Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 83.

PEPUERE 1905

PIPITO KORERO.

Ko te Kaipuke paku nei ko te "Kia ora" i
whakataetae nei kite haere i te moana nui
taiawhio noa te ao katoa—i hoki mai nei i te
moana i runga i te matenga o Kapene Paka-
riti te tangata nona te kaipuke kua whakaho-
kia ki te kainga i waihangatia ai ia ki
Akarana.

Tetahi tino whanako nui mahia ki Ranana
Ingarangi. E rua wiki i mua atu o te tino
whanakotanga a nga kaipahua i nga taimana
me nga moni me era atu taonga ka tae mai
tetahi pakeha ki te toa hokohoko o Tokara
ratau ko ona tamariki ka hoko i tetahi wati
tino pai ka utua e ia tetahi wahi o te moni e
rima pauna. Ka waiho te wati ki a tuhia he
korero ki runga me tona ku atu ano hei oha
mana taua wati ki te minita o tona kainga e
haere ana. I muri mai ka tata tonu te pa-
ngia o te whare ra ka tae atu ano te tangata
ra ki te tiki "pine" atu mo te wahine a te mi-
nita o tona kainga hei oha kia ia ia. Ka ki
mai a Kanara Tokara te tama a te tino pake-
ha ake nona te toa kua pa ke tenei nga toa.
I te ahiahi tenei o te Hatarei. Kua riro ka-
toa nga tangata mahi o te whare ra ko Ka-
nara Tokara anake i mahue iho kite whakaoti
i ona mahi pakupaku nei. Katahi ia ka mea
atu kite pakeha ra kia hoki mai ia i te mau i
ona reta ki te putapeta. No tona hokinga
mai i te poutapeta e tatari atu ana te pa-
keha ra me tona hoa no muri ia Tokara i tae
mai ai. Ka mea mai naku i tona atu taku
hoa kia haramai maua ki roto nei. Ka tomo
hoki ratou kite whare. Ka hokona mai te
pine i kiia atu ra mo te wahine a te minita.
Ka utu atu tetahi wahi tekau pauna. Ka
haere atu ratau ki te tari ki te tuhi i te rei-

hiiti. Note otinga ka mea mai a Kanara
Tokara kia unu ratau. Ka patai atu tetahi
o nga pakeha ra. Ka pai ano kia kai kika-

reti ratau ka whakaae atu tera. Hiko iho te
Kaipahua nei ko te pitara ka whakatikaia
atu ki te mahunga o Kanara Tokara. Ka
mea atu homai nga kii. Ka mea mai a To-
kara he Kaipahua ia korua.

Kaore e hoatu nga kii tena puhia au. Ka
mea atu tera ko nga kii ta maua hiahia. Ka-
ore o maua hiahia kite pupuhi ia koe. Kaore
ia i kite i te taenga mai o te tuatoru o te
hanga nei ki muri ia ia hopukia ana ia ka
hereherea ka puru he puru he aikiha—ki roto
i tona waha kia kore ai ia e karanga. Ka
pahuatia te mahi a te taonga i roto i te
Heiwhi pohatu. Kei te tae ki te £4000 te
utu o nga mea i riro.

HE WHAKATIKATIKANGA.

Pipiwharauroa Nama 82. Whangari 3
Tihema 1904.

I te taanga i nga korero o te taenga o Ta-

kutu Pomare ki Waiapu i he te whakanoha-
nga i etahi o nga korero mote whangai tama-
riki kite wai u me Penei ke "kia 2 haora
(kaore kia toru) ka whangai ki te u, ka pakeke
haere ka nuku haere i nga haora mo te wha-
ngai."

I he ano te wehenga i te rahi o te miraka
me te wai hei whangaitanga tamariki itemea
he mate he kore waiu ranei no te koha me
Penei ke "Kia rua wahi miraka kia kotahi
wahi wai."—ETITA.

TE PIPIWHARAUROA

HUI KI PUATAI.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

E TA mau e uta atu enei kupu torutoru
ki runga inga Parirau o ta tatou manu.
kia mauria atu kia kite iho nga hoa i mamao.

He whakaatu ranga tenei mo te Hui i tu
nei ki Puatae Harara wahi o Kihipane ite 12
o nga ra o Hanuere ite 1905 te tau.

Nui atu te rongo pai o tenei Hui e rongona
ana i te pai ote whakahaere mete ora o te Hui
e ahu mai ana enei rongo i te hai whakaaro
mete taha whakarunga, kote Paraihe Peene a
Hauiti kite karanga inga manuhiri, whakae-
ke mai kite marae.

Kite mahara e kore rawa e nui te tangata
mo tenei Hui, otira i te ekenga kite marae,
nui atu te tangata ngata ana nga hiahia ote
tangata whenua kia nui te tangata mo taua
Hui.

Te Paraire 13 ka puare te Pereti.

Te Papa o te pereti £ 72 o o
Ko Ihaia Hutana o Pohokura i

tae mai ... ... ... 15 o o

Te Huki ... ... 17 31/2

(i) Rongowhakaata, (2) Kura

Mahaki, (3) Mahutonga ... 50 o o
Nui atu te pakipaki me te umere moenei
moni nui a enei mana e toru mete tangi ano
o te Peeme.
(i) Houtaketake, (2) Ranginui 2 £15 13 o

Kia ora enei mana i mua no tenei Hui tonu
i he ai. Te Awe mapara (me Maui) e £ 20 o o
i ngarue katoa te whenua i te umere mete ta-
ngi ate peene ko nga tianara o enei mana i tae
mai ko Kiingi Tarapehu o Maui ko Pire Ra-
ngi Wahahuka o te awe mapara kia ora e te
Kiingi Tarapehu me tou Kuruma me
Pire. Te Koroni e £500.

Na Te Kairakau i tuku mai mote Hui a
ona Taokete Na Ruihi taua moni Tena ra e
Hati. Whaka wherewhere hai taku hui to-
nu koe ka Ngenge. Hai te hui Pohata ano
ia koe wana ana to taha, kati tonu koi uru
rawa au ki roto i to kaute. Engari i wera-
wera tonu tou taenga mai ki te Hinu o koko.
Kite kirihi mete nau ano koe i whakamatao-
tao i tenei Hui. Kia ora kaua hai Pouri—
Kahukura ... £ 20 o o

Ko tenei mana i Mahara tia kaore
rawa he hereni, he tamariki
hoki i tae mai teki e haere ana
ki Turanga ki te haereere.

Hira ke atu te Tangi o te peene mete nga
ueue o te whenua mete umere ate tangata
mote ki ano o te tangata koi ana ra te maua
nana enei mahi katoa i timata he tamariki
katoa nona enei mana. Ko nga Tamariki o
Kahukura i tae mai. Ko Te Rauhuia Tawhi-

whe, Paratene Temokopurongo Tuhaka,
Pitarai Te Puni, me

Te Uranga... ... £ 20 o o

Ko te Hapi Haerewa me etahi atu i tae
mai kite Hui e nui ote uranga i tae mai i hara
mai ai nate 12 Wereta he nui te mihi mote
Uranga i haere ke mai hoki kite ra a Wereta,
kia ora Te Uranga.

Te Tahi & Tawhaki e £5 5 6 1/2
Na Heni Tipuna me Rongomai i whakaara
te ihu o enei mana ki runga kia ora.
Na nga pakeha. Haere noa ... 83 5d

Kote nuinga onga moni anga pakeha.
Kei roto i te Papa o te Pereti.

Wiremu Kupa ... £2 0 0
Te nuinga onga pakeha ... 230
Kia ora nga pakeha.

Hui katoa nga moni 215 9 7 1/2
Nga nama katoa tae noa ki

nga kai ... ... ... 92 11 7

£122 17 0 1/2

Ko tenei moni ka puritia e te komiti o
Puatai i raro i tona mana. Te wahanga
mate whare mete kaunihera, ahakoa kaore te
wero ate Wiremu i roto i nga Pohiri i Panui-
tia mote Hui ka whakaaro ano te komiti, e
toru pauna. Engaringari he kore te he, aha-
koa he punua tenei Hui no a koutou hui,
ka hori ake nei kote toenga o a koutou he-
reni e nga iwi nei ka whakahaere pai tia, ki
nga huarahi e ora ai e piki haere ai.

Ka marama ra kia koutou inaianei e taha,
whakararo metaha hautonga. Ko a koutou
hereni tena, i tapae nei ki to matou marae i
hai tautohe i tenei marae o tatou.

Heoi ra kia ora kia ora katoa katoa.

Nate komiti honore o Takahirangi e noho
nei i Puatae Harara.

Kua tae mai te reta a Hirini T. Heremaia
kai kauwhau o te, Hahi momona kei te
waipounamu. He whakamihi nana mote
manaaki a Ngaitahu i a ia e kauwhau haere
ana kia ratau.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TAENGA O TAKUTA POMARE KI
WAIAPU.

TE PO TUATORU. WHAKAUTU PATAI.

PATAI I.

He aha i kaha ai te hiahia o te tangata.

1. Ki te paipa?

2. Ki te Waipiro (ara Wai-whakahau-rangi)?

I. Ki TE PAIPA.

I hiahia ai na te mohiotanga. Mehemea
kihai i ako ki te kai paipa, kua kore i mohio,
kua kore ano hoki e hiahia.

Whakamarama. Ki te taunga te tangata
ki te mau hu. Kakahu ranei, kaore ia e hiahia
kia makere aua mea i a ia, engari kia mau
tonu, otira ki te haere kore hu ia, kua taunga
ki te pera, e kore ia e hiahia atu.

Waihoki ko te tupeka, ehara i te kai enga-
ri he paitini. Inahoki ka timata te kai, ka
ruaki, he tohu tera kaore te puku i te whakaae,
no reira ka ruakina mai ki waho. Ki etahi
atu kai, kaore te tangata e mate penei, engari
ki te tohe tonu te tangata ki te kai tupeke, ka
taunga tonu ki te whakamutua e ia tana kai
ka tono tonu ake tona tinana ki taua kai. Ko
te take kua haere taua kai ki te whakakapi
haere i etahi wahi o tona tinana. Ki te kore
ia e kai kua karanga aua wahi o tona tinana
ki aua kai hei whakakapi mo aua wahi.

2.—Ki TE WIPIRO.

Kaore i rereke atu te Waipiro i te Paipa,
ara te take i hiahia tonu ai te tangata. Otiia
i tino wetiweti ai te Waipiro na te kaha o te
haurangi, o te whakaporangi hoki i nga wha-
kaaro o te tangata. E hurangi ana ano te
tangata i te paipa, engari kaore i rite ki ta te
Waipiro

TE RONGOA.

Ma te hiahia e ki "ka mutu." Ki te hiahia
tonu, ahakoa he aha te rongoa e kore e mutu,
te kai Paipa—te kai Waipiro.

PATAI 11.

1. He tangata i runga Paihikara e rere
ana—ka hemo whakarere. He aha
i pera ai?

2. He tangata i runga tuuru e noho ana
e whakaaro ana hemo tonu atu.
He aha i pera ai?

HE PATAI NUI TENEI.

Ata titiro tatou ki te hanganga o nga mea
katoa e te Atua; waiho ano ko te tangata hei
rangatira mo aua mea ahakoa te whakamiha-
ro o etahi mea i hanga e te Atua, otiia te
mea tino whakamiharo rawa he tinana
tangata.

E rua nga tu ahua uaua hari toto:

1. Nga uaua hari i nga toto kino.

2. Nga uaua hari i nga toto pai.

E haere ana nga toto pai ki nga wahi ka-
toa o te tinana hari haere ai i nga rakau,
pohatu, oneone, hei tapi, papani ranei i nga
wahi o te tinana e pau ana irunga i a ta-
tou mahi. Kaore he mahi e oti, ki te kore e
pau tetahi wahi o te tinana hei utu mo te oti-
nga o taua mahi.

Kei roto ano hoki i nga toto pai e haria
haeretia ana nga mea hei huruhuru, hei kiri,
hei niho, hei iwi, hei kikokiko hei momona
mo te tangata. Ka pau nga kawenga a enei
toto pai, ka haere mai ko nga mea kino ki
waho, ka haere mai ma nga uaua hari toto
kino e kitea iho nei e whiri ana i waho. Ko
nga huarahi toto pai ia kei roto atu.

Ka hianga te tangata, ka tukino i tona tina-
na, ka anga ka kai waipiro, tupeka, ka waiho
hei whakakino i ona toto, ka anga ka whaka-
kohatu i nga uaua hari toto, no reira maro
tonu etahi o nga uaua o etahi tangata.

No reira tetahi o nga tangata nei, te mea e
e haere ana irunga Paihikara, e tuohu ana, e
kaha ana te panapana o tona manawa, me te
kaha o tana haere ka kaha atu hoki te rere o
nga toto ki roto i te roro o tona mahuna. Na
reira ka pakaru tetahi o nga uaua ka hinga ia
ka mate.

Te take i pau ona toto ki te heke ki roto i
tona roro, ka tutakitakina nga huarahi katoa o
ona whakaaro ki tona tinana.

Tetahi o nga tangata nei, Te mea irunga
tuuru. E noho ana e whakaaro ana ki tona
whakapapa. Nui atu te mahi a ona whakaa-
ro, ka nui atu hoki te haere ona toto ki tona
mahuna. Na reira ka pakaru tetahi o nga
uaua kua whakakohatutia nei. Engari he
uaua pakupaku nei kaore i nui rawa te pakaru
tanga, na reira i ora ai ano. Engari ka noho
te pokurukuru toto koringa i te wahi e heke
iho ana nga uaua hari whakaaro ki tetahi o
ona waewae, ringaringa hoki. A ki te hiahia
ia kia korikori tona waewae ringa ranei, e

TE PIPIWHARAUROA

kore e korikori, no te mea kua tutaki te huara-
hi o nga waea uaua hari whakaaro, tono i
nga kiko whakakorikori i te waewae i te
ringa.

Ko tetahi wahi o taua pokurukuru toto kei
te taami i te uaua hari whakaaro e tika ana
ki te arero, ki tetahi taha o te waha me te
kauae. Na a reira i kore ai e kaha ki te korero,
i parori ai hoki te kauae.

He Pararutiki tenei mate.

He mate pakeke tenei. Kaore hoki he ro-
ngoa. Ma te watea hoki o taua pokurukuru
toto, ka puare ai te huarahi. Ka puta ai nga
whakaaro ki te haere.

Kaati kua hoatu te rongoa e rite ana.
(Ko Manahi Taua tenei).

PATAI III.

He aha i whanau turi mai ai tetahi tamaiti
whangoiai ranei?

Ko nga mahi a te Atua, he mea whakami-
haro.

Kaore e taea e te whakaaro tangata te kimi
te ahua o nga mahi a te Atua i penei ai i
pera ai ranei na. Heoi ano kia tatou he titi-
ro, A he miharo.

Otiia ki ta te korero, kaore i oti pai, te
whakapiripiritanga o nga mea o te waha, e
puta ai tenei mea a te reo. Ara o runga pea
o te waha, o te pouaka ranei o te reo.

Na mo te whanau-turi-tanga mai, he mea
pakeke tenei ki te ki, anei na, ara na te take
i turi ai. Engari kia kite rawa katahi ano ka
ahei ai ki te ki. Engari ia tenei etahi huarahi
mai o tenei mea o te Turii Ara—

1. He purupea no te koroputa atu ki te
taramu o te taringa.

2. He pakaru ranei mo te taramu.

3. He puru ranei no te puta haere atu
ki roto o te waha.

4. He mate ranei no tetahi o nga iwi e 3
i roto o te taringa.

5. He mate ranei no te pupu i roto o

te taringa.
6 He mate ranei no te uaua hari i te

rongo ki te roro.
7. He mate ranei no te roro whakahaere

i te rongo.

Kei tetahi pea o enei take i turi ai.
(Taria te roanga)

Ahakoa no etahi hahi ke ratau manaaki tonu
ratau i nga tangata Kauwhau o te momona.

TE HIHIRI O TE NGAKAU.

KO te tino take tenei i piki ai te iwi pa-
keha me era atu iwi nunu o te ao.
Ahakoa pehea te teitei o te matauranga nate
hihiri o te ngakau o te pakeha ka taea te
piki. Ahakoa pehea te kaha o te pa
whawhai, te kaha o te riri a te hunga
o roto hei aha ki te pakeha. Ka kohimu
ake te ngakau hihiri o te Pakeha " Apopo ano
koe a kote horo i au." A he horo tona muta-

nga. Titiro ki te Tiapanihi e whawhai mai
nei i te tuawhenua o Ahia. Ko Pooto Aata
tera e takoto mai ra he moana ki tahi taha he
moana ki tahi taha he kuiti paku nei te tuho-
nonga ki te tuawhenua. He nini tonu nga arai
mata nga parepare ano te kaha. Kite maha.
ra iho a te ngakau ngoikore e kore e horo
Hei aha kite Tiapanihi whakapaea ana
Kaha tonu taua pa. Hihiri tonu te Tiapa-
nihi kia hinga i a ia. Tau tonu katahi ano
ka hinga nate hihiri o te ngakau i penei ai
mehemea i ngoikore e kore e hinga. Waiho-
ki me titiro tatau ki tenei ahuatanga hei
tauira ma tatau mo nga mahi e mahara ana
o tatau ngakau ngoikore nei e kore e taea e
tatau i runga i to tatou ngoikore, kore kaha
ranei mangere ranei. He maha nga mahi
nunui e taea e tatau e te iwi maori mehemea
e hihiri ana te Ngakau.

Titiro ki te Tiainamana te tangata tino
ahuwhenua.

He whenua titohea tenei i te wa i te maori
kaore e tipu he kai ki runga. Te rironga atu
ano i a ia kua manuatia kua pokepoketia.
Taro rawa ake oreore kau ana te rau kapiti
noa, riki kareti me era kai o te whenua.

Nate aha i penei ai? Nate hihiri o te
ngakau hui atu kite ahuwhenua ara ki te
pukumahi tenei rereketanga o te whenua ki-
kokore.

Hopukia e tatau tenei tikanga pai. Kia
hihiri te ngakau ki te mahi i nga tu ahua
mahi katoa e tu ana mai ki te aroaro. Mo te
hunga ano e hihiri ana te painga me nga hua
e puta mai i roto i te hihiritanga o te ngakau.

Kua tae mai te reta a Rev. E. H. te
Ngara o Pipiriki he whakaatu mai i te mate-
nga o tona mokopuna. I whakapatia tenei
koroua i te tau 1874 i Pihopa Kani hei minita
mo te Hahi o Ingarangi. He korona kaha
ki tana mahi. Ka 83 ona tau. Kua mau ia
ki te wahi kotahi mahi ai i tana mahi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE RETA MAI NO TARANAKI.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

HE kupu rurua aku mo tau e apiti ake
ra ki taku o te Wharauroa Nama 97"
Na to tainga i nga korero a te Whanganui
Herara mo matou mo nga Weteriana i tuhi
atu ai au i aku korero rangimarire e pouritia
mai na e koutou, o ti ra ia koe ano te ri-
tenga mo te perehi i aua korero aku te wha-
kakore ranei. E mea ana matou he mea pai
rawa mei tuhia e koe nga ingoa onga tangata
i rongo ai koe i tautokona e matou te mahi a
wereta i pauroa. Kei mahara matou he ko-
rero whakaranea noa aua korero na te tanga-
ta ngakau hahana. No te Hahi Ingarangi te
minita o Taranaki i riro nei hei apotoro miri-
miri ko Rev. Mokai Kereru o Nukumaru no
Te Rawhiti tetahi taha no Ngarauru tetahi ta-
ha he aroha pea nona ki tona iwi i Pariroa i
reretarewa ai tana haere, kaore aku ritenga
mo tona tiu kaahutanga i runga i tona tura-
nga minita i te mea he kaumatua a ia he pu-
kenga mahara.

E tika ana kaore te mahi a twereta i wha-
kaaetia e nga kaumatua o Ngatiruanui nei na
taku matua tonu na Tauke i arai te iwi kia
kaua e uru ki taua ritenga i korero mata nui
tonu a Tauke me ona hoa kaumatua kia He-
nare Tomoana me Wi Pere me Te Kani a
Takirau me era atu Rangatira i te taenga
mai ki Weriweri Aotearoa i te 1903, he haere
noa ta nga tamariki i huri atu nei ki taua
tikanga e hara i te iwi nui i whakaae kua
rupeke mai ano i nai nei ki o ratou turanga
tawhito na te matematenga o nga turoro he
aua mataka a Ngatiruanui e kore e mau i te
mahara a te tangata. Ka 43, nga taua e ta-

hapangia a aua e nga mahi e nga whakahaere
kaore ano kia mau. Kia rupeke ra ano pea
nga kaumatua ki te po. He mea tika me
mohio te minita mo te iwi maori ki nga hui
e tono ana kia manakitia e te kawanatanga
kei waiho nga kurarutanga hei taha ngoi-
tanga mo te ingoa o te koroni. He
pihopa te kawana no nga iwi me nga ma-
hi o Niu Tireni i runga i nga tikanga o te
ture tangata he Pihopa hoki etahi onga kau-
matua o te Paremata o Ingarangi. No te 20
Akuhata a hau i haere atu ai i Taranaki nei
ki te taiawhio i te Waipounamu no te wiki
Paunga o Noema ka tae mai ki te kainga
koia nei i roa ai te whaka utu mo nga korero
moku e mau nei i roto inga Wharauroa.
Heoi kia ora koe.

Na R. H TAHUPOTIKI,
Okiawa, Taranaki,
8th Tiema, 1904

HE NEHU KI TE NEHU.

I HANGA te tangata ki te ahua o te Atua.
E hara tena i te pena me ta te momona
e ki nei he rite tonu te tinana tangata ki te
tinana Atua. E mea nei te Paipera " He
wairau te Atua" kahore ona tinana. Na he
mea whakawairua tatou, i rite ai tatou kite
Atua. Otiia kua homai he tinana ki aua wai-
rua na, hei mohoanga hei mahi i ta te Atua e
pai ai i te ao nei. He ahakoa he mea mate-
mate te tinana he mea hanga e te Atua ki te
oneone (Kea. ii, i)

Ka tangohia te wairua, ka mate te tinana,
ka timata te memeha, te wehewehe, te papa-

rukaru, te hoki ki te mea i hanga ai ia. " He
puehu koe ka hoki ano koe kite puehu."
(Kene iii, 19). Na ka ngohengohe tatou ki
ta te Atua e pai ai, i te mea tukua nga renga
mate, pirau ki te oneone ka tanumia me te ki
ano. " He oneone kite oneone e te he rere ke
te oneone, te nehu, te pungarehu ahakoa ko-
tahi tonu te mea i hanga mai ena. Ahakoa e
toru aua kupu he whakaatu ka hoki ano ia
mea ki tona ahua i te hanganga iho, a, i wha-
katinana ai i te mea e nohoia ana ete wairua
i ora ai ia. Tena ko tena kupu he pungarehu
kei roto tena kei nga whenua, kei etahi wahi
ano o te tinana kite tahuna ka whakapunga-
rehu tonu. Tera pea tetahi mea e marama
ai te maori, he rakau ka rereke nei ona ahua
ki te mea ka mate, ka pirau haere. He mea
ano ka whakapuehu, he mea ano ka whaka-
wairakau ka tupuria e te otaota, he oneone,
kite tahuna ka puehu.

Kahore taua tikanga e meatia nei ko te
puehu he hara i te Karaipiture; engari he
ngoikore, he hanga noa iho ehara i te pera
me te Atua Kenehi xviii, 27, Hopa xxx, 19).
Tona tikanga ia he pouri, he ripeneta (Ehe-
tere iv, i; Hopa xxxxii, 6). Ehara rawa i
te hara engari he murunga hara (Hipe ix, 13).

Na koi ana te tuturutanga o aua kupu i te
nehunga tupapaku, ko nga mea i hanga ai te
tinana e te Atua ka hoki ano ki tona ahua, ki
tona ahua o te timatanga mai.

na Rev. W. Beatty, o Akarana.

Kitea rawatia ake kua ngoikore ke ia. Tau
tu whanako e te pakeha. Hei te ra tonu e
whiti nei i te wa tonu e tiro mai ana nga
Konohi o te tangata nana nga taonga.
Pakehai Pakehai Totoro ake ano tou ringa
i runga i te mahi whanako he mano tonu te
rironga mai. Te iwi o te matauranga te
Pakeha.'

TE PIPIWHARAUROA

NGA HOPUNGA A TE NGAKAU
MAHARA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe me tou komiti whakaha-
ere tikanga kia takatu ai te whakaaro
o nga tangata whakatakoto tikanga kite aro-
aro o tena iwi o tena iwi, o tera hapu o tera
hapu. E whakahau ana tenei kia tukua te-
nei reta kia kite nga hoa me nga whanaunga
i tera marae i tera marae. (i) E hoa ma kia
kaha kite titiro Nupepa whakaatu korero,
o ia wahi ote ao, o ia wahi, ma reira koe mohio
ai ki nga whakaaro otera iwi o tera hapu otera
tangata, ma reira tatou ka titiro marama ai
kite mohiotanga, nui, kite kaha nui, onga iwi
o te ao. Kaua e whakamanamana ki tou ake
mohiotanga ki tou ake kaha, ki tou ake
aroha, ki tou ake ora. (2) Haere kia kite a
kanohi i nga whakahaeretanga o nga mahi o ia
ahua o ia ahua: He mea tika ra ne kia apitiria
e koe tou ake mohiotanga, me tou ake kaha,
kita to kanohi i kite ai mete homaitanga hoki
ate Rungarawa, ka whakatupu ai te mahara;

kia puta mai ai kote painga nui ki tou tinana
ake, ki tou whanau ake, ki tou iwi ake ka
whaihua ki tou motu, ka totoro atu ona
painga ki era atu wahi ote ao? (3) Na te
mana huihui ote Emepaea i tu ai te Kingita-
nga, na te mana huihui i tu ai Te Ringaringa
kaha o Tiapani ki runga ia Ruhia, Kati he
nui nga whakaarotanga ate ngakau ronga ti-
kanga e whakatakotoria ana hei whakatupu
i te oranga whenua mo te iwi maori, me te
mana Rangatira o te ahua o te tangata maori,
heoi kaore ite rite ite maori te mahi ahu whenua
Kaore ite rite ite maori; toko wha tonu o ta-
tou mema maori kaite Paremata e pohehe
noaiho ana nga mahara o etahi, kati ko etahi
o aua mema e whakaaro nui ana ko te whe-
nua te oranga o te maori whakaaro nui kite
iwi maori, me te Rangatiratanga hoki o te
iwi maori i runga i te ahua kau ote mana
maori? Kua kite ahua inga korero a o tatou
mema maori i whakapuaki ai ki te Paremata
ite tau 1904 Ko etahi e tohe ana kia rite tono
te ture mote iwi maori me nga whenua ki to
te iwi Pakeha. Ko etahi o aua mema e
whakahe ana, Ara emea ana kia herea nga
whenua maori kia kore te hoko a mutu noa
te ao, kati me ki ake au i taku, kupu mote
tohe kia kotahi te Ture mo te Maori mete
pakeha, kaite hiahia tonu te iwi pakeha kia
kotahi te ture mo te tangata me te whenua.
Engari na te tirohanga mai a nga tangata wha-
kaaro nui o te iwi pakeha. E kore te iwi ma-
ori e kaha kite hapai i nga ture me ona ritenga
e puta nui ai nga hua kite tinana me te kor-
oni, na reira ka tukua mai ko nga ture ahua
mama hei timatatanga mo tatou, kati note
1900. Ko te ture kaunihera marae ka tukua
mai ma nga maori ano e whakahaere nga tik-
anga whakapai kainga me te kohikohi inga
taaka o nga kuri a nga maori, heoi kaore ite
rite? Ko etahi o nga iwi maori e korero tonu
ana na Mahuta te kupu kia ratou kia kore
ratou e whakaarite ite Ture Kaunihera 1900.
Kati he maha nga Hui i nga marae o te Tai
hauauru e tae ana au kite whakarongo, kite
titiro hoki i nga whakahaere o nga mahi ahu
whenua meera atu? Tae atu hoki ki te taki-
wa ki Waikato ko te kupu nui i nga hui katoa
ko te Tiriti o Waitangi, ara ko te kupu e
kiira kia rite kinga iwi pakeha o Ingarangi,
kati me ki penei ake ahau, ka ite pohehe nga
tangata e whakahua nei i tenei kupu o te
Tiriti, kaore taaka kuri, o Ingarangi, kaore
he here kaitiaki o te katoa, i Ingarangi, kaore
he here whenua, i Ingarangi, kaore he Rahui
whenua, i Ingarangi? kati tenei. Me ki ake
au mo te kore o nga maori e utu ite Taaka
kuri i kiia ake ra te kupu Na Mahuta i mea
kia kore e utu ite Taaka kuri. He tika tonu, ina
hoki no Rangitakei takiwa Kaunihera o Kura
haupo, e ki ana etahi tangata o reira, Na Ma-
huta te kupu kia ratou kaua e utu ite Taaka
kuri ko te moni Taaka kuri inga tau tuatahi
ite whakaritenga a Te Kaunihera o Kurahau-
po 1/6 mote kuri kotahi, kore rawa i whakaae
kite utu no muri mai ka nekehia ete Kaunihe-
ra kite 2/6 mote kuri kaore i whakaae kite
utu, i muri mai ka tukua ete kaunihera kite
ringaringa o te Ture nui, tae ana kite £3-

Mau atu hoki etahi o aku tuakana kite wha-

reherehere heoi kaite whakaaro au kite kupu
i kiia maka Na Mahuta te kupu kia kore e
utu taaka kuri, kati ina te whakatauki (Atua
kahura kite Rangi Waiho te Mate mo
Hapopo). Kati no taku taenga ki Kawhia ki
Te Makaka, ki Whatawhata, ki Hauraki, ka-
ti he pono taua kupu kia kore e utu ite Taaka
kuri. Engari kia eke ki runga kite kupu ote
Tiriti o Waitangi emeanei kia rite kinga iwi
pakeha o Ingarangi, kati no te 1904 ka totoro
te ringaringa o Timi Kara kite Ture Reita
whenua te takototanga ki te aroaro ote Pare-
mata hei whakarite ite hiahia o Henare Kai-
hau i tohera kia kotahi te Ture mote maori
mete pakeha, ka tautokona ete Tokomaha
katahi hoki a Kaihau ka mea kawhakahe ia
kena Ture heoi Paahitia ana hei tino Ture,
no taku taenga ki kawhia inga marama kua
pahure ake nei ka tae ake tetahi tangata PA

HE KUPU WHAKAMARAMA.

keha whakariterite ite utu mote eka onga
whenua maori o reira ka patai mai a Turi ki
au mote ritenga o tau a mahi, ka mea atu au na
te tono a Kaihau kite Paremata mo to koutou
hiahia kia kotahi te Ture mo te pakeha me te
maori. Koia ka whakaaetia ete Kawanatanga
kia Reiti tia nga whenua maori. Koia tena
ngaki e wariutia na? Kua whakatatutu ahau
i nga whakaaro o nga tini tane, wahine, whi-
whi whenua ote iwi maori kua kite ahau ka-
ore hae kite toru i te rau e hiahia ana kia
wetekia nga whenua maori kia ahei ai hei ho-
ko Engari kotahi ke rua heoi; no reira ka penei
toku whakaaro, onga tino rangatira tuturu
maori tonu e kukume nei ite iwi kite patu
whenua, ara kite rukeruke noa hei utu pia,
hei utu whaka paipai monga whare teitei, kua
whakapiri etahi kinga kamupene Mira Rakau
Harakeke, kua tahuri iho kua whakawai, kua
hoko i tona iwi ake ki nga kamupene mo tetahi
paku hereni ma tona kotahi ake? kati tenei.
Ka toku tino whakaaro, heoi ano te tino ora-
nga mo te iwi maoai  he whenua, koia au i
whakaatu ai i oku mahara inga tau maha kua
pahure ake nei kia tahuri te iwi maori kite
mahi ahu whenua, he mahi ngawari noa te
whaka tupu poaka, kau, te ngaki taewa, ku-
mara, e kore rawa te hiahia e hapa, kite hia-
hia kite moni, he tata tonu, kua kitea, kite
hiahia hei kinaki kai he tata tonu motetahi
puha, he tata tonu kua rite te hiahia. Ko te
Reti whenua he pai ano mo nga whenua kaore
nei e taea ete maori te mahi. Engari
ma nga whenua pai ka taea ete Maori
te mahi ara te whakanoho he kararehe ki
runga, puritia mahia. E kore koe e tatangia
ete whakama, e kore koe e Toimaha ite wha.
kaarotanga kinga Reita menga taaka oto whe-
nua. E kore rawa e taea ete 97 tangata
maori oroto ite rau te whakatutuki nga rite-
nga ote Ture pakeha o Ingarangi, kati he Reita
he taaka he Tiuti nga 5 mea katoa o Ingara-
ngi. E kore ano hoki e taea ete tokotoru
maori o roto ite rau te whai te whakarite nga
tikanga motuhake ote iwi pakeha o Ingarangi,
mangaringari ake pea nga awhekaihe ara
etahi, notemea ko te aroha kaimarie noa to
te maori oranga. Kinga ope haere, kinga
tangihanga, otiia ko te oranga o te iwi pa-
keha rereke rawa he oranga whakawhitiwhiti
taonga tae atu ki o ratou tinana me o ratou
reo, he moni anake? Kua haretia e au te
nuinga otenei koroni kua kite kanohi tonu
ahau, he kai he moe te mahi nui inga ra maha
o te tau. Kai nga Raumati ka haere etahi
kinga mahi kutikuti hipi, tarere ana te wai

inga Ihu mote mutunga ote wa kutikuti, ka
hoki kite kainga maori moe ai ite awatea te
ohonga ake ka tangi kai. Engari e hoa ma
kai papouri o koutou ngakau i aku kupu, na
tatou tahi ano nga kupu nei, mo tatou tahi
ano, me a tatou tamariki kaite tautoko ano
ahau i nga hiahia onga tangata kua kite te
mohio, me te tupato ote whakahaere ite pai
i te oranga mo tona tinana me ona whenua, ka-
ore he take hei tukunga ia ratou ki te ringa-
ringa ote kaitiaki. E mohio ana au kite wa-
tea ratou i te ringa ote kaitiaki era e neke ke
atu te moni reti e puta kia ratou kati ra i
konei enei kupu, tenei ake te nuinga onga
mahara heoi ite whakaarotanga iho kei kore
e uru kite pepa no reira waiho etahi mo
tetahi wa.

Na to koutou hoa.

Na ERUERA TEKAHU.

Tupono ai he ratapu tetahi rangi mai ka
mahue noa iho a Kanara Tokara i roto i te
whare mo nga hoara e wha tekau ma tahi.
Engari i mua i te haerenga o nga Kaipahua i
tangohia te puru i roto i tona waha kia pai ai
tona nga ko nga here ona ringa me ona wae-
wae i mau tonu.

HE PANUITANGA.

ROTORUA, Noema 30th, 1904.

KI nga iwi, ki nga hapu, ki nga Rangati-
ratanga, me nga matauranga,

Tena koutou katoa,

He pohiri atu tenei i a koutou katoa
kia haere mai koutou ki Rotorua -nui-a -hahu
i a Maehe, a te 15 o nga ra, ki te whakatuhe-

ratanga o te whakahoutanga o to tatau tupu-
na whare o Tama -te -kapua. Me te huinga
topu tuatoru o nga upoko kaunihera o te
koroni.

Kaua e noho atu. Haeremai koutou katoa.
Na o koutou hoa aroha,

Na Pirimi Mataiawhea,
Te Tupara Tokoaitau,
Anana Te Rahui,
Mita Taupopoki,
Hira Rangimatini,
Raureti Mokonuiarangi,
Taekata Te Tokoihi,
Otiia na Te Komiti Katoa o Rotorua.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 椀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀　⼀ⴀ 吀攀瀀攀渀攀 䬀愀瀀漀爀椀欀椀 伀爀漀洀愀栀漀攀㬀 㔀⼀ⴀ 刀攀瘀⸀ 䘀⸀ 䠀⸀ ഀ匀瀀攀渀挀攀爀Ⰰ 䠀愀爀攀 䴀漀愀渀漀愀Ⰰ 吀愀洀攀 吀椀瀀攀渀攀㬀 ㈀⼀㘀✀ 吀⸀ 吀 ഀ䠀攀爀攀眀栀愀爀攀Ⰰ 圀⸀ 䴀愀栀愀渀最愀Ⰰ 䠀椀爀椀渀椀 吀⸀ 䠀攀爀攀洀愀椀愀㬀 ⴀ椀氀ⴀഀ䠀愀欀椀愀栀愀 䠀甀渀椀愀 倀愀爀椀栀椀洀愀渀椀栀椀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀