaharoa hei Hao i a Tianara Rinipiti,
te tianara riwhi o Kuropatakini. Ko te
whai a Oiama ko te tapahi i te huarahi ki
Paratipotoka ara ko te whai kia puta ia ki
muri o te tuara o Rinipiti. Ki te ki kua
eke te mataa a Rinipiti ki te 400, 000.

Ko te tino korero ia o te whawhai o
enei ra ko te kokiritanga a Tiapani i Ha-
kariene (Saghalien) he moutere nui no
Ruhia ki raro atu o Paratipotoka, kei te
takutai o Haipiria. Ko te taua a Tiapani
12 nga manuao, e 36 nga potitopito,
12, 000 nga tangata, ko Katooka te atima-
ra. Ko te taone nui ko Korsokovski i
puhia i tuatahi, ko te hekenga o te Ruhia
ki te tuawhenua, ka tukitukia nga purepo,
me nga whare o te Kawanatanga. Kua
riro tenei whakata manawatanga o te
Ruhia ki te taha tai ko Paratipotoka ana-
ke kei te toe, engari mo enei ra noa iho.
Ko Hakariene he motu roa e 670 maero

HE KUPU WHAKAMARAMA.

te roa e 20 ki te 150 maero te whanui, he
motu nohoanga no nga herehere o Ruhia.
Kei tawahi o tenei motu te ngutu o tetahi
awa nui, o te Amua, ko te whakaaro i te
mea kua riro nei tenei wahi i Tiapani e
tukua ana kaipuke whawhai kia piki i te
awa kia puta ki muri o Rinipiti i Mana-
kuria.

Kua whakaritea hei Niu Hoka, Amerika,
he tunga mo te hui hohou i te rongo. To-
korua o Tiapani mangai tokorua o Ruhia,
ko Ruhipera, tumuaki o te U naititi Teiti,
hei tumuaki, nana hoki tenei tohenga kia
houhia te rongo. E whai tikanga ranei
tenei hui e aha ranei. Ko te mea tino
taumaha rawa ki a Ruhia ko te moni rau-
patu e £200, 000, 000.

E MOE!

E Moei Ahakoa ngunguru noa nga

hau o te hotoke,
Haruru noa ranei nga ngaru kino ki

te akau,
Meake puao te ata, ahakoa whakaroa

ia,
Kia mutu ra ano ta te Po tauawhi i

te moana.

E Moe'. Ahakoa wairuhi noa tou

ngakau i te taringa,
A whakapaho noa te Po i runga i te

kare o te moana o te ora;

Kei tua o nga kapua a piki eke ana

te Ata,

Ma te Ariki, i runga i Tona aroha
me Tona Atawhai, e peehi ou
kamo ki te moe.

HE TANGATA KINO.

TATA tonu ka pa tetahi aitua nui ki
1 Murchison (Kawatiri) he taone kei
wanganui i Westport me Whakatu. I ha-

menetia tetahi pakeha ko Sewall te ingoa
e tetahi atu mo te tahae kau. I te mea e
whakawakia ana ka ki a Sewall ka tona e
ia te whare whakawa ki te tainamaiti, hea
tainamaiti kei roto i ona kakahu. I te
murere o te kai-whakawa ka whakawarea
a Sewall kia puta ki waho, no te putanga
ki waho ka haere atu nga pirihamana to-
korua ki te hopu, katahi ka toua e Sewall
nga tainamati, ko te pakutanga monga-
monga noa a Sewall, 100 iari te tawhiti o
te rerenga ona wahi. Tokotoru nga tan-
gata whano tata ka mate engari kei te
mate tonu inaianei, kei te hohipera e ta-
koto ana, he mahi wehi rawa tenei. Me i
toua i roto i te whare kua tokomaha nga
tangata e mate, tena kao i pakaru katoa
nga wini o nga whare. He porangi te
ahua o sewall.

HE PETEKOHA.

KO tetahi tino korero o te ao i enei ra
ko te taunga o te Wairua Tapu ki
runga ki ngu mano o Weiri, kei te hauau-
ru o Ingarangi. Kua tata pea ki te
20, 000 nga tangata kua huri ki te whaka-
pono ara kua tino tuku i a ratou ki a te
Karaiti. Ko te rua tenei o nga tau i tima-
ta ai taua mahi, ko te pito ki te toanga o
Weiri kua tino oho, kua huri ki te inoi ki
te whakamoemiti ki te Atua, e ki tonu ana
nga whare waipiro, kua iti te mahi a nga
kaiwhakawa, etahi tuwheratunga o nga
whare whakawa, kahore kau he herehere.
Ko te tangata nana tenei mahi ara ko ta
te Atua pononga i whakapuakina a tana
kupu he taitamariki ko Evan Roberts. Ko
tana mahi he parakimete. I ki tono ki tenei
tangata i te Wairua Tapu. Kua puta ia
kei Ingarangi e kunawhau ana, he nui ho-
ki te mana o tana mahi. Ko te inoi a te
hunga whakapono kia horapa tenei mahi
a te Wairua Tapu ki te ao koutou.HE KUPU WHAKAMARAMA.

te roa e 20 ki te 150 maero te whanui, he
motu nohoanga no nga herehere o Ruhia.
Kei tawahi o tenei motu te ngutu o tetahi
awa nui, o te Amua, ko te whakaaro i te
mea kua riro nei tenei wahi i Tiapani e
tukua ana kaipuke whawhai kia piki i te
awa kia puta ki muri o Rinipiti i Mana-
kuria.

Kua whakaritea hei Niu Hoka, Amerika,
he tunga mo te hui hohou i te rongo. To-
korua o Tiapani mangai tokorua o Ruhia,
ko Ruhipera, tumuaki o te U naititi Teiti,
hei tumuaki, nana hoki tenei tohenga kia
houhia te rongo. E whai tikanga ranei
tenei hui e aha ranei. Ko te mea tino
taumaha rawa ki a Ruhia ko te moni rau-
patu e £200, 000, 000.

E MOE!

E Moei Ahakoa ngunguru noa nga

hau o te hotoke,
Haruru noa ranei nga ngaru kino ki

te akau,
Meake puao te ata, ahakoa whakaroa

ia,
Kia mutu ra ano ta te Po tauawhi i

te moana.

E Moe'. Ahakoa wairuhi noa tou

ngakau i te taringa,
A whakapaho noa te Po i runga i te

kare o te moana o te ora;

Kei tua o nga kapua a piki eke ana

te Ata,

Ma te Ariki, i runga i Tona aroha
me Tona Atawhai, e peehi ou
kamo ki te moe.

HE TANGATA KINO.

TATA tonu ka pa tetahi aitua nui ki
1 Murchison (Kawatiri) he taone kei
wanganui i Westport me Whakatu. I ha-

menetia tetahi pakeha ko Sewall te ingoa
e tetahi atu mo te tahae kau. I te mea e
whakawakia ana ka ki a Sewall ka tona e
ia te whare whakawa ki te tainamaiti, hea
tainamaiti kei roto i ona kakahu. I te
murere o te kai-whakawa ka whakawarea
a Sewall kia puta ki waho, no te putanga
ki waho ka haere atu nga pirihamana to-
korua ki te hopu, katahi ka toua e Sewall
nga tainamati, ko te pakutanga monga-
monga noa a Sewall, 100 iari te tawhiti o
te rerenga ona wahi. Tokotoru nga tan-
gata whano tata ka mate engari kei te
mate tonu inaianei, kei te hohipera e ta-
koto ana, he mahi wehi rawa tenei. Me i
toua i roto i te whare kua tokomaha nga
tangata e mate, tena kao i pakaru katoa
nga wini o nga whare. He porangi te
ahua o sewall.

HE PETEKOHA.

KO tetahi tino korero o te ao i enei ra
ko te taunga o te Wairua Tapu ki
runga ki ngu mano o Weiri, kei te hauau-
ru o Ingarangi. Kua tata pea ki te
20, 000 nga tangata kua huri ki te whaka-
pono ara kua tino tuku i a ratou ki a te
Karaiti. Ko te rua tenei o nga tau i tima-
ta ai taua mahi, ko te pito ki te toanga o
Weiri kua tino oho, kua huri ki te inoi ki
te whakamoemiti ki te Atua, e ki tonu ana
nga whare waipiro, kua iti te mahi a nga
kaiwhakawa, etahi tuwheratunga o nga
whare whakawa, kahore kau he herehere.
Ko te tangata nana tenei mahi ara ko ta
te Atua pononga i whakapuakina a tana
kupu he taitamariki ko Evan Roberts. Ko
tana mahi he parakimete. I ki tono ki tenei
tangata i te Wairua Tapu. Kua puta ia
kei Ingarangi e kunawhau ana, he nui ho-
ki te mana o tana mahi. Ko te inoi a te
hunga whakapono kia horapa tenei mahi
a te Wairua Tapu ki te ao koutou.HE KUPU WHAKAMARAMA.

te roa e 20 ki te 150 maero te whanui, he
motu nohoanga no nga herehere o Ruhia.
Kei tawahi o tenei motu te ngutu o tetahi
awa nui, o te Amua, ko te whakaaro i te
mea kua riro nei tenei wahi i Tiapani e
tukua ana kaipuke whawhai kia piki i te
awa kia puta ki muri o Rinipiti i Mana-
kuria.

Kua whakaritea hei Niu Hoka, Amerika,
he tunga mo te hui hohou i te rongo. To-
korua o Tiapani mangai tokorua o Ruhia,
ko Ruhipera, tumuaki o te U naititi Teiti,
hei tumuaki, nana hoki tenei tohenga kia
houhia te rongo. E whai tikanga ranei
tenei hui e aha ranei. Ko te mea tino
taumaha rawa ki a Ruhia ko te moni rau-
patu e £200, 000, 000.

E MOE!

E Moei Ahakoa ngunguru noa nga

hau o te hotoke,
Haruru noa ranei nga ngaru kino ki

te akau,
Meake puao te ata, ahakoa whakaroa

ia,
Kia mutu ra ano ta te Po tauawhi i

te moana.

E Moe'. Ahakoa wairuhi noa tou

ngakau i te taringa,
A whakapaho noa te Po i runga i te

kare o te moana o te ora;

Kei tua o nga kapua a piki eke ana

te Ata,

Ma te Ariki, i runga i Tona aroha
me Tona Atawhai, e peehi ou
kamo ki te moe.

HE TANGATA KINO.

TATA tonu ka pa tetahi aitua nui ki
1 Murchison (Kawatiri) he taone kei
wanganui i Westport me Whakatu. I ha-

menetia tetahi pakeha ko Sewall te ingoa
e tetahi atu mo te tahae kau. I te mea e
whakawakia ana ka ki a Sewall ka tona e
ia te whare whakawa ki te tainamaiti, hea
tainamaiti kei roto i ona kakahu. I te
murere o te kai-whakawa ka whakawarea
a Sewall kia puta ki waho, no te putanga
ki waho ka haere atu nga pirihamana to-
korua ki te hopu, katahi ka toua e Sewall
nga tainamati, ko te pakutanga monga-
monga noa a Sewall, 100 iari te tawhiti o
te rerenga ona wahi. Tokotoru nga tan-
gata whano tata ka mate engari kei te
mate tonu inaianei, kei te hohipera e ta-
koto ana, he mahi wehi rawa tenei. Me i
toua i roto i te whare kua tokomaha nga
tangata e mate, tena kao i pakaru katoa
nga wini o nga whare. He porangi te
ahua o sewall.

HE PETEKOHA.

KO tetahi tino korero o te ao i enei ra
ko te taunga o te Wairua Tapu ki
runga ki ngu mano o Weiri, kei te hauau-
ru o Ingarangi. Kua tata pea ki te
20, 000 nga tangata kua huri ki te whaka-
pono ara kua tino tuku i a ratou ki a te
Karaiti. Ko te rua tenei o nga tau i tima-
ta ai taua mahi, ko te pito ki te toanga o
Weiri kua tino oho, kua huri ki te inoi ki
te whakamoemiti ki te Atua, e ki tonu ana
nga whare waipiro, kua iti te mahi a nga
kaiwhakawa, etahi tuwheratunga o nga
whare whakawa, kahore kau he herehere.
Ko te tangata nana tenei mahi ara ko ta
te Atua pononga i whakapuakina a tana
kupu he taitamariki ko Evan Roberts. Ko
tana mahi he parakimete. I ki tono ki tenei
tangata i te Wairua Tapu. Kua puta ia
kei Ingarangi e kunawhau ana, he nui ho-
ki te mana o tana mahi. Ko te inoi a te
hunga whakapono kia horapa tenei mahi
a te Wairua Tapu ki te ao koutou.

TE PIPIWHARAUROA

HE TONO.

Ki TE PIPIWHARAUROA.
PANUITIA ATU.

EHOA, tena koe. I runga i te mea kua
whakamanawa ahau e te hunga i whiri-
whiria hei whakahaere i te ora mo te Kura
Kotiro Maori e tu nei i Akarana.

Ara kia tuhi atu ahau kia koutou i raro i to
ratou mana; mo ta ratou inoi atu kia koutou,
mo enei mea, ara taonga, ka whai ake nei,
me ta ratou tohutohu mai ano i aua taonga e
hiahiatia ana e ratou, ara mo nga taonga
Maori e oti nei te mahi e te wahine e te taane
ranei.

Ara Whariki noa nei, nunui, ririki, ranei.
„ Potae „ „
„ Piupiu
„ Poi

„ Neketai „ „
„ Kete

He mea hanga ki te korari (harakeke) ki te
kiekie ki te pingao ranei enei tu ahua taonga
ehara nei i te mea utu ki te moni, engari
mo te wa i whakaritea hei hanga i aua mea e
oti ai.

I whanui ai te haere atu o enei tono ki nga
kokonga o ena marae maha, i runga i te mea
kahore he punga here i te oranga mo taua
kainga o ratou, no konei nga inoi e kore e
whaiti mai ki era ki era o tatou i tera wahi i
tera wahi.

Kei te mohio ano ia, ka raruraru koutou ki
te whakarite i ena tono, otiia kei te whakatu-
pato ano kia awhinatia a tatou kotiro maha,
me ta tatou tumanako atu ano, kei te hanga,
kei te tupu te matauranga i roto i a ratou hei
ritenga e kiia ai kei te whai take katoa nga
ritenga kua oti nei te tuhi, no konei ko nga
raupatu mo ena tono e kore nei pea e tae mai,
heoi ano ko te whakauaua ki te whakarite i te
tono ki tera ki tera.

Ara ko enei taonga hei hokohoko mo te ho-
kohoko tuarua a te Noema e haere mai nei a
kia tae mai hoki i mua atu o taua Noema
1905, nei.

Me penei te ingoa mo te tuku mai, Otene
Paora, secretary c/0 Mrs. Mirams, Victoria
Maori Girls School, Pamell, Auckland.

Me tuku mai ano hoki he whakaaturanga
ki ahau, mehemea kei te tukua mai tetahi o
nga rawa e tonoa nei hei ritenga e noho tupa-
to atu ai ki te tiaki atu i te wa taenga mai,

I kaha ai ki te hanga i nga kupu nei, i te
mea he mahi kei roto i te rongonui, e ngawha

tonu nei o ona puawai i nga ra katoa, e awhi
mai ana hoki i tera i tera i runga i te whakaa-
ro tahi, i roto i te Ariki, kia ora tonu koe, me
te hunga hoki i raro i tou mana tiaki i tou
kainga

Heoi ano

Na OTENE PAORA.
Kai tiaki ki te Taha Maori i raro i te hunga i

whiriwhiria hei whakahaere mo te Kura

Kotiro Maori, Akarana.

HE TAUTOKO.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe. Tenei etehi korero ka
tukua atu e au hei hari atu ma ta tatou
manu ki nga morehu o Aotearoa me te
Waipounamu.

He mahara noku mo te panuitanga o te
Hokohoko mo te kura Maori o nga kotiro i
Akarana, ka tu nei ki te whare o te Kawana
i Akarana, i puta nei taua panuitanga i te
Pipi nama 86 o te marama o Mei, kua pahure
ake nei. He inoi atu tenei naku ki a koutou
kia kaha ki te tautoko mai i tenei Hokohoko.
Ko te take he mea pai kia awhina tatou i taua
kura, ehara i te mea mo wai taua painga, mo
nga kotiro Maori ano o to tatou Motu o Niu
Tireni. Kei te marama o Noema ka tu
taua Hokohoko. He pera ano tenei Hoko-
hoko i e era tau kua taha ake nei. Heoi ra e
hoa ma kia te tatanga, mahi mai i enei mea
ka whakahuatia ake nei e au. He kete hu-
ruhuru kiwi, he potae kiekie, he wekete kie-
kie, he koroai me ara atu mea whakapaipai
a te Maori. Ko tetahi kaha rawa o te titiro a
toku ngakau, he maha nga kotiro Maori o
nga kainga Maori, e kite ana au, he kai hika-
reti na reira au ka mea he mea pai tenei kia
whakaaro nuitia e tatou tenei Hokohoko.
Kia whiwhi moni ai hei awhina i taua kura.
Tera pea nga kotiro e haere ana ki taua kau-
ra ka mohio ki te kino o tenei kai 6 te hika-
reti, ka tahuri ratou ki te whakaako i nga
kotiro Maori o te kainga kia kaua hei kai
hikareti. Me whakamahara ake ano au i te
Hekeretari o taua Hokohoko ko Otene Paora,
me tuku ki a ia nga mea.

Heoi kia ora,

Na to koutou hoa

Na PIKI PORIMIA.
Kawhia,

13/7/I1905.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA MINITA O WAIKATO.

KO Nikora Tautau, he minita no te hahi
Ingarangi i tino akona ki te kura mi-
nita. I tupu mai tenei minita i te tai Ra-
whiti.

No roto i nga pekanga mai i a Porourangi,
he tau tonu mo nga turanga katoa Turanga
ki te tutua turanga ki te Rangatira: he ta-
ngata ngahau he marutuna hoki a he matua
no te pani no te rawakore.

No nga tau maha kua mahue ake nei ka
tukua mai raua ko Taimona Hapimana e te
Pihopatanga o Waiapu ki te tino Waahi uru-
rua rawa o te motu nei ara ki te whenua e
kiia nei ko te Rohe potae whenua o Ngati
Maniapoto. I tena wa kua timata a Tawhi-
ao me ona Iwi katoa te hoki ki roto o Waika-
to ka noho raua i to raua kainga i te Poure-
wa. Mo nga hapu o Maniapoto ko te mea
tuatahi i whakaaturia mai ki a raua e parau
ana nga tane e hauhake ana nga wahine i te
Wiki kaore rawa a raua pewheatanga atu, i
a Wiki i a Wiki he haere tonu atu kaore he
hamumu. Tena tena a ka tau noa iho te
whakama o nga tangata ki to raua puta to-
nu atu me to raua ahua. Te rua o nga mea
i homai ki a raua ko te kohuru i Rangiaohia
i te ra tapu e karakia ana nga Maori ka puhi-
puhia mai i waho ka tahuna te whare ki te
ahi e te hoia.

Ka maumau a Waikato i te herehere ki
Rangiriri ka puta te kupu a te Manihera
minita ka iro ha o karu ne, koi nei tonu nga
take kino o Waikato me Maniapoto ki tenei
mea ki te minita he maha atu nga minita i
mua atu i to raua nei taenga mai Pakeha tonu
Maori hoki kaore rawa e tukua ana kia kara-
kia. I kite tonu aku kanohi nei i nga minita
i pana i Whatiwhatihoe. Hoi noho ana raua
i raro i enei take raruraru kaore hoki he
pewheatanga ake. Kati ra kua whakaaturia
ake nei e au te ahua o te mahi uaua a nga
minita ki nga take kua tuhia ki runga ake

nei.

I enei tau, tata ka nukuhia iho a Nikora ki
te Riu o Waikato ara ki Hopuhopu. Me ho-
ripu taku whakaatu kia wawe te tae ki taka
hiahia i tuhi ai au. Ko Nikora ka hoki a
tenei tau a Tihema e haere mai nei ki te
wahi i tupu mai ai ia ara ki te Tai
Rawhiti ki tona Iwi, ki tona whenua oti atu
kanui te aroha otira e tika ana te hoki kua
kaumatuatia. ,     

Ko ahau ko te kai tuhi e ki tuturu ana me-
hemea kaore te pai tinana Maori o Nikora

Tautau me Taimona Hapimana kaore tonu
enei Iwi e titiro atu ki te whakapono.

Ka ki ano au i a Nikora kua kore atu nei i
konei ka kore atu ano hoki te whakapono i a
Waikato.

Tenei rawa taku i mahara ai ko te tangata
hei riiwhi mo Nikora ko Taimona Hapimana
tonu. Ki te tukua mai ko nga minita o etahi
atu waahi hei riwhi mo te turanga o Nikora
e tino ki tuturu ana au ka ngaro atu te hau-
nga o te whakapono i a Waikato.

Otira he kaha atu te mohio o te hahi i toku.
Engari he kaha atu taku mohio ki te ahua o
Waikato.

Mehemea i haria e Nikora raua ko Taimo-
na te kaha o te hahi ki runga i enei Iwi kaore
raua e tirohia. Kei te mohio katoa pea nga
Iwi ko to Waikato ahua he taikaha rawa.

Koi au i ki ai ko Taimona rawa he riwhi
mo Nikora ko te tangata kua taunga ki
Waikato.

Tetehi hoki no Waikato ano tenei tangata
a Taimona i runga i nga huarahi tupuna.

Naku Na TAHINA HERANGI.
Ngaruawahia.

  
NO TE RAU.

KUA tae mai te whakaatu mai a nga kai-
hanga i te wini whakamaharatanga ki
a Mihi Wiremu, kua timata ta ratou hanga i
taua wini, a hei tenei koanga pea tae mai ai.
E nga hoa kia ora koutou mo to koutou wha-
kaaro nui, engari he tokomaha nga hoa i
tukua atu he pukapuka kahore ano he whaka-
hoki mai.

Ko nga tangata kei te Kareti inaianei 18,
tokotoru e ako ana mo nga kareti nunui. Ko
Hone Kaipo, ko Hoani Matenga Paerata, ko
Karira Karaka no tera marama i whakapa-
ngia ai hei rikona. Ko Hone Kaipo e haere
ana ki Rahotu, Taranaki, ko Karaka ki Wai-
kato. No taua ra ano i whakapangia ai a
Rev. Ropere Tahuri raua ko Rev. Reweti
Kerehoma hei piriti. Kia tau te manaakita-
nga a te Atua ki runga ki enei tangata me ta
ratou mahi mo te Atua.

Nui atu to matou whakamihi ki te aroha o
Tuhakairiora ara o Te Pohutu mo a ratou kai
i tuku mai ai ma te Kareti, 14 nga peeke tae-
wa, e 6 nga keehi kumara. He aroha nui
whakaharahara tenei. Kei te moana nga
keehi kumara o Te Kaha, i tae mai te
waea o Mohaka mehemea e pai ana kia tukua
mai he kai. Kia ora koutou e nga hoa mo to
koutou aroha.

TE PIPIWHARAUROA

HE KAUMATUA TOA.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe me to komiti: Panuitia
atu kia kite mai nga hoa aroha o
Arapeta Tariao, tenei to koutou hoa, e Tare
Wherori, e Meiha Ngoki me era atu tangata
o te Kawanatanga; kua kaumatua!!^. Ko ia
tonu to koutou hoa i te takiwa o te pakanga
i tae hoki ia ki Waihi, Taranaki, whakahaua
ia kia tae ki Ngapuhi he pa tino whakamata-
ku rawa tenei no nga iwi o Taranaki a taea
ana e tana ope, i whakahaua ano ia kia haere
ki te whawhai ki roto o Patea awa i taea ano
e taua ope, i tu kapene ia i te aroaro o Meiha
Ngoki, kati kaore rawa he whakaaro aroha o
te Kawanatanga ki tetahi penihana mo taua
kaumatua inahoki he nui noa atu nga Maori
e noho ana i Niu Tireni nei e puta ana he
penihana mo ratou, ko tenei kaumatua i
whakapaua tona kaha ki te hapai i te paka-
nga mo te taha ki te kawanatanga inaianei
kua tau kei te whare kei au, e noho ana. Ki
taku whakaaro he tika ke ma te Kawanata-
nga e whangai tenei kaumatua. He ngaro
pea ia he ma,hara pea no Wi Pere ma kua
mate noa atu. E Wi ma kei te ora tonu ta
koutou pononga kua mate atu tona hoa a
Putu i Taranaki ano ia raua tahi e hapai ana
i te karauna o te kuini tena e Timi ma Wi
Pere ma arohatia mai ta koutou mokai.
Kati taku whakamarama.
Na to koutou hoa,

na MANIHERA WAITI^!.

Mei 23, 1905-

[E rua nga haurahi oranga mo tenei kau-
matua. Me tono he penihana kaumatua mo-
na, me tuku ranei ia ki te whare hoia kauma-
tua i Akarana. Me tuhituhi ki a Timi Kara.
—ETITA.]

E 90 nga tau i kotahi ai te kingitanga o
Korawa me Heitara, kotahi ano te kingi,
otira kua puta a Naho we ki waho kua wehe a
kei te tono ko tetahi tamaiti a te kingi hei
kingi mo ratou.

I runga i te tono a Wai Pere kia whakaaro
te Kawanatanga ki nga Maori o Turanga ara
kia homai he taewa ma ratou i te mea kua
mate katoa a ratou taewa. I whakaaetia e te
minita o nga mea Maori.

HE TUPAPAKU NO TE ARAWA.

HE nui te pouri i te rongonga kua hi-
nga tetahi o nga totara nunui o Te
Arawa a Te Reipa Rangipuawhe o Nga-
tituhou1•an^i, Te Whakarewarewa. Ka
ngaro tenei pakeke o taua o te Maori, hei
pupuri i te ahuatanga o mua ara hei hono
i to mua ahua ki to enei ra ahuatanga.
He tangata tenei i hapai i nga mahi nu-
nui, he rangatira rangimarie kahore i tu-
toko i a ia ki mua i nga kanohi o te tanga-
ngata, he rangatira kahore i haereere.
Haere atu, e koro, ma muri nei koe e ta-
ngi, ma te iwi ma te mano.

NA TE ETITA.

ENGA hoa kei miharo koutou ki te
tae atu nga kaute. I tukua atu ai
kia mohio ai koutou ki te mea hei whakaa-
rotanga mai ma koutou. He maha nga
tangata i tono mai kia tukua atu he kaute
kia mohio ai ratou ki te mea hei utunga
mai ma ratou; i mea hoki te Hou. Wa !<.
Taiaroa, he tikanga pai kia tuku kaute
matou, na konei i tukua atu ai. Engari
kaua e puhoi te ngakau ki te whakaaro
mai, e rite ki etahi tangata kua maha nei
nga tau e puta tonu atu ana te pepa otira
kahore ano he pene kotahi, ko to ratou
hiahia ko matou e hoha noa iho ko ratou
ia kia kore rawa e mahi, e awhina ranei.
I kaha ai ta matou tono atu, no te mea
kua nui rawa a tatou pepa a te Maori, ko
etahi tangata kua huri ki nga ahi hou kua
whakarerea o ratou hoa tawhito, kua kimi
he hoa hou, kua whakahawea ki nga hoa
o te 101101110^11(1101^0.

Ata korerotia nga tohutohu ki nga
whaea, korerotia e nga tane e nga tamari-
ki, pai ke atu ena korero i nga korero
whawhai i nga korero kokoru, hei wha-
karekareka noa iho enei mo te taha kara-
rehe o te tangata, ehara i te mea hei pa-
inga mo te tangata mo te wairua, mo te
whenua ranei. Rehia iho nga hiahia toto
whangaia ko nga hiahia ki te matauranga
e pai ai te tinana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE TOHUNGA PAKEHA.

I HAERE tetahi tangata o Taupiri,
Waikato, ko Whakamau te Hika ara
ko Wirihana tona ingoa, ki tetahi tino ta-
kuta o Akarana kia mahia tona mate. No
te taenga ki Akarana ka kiia atu e tetahi
Maori kia whakarerea te takuta engari
me haere ki tetahi wahine pakeha he to-
hunga. I ki taua wahine kia rua wiki ia
e mahi ana ka ora taua maori, ko te utu
aio. Ka whakaae te maori ra, ka mahue
te takuta. I ki te tohunga he kehua kei
te patu i a Wirihana, nui atu te kehua, ko
tona mate he mate pakeha he mate maori,
engari e ora i a ia, he tohunga Maori ho-
ki ia. Popoki ai taua tohunga i tona ma-
ta ki ona ringaringa, katahi ka titiro ki te
rangi. Ka kaha rawa te mate ka hoki a
Wirihana raua ko tana wahine ki te kai-
nga a mate atu ki reira. Kua ^amenetia
tenei wahine a kua tukua ma te Hupirimi
Kooti e whakawa. Kua tae ki te kuia pa-
keha te ngahautanga o te mahi a Wereta.
Kua waiho taua te Maori hei papa purei-
tanga mo te tohunga, a nawai ra papatau
ana.

1905.

E hoa tena koe.

He whakaatu naku ki a koe, i te
mea ko ahau te Hekeretari o te Komiti
Ta Paipera, ka nui nga Paipera Maori kei
au, ko te utu he iti noa iho i te utu o I-
^^0^^^^!, ara e 3/6 mo te Paipera kotahi
ki te tukua atu ma te maero, e 2/6 ranei
ki te hokona i toku tari. He tono atu ki a
koe kai awhinatia tenei mahi.
Na to hoa aroha

na ]. PEO KOAE a,

Hekeretari,
48, 01^(1510116 Roa^,
G[&'^orne.

HE PAREKURA.

\_\_\_Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

Ia HOA tena koe, tukua enei korero ki raro
Pi o nga parirau o ta tatou manu. Aha-
koa e kore e tika otira mau e titiro iho mehe-
mea e ahei koia tena. Tioro, Tioro, Tioro i
te whitu, tioro i te waru, kia tae te tiaretanga
ki te katoa i tera wahi i tera wahi. Tenei
tetahi aitua i pa ki te takiwa o te Puaha o
Waikato. Ko tetahi tamaiti i mate i te 13 o
Mei! mate ai, ko tona ingoa ko Hemi Hoha-
pata. Kotahi wiki i muri mai ka mate tona
matua a Hohapa!^ Kaute^'!, kotahi ra i muri
mai ka mate tetahi o ana tamariki a Tere! Ho-
hapata. He nui te pouri me te tangi o te
ngakau mo te matenga o tenei tangata me
ana tamariki. Te take i nui ai te aroha o
nga hapu o tenei tangata ki a ia he nui no
nga mahi pai a tenei tangata i a ia e ora ana
no konei nui atu te aroha o ona whanaunga
ki a ia. I tae katoa mai ona hapu kia kite i a
ia tae noa ki ana tamariki. Ko nga hapu i tae
mai kia kite i a ratou koia tenei, ko Taranaki,
ko Ngapuhi, ko Teruaokaiwhare, ko Ngatia-
pa, ko Ngatimaua, ko Waikato, ko Tainui,
me N^^1^11^^. Tona hapu tuturu ko
N^^^1^11^^. Ko taua tangata he tangata pai,
he tangata ngawari, he tangata karakia ki te At-
ua he tangata aroha. Ko ona tau e 70, o Tere!
e 23, o Hemi io. E rua o ana tamariki i ora.
E Te Pipi he nui no te aroha i roto i toku
ngakau mo te matenga o tenei tangata ratou
ko ana tamariki na reira ahau ka tuhi atu i
enei kupu uarua kia panuitia atu e koe ki
tera wahi ki tera wahi. Kia ora koe e Te
Pipi ki toku hoa mahi i roto i te Ariki. Kei
hoha koe i te maha o aku kupu i konei kia
ora koe me nga kai whakahaere o Te Pipi.
Heoi ano
Na to hoa pononga i roto i te Ariki.

Na PAIHAMA KEENA.

Pongatiki,

Oku Muna.

8^^ ati
09 ^9

Kei te muia e tetahi Komihana nga whe-
nua katoa i tukua e te Maori hei rahui kura.
I tono nga tangata o Waikato kia whakaho-
kia atu e te hahi o ratou whenua. I mea a
U pioe o Akarana ko te pakeha anake kei te
whakaako i te Iwi Maori kahore o te Maori
whakaaro nui ki te whakaako i a ratou ano.
Ki ta matou whakaaro mei i kahore i tukua he
whenua ki te Hahi o Ingarangi kua kore ra-
wa he kura nunui mo taua mo te Maori—
kua kore he Te Aute, he Tipene.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 䄀渀愀爀甀 圀栀愀爀攀栀甀椀愀Ⰰ 刀攀瘀⸀ 吀愀洀愀椀瀀愀爀攀愀Ⰰ 䤀栀愀欀愀 ഀ䬀愀椀琀甀栀椀Ⰰ 倀椀攀愀洀椀渀攀 吀甀栀愀欀愀Ⰰ 䠀愀爀愀琀愀 䄀爀愀琀愀瀀甀Ⰰ 䴀椀猀猀 ഀ䈀甀氀猀琀爀漀搀攀㬀 㐀⼀㈀ 吀⸀ 倀攀眀栀愀椀爀愀渀最椀㬀 ㈀⼀㘀 䠀漀栀甀愀 吀愀椀洀漀渀愀㬀ഀഀ 圀椀 䬀愀琀攀渀攀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀