te Pipiwharauroa,

He Kupu Whakamarama

NAMA 84.

MAEHE 1905.

NGA POU-ROHE O TE WHAKAPONO.

(NA TE MAHARA.)

Kei nekehia ketia e koe te rohe a tou hoa i rohea e
nga tangata onamata ki tou kainga. (Tinateronomi
xix, 14.)

E rewena ana te whakapono i nga mahi katoa a
te tangata.

KI te tirohia e tatou nga ture a te Atua
i hanga ai hei whakahaere mo tana
iwi tawhito, tera tatou e kite ko nga ture
i hanga e te Atua ehara i te mea mo te
taha wairua anake o te tangata, engari
mo tona taha-whakateao ano: mo
te tikanga o te karakia, mo te tina-
na, kia ma kaua e poke kia kaua
e kai i nga mea poke i nga mea pirau;

tae rawa ki te whenua ta te Atua
whakaritenga ture, "kei nekehia ketia e
koe te rohe a tou hoa." Waihoki ko te
whakapono tika, e kitea ana i roto i nga
mahi katoa a te tangata, i roto hoki i ana
kupu i ona whakaaro, i runga i ona kaka-
hu, i ana kai,, i te ahua o tona tinana.
"Nga mea katoa e mea ai koutou, nga ku-
pu nga mahi ranei, kia meinga katoatia i
runga i te ingoa o te Ariki o Ihu." (Koro.
iii, 17)," Na ahakoa kai koutou, ahakoa inu,
aha ranei, meinga katoatia hei whakako-
roria mo te Atua." (i Kor. x 31.) Ehara
i te whakakororia i te Atua te paru o te ti-
nana nga kakahu, o te whare, o te kainga,
o te kai i nga mea kino, o te apo.

Ko ta tatou rarangi e ahu ana mo te
whenua, otira me huri e tatou hei whakaa-
ko ia tatou mo te ahua o to tato uwhakapo-

no, engari kia mohio te tangata he hara nui
ki te Atua te whakahe i te rohe whenua,
te tango i te mara a tetahi tangata. E
penei ana te tangata na he hara te korero
teka engari hei nga kooti whenua ka
whakaputaina te matauranga i runga i te
teka, kaore e whakama me te mea nei
te korero teka kua whakaaetia e te Atua, e
te tangata ranei. Kua tuhituhia ki runga
ki te whenua i riro i runga i te tahae, te
hara o te tangata ake, ake, ake. A te ra
whakawa e tuhi te ringa o te Atua ki taua
whenua hei whakamahara i te tangata ki
tona hara. "Kia kanga te tangata e neke
atu ana i te rohe a tona hoa." (Tiu. xxvii.

17.)

Nga Pou-rohe o te whakapono.

Ma nga pouwhenua ma nga rohe ka
matauria te takotoranga o te mara, o te
whenua, e mohiotia ai i a wai ranei, wai-
hoki he pou ano, he rohe o te whakapono,
o te karakia, e mohiotia ai i te Atua ranei
tenei iwi na i te rewera ranei, kei te ora
tonu te karakia i tenei kainga na kua nga-
ro ranei, kua ururuatia te whakapono o
tenei iwi na kei te ngakitototia tonutia
ranei. He aha nga tohu marama o waho
e kitea ai he kainga karakia ranei tenei he
aha ranei—he aha nga pou whakaatu?

TE PIPIWHARAUROA

Tuatahi: Ko te Whakatapu i te Hapati.

He mea tika rawa te whakatapunga i teta-
hi ra o te wiki, he aroha no te Atua ki te
tangata, he mohio no te Atua e kore te
tangata, e ora ki te mahi tonu ki te kore
e okioki. Kaore he mea e ora ki te kore
e okioki. Ko te whakatapu i te Hapati
tetahi o nga pou o te whakapono. Mahi
tonu te kainga i te Ra Tapu he hau-
hau ranei he kore karakia ra-
nei. Ko te Hatarei to te Ringatu tona
Ra Tapu engari hoki mahi tonu ai ratou i
te Hatarei. Mahi ai nga pakeha karakia-
kore i te Ra Tapu, otira e te iwi kaua tatou
e aru i a ratou kei te mohio tonu tatou he
he tera. Ki te whakatapu tatou i te Ha-
pati ka ui a tatou tamariki ki te take, ka

tohi tatou ka whakaatu na te Atua i wha-
katapu. Na, ka whakaakona e ta tatou
whakatapunga i te Hapati a tatou tama-
riki kia mohio ki te Atua, ka mohio hoki
ratou he wahi tatou no te Atua. Koia nei
ra e te iwi kaua e turakina tenei pou -rohe
o to tatou whakapono hei titiro ma o tatou
uri. He oha te Ra Tapu na o tatou tu-
puna na o tatou matua, i tino whakatapua
nei e ratou, heoi " kaua e nekehia ketia."
"Me whakarite ano e koutou aku hapati:

hei tohu hoki ki te takiwa oku o koutou,
puta noa i o koutou whakatupuranga."
(Ekor. xxxi, 13)

Tuarua: Ko te Pupuri i te Kupu a te Atua.

He mea e tino marama ana, ko nga whe-
nua kahore i te korero i te kupu a te Atua
kei te heke ki te kino e kore rawa e tupu te
whakapono o te tangata e kaha ranei ia ki
te tu ki te hoa riri mehemea kahore ia i
te korero, i te pupuri i te kupu a te Atua.
"Otira kaore kau he painga o te korero
noa iho i nga Karaipiture ki te kore e
tohutohungia e te wairua o te Atua," e ko-
re hoki te tangata i te ngakau maori e
tango i nga mea o te Wairua o te Atua. . .
e kore ano hoki e ahei te matau, ma te
Wairua hoki ka kitea ai." (i Kor. ii, 14).
E rongo ana tatou ki etahi tangata mohio
ki nga Karaipiture, otiia ko to ratou mohi-
otanga kei te mahunga anake kahore i te
ngakau, na reira kotiti ke ta ratou wha-
kamaoritanga i nga Karaipiture.

Ka kite au i te Paipera i te whare ka
penei toku ngakau e korero ana nga tanga-
ta o tenei whare i te kupu a te Atua, he
wahi to te Atua kei tenei whare, ina hoki
te pou e whakaatu nei.

I te mea ka po ka haere tetahi tangata
raua ko tana tama ki te whare o tetahi
kaumatua moe ai, otira i wehi raua na rei-
ra i tetahi e moe ana, ka ara tonu tetahi. I
te ohonga ake o te papa ka kite i te tama
e moe ana, katahi ka ui ki te take i moe
72 ia, ka mea ake te tama, " E pai ana, i
kite atu ahau i te kaumatua na e korero
ana i te Paipera." Ae i kitea te pou-whe-

nua a te Atua ki te whare o tenei kaumatua.

I te whakawahinga i a Kingi Eruera i
hoatu e te Akepihopa o Kanatipere te Pai-
pera ki tona ringa me te mea atu, "Ka
hoatu e matou ki a koe te mea nui atu i te
ao." He mea tuturu tenei ko te iwi e mau
ana ki te "mea nui atu i te ao" e nui ano i
te ao. "Whakatakina nga tikanga o nga
Karaipiture" (Hoa. v, 39; tiro Mahi xvii,
11.)

Tuatoru: Ko nga Whare Karakia—

Ka tu he whare karakia ki te kainga ka
mohiotia he kainga karakia, ka kore he
whare-karakia ka ui te ngakau, "He hau-
hau pea tenei iwi?" Otira he nui nga
whare karakia e tu noa iho ana kahore e
manaakitia ana. I te pakarutanga o teta-
hi kaipuke ka u nga tangata ki tetahi mo-
tu i mohiotia he iwi kai tangata nei o
reira, wehi ana taua hunga. I piki tetahi
o ratou ki tetahi pukepuke ki te titiro i te
ahua o te motu, ki te titiro hoki me kore e
kitea he mangumangu. Eke kau atu taua
tangata kua heke iho me te umere. He
aha te take i umere ai ia? He kitenga atu
nana i tetahi whare he ripeka i runga, mo-
hio ana ia he whare-karakia, kua kauwha-

utia te Rongo-pai ki tena motu, a kua

HE KUPU WHAKAMARAMA.

mutu te kai-tangata. I kitea e ia he pou-
whenua no te whakapono i tenei moutere.

Ae ahakoa rangatira ware ranei kia kan-
ga ina nekehia tetahi o enei pou o ta te
Atua wahi." Ma te tika te iwi ka kake ai."
(Whtau, xiv, 34)- Kua ngaro te mana o
Papurona, o Roma, o Kariki he kore wha-
kapono. Kei te pouritanga tonu a Haina
—he kore whakapono. Ko nga iwi wha-
kapono anake kei mua o nga iwi katoa,
waihoki ko te iwi maori kaore i te hapai i
te whakapono, e kore rawa e piki—Kore,
kore, kore rawai

HE WHAKAMAHARATANGA.

ITE mea kua oti te whare karakia ki Te
Raukahikatea hei whakamaharatanga ki
a Pihopa Renata Wiremu o Waiapu, ka puta
te whakaaro i a Te Tiatene, Tumuaki o te
Kareti kia meinga he wini whakairo ki roto
ki taua whare hei whakamaharatanga ki a
Mihi Wiremu, hoa wahine o te Pihopa. Kua
oti te whakaahua o taua wini, he nui te pai,
ko te Karaiti kei waenganui e roha ana ona
ringaringa e mea ana, " Kia haere mai ki a
Au." Ma tetahi tangata tino tohunga o Inga-
rangi e hanga te whakaahua. Ko te utu o
taua wini e £ 50 hei te utunga i te pereti me
te tiuti ka eke pea ki te £70. Kua timata te
kohikohi o nga pakeha. kua £20 te moni inai-
anei. Kia eke ki te £50 ka tonoa ai te wini
kia tukua mai. E te iwi, e nga hoa o Mihi
Wiremu i mohio nei ki a ia, ara e te Iwi
Maori katoa me kore a koutou hereni ka tuku
mai hei tango mai i te wini hei whakamaha-
ratanga ki tenei hakui i aroha nei ki te Maori.
He mea pai hoki kia oti pai te whare-karakia
o te Kareti, hei konei hoki whakaakona ai
nga minita mo o koutau whare-karakia. E
kore e taea e matou te whakatu he hui hei
kohikohi moni kei kore e ora i a matou te
whangai ki te kai, na konei ka powhiritia atu
ko a koutou hereni anake kaua o koutou tin-
ana. Kia ora, e te iwi, kia ora tatou katoa.

NA TE ETITA.

HE nui te pouri o te Etita i te korenga
o te Nama o Hanuere i puta. I te
ngaro ia ki Waiapu, a i mahara hoki ia ma te
Komiti e whakahaere te pepa i muri i aia, ko
tona hiahia hoki kia mutu tana mahi i te
whakaturanga i te Komiti hei whakahaere i
te pepa i te hui i tu ki Taumata-o-mihi iputa
ai nga kupu whakahe mona i reira. He aro-
ha noa nona ki TE PIPIWHARAUROA i pa atu
ai tona ringa inaianei. Na te kaha o Te
Raumoa i puta ai te Nama o Pepuere. Ka
puta ano to matou uaua ki te whakatikatika i
te pepa kia pai ano te haere. Kia ora e nga
hoa; kia tau te rangimarie o te Ariki ki a
tatou, e kore nei e taea e te ao te homai te
tango atu ranei kia u ki te whakapono, wha-
kawhirinaki ki te Kaha-rawa.

RONGO KORERO O TE HAHI.

No te 4 o nga ra i hoki mai ai a Te Tia-
tene raua ko tona hoa me ta raua tamaiti.
Kotahi tau o raua i ngaro ai ki Ingarangi ki
Tiamani.

No te 2 o nga ra ka rere a Rev. Hapata
Wiremu raua ko tona hoa ki Ingarangi, he
mate no Mihi Hapata i haere ai.

Kua mutu te noho o Rev. Perere Peneti ki
Taranaki, kua hoki ia ki Rotorua ki tona iwi
mahi ai. He nui te pouri o nga tangata o
Taranaki mo te haerenga o Peneti.

Ki ta matou rongo hoki e tata ana te mutu
o te noho o Rev. Nikora Tautau ki Waikato.
Ko tona hiahia ko te hoki mai ki te kainga.
Ka nui nga tau o Nikora e noho ana ki Wai-
kato, i mate atu hoki tana tamaiti ki reira.

I a Te Tiatene i Ingarangi i kite rawa ia i a
Mata Herewini, pouaru a Pihopa Herewini.
Ka 96 nga tau o taua hakui, kei te marama
tonu ona whakaaro.

Ka nui te mate o Rev. Mohi Turei, e ha-
ere ana tenei ki te rua nga tau i takoto tonu
ai i te moenga.

TE PIPIWHARAUROA

NGA MAHI RAWA.

Kua piki te utu o te taewa i enei ra e tae
ana ki te £ 26 mo te peeke kotahi. Ko te
take, : i nui ai te utu he kore e nui te taewa, i
te mate o te taewa i tetahi mate hou. Ka
nui te whiwhi o nga tangata whai taewa. Ko
nga tangata whai taewa kia kaua e maumau-
ria a ratou, he moni nui kei te taewa. Kia
tupato hoki kei tae te mate taewa ki o koutou
kainga, me aukati nga taewa o nga wahi kei
reira nei taua mate kei tae atu ki o koutou
takiwa. 

Ka nui te whiwhi o nga tangata whai hipi,
i te nui o te utu o te huruhuru o te tinana ho-
ki o te hipi. Tae ana te utu o te weta ki te
£ 1 2 6, o te hipi kuia ki te 15 hereni. Ko
nga iwi e mau tonu ana o ratou na whenua
kia kaha te whakapai hei takanga hipi ma
koutou, kaua hei tukua ki te reti, ko te pake-
ha ke e ora, ko te iwi kainga ka hoki atu ano
hei kai mahi ma te pakeha i hoatu ra te whe-
nua. Kua nui te hiahia o nga tamariki e ma-
hi ana i nga taone ki te hoki ki o ratou kainga
ki te whakatupu hipi ma ratou a kua hoki
ratou. Ko tenei te mahi tino tika ma nga
tamariki Maori, he mahi e rite ana ma te
tinana Maori, he mahi ora, tena ko te noho i
roto i nga tari piko ai i runga tuuru, he mate
kohi te mutunga. He mahi nui ta Apirana
Ngata, te mahi roia, a i puta ia i nga whaka-
matautauranga nunui, otira hoki ana ia ki te
kainga ki te whakatupu hipi a i enei ra ko
Apirana Ngata tetahi o nga tino tangata mahi
paamu kei te Rawhiti.

He whakaaro rangatira tenei. Waiho ma
te ngakau e hurahura e whiriwhiri e kape-
kape nga kupu e kauwhautia mai ana e te
momona i te wa o te Karakia kapea ake ki
tahataha mehemea e kawa ana ki te whakaa
ro engari manaakitia nga tangata kauwhau.
E kauwhau ana ratau i ta ratau i mahara ai
e tika ana. Hei aha kia tukinotia. Manaa-
kitia. Kia ora a Ngaitahu te iwi manaaki
tangata.—Te Raumoa.

TE TIAKI TURORO.

He Whakamarama.—He iwi kaha atu te
Maori ki te kimi rongoa mo te mate, nga ro-
ngoa a te maori, nga rongoa ranei a te pake-
ha; ki te kore e hohoro te ora o te mate i
tetahi rongoa ka whakamatauria e ia he rongoa
ke; ki te kore e hohoro te ora o te turoro i te
takuta, ka tikina he tohunga Maori, a ki te
kore e ora i te tohunga maori, ara ki te tata
tonu te uru ki roto o te kawhena ka kawea ma
te takuta pakeha e whakahemohemo. Ki te
whakairo a te Maori ko te rongoa te mea
tino nui atu hei pana i te mate, haunga te
whakahaerenga i nga rongoa, te tiakanga ranei
i te turoro. I te wa e ora ana te tinana, e
kaha ana, kaore te maori e tupato, engari kia
pangia tonutia e te mate, katahi ano ka rere
porangi; taea ana a Ngapuhi, a Waikato i te
whainga i te tohunga. He whakatauki na te
pakeha, no mua iho, a kua kite iho ano au i
roto i TE PIPIWHARAUROA, "Pai atu te arai
atu, i te rongoa." E mohio ana tatou katoa
ki nga tino take mai o te mate rumatiki, he
mau tonu no nga kahu maku, he takoto ki te
oneone i te mea e maku ana te oneone, otira
hei aha ma te tangata ka takoto tonu. Mehe-
mea ana hei tona takototanga tonu ki te one
one pa mai ai te mate tera ia e tino wehi, e
tupato, tena koa he roa te tipunga o te ruma-
tiki na reira kaore ia e wehi. Na, pai ke atu te
arai atu i te rumatiki, ara te kore e takoto k
te oneone maku, pai ke atu i te tatari kia ngau
ki te tinana ka timata ai te rongoa. Koia nei
te tikanga o te whakatauki a te pakeha, enga-
ri ra ehara i te mea e whakahuatia ana mo te
mate anake, engari mo nga mahi huhua
a te tangata. He whakatauki ano ta taua ta
te Maori e ahua rite ana ki tenei. " I tawhiti
ano te hoa riri e hanga ana i te pa." I mohio
i a Taharakau te tino tikanga o enei whaka-
tauki, i tana mauranga i ona pueru i te mea e
whiti ana te ra, kaore e mohiotia e ua. I te
kitenga o tona hoa i a ia e ruruku ana i ona
tarahau ka ki atu, "E, e koro, kei hea te ua?
ka whakahokia mai e Taharakau, "E tata ra
runga," kei te huarahi ka maringa te rangi,
katahi ka tono atu te hoa i tetahi o nga pueru
o Taharakau, ko tana whakahokinga mai, I
kiia atu ra hoki." Ae, i mohio a Taharakau
pai ke atu te tupato, te mau i tona tarahau

HE KUPU WHAKAMARAMA.

mo te tupono ki te ua, pai ke atu i te
maku, i te makariri, i te tahu i te ahi hei
tauraki i nga kakahu, i te pangia ranei e te
rewharewha, "Pai atu te arai atu, i te ro-
ngoa."

Te Takuta—Kaore tatou i whanau mai ki
te ao nei mo te ora tonu, kua whakatauria te
kupu o te mate ki runga ki te ao katoa, " He
puehu koe a ka hoki ano ki te puehu;" heoi
ano i tupato ai kia roa ai nga ra e ora ana, kia
waiho ai ma te kaha o te mate e tango atu, a
kia kaua e riro ma te kuare ma te ngoikore,
ma te mangere ranei o te tangata e awhina te
mate. Ki te pangia e te mate me kimi te
rongoa tika, otira mehemea ka mohiotia he
mate uaua Ma hohoro te tiki i te takuta, mehe-
mea e tata mai ana te takuta, mana e whaka-
marama te ahua o te mate, e whakaatu
mai he rongoa, e tohutohu te tiaki i te turoro.
He pai ano te tuku ki te hohipera i te turoro.
He nui nga maori e mate ana i te tomuri ra-
wa o te kawenga ki te takuta. Tera pea
tetahi tangata e mea he nui te utu o te taku-
ta. Kanui ke atu ki te tukua kia tino kaha
rawa te mate; tetahi me whakamomori; e
taea ana nga mea nunui e te Maori i te kaha
o ratou kia riro mai era taonga. Kia mohio,
nui ke atu te tangata i te taonga. Nui ke atu
nga moni a etahi tangata e pau ana i te hae-
renga i runga tima i te whainga i nga tohunga
maori. Kia mohio e te iwi ki te mahi te to-
hunga i te turoro, e mahi noa ana i runga i te
kuaretanga, e mahi ana e whakamanawa ana
ki te waimarie; ki te reo pakeha, he tarai
whuruki. No hea tona akonga ki nga wahi
o roto o te tangata, ki nga mate o te ao? Te-
na ko te takuta maha atu ona tau e ako ana i
nga wahi o te tangata, i nga mate o te ao,
me nga rongoa mo aua tu mate. E mahi
ana ia i runga i te matau; ahakoa e kore e
ora katoa i a ia nga tangata mate, ko te
nuinga ia e ora; kua tino mohiotia inaianei
kua iti noa iho nga tangata e mate ana o te
pakeha i enei tau, i o nga tau o mua.

Te Tohunga.—Ko te tohunga ia, nui,
nui noa atu ana turoro e mate ana i nga mea e
ora ana. I rongo au ki tetahi kaumatua e
whakamanamana ana mo tona oranga i te to-
hunga. Whakamoemiti ia mo te merekara

i ora ai ia i te tohunga, ka wareware i a ia ana
mokopuna i mate i te tohunga maori. Enga-
ri ra na enei ra, kaore ano nei kia tino titi-
ro nga kanohi o te maori i rarua ai te tiniha-
nga; kei te mau tonu to ratou whakapono ki
nga mahi atua o nehera, ki te kehua. Ki
taku whakaaro ia kaore nga tohunga o enei
ra i rite ki nga tohunga o mua he tapu, he
wehi; ko o muri nei he mahi tinihanga noa
iho he whai mana, he whai ingoa. No mua
ranei tenei tikanga te whangai i te turoro ki
te pukapuka? E hia ranei rau tangata i ma-
mae nga puku i te whangainga a Tokoaka ki
te pukapuka?

Te Kai-tiaki Turoro.—Ahakoa mohio
te takuta. pai nga rongoa ki te he, ki te kino
te tiaki i te turoro e kore rawa e ora. He
mano nga maori kua mate, ehara i te mea he
kore rongoa engari he kuare no te kai-tiaki i
te turoro. Ko tenei taku ka whakamatau nei,
e te iwi, he tohutohu mo te tiaki i te turoro,
mo te mahi ma te kai tiaki, mo te whangai i
nga rongoa, mo te mahi kai, mo te mahi i nga
rongoa e taea te mahi, me era atu tikanga ka-

toa mo tenei mahi aroha, Karaitiana mo te
tiaki turoro.

HE MATE TAEWA

TENEI tetahi mate tipua kua pa ki te

1 taewa. Ko taua mate kua kitea i nga
wahi katoa o te motu. I timata mai i Aka-
rara a kua tae mai kei Turanga nei inaianei
tae atu hoki ki Taranaki Poneke, ka haere
whakararo atu ki nga wahi o tera motu. Ki
te pa mai taua mate ki te taewa penei tona
ahua i te toru kapa nei e kopure haere ana i
runga i nga rau.

Kua roa ka maha haere nga kopurepure na
wai a ka heke whakararo ki te putake o te
taewa a he maroke te tukunga iho. Kua puta
te whakahau a Mr. Kirk Kai-whakahaere a
te Kawanatanga mo runga mo nga mahi paa-
mu kia noho tupato nga tangata whakatipu
taewa, kia kaha ratou ki te rapa tikanga e
ora ai a ratou taewa i taua mate.

TE PIPIWHARAUROA

RUHIA ME TIAPANI.
TE PAKANGA NUI ATU I TE AO.

I MU RI iho i te pakanga ki Haho i a Oke-
topa 1904 ka noho nga matua a Ruhia
a Tiapani i te hotoke, e 500 iari ano te ma-

taratanga, a no tenei marama rawa ka kori-
kori ano te Tiapanihi ka kokiritia te Ruhia—
ko Kuroki ki matau, ko Notohu ki waenga-
nui, ko Oku raua ko Nongi ki maui, i tata
ki 100 te horanga o ta ratou haere,
ka timata te kokiri. Te taenga atu ki Muku-
tene i reira te Ruhia, ka whawhai, i nuku atu

te wiki e riri ana ko te matenga o te Ruhia,
ka whati ka marara, ka mahue nga pu, nga
kai, nga hoiho, nga wakana me tona tini o te
taonga, tae rawa atu ki nga huarahi kua tu
mai ia nga purepo a Tiapani katahi ka patua
te Ruhia, kaore he mate hei rite, ka hinga te
Ruhia. E kiia ana ko te pakanga nui atu
tenei i te ao. I tino mate ai te Ruhia na te
tere o Nongi ki te haere, ki te karapoti i te
Ruhia maunu rawa ake te Ruhia ki waho o
Mukutene kua tu mai ia nga pu nunui o te
Tiapani i te aroaro. I taea e Nongi te ha-

ere te 40 maero i te ra kotahi. Ko te tianara
tenei nana nei i whakhoro a Poota. Aata, E
kiia ana mohio tonu ai te Ruhia ko Nongi i
te kaha i te kino o tana kokiri o tana haere. I
te nui o te mate o te Ruhia kore rawa i taea
te tiaki nga taotu heoi mate mate ana i te
huka. Ka patua tonutia te Ruhia inaianei,
tera pea e kore rawa he morehu e tae ki Ha-

pini ki te pa o Ruhia kei te toe mai. Kua
turakina a Kuropatikini. Ka nui te pouri o
te Ruhia; ko te kingi kua porangi pea, ina
hoki kei te akiaki tonu ano i te whawhai.

TE MAHANGA ATU O NGA KORERO
MO TE WHAWHAI.

KATOA nga tangata o te Ruhia i uru ki
te whawhaitanga i Mukutene e 326,, 000.
O enei e 300, 000 nga hoia haere waewae, e
26, 000 nga mea eke hoiho. Nga pu 1, 368.
Kei te nuku ake ite 30, 000 nga Ruhia i riro
herehere. Nga mea i mate i taotu ranei e
90, 000. Nga mea i hemo rawa atu e 26, 500.

Nga taonga a te Ruhia i riro mai i te
Tiapani:—

E 2 nga haki.

E 60 nga pu repo.

E 60, 000 nga pu pakupaku (rifles).

150 wakena mau mata.

1, 000 kaata.

200, 000 mea whakapaku.

25, 000, 000 mata.

74, 000 puhera oti.

2, 000 hoiho.

1, 000 kata mau kakahu.

60 tana hei.

He tino mate nui whakaharahara tenei no
te Ruhia. I te takiwa e karia haeretia ana
nga kauae o te Ruhia ka hurirua noa iho nga
mahara o nga hoia, katahi ka timata te puhi-
puhi i a ratou tonu, ka timata hoki te wero
noatu ki te rakau noa ki te aha noa. I te nui
o nga tangata i hemohemo, i riro herehere
mai hoki i te Tiapani kaore ratou i mohio me
pehea te ahua mo ratou. No te po o te Tai-
te te 9 o nga ra o tenei marama ka horo a
Mukutene, te pa whakamaumanawatanga o te
Ruhia i enei marama torutoru ka mahue ake
nei. Ko te wahi tenei i ki ai ratou kaore te
Tiapani e tu i a ratou, e kore hoki te Tiapani
e puta atu ki tua. Ka kitea inaianei te kore-
nga o a ratou na kupu e mana i a ratou. Kua
mutu te whakaaro o te Tiapani mo te rangi-
marie inaianei; ka waiho e ratou tena ki te
Ruhia. E ki ana ratou ka whawhai tonu ra-
tou ka whawhai, tonu ratou ma Ruhia rano
kia hohou i te rongo ka mutu ai ia ratou.

Ko te Ha o Ruhia kei roto tonu i tona
whare e noho ana he wehi kei kohurutia ia ki
te puta ki waho.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

Kahore he parekura hei rite mo te pare-
kura o Mukutene He nui te tangata i hunga,
he nui hoki te toto i maringi. Nga parekura
nunui o mua kaore i awhiwhiwhi mai ki tenei;

inakoa ma nga whakariteritenga i raro iho
nei e mohiotia ai tona nuinga noatanga ake ",-
Nga tangata katoa o Ruhia kua hinga i ro-
to i tenei whawhai mai o te timatanga mai o
te whawhai e 400, 000.

Te horonga nei o Mukutene ka aia haeretia
te Ruhia e te Tiapani. Ka tae te Ruhia ki
Tiringa kihei rawa i takitaro e aki haere ana
ano te Tiapani i muri. Kaore te Ruhia i tu i
konei. Ka mahue mai a Iiringi ka rere te
Ruhia ki Kaiuene. Kati e ki ana te Tiapani
ka mate ano te Ruhia i a ratou ki reira e mo-
hio ana hoki ratou he ngoikore iho a Kaiuene
i Tiringi.

Ko Tiringi he taone 40 maero te tawhiti atu
ki runga o Mukutene. He taone nui nga
mahi hokohoko. Te maha o ona tangata e
40, 000. No etahi tau ka pahure ake nei i
hangaia ai he pa whawhai ki reira he whaka-
aro ano no te Ruhia koiara he okiokinga atu
mo ratou ina tu tetahi pakanga, ina hoki wha-
kamuri hoki ratou Kati inaia kaore rawa i tu
te ringa. Ko Kaiuene kei runga atu i Tiringi.
Te maha o ona tangata 15, 000. He pa wha-
whai ano tenei pera i Tiringi. Te take i nui
ai tenei pa koianei tonu te keti tomokanga
atu ki te tino manawa ara ki roto o Mana-i
kuria. Kua karangatia mai a Kuropatikini
kia hoki atu ki Ruhia. Ko Tianara Rinewhiti
kei tona tuunga inaianei. Nui atu te pouri
o nga tangata e noho ana i Hapini mo tene
karangatanga mai i to ratou Tianara. Ko
Hapini kei te hononga o nga raina o nga
rerewe o Poota Ata o Paratipotoka o Ruhia
koki. Ko inaianei te pa whakamutunga hei
whawhaitanga ma te Tiapani. Tera te Ru-
hia e whakapau katoa i ona kaha i konei.

Kua puta te kupu a tetahi Piriniha o
Ruhia kia whakamutua te whawhai. Ka ki-
tea ano te mate ka whakamutu kei tohe tonu
ka rite a Ruhia ki te kaipuke pakaru.

Ki te whakaaro a etahi tangata o te Kawa-
natanga o Ruhia e noho ana i Porana kei te
whakamutumutu haere te whawhai inaianei
a kaore e roa ka mutu. Ka kore he kai-ara-

hi, kua kore he tianara, kua kore he pu, ku a
kore he moni a kua kore e tere te
tuku hoia inaianei. Mehemea U te whaka-

korikoria a Porana ka whawhai te iwi ki te
kawanatanga.HE KUPU WHAKAMARAMA.

Kahore he parekura hei rite mo te pare-
kura o Mukutene He nui te tangata i hunga,
he nui hoki te toto i maringi. Nga parekura
nunui o mua kaore i awhiwhiwhi mai ki tenei;

inakoa ma nga whakariteritenga i raro iho
nei e mohiotia ai tona nuinga noatanga ake ",-
Nga tangata katoa o Ruhia kua hinga i ro-
to i tenei whawhai mai o te timatanga mai o
te whawhai e 400, 000.

Te horonga nei o Mukutene ka aia haeretia
te Ruhia e te Tiapani. Ka tae te Ruhia ki
Tiringa kihei rawa i takitaro e aki haere ana
ano te Tiapani i muri. Kaore te Ruhia i tu i
konei. Ka mahue mai a Iiringi ka rere te
Ruhia ki Kaiuene. Kati e ki ana te Tiapani
ka mate ano te Ruhia i a ratou ki reira e mo-
hio ana hoki ratou he ngoikore iho a Kaiuene
i Tiringi.

Ko Tiringi he taone 40 maero te tawhiti atu
ki runga o Mukutene. He taone nui nga
mahi hokohoko. Te maha o ona tangata e
40, 000. No etahi tau ka pahure ake nei i
hangaia ai he pa whawhai ki reira he whaka-
aro ano no te Ruhia koiara he okiokinga atu
mo ratou ina tu tetahi pakanga, ina hoki wha-
kamuri hoki ratou Kati inaia kaore rawa i tu
te ringa. Ko Kaiuene kei runga atu i Tiringi.
Te maha o ona tangata 15, 000. He pa wha-
whai ano tenei pera i Tiringi. Te take i nui
ai tenei pa koianei tonu te keti tomokanga
atu ki te tino manawa ara ki roto o Mana-i
kuria. Kua karangatia mai a Kuropatikini
kia hoki atu ki Ruhia. Ko Tianara Rinewhiti
kei tona tuunga inaianei. Nui atu te pouri
o nga tangata e noho ana i Hapini mo tene
karangatanga mai i to ratou Tianara. Ko
Hapini kei te hononga o nga raina o nga
rerewe o Poota Ata o Paratipotoka o Ruhia
koki. Ko inaianei te pa whakamutunga hei
whawhaitanga ma te Tiapani. Tera te Ru-
hia e whakapau katoa i ona kaha i konei.

Kua puta te kupu a tetahi Piriniha o
Ruhia kia whakamutua te whawhai. Ka ki-
tea ano te mate ka whakamutu kei tohe tonu
ka rite a Ruhia ki te kaipuke pakaru.

Ki te whakaaro a etahi tangata o te Kawa-
natanga o Ruhia e noho ana i Porana kei te
whakamutumutu haere te whawhai inaianei
a kaore e roa ka mutu. Ka kore he kai-ara-

hi, kua kore he tianara, kua kore he pu, ku a
kore he moni a kua kore e tere te
tuku hoia inaianei. Mehemea U te whaka-

korikoria a Porana ka whawhai te iwi ki te
kawanatanga.

TE PIPIWHARAUROA

TAENGA O TAKUTA POMARE
KI WAIAPU.

PATAI IV.

He aha i pakoko ai, i whanau ai etahi
wahine?

He patai tino pai tenei.

He maha nga take i pakoko ai te wahine—
Kaore e taea e au te korero etahi o nga take
inaianei. Engari etahi. Ara—

1. He tere rawa ki te moe tane, i te mea
kaore ano i rite.

2. He pangia e te mate o te ao.

3. He kore e ata tiaki i nga wa e pangia
ana e o ratou mate.

4. He haere i roto i te marangai.

5. He mau tonu i nga kakahu maku.

6. He wera rawa i tetahi wa, he matao ra-
wa i tetahi wa.

7. He kaha ki te kai paipa.

8. He kai Waipiro.

9. He kai i nga mea pirau.

10. He ririte tonu no nga kai, kaore e rere-
ke i etahi wa.

11. He kore e rite no nga wa e kai ai.

12. He kaha rawa ki te mahi i nga mahi a-
ringa.

13. He kaha ki te haere i runga hoiho ruru
haeretia ai.

14. He hapahapai i nga mea taumaha.

15. He moe i runga o te whenua.

Ko etahi o nga take, kua kiia ake ra e kore
e taea i tenei wa te korero, no te mea he take
ngaro, ma nga taringa anake, o te tane me
tana wahine e whakarongo.

PATAI V

He pewhea tou whakaaro ki te whaiwhaia,
kehua ranei?

He tangata au e whakapono ana ki te
whaiwhaia ki te kehua, no mua iho enei tapu-
tapu a taua a te maori. Ki te whakahe
etahi o Ngatitaua, ka kiia e tatou he porangi
taua hunga e whakahe ana.

Ma wai e ki kaore kau he whaiwhaia? A
ma wai hoki e ki kaore kau he kehua? Ina-
hoki e mahi whaiwhaia tonu nei te hunga
maori, e kite tonu nei hoki i te kehua kei hua
taua, ko taua anake te iwi i uru ki roto o te-
nei mahi. Kao i penei ano hoki te pakeha.
Ka 200 tau te mutunga atu o te Ingarihi
(Pakeha) ki tenei mahi.

Ata tirohia te matauranga o tenei iwi, ka-
ore he mea i toe i a ia te kimi. I kimihia ano
hoki tenei, kitea ana, he mahi pohehe noa iho
no reira ka paahitia e te paremata o Ingarangi
he ture, me tahu ki te ahi te tangata e whaka
makutu ana e whaka-tohunga ana ranei i a
ia. No reira ka mutu atu tena mahi pohehe.

No te tau 1813 ka timata te hoko a te ma-
ori i ana whaiwhaia, tohunga, kehua. Ko te
utu he whakapono (no tena tau hoki i u mai
ai te whakapono).

Ka horapa haere te whakapono ka timata
te kai a te Maori i ona tapu, ka timata te
whakarere i ana mahi tinihanga.

Kua mutu te mana o enei mea.

Ko te mana o te makutu he whakapono no te
tangata ki taua mahi. Kite rongo tetahi ta-
ngata kua makututia ia, ka waiho taua ro-
ngo hei patu i ona whakaaro, a, ka waiho hei
whakapouri hei whaka-taimaha i tona tinana.
A i te nui o ona whakaaro ka mate ia, ka
kore e kai, ka kore e moe. Ki te penei te
ahua, he hemo te mutunga, a ka kiia he mea
makutu. E tika ana na te makutu. Otia
na tona whakapono ki taua mahi na reira ia
i patu.

Mehemea kei waho atu i tenei te mana o
te makutu, He aha te take i kore ai e mate
te pakeha?

Ka maha aku tononga ki nga tohunga kia
makututia au. Engari hei waenganui tonu i te
iwi makutu ai, kia kitea ai e te iwi te mana o
tenei mahi. (Engari ia ko taku, kore rawa
au e mate). Heoi kaore ano tetahi tohunga
hei makutu i a au.

Me mutu tenei mahi tinihanga, patu maha-
ra. Ko au, kaore au i te whakapono, e kaha
tetahi tangata ki te tango i te oranga o tetahi

HE KUPU WHAKAMARAMA.

tangata i runga i te kupu kau, engari me ata
patu marire ka mate ai.

Mo TE KEHUA.

He kehua ano. Inahoki kei te karaipiture
e korerotia ana te haerenga o Haora ki tetahi
kuia whakaritea ana mai ki a ia te wairua
(kehua) o Hamuera.

Engari ko au, taku he kimi kia kite au i te
kehua, kore rawa, he pohehe tonu pea noku ka-
nohi. Taku mahi he tapatapahi, tangata ora,
tupapaku, he whakahemohemo tupapaku ko-
re rawa e kite i te kehua. Engari ki taku
mohio, ko te nuinga o ngatikehua e kitea a ro-
rotia ana. Ki te whakaaro te tangata ka kite
ia, ka kite ano. No te mea kei roto noa atu
i tona roro, ehara i te mea e kite ana tona
kanohi. Ko ona whakaaro anake kei te kite.

Ko nga tangata e whiwhi nei ki nga kehua
whiowhio nei, te nuinga he mahi whanako te
mahi. Katahi ano nga atua kikino. Kaore
e haere ki nga tangata totika mahi ai i te ora
mo te iwi. Engari e haere ke ana ki enei ta-
ngata haututu.

Ki taku mohio he hanga noa iho tenei
mahi.

(Ko te mutunga.)

NGA RONGO WHAWHAI.

KUA kanukanu noaiho te ahua o nga hoia
a Kuropatikini inaianei, i te aha, i te
kaha ano o te Tiapanihi ki te wawahi haere.
I te Taite ka mahue ake nei, te 9 o nga ra o
tenei marama i eke te kaute o nga hoia a te
Ruhia i mate i te whawhaitanga ki te 65, 000.

Te waea whakamutunga a Kuropatikini ki
te Ha o Ruhia, he whakaatu atu nana kua
karapotia ia.

I te whawhaitanga ki Mukutene he nui te
hinganga o te Ruhia. Ko 100 nga pu nunui
i riro i te Tiapanihi, e 50, 000 nga tangata i
riro herehere. Katoa te kaute o nga tangata
o te Ruhia i mate, taotu hoki ko 100, 000.

Nga tangata o te Tiapanihi i mate i taotu e
41000.

HE TANIWHA TANGATA.

Ki TE PIPIWHARAUROA.

E WHAKATU nei i nga hua o te Rau-
mati tanga o te tau. E manu tena
koe mau e tuku atu enei kupu ruarua hei
oranga mo te kanohi raua ko te taringa, hei
pouritanga mo etehi hei haringa hoki mo
etehi i roto i nga tau maha kua taha ake nei.
Nui atu te hiahia o nga iwi o Waikato ki te
mahi tohunga, ko nga taane te hiahia ki te
mahi tohunga he hiahia ki te wahine
te take. Ko nga wahine pera ano, koia ka
rite te Karaipiture e ki nei ka wetekina a
hatana he taima iti nei. No Waikato ano au
e whakaatu nei i tenei ahua i runga i
tenei ahua e pa ana ki tenei takiwa. Ko
tenei takiwa kei te kino rawa te heke
ki te po. Ko tenei taniwha ko te Whitu
e hau nei te rongo i runga i tana mahi tohu-
nga ara moe i nga wahine e mate ana ki ta-
ku mohio ko te ngakau kau kei te kawe o te
nei taniwha horo tangata. Ko tenei Whitu e
hau nei te rongo e hara i te tamariki e hara
ranei i te kaumatua e ngari he koroheke heto
kanuku no reira he aha te pai kia kino i a ia te
ingoa o Waikato ki runga ano i a ia tona
kino pera hoki me Wereta i runga ano te
ingoa kino o tana mahi i a ia ano ehara hoki
i te mea ko te mahi tohunga anake te he o
Waikato, tera ano tetehi ko te kai waipiro.
Pera ano te take he wahine e kore
te waipiro e kainga notia e ngari kia
huihui tangihanga ki te tetahi atu take
ranei e rupeke mai ai nga kotiro ka
tahi ka tikina he waipiro te mutunga o te na
huihui ka wehewehe ka tahi ka kitea e tangi-
tangi ana nga kotiro kia ratou whaiaipo hoka
ka mutu iho enei korero mei kore te hunga
whakapono kua ngaro tenei motu i te nui ote
kino. Kia ora e te Pipi.

NaP.P.
Ngaruawahia, Waikato.

TE PIPIWHARAUROA

NGA RONGOA MAORI.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe. He whakaarotanga ki
nga iwi manauri, ki nga iwi parauri,
kiritea hoki, o te motu o Aotearoa me te
Waipounamu i tukutuku reta tonu atu ai
ahau kia panuitia e koe, nga whakaarotanga
i whakamatautauria e ahau, a i kitea hoki he
painga mo te tinana, era, enei hoki. E
ki ana etahi tangata na te kore moni i tohe-
tohe ai nga tohunga maori atua kehua ki te
whakahaere i to ratou whakahaere. Engari
kua matakitakina nga tika me nga tito, nga
pai me nga kino ano, nga kaha me te mange-
re ano, he maha noa nga kupu hei whaka-
riteritenga maku i tenei aronga, engari ka ki
ahau ae he tika ma te moni ka riro mai ai
nga rongoa pakeha mo ia ahua mamae, otiia
kaore kau hoki ra he utu o nga kupu a Te
Karaiti.

(1) He tino Rongoa.

(2) He mahi kai kia tini, kia pai he tiaki i
te hereni, hei tango kakahu mo tona tinana,
hei tango hopi hei horoi i te tinana kia pai,
me nga kakaha.

(3) Kia rite te haora o te kai i nga ra katoa
o te tinana i tenei ao, kati ra te tohe ki te ki,
kia awatea ka kai ai kia reka ai te kainga. E
hara tena, engari titiro ake ki ta te iwi na ra-
tou nei nga kai, titiro o kanohi, e toru nga
tino maoatanga kai i te ra, aha koa tino kaha
te hemo kai, kore ranei, engari ka whakarite
tonu i ona wa o te kai, i te ata, i te poutu-

marotanga o te ra, i te ahiahi hoki, no kona ka
rite nga noho a te kai i roro i te puku, ka rite
te haere o te toto ki roto i te tinana, me te
whakaaro ano ki te papunitanga o te paru, o
te mimi o te toto, heoi hohoro tonu te rapu
wai hei tahi mai i te papunitanga ki waho;

ki te kore koki te papunitanga e puare
heoi kua tino kaha te wera o te tinana, e kiia
nei o tatou he kiri ka (e kiia nei e te pakeha
he piwa), otiia aha koa he aha te mamae o te
tangata, me "whakaaro wawe i te tuatahi ko
te paru, ko te mimi, ka titiro i te ahua o te
arero, me te wera o te kiri.

(4) Kaore kau he utu o nga tarutaru me
nga rakau maori nei ano, engari ko te ma-
ngere, ko te whakaaro kore, ko te kore aroha
ki te tinana o te hoa e takoto mamae ana;

na reira ka tito noa te ki he kore moni hei utu
rongoa, kati ra kua whakaaturia ake nei
kaore kau he utu mo nga kupu
a te Karaiti; mehemea ka oti ia koe tou
tinana tou wairua te uiui, te horoi kia ma te
paru o to ngakau koia tena notemea ko te
ngakau o te tangata e kiki tonu ana i te kino
i te kanga, i te mauahara, i te ngautuara i te
whakapiri korero, i te kawe korero ra te ara
konihi, kati ki te taea e te tangata te horoi
ena kino i roto i tona ngakau koia tonu tena
te utu mo te tino rongoa i kiia ake ra ko nga
kupu a te Karaiti; tuarua ki te kore te nga-
kau o te tangata e mangere ki te mahi kai
engari ka whakapau i te kaha, ki te mahi kai
ki te penapena i te hereni, ki te whakapai kai
i ona kakahu, i tona whare, i tona moenga me
te whakamatau i nga tikanga kua oti te wha-
kaatu me te whakamarama hoki koia tonu
tena te utu; no te mea he moni nui ano e
puta mai ana i te mahi kai, i te ahu whenua.
He nui rawa nga moni e pau ana ki te paipa
ki te tupeka ki te tikareti, ki te tika, ki te pia,
me nga tini wai whakaturiruri, me
nga purei kaari, me nga reihi hoiho, kua
kite tonu aku kanohi i nga tangata e ki nei he
kore moni hei utu rongoa na reira ratou i ma-
hi ai i nga mahi kehua, pai rawa ki a au te
mahi i te mahi whakaora tinana, i runga i te
ngakau whakaiti, ngawari, rangimarie, i te
aroaro o te Ture, tohu tangata. He pai noa
iho te Ture, hei whakawehi i te ngakau kia
tupato ai te whakahaere i nga mahi mo te ti-
nana.

E rite ana te Ture ki nga katipa e tu ana i
te huarahi, e rite ana hoki ki te haupu wahie i
tahuna ki te ahi; ki te pohehe te totoro atu o
te ringaringa ki te pito kua ka i te ahi ka we-
ra te ringa; ki te riri, ki te patu, ki te tutu,
ki te haurangi i te aroaro o te katipa, ka mau
i te katipa, no reira ko nga ture hei whaka-
wehi otiia mou ano moku ano te tika, tena
whakamatauria nga otaota tupu  noa a te atua
o te whenua kaore kau hoki he utu a moni.

(i) Mo te mate Puru ara papuni o te paru
o te mimi o te toto. He putake harakeke he
aka tataramoa, he pai tonu tea pitii te karamu,,

HE KUPU WHAKAMARAMA.

me waruwaru nga paru ka kurukuru ka ko-
hua kia tino maoa, kai te maha o nga rakau
te ritenga o te wai; ki te kawa me whakareka
ki te huka.

(2) Mo te mate korere, mo te mate toto
whakatahe. He koromiko, he ngaio, he ma-
hoe, he aruhe.

(3) Mo te mate puru, papuni ano, he kare-
ao he kohe, he puka (he mea kore utu ena).

(4) Mo te Mamae puku. He rau kopako-
pa me kohua, ka inu te wai.

(5) Mo te mamae konohi he wai no te tu-
tu, no te mako.

(6) Mo te iwi whenua whati, he kiri rata me
kurukuru ka tuku ki te wai matao kia rewa te
wai o te rata, hei tauhiuhi ki te wahi i whati.

(7) Mo te mate pukaki:—he matai tenei
ake te maha o nga rakau whai tikanga a te
maori, ara, He Taraheke, he kohai, he kara-
ka he pukatea, he mapou, he nanamu, he ru-
na, he poananga, me era atu rakau kua oti te
whaka atu ki nga iwi i tae tinana ai ahau ki
a ratou, me nga whakahaeretanga me te wha-
kaaro ano ki te ingoa o te Matua o te tama o
te Wairua Tapu. Kati kauaka hei arai i te
rata, ki te tahuri te tangata ki te titiro atu ki
te mamae o te hoa, kauaka ra hei apititia to
aroha, to inoi, ki te pia, ki te ngakau riri,
mauahara, ngautuara, whakaaro tito, tini
hanga, me nga kehua, e kore hoki e rere ke
te utu o te mahi tinihanga ngakau rua, me te
mahi tika. (Waiata a Rawiri 62-12). He
maha nga rongoa, pakeha otiia kua kiia
e kore e taea i te kore moni. He aha koa me
whakaatu ake etahi. Mo te paru tutaki: he
katoroera, he senna; ka riro mai i te kotahi
hereni me te waru kapa. Mo te mate kirika
he akanaiti, kia toru kia rima turuturu ki te
punu rahi wai. Mo te toke he oina kia toru
kia rima turuturu ki te punu rahi wai ara mo
te tamariki, kati mo nga tamariki ririki rawa
me whakainu ki te punu iti, kia ahua mahana
te wai kia toru munga i te ra. Whakamata-uria a enei otiia anei ake ano etahi mo etahi

ahua mamae.

Na to koutou hoa tirotiro i te ora o te

maori.

NA ERUERA TEKAHU.

HE MEMA.

KUA puta te whakaaturanga e tu ana a
Apirana Turapa Ngata hei mema
mo te Tai Rawhiti a tenei pootitanga, i runga
i te hiahia o Ngatiporou. Kaore he kupu
whakaatu, whakamarama ranei, ko wai a
Apirana, kua kite kua rongo nga iwi katoa i
a ix. Taihoa ra panui ai i te roanga o nga
korero tuku mai mo Apirana Ngata.

Kua tae mai ano te pukapuka mai he wha-
kaari i a Eruera te Kahu hei mema mo te
Tai Hauauru.

Kua tae mai te reta a Inia Tuhata o Wha-
rekauri he whakaatu mai nana i te mananga
o te tumanako a tetahi kaumatua kapo kia
kite ano ona konohi i te ao marama i mua
atu i tona matenga. Ka iwa ona tau e kapo
ana. Ko ona tau ka waru tekau. He inoi
te tino mahi a tenei Kaumatua kia whakaki-

tea ona konohi e te Atua. A koia tenei kua
mana tana tono me tana tamanako.

I whakaatu mai a Hemi whakarara o Tu-
paroa i te weranga o te whare o Ahipene
Mika, pirihimana maori o Tuparoa, i te ahi.
Pau katoa ona taonga me a tona wahine ano
hoki. Kati i puta te aroha o nga maori me
nga pakeha ki a ia mo tenei aitua i pa
nei kia ia kohia ana te moni i te wa
poto noa tekau ma toru pauna tekau ma rima
hereni hei awhina ia raua ko tona wahine.

HUI TOPU.

A te 2 o nga ra o Aperira nei tu ai
te Hui Topu o te Hahi Maori i te
Pihopatanga o Waiapu, ki Turanga
nei.

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he akoranga ma,
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ke te whakaatu mai tetahi minita ana e hiahia ana
he iukun noatia atu

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 䔀爀甀 吀椀琀椀Ⰰ 倀愀漀爀愀 圀栀愀欀愀琀椀栀椀Ⰰ 倀椀栀椀瀀攀渀攀 䴀椀欀愀Ⰰ 䬀愀爀ⴀഀ愀椀琀椀愀渀愀 倀漀椀Ⰰ 刀攀爀攀栀愀甀 䠀愀甀瀀漀欀椀愀㬀 ㌀⼀ⴀ 吀攀 䠀攀欀攀渀甀椀㬀ഀഀ㈀⼀ⴀ 䠀愀洀愀栀漀渀愀㬀  䔀爀甀攀爀愀 琀攀 䬀愀栀愀⸀