Pipiwharauroa 1899-1903: Number 85. April 1905 |
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa, he Kupu Whakamarama NAMA 85. APERIRA 1905 HUI TOPU. NO te I o nga ra o tenei marama i tu ai ki Manutuke te Hui Topu o te Piho- patanga o Waiapu. He nui te tangata i tae mai: nga minita pakeha koi— Te Wiremu, Pihopa o Waiapu, ko Te Wiremu Hamiora, Atirikona; ko Wiremu Aata, ko Te Kutia ko Tianene, me Te Tiate- ne, kai-whakaako o Te Rau Kareti. Nga Minita Maori ko Rameka Haumia, Ratema te Awekotuku ko Turuturu Ngaki, ko Ha- karaia Pahewa, ko Hone Waitoa, ko Apera- hama Tamihere ko Matiaha Pahewa, ko Rutene te Aihu, ko Matenga Waaka, ko Ahipene Rangi. ko Tamihana Huata, ko Hemi Huata me Katene Pukerua. Nga mangai -reimana ko Wi Repa, ko Tepene Wenerei, ko Hori Tohungia, ko Rutene te Arahi, ko Reweti Kohere, ko Matene Keepa, ko Tame Arapata, ko Wi Waikari, ko Hemi te Aoriki, ko Teka Maihi, ko Utiku Apara- ngi, ko Tutawake ara 6 nga minita pakeha, 13 nga minita Maori, 13 nga mangai reimana, hui katoa 32. I tae katoa nga akonga o te Kareti minita, he nui hoki te tangata whenua i whakamine mai ki te hui, ki te manaaki i nga kupu, i nga tinana hoki o te manuhiri. Kauwhau a Te Wiremu. I te -ata o te Ratapu i ki tonu te whare karakia whakairo, he hanga ahuareka te kii- nga o tenei whare nui, o tenei whare ataahua. Ko te rarangi a Te Wiremu ko te korero o te wahine Hairo-Pinihia, i tono nei ki a te Ka- raiti kia whakaorangia tana kotiro (Mk. vii., 24). I te nui o te aroha o taua wahine ki tana tamaiti kahore rawa tona nga- kau i matemate, ahakoa i taikaha nga kupu a te Karaiti ki a ia, whakakuritia ia. I whakaae tonu ia he kuri ia a takoto tonu atu ki te inoi. Mehemea pea ko tatou i te kino ano o te ku- pu kua whakatakariri kua haere. E penei ana te Atua ki a tatou i etahi wa, e takai ana i tona aroha ki tetahi mea kino ki te whakaa- ro a te tangata, hei whakamatautau i a tatou kia kitea ai to tatou manawanui, to tatou whakapono. I hunaia e Hohepa tona aroha ki ona tuakana, i korero whakatumatuma ia ki a ratou, otira ngaro kau atu ki tona ruma kei te tangi i te aroha e toko tonu ake ana i tona ngakau. Ko te mate o tenei kotiro he rewera, waihoki he tini te rewera e noho nei i roto i te tangata, te rewera tohunga me tona tini. Hei konei a Te Wiremu ka tuhi ki nga pou whakairo o te whare karakia, i tangohia mai nei i te whare tawhito. I te mea kua ara te whare tuatahi, ka kotiti ke te tangata ka whakarerea te Hahi ko te mutunga he mate. Kaore i mohio ki tera matenga ka tu- pato, tena koa kei te kotiti ano inaianei. He nui te whakamihi o te tangata ki te kauwhau a Te Wiremu, ka marama nga kupu, ka pai te reo Maori, ka tau te taha, ko te takahi ana- ke o te waewae i toe atu. I te mutunga o te karakia e 66 nga tangata i tango i te Hapa a te Ariki. I te karakia o te ahiahi i te Pihopa te kau- whau, i ahu ana kupu mo te whangainga i nga mano e rima. I te Mane i te 9 o nga haora ka huihui ki te whare karakia ki te karakia ki te inoi. Ko nga kupu tuatahi na Te Kutia mo to tatou whakatupapakutanga ki te hara me to tatou aranga ki te tika.
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA No. 85 Mate Taewa. Ko te kupu tuarua na Te Tiatene. Ko ana kupu tuatahi mo te mate e kai nei i te taewa i nga wahi katoa o Niu Tireni, kei te pouri te tangata, te maori, te pakeha mo te- nei mate kino, kei te kimi hoki i te take o tenei mate. Ki te whakaaro a nga tangata matau ko tetahi take o tenei mate he ko re kaore i tikina he purapura hou, i etahi motu, he hokihoki tonu atu ki nga maara taewa tawhito, na wai ra ka poriro te ahua o te taewa, hei te panga mai o te mate kahore he kaha o te taewa ki te pei i taua mate. E pouri ana tatou mo tenei mate kua pa nei ki te taewa; kei te pouri ranei tatou ki te mate nui kua pa nei ki te whakapono, ki te Hahi Maori-nga mahi to- hunga maori, te puremu me era atu mate? Ko te taewa ia nei kia nui to tatou pouri, ko te tangata, ko te wairua tangata, kia iti te pouri, kia kore ranei e pourita? Kei te ra- pua e nga tangata matau he rongoa mo te taewa. Ki ta ratou whakaaro e ora ai te taewa, me tiki he purapura hou, me whakato hoki ki nga wahi hou. A he aha he rongoa mo to tatou whakapono kia kaha ai te tu ki nga mate e whakaeke nei i te Hahi? Me tiki he purapura hou. Kaua e hoki tonu atu ko aua kupu ano, ko aua kauwhau ano, na wai ra ka titohea te whenua o te ngakau ka hoha, ka ngoikore. Ehara i te mea me hanga he Rongo Pai hou he Hahi hou ra- nei, engari ko te whakakahutanga i te kupu, kia hou; kia koi te kupu, kia kaha, kia ora, hei whakaoho i te tangata. Kia tau iho te kaha o te Wairua Tapu ki runga i a tatou, kia ora ai a tatou kupu, kia ngoto ai ki roto i e ngakau o te tangata. TE WHAIKORERO A TE PIHOPA O WAIAPU KI TE HUI O TE HAHI MAORI KI MANUTUKE I TE 30 APE R IA, 1905. E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te iwi, I te mea kua tae mai nei tatou ki te Hui Topu o te Hahi Maori o tenei Pihopatanga, ko te mea tika tenei, kia ata tirohia e tatou te ahua o tenei wahi o ta Te Karaiti mara, he whai hua ranei, he huakore ranei. E kiia ana e Paora te Hahi a Te Karaiti he rite ki te tinana o te tangata, he maha nei ona wahi, kotahi tonu ia te tinana, me te whai mahi ano tenei wahi, tenei wahi. Nga ta- ngata hoki kua iriiria nei hei wahi mo te tina- na o Te Karaiti kua rato katoa i te mahi. Ka- hore rawa he tikanga e mangere ai tetahi. Te mahi a te Minita, he tuku i nga Hakara- meta, he kauwhau i te Kupu, he tohutohu i te iwi kia u ki a Te Karaiti; koia hoki i kiia ai he kaimataara, he hepara. Otira e kore e tupu te mahi a te Minita ki te whakakeke te iwi, ki te kore e whai whakaaro ki nga mea e ngahau ai nga mahi a te Hahi, ki te kore e puta te inoi a tenei, a tenei, kia tukua nuitia mai ki te Minita te Wairua Tapu hei whaka- ako, hei whakakaha i a ia, e rite ai tana mahi ki ta Te Karaiti i pai ai. Tetahi mahi ma te iwi e whakahaua ana e nga Apotoro a Te Karaiti, ko te whakaputa i te oranga mo nga Minita. " Te tangata e whakaakona ana ki te Kupu, me whakawhi- whi e ia tona kai- whakaako ki nga mea pai katoa." " Nga kai-kauwhau i te Rongo- pai, hei runga ano i te Rongo -pai he oranga mo ratou." Kei te mohio tatou, ko te oranga e puta ana ki te Minita inaianei, ehara i te oranga ranea. Ko tetahi mea nui tenei hei whakaarohanga ma te Hahi Maori, me kore e taea te whakaputa i te kohikohi i nga Ratapu katoa hei whakaranea ake i te oranga mo te Minita o ia pariha, o ia pariha. Tenei ano kei te puta te whakaaro o te taha Pakeha o te Hahi, he aroha ki te taha Maori; otira ehara i te mea tika kia mahi ko te taha Pakeha anake- kia noho noa iho te taha Maori. Tetahi tohu o te ora o te whakapono ki a Te Karaiti, ko te kakama ki te kukume mai i etahi ki raro i te maru o Te Karai- ti. Ko ta Te Karaiti poroaki nei hoki tenei ki tana Hahi i a ia e hoki atu ana ki te Rangi. I mua, i te mea katahi ano te iwi Maori .ka mau ki te Rongo- pai, e ngahau ana nga mahi katoa. I muri nei kua rere ke, kua heke te tupu o te tanga- ta. Kahore nei hoki e ngakau nui ana ki te karakia; ko nga tangata e huihui ana ki te karakia, kahore e kakama te whakatika ki te whakahua i te whakamoemiti ki te Atua, ka- hore hoki e tuku i nga turi ki raro i te mea e inoi ana ki te Atua; ko nga tamariki, kahore e whakaakona ana ki te tikanga o to ratou urunga ki te Tinana o Te Karaiti; ko te kawe i te Rongo-pai ki nga motu e kiia nei ko Melanesia kahore e whakaaroa nuitia ana. Ngakau-kore ana te tangata ki enei, ngakau- nui ke ki te tini o nga whakaahuareka o te ao, ki nga mea e whakaware nei i nga mahara o te tangata i kore ai e hiahia ki nga mea e ora ai te wairua. Tetahi hua o aku-
3 3 |
▲back to top |
No. 85. HE KUPU WHAKAMARAMA. tenei ko te ruarua o nga tangata mo te wha- kau, i kore ai e nui haere te tokomaha o te hunga e pa ana ki te Hapa a te Ariki. Tena ano hoki tetahi mea e tupato rawa ai nga tangata o te Hahi, ko te mahi mami- nga a te hunga e kiia nei, he tohunga Maori. I kiia ai, he maminga, he whakaputa na ratou i etahi kupu pai i te timatanga hei whaka- ware i te tangata, kia maharatia ai kei ta Te Karaiti huarahi i whakatakoto ai e haere ana; otira, kia roaroa e mahi ana, kua kitea, he kukume ke i te tangata kei whakawhiri- naki ki a Te Karaiti. Ta ratou e whai nei, ehara i te mea ko te tangata kia whakapono ki a Te Karaiti, ko te Karaiti ranei kia wha- kanuia; engari ko ratou ano kia whai ingoa. Te tuara mo tatou, e taea ai te karo nga rakau katoa a te hoariri, ko te Wairua Ta- pu anake, e riro tonu nei i te tangata e inoi ana; he wareware nei hoki no tatou ki te inoi i tenei i kore ai e kaha te whawhai ki te hoa-riri. Ko te tino mahi tenei ma tatou i tenei wa, ko te inoi tonu i taua Wairua kia ringihia nuitia mai e te Atua ki tenei wahi o tana Hahi. Ko te Motini Tuatahi na Rev Hemi Huata, o Mohaka, he motini kia whakanukunuku- hia nga minita ki etahi atu wahi mo te wa i whakaritea. Ko etahi minita he roa rawa e oke ana i te wahi kotahi, na wai kua kore he kupu hou, ka hoki tonu atu ko aua kupu ano ko aua kauwhau ano. Heoi, he mea pai kia whakaaetia nga minita kia putai o ratou pariha ki etahi takiwa. Inakoa no te haerenga o nga kai-kauwhau ki te Horoto ka huri tera iwi a Ngatihineuru ki te whakapono, he Ringatu ra i mua. I tautoko a Rev. Ahipene Rangi i te motini. Ki tana titiro kei te heke te ahua o te Hahi Maori. I mea a Rev. Hone Waitoa, me rapu he rongoa hou, pera me te kauwhau a Te Tiatene, me tiki he purapura hou i etahi wahi ara me whakawhitiwhiti nga minita. Kahore he honore o te poropiti ki tona kainga ake. I tautokona ano te motini e Te Teira Maihi e Te Kutia, e Rev. Tami- hana Huata, e Rev Ratema Awekotuku, a i whakaaetia e te hui. Ko te Motini Tuarua.—Na Utiku Apara- ngi o Petane i kokiri ki te aroaro o te hui, i kori ai te taha o Utiku i nui ai te korero a te hui. Ko te motini kia puta te kaha o nga rangatira ki te takahi i nga mahi tohunga maori. I mea a Utiku kei te mohio tonu ia ko nga rangatira tonu te iwi haraki ki te tau- toko i nga mahi tohunga; he mema etahi no te Paremete, he minita etahi, he reimana etahi engari nana i pera te takoto o tana motini. E marama ana he hoa riri nga tohu- nga no nga mahi o te Hahi, e mea ana ia kia puta to ratou uaua ki te patu i enei mahi whakapohehe i te tangata. I whakaae a Hone Waitoa ki te nui rawa o nga mahi tohunga, otira no nga ra ano i nga Apotoro i timata ai te puta otenei tu iwi. E mea ana ano te Karaipiture kia takahi nga rangatira i nga mahi he, penei me nga mahi tohunga. I pouri te ahua o Te Wiremu i a ia e whakapuaki ana i ana kupu mo tenei mahi nanakia. I rereke nga tohunga o ne- hera, he mea ata whakaako ki te wharekura, tena ko nga tohunga o enei ra kaore e mohio- tia te akonga. (I whakaakona etahi ki te whare herehere-Kaituhi.) E kaha te Hahi kite riri ki te hoa -riri i te mea kei waho o te pa te hoariri, tena inaianei kua hanumi tonu, kaore e mohiotia ko wai ranei kei waho, ko wai ranei kei roto—kua horopa tenei mahi kei nga wahi katoa o te motu—kua ki a Heretaunga. I nga ra i mua kahore rawa enei mahi e wha- kaaetia e ona hoa o Heretaunga. I enei ra ko nga uri o nga kaumatua i tu ra ki nga mahi pohehe kua tautoko i aua mahi. I tu he hui nui ki Heretaunga, na te tohunga, i tuhituhi ia ki nga rangatira o taua hui, he mea atu nana me i te ora tonu nga rangatira kauma- tua o Heretaunga, ona hoa kua mate e kore rawa taua hui e tu. I whakatupato ia kei pau te manawanui o te Atua ka tau tana whiu. Me inoi tonu ratou ki te Atua kia whakatirohia nga kanohi o te hunga kua tini- hangatia E kore e waiho noa te mahaki e patu nei i te taewa, e kimihia he rongoa, a ko tenei mahaki ia nei e waiho kia patu ana i te tangata? Kua karakia rua te tangata inai- anei kei te Hahi kei nga tohunga. He wahine ano e pai ki te punarau tena ko te Atua he kore rawa e pai, he Atua hae hoki ia. I whakahe a Wiremu Aata ki nga kupu o te motini, no te mea ko nga rangatira ano te nanakia nei ki te hapai i nga mahi tohunga. Hei mea patu enei mahi i te whakapono. Kei te kino nga tangata e tautoko ana i enei mahi ki nga minita. Ko ta ratou kupu, "kia ngawari," he mahi karakia tonu ta ratou ma- hi, otira e kite ana ia kaore rawa he "Apotoro" i tae mai ki te hui. Kua heke te whakapono o Heretaunga i runga i nga mahi tohunga, e tino pouri ana ia. E kore nga rangatira e kaha ki te peehi i nga tohunga, e hara i te mea he oranga no ratou, kaore ano kia ora, engari he mataku no ratou kei m
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA tutia kei ahatia ranei e nga tohunga—i mata- ku ai ko te whakapono kua pirau. Kei te titiro te maori no wai ranei te mana nui rawa, no Te Piwa ranei, no Wereta ranei, no Ti- pihau ranei. Me whakaputa ke nga kupu o te motini. I mea a Hone Waitoa me waiho tonu nga kupu o te motini, no te mea ko etahi ranga- tira kaore i te pai ki nga mahi tohunga. Ko etahi tohunga e kore e peehi i nga mahi tohunga. Me whakahe nga minita i enei mahi kaua e wehi i te tangata. Ki ta Te Teira Maihi whakaaro ko nga mahi tohunga he putanga ano no nga mahi hauhau. Me waiho ko nga ingoa o nga rangitara i roto i te motini, he mahi na te tangata, taihoa ka mutu, ko nga koroua anake ko nga kuia e whakapono ana ki tenei mahi. Ko te rongoa mo tenei mea ko te tu- ku i nga tamariki ki te kura. He korero na te Kawanatanga he roroa ona ringaringa hei hopu i nga mahi he, otira ko tona ringaringa tonu ko Wi Pere e pupuri nei i nga mahi to- hunga. Kei te pai te Hahi, ko te tangata ano e hinga. I whakaae a Ratema kia waiho tonu te kupu rangatira no te mea ki te Hahi katoa tenei mo- tini ehara i te mea mo te wahi kotahi anake. I tae ano a Wi Pere ki Rotorua ki te kau- whau i tona tohunga, i mea ki a Te Tupara he mau mai tana i te oranga mo Te Tupara. Ko te whakahoki a Te Tupara, "Ko te mema taku i tono atu ai ki a koe, kaore i homai e koe." I mea a Te Kutia he ngoikore no te Hahi i kaha ai nga mahi tohunga—ko te Hahi kia kaha haunga nga rangatira. I whakaritea e te Pihopa te ahua o te Hahi ki te kararehe turoro, ka tauria e te kutu, na te mate o te Hahi, i piria ai e enei mate. I whakaaetia te menemana, ara kia kapea te kupu rangatira, engari me whakahau tonu ko te Hahi kia kaha ki te takahi i nga mahi tohunga. (Taria te Roanga.) PITOPITO KORERO. I rongo matou £100 te moni aroha a Te Wiremu Hemi i hoatu ai ki nga minita o Ngatiporou. He nui te whakawhetai o nga minita ki tenei aroha nui. I puta he ru nui ki te hauraro o Inia i tenei marama, e 20, 000 nga tangata i mate. Ko te tangata roa atu kua whanau ki te ao ko Ustus Machnow, he Ruhia. Ko tona roa e 9 putu 4¼ inihi, ko tona taumaha 32 tone e 5 pauna te taumaha. HE MARENA. NO te Wenerei te 12 o tenei marama ka marenatia a Henare Mokena Kohere ki a Ngarangi Turei. Ko Henare he moko- puna na te Hon. Mokena Kohere, M.L.C., i whakaakona ki Te Aute. I haere a Henare ki Ingarangi ki te whakawahinga o Kingi Eruera, i whiwhi hoki ia ki tetahi tohu nui mo tana whakaoranga i tetahi pakeha i te moana. He teina a Henare no Reweti Kohere, Etita o TE PIPIWHARAUROA. Ko tana mahi he tiaki hipi. Ko Ngarangi he ta- mahine na Rev. Mohi Turei, i whakaakona ki Hukarere. He tamaiti matau a Ngarangi, ko ia te kaiwhakaako wahine o te kura nui o Rangitukia, i puta hoki nga kupu whakamihi a te kaititiro i nga kura mo te mohio o ana tamariki. Na te kakawa tonu o tenei tamai- ti ka whiwhi ia ki tana piana ki tana mihini me era atu taonga, i whangai hoki ia i ona matua i ona teina. I marenatia raua ki Ra- ngitukia Waiapu. Kia tau te manaakitanga a te Atua ki runga i a raua. HOKO WAIPIRO. ITE wa i mutu ai te hoko waipiro ki Ash- burton e £28, 000 te pikinga o nga moni o te peeke o te Peu Tapeta. Kua piki nga mahi hokohoko; kaore e kitea ana he ta- ngata haurangi ki nga tiriti; kaore e mate ana ki te awa, ki Hukatere; tena i nga ra o te hoko waipiro e mate ana he tanga- ta ki te awa i nga tau katoa. Hei tenei tau ano ka pooti mo te hoko waipiro. Ko te whakaaro o te tangata e maha nga takiwa e turaki i te hoko waipiro ko to matou tumanako hoki kia hinga te hoko waipiro ki Waiapu. Ko nga mema pakeha whakaatu ai e turaki ana ranei ratou i te hoko waipiro e tautoko ana ranei; me penei hoki nga mema Maori, engari e mo- hiotia ana e tautoko ana nga mema tawhito katoa i te hoko wai-piro. E te iwi ki te whakaaro koutou ki te turaki atu i te kai e whakapohehe nei i a tatou, pooti mo nga mema e whakaatu ana e turaki ratou i te hoko waipiro. Kaati te whakarongo ki nga korero patipati a te tangata, ehara tatou i te tamariki kia raru noa i te korero patipati. I te matenga o George Fisher o tetahi o nga mema o Poneke, tu ana ko tana tamaiti, i hinga ta te Kawanatanga mema. E turaki ana tenei i te hoko waipiro.
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. RUHIA ME TIAPANI. KO te tino tatari a te ao katoa inaia- nei ko te tutatakitanga o nga ma- nuao o Tiapani ki nga manuao o Ruhia i haria mai nei i Turopi. Kua whakatata inaianei te tau a kaipuke a Rohotepeneki (Roshdestvensky) ki o Toko. E kiia ana i te tahanga i Hingapoa he hanga wehi, e wha nga kaipuke ki te rarangi kotahi, ko nga kaipuke hari waro ki waenganui. Ki te whakaaro kia tata rawa ki tetahi waha- pu o Tiapana ka kokiritia ai e Toko. Koia nei te nui me te kaha o nga kaipuke o tetahi taha o tetahi taha:— RUHIA. MANUAO TAUMAHA. TANA. TERE. (Battleships) Borodino ... ... 13, 600 18 Orel ... ... 13, 600 18 Imperator Alexander III . 13,516 18 Kinaz Suvaroff ... 13,516 18 Osliabya ... ... 12,674 19 N^^^^1 ... ... 10,206 16 515501'^011^7 ... 10,400 16 Imperator ^10x^^(10^ 11. 9»972 I6 MANUAO MAMA KAHA. (^^1110^8(1 0^180^5.) Aumiro! N0^1^06' ... 8,524 18 amuri konaki ... 6,200 15^- Oka; ... ... ... 6,645 23 KAORE TINO KAHA. (Prote^te(i 0^150^5.) Auroro ... ... 6,73I 20 ^emt^hug ... ... 3*000 25 12^1^^^ ... ... 31000 25 80101^^ ... ... 3'828 20 Aira^ ... ... 2,385 19 Hui atu ki enei he poti-topito, 14, me nga kaipuke hari pikaunga 30. TIAPANI. MANUAO TAUMAHA. NGA PUREPO. Mikaia ... ... peo 38 Aiahi ... ... peo 38 Puhi ... ... 12,320 14 Tuarima ... ... 12, 320 14 §^1^8^^^ ... ... I4'85o 38 MANUAO MAMA KAHA. (Armoured Cruisers) ^taahu! ... ... 7.700 28 Kainga ... ... 7'700 ^7 Takune ... ... 9,^5° 28 Kanae! ... ... 5^4I6 24• 0111050 ... ... 4.760 24 Takaamio ... ... 4'ho ^4 ^^15^111111^... ... 3'I5o io 1(12111111 ... ... 2,800 8 ^^13^5111^1^... 118^^51.1^^... ^^31110^10 ... Iwaro Takiwa Arawa He maha nga manuao mama kaore e tino kaha, nga manuao pakupaku me nga poti topito. Ko te Battleship he manuao tino kaha, matotoru nga haeana; ko te cruiser kaore i matotoru rawa engari he mama he tere. Ki te whawhai ko nga cruisers hei nga taha rerere ai ko nga battleship hei wae- nganui. Kei runga i nga battleship nga pu nunui rawa. He nui ake nga battle- ships o Ruhia i o Tiapani, engari ko nga cruisers o Tiapani he maha rawa ake i o Ruhia. E ai nga waea mai kua tae mai nga cruisers o Tiapani kei te mataki i nga kaipuke o Ruhia. Ko te take pea i roa rawa ai nga manu- ao o Ruhia ki te moana he whakaako i nga tangata kia mohio ki te riri kia mohio hoki ki te tangotango i nga mea o nga kaipuke. Ko tetahi he o nga kaipuke o te Ruhia he roa rawa ki te moana kua ngaro nga takere i te rimu i te kuta- kuta, e kore e tere ki te rere. E kaha ai te Tiapani ma te mea kua roa rawa ana tangata ki te whawhai, ko o Ruhia kei te tauhou tonu, otira hei te tutatakitanga e mohiotia ai te mea toa. Ko te whai a Rohotepeneki ko Paratipotoka. Tena a Toko kei te huarahi e tatari ana mai ki a ia. Kua tae te waea a Rohotepeneki ki tona kingi, "E kore au e patu waea atu ano i mua atu o te whawhai. Ki te mate au ma Toko e whakaatu atu ki a koe; ki te toa au maku ano e whakaatu atu ki a koe." HUI NUI KI MARAENUI. "No te 21 o nga ra o Maehe ka tae mai a Timi Kara ki Maraenui ki te tihore- tanga o te kohatu whakamaharatanga ki nga tamariki 16 me nga pakeke tokorua i mate nei ki te awa o Motu i te 5 o Akuhata, 1900. Nga hoa o Timi Kara ko tana hekere- tari raua ko Wi Pere. Ki te whakaaro e 600 katoa te nui o nga tangata i tae mai ki tenei hui; ko nga iwi me nga hapu i tae mai
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA ko te Aitanga-a-mahaki, ko Ngatikahungunu, ko Ngatiporou, ko te Whanau-a-Maru, ko te Whanau-a-te-Uhutu ko te Whakatohea, ko Upokorehe ko Tuhoe ko Ngatiawa, ko te Whanau-a- Apanui, ko Ngatai. Ka mutu te powhiri, me nga haka a te tane a te wahine, ka matakitaki te minita i nga whakaahua o nga tamariki. I te Wenerei ko te tino ra tenei katahi ka kawaina te kohatu. I runga i te kupu a Rev. Hakaraia Pahewa ka waiatatia e nga tamariki o te kura he himena pakeha, "When He cometh, when he cometh to make up his jewels," ara. "A Tona Taenga mai, a Tona Taenga mai, ki te whakawhaiti i ana mea papai." Ka mutu te inoi a Hakaraia, ka whai kupu ia ki te whakaminenga. Ko te take o te hui he hukaritanga i te kohatu hei whakamahara i a ratou ki te mea tino pouri kua pa ki o ratou ngakau; ko taua ra ehara i te ra hari engari he ra whakamamae ngakau. I mamae nga iwi katoa ki tenei aitua nui, te maori te pakeha. Engari kaua tatou e mea kei te oneone a tatou tamariki, engari kia mahara tonu tatou kei te rangi ratou a tenei ake te ra ka kite ano tatou. Muri iho i a Hakaraia ka tu ko Timi Kara ki te whai- korero. I mea te Minita, Na te aroha tatou i whakahuihui mai ki konei, ki te tangi ki nga matua o nga tamariki i riro nei i te ringa ohorere o aitua. I pa te pouri ki nga tangata katoa, ki te maori, ki te pakeha, na konei hoki i awhina ai te Kawanatanga. Ko tenei kohatu hei whakamahara i a tatou ki a tatou tamariki kua riro nei kei te ao pai, kahore nei ona mamae ona tangi, ki te wahi kua riro atu nei o tatou tupuna. Apopo no tatou hoki te ra hei haerenga ki taua ao; engari e kore pea tatou e tae i te nui o tatou hara, tena ko enei tamariki nohinohi, kahore o ratou hara. Na te Karaiti ano te kupu," Tukua mai nga tamariki nonohi, no nga penei hoki te ranga- tiratanga o te rangi." I whakaakona tatou e te Ariki kia aroha tetahi ki tetahi, kia aroha ki a tatou tamariki. E horahia ana e au te- nei kohatu kia kite tatou kia mahara ai ki enei tamariki. (Hei konei ka panuitia e te Minita nga ingoa o nga tamariki, i tuhituhia i runga i te kohatu. I nga ingoa e panuitia ana ka timata te tangi aurere o nga koka o nga tamariki.) Tekau-ma-ono, enei tamariki. Me i takitahi to ratou tangohanga, e kore rawa e nui te pouri, tena koa he tino pareku- ra, na konei i nui rawa ai te pouri te mamae. Ko taku kupu whakamutunga ki nga matua ara kia pai te whakatupu i a ratou tamariki i nga mea e ora ana, hei whakakapi mo nga mea kua ngaro." Muri iho i a Timi Kara ka tu ko Wi Pere. Ko ana kupu. Ko te kohatu hei whakama- haratanga ki enei whakatupuranga e piki ake nei mo enei tamariki, hei whakamahara hoki i nga Maori e kite ana i tenei kohatu kia tupato te tiaki i a ratou tamariki. Me i tu- pato nga matua e kore enei tamariki e mate. He mea tika te tuku i nga tamariki ki te kura, engari me hanga he piriti mo Motu, he awa kino hoki. Ko enei tamariki hei whaka- kapi i nga tunga o ratou matua, inaianei kua riro ke ratou i nga aroaro o nga kaumatua. O tona whanautanga mai kahore ano he pa- rekura penei kia kite ia. I whaikupu ano hoki, a Enoka Rukuata, a Tuhaka Kohere a Pineamine Tuhaka, me Hone Paerata. Muri iho ka hapainga te apakura e te nuinga. I muri iho i nga kupu whakamihi a Ngahaka mo te aroha o te Ka- wanatanga, o te pakeha hoki o te ra ano i mate ai a ratou tamariki tae noa mai ki tenei ra, ka tapaea e ia ki te Minita o te Kawana- tanga, he kakahu maori he tokotoko he mea whakairo no te waka i tahuri ai nga tamariki. I whakahokia e Timi Kara nga kakahu, ko te tokotoko anake tana i tango ai. Muri iho ka tatakina ano he apakura. Te mutunga o nga korero, ka hoki te tokomaha, ka noho ko nga koka o nga tamariki i mate ki te taha o te kohatu tangi ai. - Hui katoa te moni i kohia e te hui £203 148 6d . Na tangata whenua, £67 Is; na te pakeha, £5 16s; na Ngaitai £5; na Mataatua £12; na Horouta, £67 6s 6d; na Takitimu; £35; na Mahutonga, hoiho reihi, a Tima Kara £6 10s. Ko te utu o te kohatu £146, hawhe o te utu na te Kawanatanga, na te Kawanatanga ano i utu te pereti me te hanganga. Ko te tiketike 16 putu, he mapere ma katoa. Ko te whakaahua kei runga he awa, kei uta e noho ana he tamaiti Maori me tana waka i tata tonu ki ona waewae te herenga. I taia- patia ki te rino te kohatu. I tuhituhi a nga ingoa o te hunga i mate ki runga ki te kohatu, me enei kupu:— " Na te Kawanatanga na te Whanau-a-- Apanui, tenei kohatu i whakaara, hei whaka- maharatanga ki nga tamariki kura o O maio i mate ki Motu i te whakawhitinga i runga waka i a Akuhata 5, 1900. I Teharonika 4, 14, Ko te hunga e moe ana i roto i a Ihu, ka arahina tahitia mai ratou me ia e te Atua." [Kei TE PIPIWHARAUROA Nama 31 nga korero ka- toa o tenei aitua whakaharahara.—ETITA.]
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. TE HEKAWA. (Na Tipi-whenua.) I TENEI Raumati ka hori nei ka tae au ki Te Hekawa. Ehara i te kainga to- tika engari he maha nga whakaaro i puta mai ki toku ngakau i taku taenga ki tenei wahi. Kei ko mai o Te Hekawa ko Maruhou, he pa nui i nga ra e tamariki ana au, he kainga kai, te kina, te paua, te koura, te ika, te pare- ngo me te kaanga kapekape, ki etahi iwi he kanga pahuhu. Ko te Hekewa he pa tawhito no mua, i nga ra i a Te Kooti ko ia nei te pa o Tuhakairiroa i noho huihui ai, ko Mokena Kohere tetahi o nga rangatira. Kei te taha whakarunga he pari teitei rawa, ko Maunga Roa. Kei te pito whakararo o Te Hekawa he motu iti nei, he oneone kei runga i te toka e tu ana, ko nga taha kua pau katoa i te wai. E kiia ana tenei e nga kaumatua ko "te Pa-o- Tuhakairiora.<< I noho ranei a Tuhakairiroa ki konei he ingoa noa ranei, kaore e mohio. I tua tata atu o te Pa-o -Tuhakairiora "he awa roa, i rite ki te taiapa. I nga ra o mua he taiapa kau tenei, ara hei turanga mo nga kau i te wa e hoehoea ana ki te kaipuke. Ko te Kawa Kawa te tino wahi e tu ai te kaipuke, ina he te hau, i nga ra ia o mua e turia ana ano a Te Hekawa e te kai- puke, e nga kaipuke patu tohora. He toko- maha nga Maori i eke ki runga i nga kaipuke patu tohora i whiwhi ai ratou ki a ratou na kupu pakeha. Na te kaipuke patu tohora a Pekama ka tae ki Ingarangi— ko Pekama pea to Ngatiporou tangata tuatahi ki te tae ki Ingarangi. Otira ko aku korero maha mo Te Kooti—haunga a Te Kooti Rikirangi, Poropiti, aha ranei—ko tenei Kooti he tangata i mahi i runga i te kaipuke patu tohora, i whiwhi ai ia ki tana maramara pakeha. Ko tetahi kai nui o Te Hekawa he parare- ka, riwai, taewa. Ina koa i tenei Raumati no Te Hekawa anake nga puke matamua i kitea e au. I te hauhaketanga i te parareka kua tipu ake he kumara. Ko tetahi parareka nui te hua ki Te Hekewa he tohua-mango. I te nui o te parareka ka wharona noa i wae- nga, ka whitingia e te ra, ka manauri. I te tunga mai o tetahi kaipuke ka eke etahi Maori ki to ratou poti ka hoe ki te kai- puke ki te hoko taewa. Kei te moana to ratou poti ka manu mai to te kaipuke poti, ka ahu mai ki uta. Ka tata nga poti ka uiui nga maori ra ki to ratou mea mohio ki te korero pakeha; whakaritea ana ko Te Kooti hei mangai mo ratou, ko ia hoki te mea kua mahi heremana i runga kaipuke. Ka tata mai te poti o nga pakeha, ka tu atu a Te Kooti, ka karanga atu:— "Ha-roo,, pakeha, iiu meiki tiiwhi te p-o-o- o-ti." Katahi ka whakahokia mai e te pakeha- "No matou ano tenei poti." Ka kara- nga atu ano a Te Kooti," I iu meiki tiiwhi te p-o-o-o-ti; pereti taewa, purapura, manauri, Te Hekawa, tohuamango!! !" Ko te wha- kahoki mai a te pakeha he puupu kanga, mo te kianga atu he mea tahae na ratou te poti. Ka mutu te kanga a nga pakeha, ka ata whakarongo ano nga Maori, ka tatari ki te whakamaoritanga a Te Kooti." E Ko, pehea te korero mai a nga pakeha nei?" Ka mea a Te Kooti, "E whakaae ana mai ka hokona e ratou a tatou taewa." KUA HOKI MAI. HE nui te hari o matou ngakau i te huri- nga o Ngatihineuru, e noho nei ki te Haroto, Mohaka, ki te whakapono. Ko te- nei iwi he Ringatu. I te matenga o to ratou rangatira o Wi Pikau, ka oha iho ki tona iwi, "I muri i a au e huri ki te whakapono." No te io o Maehe nei i whakaarahia ai he kohatu whakamanatanga ki taua kaumatua, ko te ra ano hoki tera i huri ai taua iwi ki te whaka- pono. E 2 5 nga tamariki i iriiria, 14 nga kaumatua, e 8 nga tangata i marenatia i ru- nga i ta te Hahi tikanga. Ko te tumanako a te ngakau, kia tupu tenei wi i runga i te ka- ha, i te tapu me te wehi ki a Ihowa, a kia kaua e mahi noa i runga i te ngahau i te whakaaro tangata ranei. Tena koutou, e Ngatihineuru, kia kaha ki te hautu mai i tena pito o to tatou waka. Kia ora, kia ora. ia tei NGA MAHI PIRIOTE. HE nui te mate o nga tangata o nga ta- kiwa i haere mai ki te mahi kapia i te noota nei: Ko te korenga o te kapia e utua ki te utu ahua nui. Ko te pau o nga moni a nga tangata i te purei piriote. He wheke pango te taonga nei te piriote ki nga takiwa o te kaute o Mangonui nei. I timata mai te kaha o nga kawei ki te totoro ki roto i nga pakete o te tangata i te tau 1902 tae mai ki tenei ra. Nui rawa atu te kino, i te mea kua nui rawa te hiahiatia e nga tai tamariki. I whakaritea ai ki te wheke pango he kaha no nga piriote maaka ki te aru haere i nga waahi nui te tangata, kei ko nga tangata e mahi kapia ana me nga piriote ano ki te whai haere. RANGI TUKARIRI, Waiaharara
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA. ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀ഀഀ䬀攀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀爀椀愀 椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 椀甀欀甀愀 渀漀漀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 䤀栀愀椀愀 䠀漀愀琀愀⸀ 刀攀瘀⸀ 吀⸀ 䄀椀栀甀⸀ 刀攀瘀⸀ 吀愀洀椀栀攀爀攀 ഀ刀攀瘀⸀ 刀愀渀最椀Ⰰ 䠀⸀ 倀⸀ 圀愀椀琀椀㬀 ㈀⼀ⴀ 䠀⸀ 䬀愀椀瀀漀㬀 ⼀㐀 䠀椀爀愀 ഀ吀愀爀甀欀攀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀