Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 81.

NOWEMA, 1904

NIU KINI.

KA HAERE NGA HOA AROHA KA MAHUE IHO KO
TE AROAROA KI TE IWI I TE KAINGA.

TENEI matou te noho aroaroa nei i te
1 mea kua wehe atu o matou hoa i a-
matou ara te Pihopa o Niu Kini (New Gui-
nea), ratou ko ona hoa tamariki tane mangu-
mangu tokorua. He nui te mamae o te
ngakau i to ratou wehenga atu. Kotahi ma-
rama rawa matou i noho tahi ai i konei a no
tenei rangi ano (Paraire 28 Oketopa), ka
maunu atu ratou i konei. Ko Pihopa Tone-
Riki (§tone •Wigg) he mihinare ki te iwi ma-
ngumangu o Niu Kini. Ka whitu katoa ona
tau e kauwhau ana ia i te Rongo Pai ki
reira. He tangata ataahua, hangaia te roa
ina noa atu engari he tipu whaiti, he tangata
tamariki tonu. Hei te kauwhau he hanga
reka te reo, kaore he tatutatu he aha, engari
he taoro tonu me te taheke wai tera te rere
ana—he hanga aroha hoki ana kauwhau. Ka
kitea tonutia atu te hohonutanga o tenei mea
a te aroha i roto i a ia i te wa ano e maringi mai
ana ana kupu i tona mangai. He tangata ia
i tuku whakarere i tona tinana kia mate i
runga i te kauwhautanga i te aroha nui o te
Karaiti ki tera iwi ina koa na ana kupu ano i
whakaatu. I ki ia kahore kau he painga mo
te tangata ki te haere hei mihinare ki tetahi
iwi tauhou kihai ano nei i rongo noa ki te
Rongo Pai ki te kahore tenei mea nui a te
aroha i a ia, ki te kahore ranei ia e whaka-
rite i te ahua o tana noho ki te noho a taua
iwi ki te wehi mai ranei ia ki te tuku atu!
tona tinana kia mate mo runga mo te kau-
 whautanga i te aroha noa o te Karaiti. Hui-
huia enei mea e toru kei roto katoa i a Piho-
pa Tone Riki. Kua kiia ake ra he tangata
ia i tino hohonu tenei mea a te aroha ki roto
ki a ia. Ko ia i haere ia ki Niu Kini kia
mate atu ki reira. Ahakoa te ngoikore o
tona tinana ahakoa nga mate kino o reira,
ahakoa kei te kai tonu te tangata i te
tangata, ahakoa etahi ake kino kihai ia i
wehi mai. Na te aha ia i penei ai? Na te
mea kua u tenei whakaaro ki roto ki a ia ara
kia mate atu ia ki reira me kore noa tera iwi
e uru mai ki raro i te mana o te Karaiti.
Anei te tahi tohu i mohiotia ai na te aroha ia
i kawe ki reira, ko te whangai mona i te tau
e {, 20 tonu. Ko wai ia nei e whakamomori
ki te haere ki enei tu whenua mo te oranga
hauarea? Ko te tangata anake pea na te
aroha i kawe e whakamomori. Penei hoki te
ahua o Pihopa Toneriki kaore ia i haere mo
te moni engari i haere ia mo era hipi a te Ka-
raiti e marara haere noa atu ra ano he hipi
ngaro. Te ahua o tana noho i waenganui i
tera iwi rite tonu ki ta ratou. E kore ia nei
e whai hua nga mahi a te tangata penei te
ahua? E kore ia nei ia e arohatia e whaka-
honoretia. Ko te take i tae mai ai ia ki
Aotearoa nei me te Waipounamu he whakaoho
nana i te ngakau o te tangata whakapono kia
ahu whakarawaho atu nga kanohi ki nga

TE PIPIWHARAUROA

moutere i mamao me kore he aroha e pa mai
ki a ia ka haere ki reira kauhau ai i te
Rongo Pai o te ora. Ki te kore i te haere a
tinana kia piki ake ko te inoi a te tangata ki
te rangi kia awhinatia nga mihinare kua tae
ngatu ra ki aua moutere mahi ai. E rua nga
Ratapu o Pihopa Toneriki i kauwhau ai i te
whare karakia o te kareti. I te po o te Ratapu
tuarua ka kauwhau ia ki te whare karakia nui.
Ko ana kupu i ahu katoa mo runga i ta ratou
mahi ko ona hoa mihinare e mahi mai nei
ratou i te moutere o Niu Kini. Ko Niu
Kini kei te taha whakarunga o Ahitereiria, ki-
hai rawa i pa mamao atu. E toru nga wa-
wahanga o tenei motu ko te wahanga ki te
Tati (Dutch), ko te wahanga ki te Tiamana
(German), ko te wahanga ki te Ingarihi. Ko
te wahanga ki te Ingarihi te wahi kei reira
nei te Pihopa, kei te tai whakararo o taua
motu. Ka tekau matoru tau inaianei o te tae-
nga o nga mihinare tuatahi ki reira a i roto i
enei tau he maha nga mangumangu kua ta-
pae atu i o ratou tinana i o ratou wairua i a
ratou hanga katoa ki a te Karaiti. Ina koa
nga tamariki tane mangumangu i haere tahi
mai nei ratau ko Pihopa Toneriki he tangata
tino whakapono rawa atu he kai whakaako ho-
ki raua ko te papa, ko te tuakana o tetahi o
aua tangata ina tonu nei i mutu ai te kai
tangata i tahuri mai ai ki te whakapono; he
tini, he tini kei roto tonu i te pouritanga e
haere ana. Kei te kai tonu tetahi i tetahi.
He maha nga tikanga kino a tenei iwi ko enei
tikanga kia mate katahi ka taea atu o ratou
ngakau:—Tuatahi, Te Whaiwhaia. E rua
tonu nga take mate mo te tangata ki a ratou
me whaiwhaia me mate ranei i te whawhai-
tanga. Kati ki te mate noa iho te tangata
ka kiia e ratou he whaiwhaia tona mate. Ka
mate ra te tangata ka mahue iho te wahine.
Ka rapu utu tenei nga whanaunga o taua ta-
ngata. Mohio tonu ratou na te wahine i
whaiwhaia, na ona whanaunga ranei. Heoi
ano ka hopu ratou ki taua wahine ka patua
Ka rapu utu hoki nga whanaunga o te wahi-
ne ka hopi; ratou ki nga tangata nana ia i
patu, ka whakamatea kati ka pena tonu
te mahi kaore he mutunga mai. Tuarua i

runga i to ratou kore whakapono mo te mate
noa iho o te tangata, ka mau ratou ki o
ratou kaumatua ka kawea ki runga ki
tetahi pari teitei katahi ka panaia atu kia
taka atu ki raro mana e ora atu mana ranei
e hemo. He mea whakamiharo tenei kaore
kaumatua e kitea heoi ano ko nga tamariki
anake. Kaore na konei ia i ngaro ai, na te-
nei tu mahi a ratou. Tuatoru, ki te mate
tetahi tangata i te whawhaitanga ka tangohia
mai te manawa e te hoa riri ka kainga. Ma
te penei ka riro mai ai i a ia nga kaha o tera.
Ko enei nga hoa riri tuatahi hei whawhaata-
nga ma nga mihinare i mua o te taenga atu
ki nga tino parepare ara ki nga ngakau. He
tino mahi pakari tenei e kore e taea ki te ka-
hore te aroha, te manawanui, te whakawhiri-
naki ki te Atua i roto i te tangata. Te kupu
whakamutunga a Pihopa Toneriki ki a matou
penei ara kia inoi atu matou ki te Atua kia
tau iho tana manaakitanga ki runga ki a ia
kia kaha ai ia ki te whakahaere i nga mea e
mahi ana i raro ia i a, kia whakahohorotia ai
te wa e uru mai ai te motu katoa o Niu Kini ki
roto ki te kingitanga o te Karaiti, he kingita-
nga e kore e mutu. Heoi e e te Pipi enei
korero, me tangi atu matou i te reo Niu Kini.

"Aguelau  ara Tena Koe.

NA TE NGAKAU-AROAROA.
Te Aute Kareti,
Oketopa 29.

MARAE PAI.

E TE PIPI.

KAWEA atu enei korero ki ou marae e
rere ai koe hei titiro ma ou kai korero.

No Okatopa 17 ka tae mai a Takuta
Pomare raua ko Takuta Frengley ki nga
takiwa o Te Wairoa nei, he haere iho mo te
mate Taipo Piwa kei te takiwa o Kaihu,
Ahikiwi, Maropiu me Taita. Ko enei
kainga kei te pangia e tenei mate, no nga ra
o Hepetema ka timata e ahu ana ki nga

HE KUPU WHAKAMARAMA.

tamariki anake te pa o te mate. Ki te ki a
nga takuta kei te wai nui o Kaihu te putake
mai o te mate piwa.

I haerea e Pomare raua ko Frengley aua
kainga ki te tiro i aua mate, he nui a raua
korero ki nga tangata i kitea e raua ko nga
turoro e takoto mate ana tokowha tokorua
nga mea e ahua pai ake ana, tokorua e ahua
taimaha ana engari he tamariki.

I haere ano ko maua ko Pomare, ka noho
iho i Dargaville ko Frengley ki te tirotiro ia i
nga whare o taua taone nei, ehara i te mea i
mua o nga whare engari i muri ko tana mahi
tena. I eke maua i runga tereina ki Taita
ka tuku maua ka tirohia e maua ko te kainga
o te Haua Hita, tokorua ana tamariki e mate
ana, kua pai tetahi engari te mea iti e ahua
taimaha ana ka nui te riri o Pomare ki taua
tangata, he kore i tika no nga tohutohu tua-
tahi i a raua ko tana tumau. Ka mutu ka
tirohia e maua te puna wai. Ka nui te kino
o te wai, i runga i te kore wai, ka kiia e
Pomare me kohua tonu te wai hei inu.

Ka haere maua ki te kainga o nga tamari-
ki a Netana Patuawa. E rua nga tamariki i te-
nei whare na Hi Netana raua ko tana teina ko
Teina kei te rite tonu te ahua o enei. Ka
tirohia te puna wai ka nui ano te kino. Ka
mutu ka tae mai te tereina, ka hoki iho maua
ki Dargaville, ka hoki mai au ki toku kainga.

I pouri ano ahau, moku kihai i ringaringa
kia Pomare kia rite ai te kupu nei, Hariru,
taua e te hoa aroha, no maua ano i haere tahi
nei ka korero aihu maua mo nga mea maha i
runga i toku hiahia mo nga taake wai, me
te Kai Rehita o taku Kaunihera, me etahi
atu mea, na mo nga taake wai, ko tana kupu
penei ko te hunga e mea ana ki te taake wai
me kohi he moni kia orere ta ratau nei hawhe
ka whakaatu ai ki a au a maku e whakaatu
ki a ia. Tetahi o a maua korero mo te kotiro
i paahitia e taku Kaunihera hei naahii (nurse)
tona ingoa ko Ripeka Haira, penei ana tana
korero kaore ano i pakari otira e pai ana
engari me tatari hei konei ano taua kotiro
timata ai te mahi hei te Hohipera ano o Te
Kopuru, o Takawira ranei, kaati ake mo enei.

I puta ano a raua korero ko Dr. Frengley,
penei pai atu nga kainga o nga maori i o nga
pakeha heoi ano te pai o nga pakeha kei mua
anake kei te waahi ki te tiriti kei muri kino
atu heoi i korero a Dr.  Frengley me whaka-
pai katoa nga whare nga wai keri me nga

taiepa o nga pakeha. I penei ano hoki a
Pomare, mo te taha ki nga Maori, kia hanga
whare turuma pakupaku nei.

E TE PIPI,

E miharo ana ahau ki a koe mo te tino pai,
me te tika o te mita o to Reo, ki te whaka-
takoto tika marama i nga timatanga, me nga
mutunga o nga korero e tukua nei e koe, hei
titiro ma te ao, penei tonu ake au noku no
Ngapuhi te reo kaha, marama ano hoki te
aronga ki roto ki nga tatau piata o te ngakau
he tino pai hei miharo ma te mano, penei me
au, whai hoki ko nga kai whakahaere i a koe.
I akona pakia ki te Reo o Ngapuhi no te mea
ko toku Reo, no roto i te ra, raua ko te mara-
ma, penei te whakahua. " E mara." Na
konei i pai ai te tino marama te hangai
o te whakahua o te waha. Hei whaka-
mutunga mo aku korero, me whai korero
au mo te wahi a Hetaraka Te Ngeo,
mo te whika o te kararehe e 665. He pai
ano hoki tana tatai mo te tikanga o tana ko-
rero heoi na taku iramutu na Na Tepaea
Taurere ka kitea te nawe o tetahi akaunga
o tana tatai, engari he pai.

E tumanako ana ahau me oku mahara ki
te whakamarama a te Etita o te Pipi, no te
mea, heoi ano nga tangata tika hei whakama-
rama mo tenei korero Karaipiture, ko te
hunga i paahi ki te tino otinga o te mataura-
nga, ko te hunga manawa poto hei aha te
whakahihi ki te Etita o Te Pipi, he mea kia
meatia ai, koia rawa ko nga kupu a mea,
kaore he aha te aha.

E manu mau ano e tino whakamarama,
taua korero i a Whakakitenga xiii, 18.

Me penei kau ake hoki etahi maku. E rua
nga Reo e korero ana mo tenei whika 666,
ko te Reo Kariki, rue te Reo Hiperu, me
titiro te rarangi 4 me te 11.

E kiia ana e aua reo, ko te kingi tuatahi o
Roma ko " Rationaha" taua ingoa e 666 nga
whika Lateinos, E 30 a i I 300 e 5 i 10 u 50
o 70 5 200—666. Penei ano te Reo Hiperu.
Romiihia  penei ano nga whika, no te mea ko
reta o nga ingoa tangata o mua he mea tatau
a reta te whika na taua Rationaha Kingi. Me
penei ake enei whika 665. mo te Kingitanga
Roma i mua.

Kaati penei ano hoki, te maha o nga tara-
nata koura i riro mai i a Kingi Horomona i te
tau kotahi! e korerotia ra i te pukapuka o nga
i Kingi x 14. e 656. Penei ano hoki te ma-

TE PIPIWHARAUROA

ha o nga tamariki Aronikama e 666. (Tirohia
Etera ii, 13.) Kaati noa ake ra maku, waiho
ma te hunga mohio e whakamarama, tena
aronga karaipiture. Kia ora te Pipi, me ona
rangatira mohio ki te ata ngarahu, i te takoto
mo nga kupu korero mohio, hei matakitaki
ma nga kuare penei me au nei.

Hariru taua e te Pipi, he mea ka tae taua
ki enei ra, ma te Ariki atawhai e mea kia roa
o taua ra, me hoatu te whakawhetai kia ia i
te waahi ngaro.

Na to pononga i roto i nga mahi kaunihera
marae o te taha ki nga Maori o Wairoa me

Ngatiwhatua.

WAAKA TE HUIA,
Tiamana,
Wairoa Maori Kaunihera.

Waihinahina  Dargaville,

Oketopa 24, 1904.

NGA WHENUA KURA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe! Kua kite iho ahau i te
reta a Karaka T Tarawhiti i te Nama
79 o te Pipi, mo nga whenua kura. Kei te
pai katoa ana korero he rapu hoki tana i te
maramatanga mo etahi huarahi e takoto pouri
ana ki a ia. Koinei hoki ta tatou e rapu nei
i te ao i te po, ko tenei taonga nui ko te
maramatanga. Kei runga tonu kei nga wha-
kahaere korero penei me ta Karaka Tara-
whiti, e mohiotia  ai te pouritanga ranei, te ma-
ramatanga ranei. Kaati tena.

Kua whakamaramatia  atu e koe e te Etita
te tikanga otenei kupu o te Karahipi. Maku
hoki e apiti atu tetahi kupu mo te Karahipi e
tino marama ai pea. He tangata rangatira
to tatou hoa a Karaka Tarawhiti. He hia-
hia pea tona ki te awhina i nga tamariki e
rapu nei i te matauranga. Ka puta tona
whakaaro ki te hanga tikanga mana e puta
atu ai tetahi oranga i tena tau, i tena tau mo
tetahi tamaiti. Ka tae ia ki tana taonga he
whenua ranei, he moni ranei. Ka waiho
tenei hie Katua. Ka whanau mai i tena tau

i tena tau nga Kuao. Ko nga kuao, ara ko
nga hua ka tukuna e ia hei oranga mo te
tamaiti i puta i roto i tetahi kura i runga i
tana i mohio ai hei putanga atu mo taua
oranga. Kei etahi kura pakeha, he karahipi
ano ma nga tamariki matau ki nga Karaipi-
ture ki etahi ma nga tamariki matau ki nga
re?, ki etahi mo te whika, ki etahi mo
nga ahuatanga o te tinana o te tanga-
ta. Ki etahi mo nga mahi ahu-whe-
nua. Mehemea he wha rau pauna ta tatou e
kohi ai ka tukuna taua moni ki te peeke, tera
pea e puta mai te rima pauna i te rau, me i e
^"20 mo te ^"400 ia tau. Ko te ^"400 ke e
waiho atu mo ake tonu atu. Ko tenei hei
Katua. Ko nga hua ^"20 ka puta mai ia tau
ia tau, ahakoa mate te tangata nana taua
moni. Na e hoa ma, mehemea ka taea
tenei moni e tetahi o tatou, ka puta te ^"20
i te tau, ka ora hoki i tenei moni tetahi kotiro
ki te Kura i Hukarere, i Wikitoria ki Tipene
ranei. Mehemea naku taua moni na ka kara-
ngatia ko te Karahipi a Peneti, kaati he
pohara rawa ahau. Engari mehemea pea ka
takoto penei te karanga " Ko te Karahipi a
Karaka Tarawhiti," Katahi ka rawe. Me
titiro hoki tatou e te iwi ki te ahua o nga
tupuna. He kaha no ratou i whiwhi ai a
tatou tamariki i enei ra ki tetahi pito o te
matauranga. Kia kaha hoki tatou i enei ra
e aku hoa.

Mo te take tuarua o te reta a Karaka, ara
mo nga whenua i tukuna e o tatou matua ki
nga kaumatua o te Hahi.

Ko nga whika a Karaka kaore i ata tau ki te
tuturutanga, ko etahi i rahi ake, ko etahi i
hoki iho.

(i.) Kohanga. Nga eka 750• Kua retia
mo nga au 28, timata mai i te tau 1897 ki te
tau I925 • Ko tenei whenua katoa kua retia
mo tetia /- i te tau i nga tau tuatahi e whitu,
^37 105• od. mo nga tau e toe ana ara 21.

(2.) Hopuhopu. Nga eka 1385-

Nga eka kei te reti D. Stewart 104 mo te
^"6 mo te 21 tau.

T C. Williams 180 eka mo te 9 mo te
21 tau.

E. Stubbing 250 eka mo ^"12 103. od. mo
te 21 tau.

Rev. N Tautau 47 eka. He i kainga mona.
Kaore he u.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

Nga eka kei te takoto noaiho, 804 eka.
Kaore rawa he tangata i te hiahia ki te reti i
tenei whenua.

(3.) Pepepe. Nga eka 133.

Rev. A. E. G. Jackson. 10 i te tau. Hei
a Hepetema e haere mai nei ka mutu tana
reti, 20 nga tau kia ia.

Na kei te mohio a Tarawhiti ki enei whe-
nua. He whenua ahua pai ano etahi wahi
engari ko te nuinga he tino he rawa atu.
Mehemea hoki he pai tera e nui noa atu te
reti i tetia /- mo te eka. Na te nui haere o te
pakeha ki nga takiwa o Waikato i enei ra i
tirohia ai aua whenua. Tena i mua ake nei,
kore rawa i pirangitia e te tangata.

Kaati ko enei moni kaore rawa i rahi hei
oranga mo tetahi kura ki roto o Waikato.
Ko nga moni kei te tukuna hei oranga
mo nga tamariki o Waikato e tae ana
ki te Kura o Tipene i Akarana. Katoa
nga moni o nga reti o o koutou whenua e hoa
e Karaka e whakapaua ana ano hei oranga
mo a koutou tamariki e tae nei ki Tipene.
Kotahi tekau nga tamariki o Waikato kei te
Kura o Tipene inaianei. Kei te pera ano
hoki me te kura i Wairarapa. Ko nga moni
o Porirua hei whangai ano i nga tamariki o
te tai Hauauru. Kaore he kapa kotahi i te
kainga e nga tamariki a nga iwi ke.

Mo te kupu whakamutunga mo ta koutou
kura kua tu na i te Kawanatanga. Kaore e
taea e ahau te ki atu, ae ka awhina te Hahi
i a koutou. Ma koutou e tuku atu he peti-
hana ki nga Trustee o nga Whenua Kura
Maori. Me tuku atu pea ki te Pihopa o Aka-
rana, ki te Hekeretari ranei kia W 5. Coch-
rane, Auckland. Engari ka tika pea ta te
Etita e ki nei he moni iti rawa tenei hei ma-
hinga ki te petihana, no te mea kaore e nui
rawa ana nga raruraru o nga Kura Maori,
ko nga tamariki ano hei tahi hei horoi. A
ka tae ana hoki ki nga wa e hiahiatia ai he ^"5
pea, na ka whakahaere nga mema o te Komi-
ti i tetahi 00^00^, i tetahi atu tikanga ranei
hei putanga mo taua moni. Na e hoa he
kupu whakamutunga tenei. Ki te nui te
reti o nga whenua na tera ano e tu he kura
ki ena takiwa. Engari kia kaha hoki koutou
ki te kimi ki te rapu tikanga. Kaua hei penei
he Hahi ke, he karakia ke, a ka kore ai e
awhina. Naku te nuinga o nga moni o te
• Wikitoria kura mo nga kotiro maori i kohi
haere i nga taone nunui katoa o Niu Tireni.

Na i tenei wa kua tu taua kura, a kei reira
hoki nga kotiro Momona Katorika, Weteriana
me te Mihinare. Na konei ahau i ki ai ki te
ata whakamaramatia nga huarahi ka kitea
he tino whaea pai no tatou te Hahi Mihi-
nare. Mehemea kaore te Mahi kua kore
a Tipene, a Te Aute, a Waerengahika a Te
Rau, a Hukarere a Wikitoria, a Hikurangi
Kareti, me etahi atu. Na te kaha o tenei
Hahi o tatou ka rangona nga ingoa o nga ta-
mariki Maori e tuutu mai nei i nga turanga
teitei. Ko Apirana Ngata tera, ko Takuta
Pomare tera ko Takuta te Rangihiroa tera
ko Hone Heke tera ko Reweti Kohere tera,
ko Haare Maihi tera ko Tutere Wirepa tera ko
Hamiora Hei tera, ko Tamati Poutawera
tera kua mate ko Henare Poananga tera me
etahi atu tae atu kia T Erihana kua ma-
te nei. He tamariki rongo nui katoa enei, he
tamariki hoki i ngote i te u o te Hahi i wha
katangataia ai i whakanuia ai.

He aha ranei te he o to tatou kuia. Me-
hemea kaore te Hahi nei e mohiotia ranei
tatou e te iwi pakeha? Mehemea kaore te
Hahi e toe mai ano ranei enei whenua hei
whakatupu matauranga mo a tatou tamariki?

E te Atua manaakitia te Hahi i manaaki
nei i manaakitia nei hoki e o matou matua.
Heoi ano. Na to koutou hoa mahi.

naP. PENETI

No te 9 o tenei marama i timata ai te kauwhau a
Rev. Nikora Tautau raua ko Rev. Perere Peneti kinga
taone o Kanatipere, he whakaoho i te Hahi pakeha
kia awhina i te Hahi Maori. Ko o raua haerenga ka-
toa na tetahi pakeha ko Mr Ferriman te ingoa i utu,
no Ashburton. I etahi wa i mauria raua me runga
motoka. Ka nui te whakamihi o Nikora ki te nui o
te atawhai o te pakeha ki a raua, i mea ia. "Tau ana
te whakama ka riro ma te pakeha e whangai nga iri'-
kitao te Maori, ka tiaki te Maori i ana moni mo teta-
hi karaihe mana."

I te purei korowha ki Otepoti hinga ana a Kurupo
Tareha tiamupiana tu ana ko Fisher he pakeha hei
tiamupiana mo Niu Tireni. I riro i a te Raumoa o
Turanga'nei te purei hanakapu  I te pureitanga  o
nga Maori ara o Kurupo Tareha o rare keiha o Wi
Haora me te Raumoa, ki nga pakeha hinga ana nga
pakeha i nga Maori.

TE PIPIWHARAUROA  

RUHIA ME TIAPANI.

O TE pakanga nui ki Haho i panuitia i
tera marama, i hinga ai o te Ruhia i
taotu ai, e 68, 000, o te Tiapani e 20, 000. Ko-
hore ano he pakanga ki Manakuria Kua
mutu te mahi a te Tiapani e a haere nei i
Ruhia e whakahoro nei i ona pa, heoi ano
pea ta ratou i whai ai ko Rianga kia riro i a
ratou ka tau ai te take ki raro. Kei te mata-
ku te Ruhia ki te kokiri i te Tiapani hoki kei
te hanga pa mo ratou, engari ki te whakaaro
hei pakanga tino nui te pakanga a muri ake
nei. Nui atu nga taotu o te Ruhia inaianei,
ko nga mea kua ora ake kua hoki ano ki te
riri. Ko tetahi mate o Ruhia ko te kainga,
kua noho kino, ko nga hoia kahore i te Ina-
ina ki te haere ki te whawhai, kei te omaoma
etahi ki era atu whenua ke, ko etahi kei to
whakakopa i a ratou kia kere ai e tonoa ki te
whawhai. Ki te ki e 20, 000 o nga hoia o
te kainga kua omaoma, he ture hoki no
Ruhia kahore i te tangata te tikanga mo tana
haere ki te whawhai engari kei te kingi, heoi
ano nga tangata e kore e tonoa ko nga kau-
matua, ko nga tamariki ko nga tangata mate.
He tokomaha o nga hoia i taringa-kuri ki te
haere kua whakamatea. Ko tetahi rongo
ano, tera pea etahi wahi o Ruhia e tutu, e riri
ki te kawanatanga. Ki te ara nga iwi i raro
i Ruhia ka he rawa te manawa o Ruhia.

Ko te whai a Ruhia kia ngenge a Tiapani,
kia pau nga tangata me nga moni, otira e
kore pea a Tiapani e mate i runga i enei take
no te mea he iwi nui tonu ratou, mo te taha
ki te moni, ahakoa kahore e nui te moni,
kahore hoki e nui te nama a Tiapani pera
me ta Ruhia. Ko te nama a Ruhia o enei ra
ano e 52,000, ko ta Tiapani e ^"12, 000,
000. Ka nui hoki te hua o te kai o Tiapani i
tenei tau.

Kei te noho nga matua i Manakuria ko
Poota Aata ia kei te riri tonu, kahore ano kia
horo, engari e kiia ana mate atu nga hoia o
roto o te pa, e ^, 000 ano kei te era, ko te
nuinga kei te matemate kua hemo ranei.
Kahore e nui te kai, kua iti rawa nga mata-
paia, ka nui te mate engari kei te tatari tonu
ki nga manuao kia tae atu ki te whakaora i a
ratou. Kei te nanati tonu a Tiapani i te pa,

a he nui hoki o ratou kua mate i nga kokiri-
tanga. Ki te whakaaro e kore e hapa te to-
he o Tiapani kia horo a Poota Aata i mua atu
o te taanga mai o nga manuao o turohi. He
maha nga tima kawe kai kei te oha kia uru
ki Poota Aata a e rua nga tima o ta Ingarihi
kua uru, he kawe kai he kawe mata. He utu
tino nui mo nga kaipuke e uru ana. Ki teta-
hi rongo kua whakatotohutia kua tahuna
etahi o nga manuao i Poota Aata. Ka nui
te toa o Tianara Toihara ratou ko ana hoia,
ahakoa nui to ratou mate ko o ratou whare
kua pakaru katoa ko Tianara Toihara kua
taotu. E tae ranei nga manuao o Iuropi ki
te whakaora i Poota Aata, e aha ranei. Me
ata tatari marire. E 8 nga manuao kua ho-
kona e Ruhia hei whakanui i ona manuao.

TE KOHURU O RUHIA.

KUA timata te runangatia  te kohuru o
Ruhia, mo tana puhanga i nga kaipu-
ke hi ika o te Ingarihi. Tata tonu ka riri
a Ingarangi raua ko Ruhia i runga i tenei ra-
ruraru. E marama ana ta Ingarangi he ko-
huru a Ruhia kei te tohe ia a Ruhia he tika
tana puhanga i te mea i kitea e ratou he
poti topito o Tiapani i waenganui o nga poti
hi ika. Kei te katarina tenei korero a Ruhia
no te mea kahore rawa he kaipuke whawhai
o Tiapani i era moana. Ki te whakaaro a te
tangata he haurangi he ohomauri ranei te
mate o Ruhia i pupuhi noa ai i te nui o to
ratou wehi i te Tiapani. Ki te ki a etahi ta-
ngata i pohehe te Ruhia ki etahi o ratou kai-
 puke ano.

 Ko te wahi i kohurutia nei nga poti hi ika

he akau tahuna kei waenganui o Ingarangi
 me Tenemaaka, 170 maero te roa o te akau, e
 75 maero te whanui, he tini nga kaipuke e
 hi ana i konei, ko nga ika ma nga tima e
 tiari ki Ingarangi hei hoko ki Ranana, e pau
 ana te ono wiki e tau ana te poti ka hoki ki
te kainga. Ko nga kaipuke Rongo Pai ka
 karakia. Hei nga ra marino ka tu mai te
 minita i runga i te kaipuke Rongo Pai hei honi-
para hei whare karakia nga kaipuke katoa i te
 moana, ka himene ka inoi. He tangata toa atu
enei. E kimi oranga ana ua ratou na moa ratou
 whaereere mo a ratou whakautu ka puhia
 nei e te Ruhia, a e 30 maero rawa te kotititi-
 nga o te Ruhia ki waho o te huarahi. Toko-
rua o ratou i mate rawa, i taoru etahi, i
pakaru nga kaipuke. E kiia ana no te ta-

HE KUPU WHAKAMARAMA.

ngata mai o nga manuao o te Ruhia ka kara-
nga atau, "E hiahia ika ana koutou?" Ko
te whakahoki mai he pu.

Kei te kaiatua nga kaipuke o te Ruhia e te
tangata. No te timatanga ano o te whawhai
i whakatakataka ai mo te haere a katahi ano
ka maanu, a te timatanga ano o te haere ka
mataku noa, ka kohuru. Kai te tai hauauru
o Awherika aua kaipuke inaianei, i tata ki te
40 te maha, nga mea nunui, nga mea ririki, e
huri rawa ana ma te tonga o Awherika, e kore
hoki e whakaaetia kia tomo ma te Awakeri i
te Moana Whero. E tae ranei ki Poota Aata
e kore ranei, ahua nei pea he haere noa ki te
moana nui kohuru ai inahoki kua puta mai
nga rongo, kua pakaru tetahi kaipuke o Hui-
tene i a ratou. Kei te whai haere tonu nga
manuao o te Ingarihi i o te Ruhia. I te hoha
o te Ruhia ka tohutohu atu, " Ki te kore kou-
tou e hoki ka puhia koutou." Ka whakaho-
kia mai e te Ingarihi," Tena ra puhia!" Ko
te tono a te Ingarihi kia utu a Ruhia, kia
whiua te hunga he.

TOHUNGA NUI O WAIKATO.

[E kore a tau te he ki te Etita mo nga korero tuku mai
a nga tangata.]

Ki TE ETITA o Te PIPI.

KO te Tohunga kua haere nei te rongo
ko Wiremu te Whitu, he kaumatua
kua hina katoa, kua wharara, ara kua ahua
tuohu ki te haere. I kaumatua ia i runga i
ana mahi raweke. Na tona mahi korero tito
ka kiia tona ingoa e tona iwi ake ko " Pari
Rekene." Te tikanga o tenei ingoa Pari
paripari, ko te korero teka tena ki te reo o
Waikato. Ko tetahi mahi nui a tenei tanga-
ta he tahae, kua whakaaturia na i roto i te
nupepa pakeha, ona maunga ki te whare
herehere. No te mea pea kua kaha kore ia
ki te tahae ka kitea e ia he mahi mana me
mahi tohunga. Ko tona tohungatanga
kaore ia e whakapono ki te Atua e kiia nei
ko te Tokotoru Tapu, ara ko Ihowa, ko te
Karaiti, me te Wairua Tapu: e he ana
ki tana ka mutu tonu te Atua ki tana
korero ko te ra ko te marama me nga
whetu no te mea e ai ki tana ki no
te ra te maramatanga i marama ai te tangata,

a no te ra ano te mahanatanga i mahana ai
nga tangata no te marama me nga whetu te
marama i marama ai nga tangata i te po.

I runga i tenei tu mahi ana ka kite pai noa
ake te ngakau. Kaore rawa he Atua o te
Whitu, no te mea e mohio noa ake ana tatou,
ehara te ra te marama me nga whetu i te
Atua. Engari na te Atua aua mea i hanga,
hei tohutohu te ra mo te awatea me te
marama me nga whetu hei tohutohu
mo te po. Kati i tino kaha rawa te ha-
painga i taua tohunga, he ki tonu nga tere-
ina i te tangata, katahi ano te tohunga i
tino popotia e te tangata.

Ko te mahi whakaora a te Whitu ko ia
tenei, mirimiri ai i nga wahi mamae ka
whakapapa haere mehemea he wahine te mea
e mate ana ka ki te tohunga ko to mate kai
raro te take kei te wahi tapu ra o te wahine
taua raro, ka ki te tohunga ki te kore koe e
pai kia moe taua e kore e ora to mate. Aha-
koa whakakore te wahine he maha nga ra e
tohe ai ia a tu noa tona ate i te tao a te tohu-
nga, ki te pakeke rawa te wahine ko nga
minita a te tohunga hei tohe, ko nga kupu a
te tohunga ratau ko ona minita, e kore koe e
ahatia heoi ano ko to te tohunga wahi ngaro
kia whakapapa atu ki tou wahi ngaro, ka
whakaae te wahine ka kiia atu ki te wahine
me unu katoa ona kakahu, ka unu katoatia
hoki o te tohunga kakahu. Ka takoto te tohu-
nga ki runga o te wahine ko ta raua na mahi to-
nu tena i te ao i te po. I te mea kua tokomaha
o aua wahine kua tino mahia e te tohunga ka
kiia atu te he o tana mahi, na utua mai e te
tohunga, ko te tikanga ra o taku mahi he
whakapapa kau atu i toku aroaro ki to te
wahine engari ki te whakaae te wahine kia
whakatutukitia ka whakaaetia hoki e te atua.
E te kai titiro i tenei pukapuka kei ki koe he
korero hanganoa iho he tino pono enei korero
tetahi mahi mo te waahine mehemea he ka-
rapu te mate ka puhipuhia e te tohunga te
wahi ngaro o te wahine ki te pawa o tona
paipa. E ai ta te tohunga kaore e ora i te
takuta nga mate o te wahine, kei te hope ka
heke atu ki raro ora tona ngarara anake e ora
ai. E ai ki tana i maea ai e ia te
wahine no te mea, koi ara te mea e ora
ai ko te tokotoko hoki tera a Mohi. I to
raua tutakitanga ko Nikora Tautau e ki ana
a Nikora i ki atu ki a ia te tohunga
kua mutu te mate o te tangata, kua
puru te waha o te rua tupapaku, kau tua e
Nikora he poropiti koe ko au he tangata ma

TE PIPIWHARAUROA

iho ka ki atu nei ki a koe ina tata ka tae ake
he tupapaku ki Taupiri. Kaore i roa tenei
korerotanga a raua kua rite tata he tutira tonu
te mahi a te tupapaku ki te rua, na te mau-
nga ano o te tohunga ki te herehere ka ta iti
nei te manawa. I te hui i tu ki te Takapu o
Waikato i a Hepetema 14 i tu ano a Karaka
Tarawhiti, a Motutara, a Kiritoke, a Nikora
Tautau ki te tono kia whakamutua te mahi i
nga wahine, kore rawa nga minita a te Whi-
tu i whakaae. I te whakawakanga o te
Whitu ki Ngaruawahia i tu tetahi kotiro ki
te korero ko tona mate i haere atu ai ki te
tohunga i tona u, ka kiia atu e te tohunga
me moe raua, mahikinotia iho e te tohunga
kaore tona mate i ora, ora ke ana ko te
tohunga. I tu a Wera ki te tautoko i te
tika o te mahi a te Whitu, he nui nga takuta
i mahi i a ia kaore i ora na te Whitu ka ora
he mea whakakaukau ki te wai wera, makaia
ai he tote pita ki roto, engari kaore i a i moea.
e te tohunga. E tika ana te korero a Wera
otira ehara ia i te atua i whakaora i tupono
noa te ora i runga i te whakamatauranga a
te Whitu, ko taku rongo ki etahi wahine
kaore ratau i ora i nga mate karapu. E te
iwi me ata titiro enei tu mahi tera pea koutou
e ki he porangi nga tangata e awhina
ana i tenei mahi ki a au ehara i te
porangi noa iho engari e whakarite ana
i te Karaipiture e ki nei, I roto nei i a
ratou te atua o tenei ao e whakamata?  ana i
nga whakaaro o te hunga whakapono-kore,
kei whitingia ratou e te maramatanga o te
Rongomai, o to te Karaiti kororia ko ia nei te
ahua o te Atua. (2 Korohiti 4» 4')

E mea ana te Apotoro, " I nga mahi tiniha-
nga katoa ano o te he, i roto i te hunga e
whakangaromia ana, no te mea kihei i riro ia
ratou te aroha o te pono, kia ora ai ratou.
Mo konei hoki ka tonoa e te Atua kia ratou
he pohehe mahi ana e whakapono ai ratou ki
te teka kia tukua ai ki te he te hunga katoa
kahore i whakapono ki te pono, a e ahua-
reka ana ki te teka." (2 Teharonika 2, 10, 11,
12.) Otira ehara i te mea ko te hunga wha-
kapono kore anake i tahuri nei ki te mahi a
te Whitu he hunga karakia ano etahi ki a te
Karaiti e ki ana hoki te tohunga na te haere
ki te karakia i pangia ai e te mate otira aha
koa Karaitiana e taea ano te huri ke ina hoki
ta te Karaiti," E whakatika hoki nga Karaiti
teka me nga poropiti teka a ka hoatu e ratou
nga tohu nunui, me nga mea whakamiharo, a
mehemea e taea, ka mamingatia ano te hu-
nga i whiriwhiria."

E te iwi kaati ra te whakatamariki i nga
mahara.

na KOPU-PARAPARA.

ETITA o Te Pipi, kia ara tonu koe! Ki
te pai koe ki te panui i enei kupu mo
taku whakapai ki te mahi a Wiremu te
Whitu, ko te take o taku whakapai he kore e
huna e ia nga karakia e kore nei e karakia
e etahi tohunga, me nga reo ke e taea ana e
te Whitu te korero nga reo katoa o te ao.
Ki te korero a te Whitu ki nga atua reo pa-
keha ai ara penei ai say, say, say, say, say,
say, say, say, say, say. Te whakamaorita-
nga pea o ena korero koia tenei, korero,
korero, korero, korero, korero, korero. I
ena korero ana e uru ana nga reo o nga iwi
katoa ki roto. Ki te haere mai ia ka kite
mai i te tangata ka korero pena haere. Heoi
tena.

I tona karakiatanga i tetahi ruruhi i penei
ana karakia:—

Ko to arero tena e whetero i mua ra i o
rangi koroke e, whakakapo atiia kai te pahu-
tanga tau. Ka mutu tena ka ara ko tenei
karakia. E moiti, moiti, moihaere, moihaere,
moiti, moiti, moihaere moihaere,  ka peapeau
noa, i ara, i ara i au e!!

Ko nga tino karakia papai tena. Tetahi
pai o te Whitu he ngawari kaore e utu kupu
ina taikaha te kupu ina hoki i runga i te tika-
nga o tana mahi me patapatai katoa nga
raruraru o te turoro nga taane a te wahine i
puremu ai te taenga ki tetahi wahine ki a
Mokai-kiri, katahi ka korerotia e taua wa-
hine ona raruraru katoa me nga mea i pouri
ai tona ngakau no te mea ko te take tera i
mate ai e pouri ara he mea ata tuhi marire e
ia ana take no te take whakamutunga ka tuhia
e ia taku take raruraru whakamutunga ko
taku hoiho na Wiremu te Whitu i tahae nui
atu taku mate i taku hoiho. I tenei kupu
kaore a te Whitu i hamumu. I tuhi ai au i
tenei kia kite ai nga kai titiro he pono he
tangata tino pai a te Whitu, he ngawari,
mehemea pea ko etahi tohunga kuare, nei ka
utu kupu. Kotahi rawa hoki o nga minita a
te Whitu i rite ki a ia te tungawiri, ngawari
nga whakaaro ngawari te tinana me nga
ringa ki te mahi i te turoro ki te mea atu,
Nga mate i te tinana haere ki te ra ra, katahi
ka kapo nga ringa e rua ki te ra ma te mea
nei kua mau tetahi mea, ka mau katahi
ka ruke nga ringaringa e rua ki te turoro e

HE KUPU WHAKAMARAMA

ruke atu ana e haere ana enei kupu, Homai
te kiri ora, kiri ora, kiri ora. Ko te reo
penei me te tangata e haka ana. Ka rawe
taua minita ka ngawari katoa te tinana me
nga ringaringa kia takahi mai hoki nga wae-
wae kia pukuka mai whetero mai hoki te
arero ka tino rawe tona mahi.

na HAUAURU-MATONGA.

TAENGA O TAKUTA POMARE KI
WAIAPU.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

TENA KOE! Ka whakatata ki te wha-
kataunga o Tikitiki Poraka, ki Te
Rahui, ka hui te tangata ki te whakarongo i
te whakatau. Ko etahi ki te kawe i ona
take. I reira e noho huihui ana, kitea rawa-
tia ake, ko te tangata ra ka puta, ko Takuta
Pomare. Ohorere ana—He manaaki te ma-
hi tuatahi ki te manuhiri. I muri iho ka tu
mai ia ki te whakautu i nga manaaki. I
roto i tana manaaki, ka puta etahi o ana
kupu:—

i. Mo te ahua o nga Kaunihera Marae.
Ki ana ia kia kaha. Ko tona haramaitanga
whakamutunga pea tenei. I te mea ka aua
atu ia e tohutohu haere ana, e akiaki ana hoki
i nga tangata kia takatu kia mahi i nga
mahi. A i runga i tenei mahi, kaore ano he
tangata i hamenetia e ia mo te kore i wha-
katutuki i nga ture o te Kaunihera Marae.
I whakatupato ano ia, a i whakamahara hoki
kei muri i a ia tetahi kai tirotiro, a e kore
hoki ia e mohio ki tona ahua, ehara i te haere
pera me tana e haere nei, engari he haere
mai ki te whakamamae» ara ki te whakawha-
nau i te tamaiti e awhina haeretia nei e ia.
He mahi mamae te whakawhanau, engari ko
tera ano te huarahi mai o te tangata ki te ao,
heoi ka pera ano te ahua o te tangata e
haere mai nei i muri i a ia, he whakamamae
i te tangata kia whanau mai ai ko te pai ki

nga marae.

O nga waka katoa o nga kaunihera o Niu
Tireni ko etahi kei te moana e hoe ana, ko
etahi katahi ano ka maanu atu, ko etahi kei
uta tonu e takoto ana kei runga nga hoe o
etahi ko etahi kua titoretore i te ra te whiti.
Ko te ahua o te hoe, ko Horouta tonu kei mua,

noku nei te iwi kei muri rawa. (Tekai-tuhi:

He koa ano toku nei, i te mea ko toku iwi
ko Tuhoe tetahi o nga iwi kei mua e hoe ana
e ai ki ta Pomare). Engari ia kia tupato a
Horouta i mua kei meinga ki muri, a ko to
muri ki mua.

2. Mo nga Kaunihera Whenua.

Ka tahuri iho ia ki nga iwi e noho ra, ka ki
kia kaha i te mea e ao ana te ra, meake po,
kua kore e kitea te huarahi. Tera taua te
ngaua mai ra i Poneke, heoi hei aha kia
kaha.

Muri iho ko A. T Ngata. He manaaki
ano i te manuhiri i a Takuta Pomare. I
hara mai koe i Poneke i te huinga o nga ma-
hi me nga whakaaro mo nga iwi e rua o Niu
Tireni. Tera koe te titiro atu ra, te whaka-
rongo atu ra ki nga whakaaro o te iwi pakeha
mo ngai-maua mo te Maori. Hara mai i ru-
nga i nga maunga e piki ai e heke ai taua
rauna noa te motu. Na taua hoki tena mahi
a te haere ina ia i tau ai ki raro. Tenei a
Porou te noho huihui nei, te mahi nei te
whakatutuki nei i tenei wehenga o te Kauni-
hera ara i te Kaunihera Whenua. Ka toru
enei tau e mahi ana te kaunihera. I roto
i enei tau, e 3 kua pata nga ripoata i te
Kaunihera Whenua, e 5 kua puta nga wha-
katau i nga Komiti Poraka Papatipu mo aua
whenua.

Nuku atu i te 7 nga whenua kua tu nga
komiti Poraka Papatipu mo aua whenua a
kei te aroaro o nga komiti e takoto ana. Kei
te meatia kei te puhoi te mahi, kore noa iho.
Na nga raruraru me nga aitua i whakaneke-
neke haere. Inahoki tenei raruraru tata nei
o te mate (Epidemic Influenza) i puta nei.
No reira, ahakoa te tere, porori ranei kota-
hi ia te mea, ko te mahi kei te mahia.

Kaore aku aha ake ki nga tarawhete ete e
tarawhete mai na nga mema pakeha (etahi)
i Poneke. Kaore ano hoki aku whakaatu
ake kei te mahia tenei mahi inaianei, kei
whati noa mai te pakeha ki konei matakitaki
ai. Taku ia he mahi puku noa kei rangona
rawatanga ake ai kua oti.

Na ko te Kaunihera Marae, kei te mahi
tonu, kua puta anohoki nga whakaaturanga
a nga Marae o Horouta. Kei konei ano hoki
etahi waapu kani rakau, hei mahi i nga kau-
ta, whare hoki.

TE PIPIWHARAUROA

Muri iho i te whaikorero a A. T. Ngata
ka haere ano nga mahi ate Komiti Poraka
Papatipu o Tikitiki.

(Taria te roanga.)

MOMONA ME TE WHAKAHE.

E TAI, e te Etita. E kia ora, te mihi
nui o enei rangi otira he kupu tawhito
te kupu nei a te kia ora Raniera 6, 21.

Mo to kupu i patai nei koe kia Te Matata,
e ki nei mehemea e whakaae ana ia ki te moe
ngahuru o te taane i te wahine. E tai, ko
ahau e whakae e ana. E ki ana a te Karaiti
me he tamariki koutou na Aperehama kua
mahi i nga mahi a Aperehama. Ihaia 4. i.
"E mau ano nga wahine tokowhitu ki te
tangata kotahi i taua ra." Me patai tenei, a
te whea ra?

Mo te kupu a Paora e ki nei ko te Pihopa
raua ko te Rikona, He tahu na te wahine
kotahi. E tika ana taua kupu kaore a Paora
i ki ko te Poropiti he tahu na te wahine ko-
tahi, nga kai kauwhau nga minita nga kai
whakaako, kaore i kiia he tahu mate wahine
kotahi, engari a pihopa raua ko rikona he
tahu na te wahine kotahi. Ehara i te mea e
tai he pihopa he rikona nga mema i roto i te
hahi. E ki ana a Paora i hoatu e te Atua i
roto i te hahi he apotoro, he poropiti he kai
whakaako, na reira ka rere nga mea i waho i
a pihopa raua ko rikona ki te kainga e uia na
e koe ki to taua hoa ki a Te Matata. Me te
kupu a to tatou Ariki e ki ra kaore i haere
mai ki te whakakahore engari ki te whakatu-
tuki. Mei ki ia kaua e mahia etehi o nga
mahi a Aperehama, nei ra i ki ia mehemea
he tamariki koutou na Aperehama kua mahi
koutou i nga mahi a Aperehama. E toru
rawa nga wahine a Aperehama, ko Hara ko
Hakara me Ketura me ta Ihaia e whitu wahi-
ne ma te tangata kotahi i taua ra. I te
whea ra taua ra?

E te Etita kaore aku whakahe engari he
whakautu i to patai, engari kaua tera kupu
au ra, He mahi hoha rawa te tangata kaore
nei e ahei ki te titiro ahakoa pehea te mara-
ma o te korero. Kia ora e hoa e te Etita, me
ta e koe ena kupu.

na REWI MOKENA.

[Me i kore ana a Rewi Mokena i whaka-
mahara ki a matou kia kaua e hoha, penei
kua hoha matou ki ana korero; engari ano a

Te Matata korero i a Rewi Mokena. Otira i
te mea he tino korero nga korero a Rewi na
te Momona he mea pai kia whakahokia kia
kite ai ratou i ta ratou titiro i nga Karaipiture.
Ki te kore ratou e kite waiho kia ata moe ana,
tukua enei korero ki te hunga e hiahia ana
kia kite. Tuatahi, Kahore e tika ma Rewi
Mokena e whakautu te patai ki a Te Matata.
Tuarua, Ko te pito tuatahi anake o ta matou
patai i tuhia e Rewi ko te hiku i poroa. Tenei
ta matou patai, " Ki te mea e whakatika ana
koe ki te moe ngahuru i te wahine, e whaki-
nga ana rana koe ki te mahi whakatupu pononga,
a nga Hurai, ki ta ratou tikanga hoki e whaka-
ngaro nei i nga pakanga, i nga wahine i nga tama-
riki?" Kei te hiahia a Rewi ki te tautohe,
mana e whakautu tenei patai, kia marama
tana whakahoki ki te pito whakamutunga o
te patai, i taia ki nga reta hinga.

Mo tana patai mo Ihaia 4  mana e wha-
kamarama i te tuatahi, hei muri taku, kahore
hoki ena kupu i te tautoko i te tikanga weri-
weri e whakaaetia nei e te Momona.

Mo nga mahi a Aperehama, ka kitea te
pohehe o te Momona ki te whakamarama i nga
Karaipiture. Ko nga mahi tika a Apereha-
ma ta tatou e aru ai ko tona whakapono
ehara i te mea ko ana mahi he, ara, ko te
tinihanga (Kene. 12, 11-13; 23, 2.) ko te moe
i nga pononga (Kene. 16, 2.) ko te moe hoki i
nga wahine tokomaha. Kei te tinihanga pea
a Rewi Mokena, kei te moe i ana hawini, he
tokomaha hoki ana wahine, kia meinga ai ia
he tamaiti na Aperehama? Me haere a
Rewi Mokena raua ko Paora Hopere ki nga
iwi mangumangu noho ai ki nga iwi e mau
ana ki tenei tikanga, kia rite ai to raua hiahia
kia tokomaha he wahine ma raua. E mea
ana a Rewi ko nga pihopa anake ratou ko
nga rikona kia kotahi he wahine, kaati e kore
e meinga nga pihopa ratou ko nga rikona he
tamariki na Aperehama. Me pehea ratou e
meinga ai he tamariki na Aperehama ki te
kore e tokomaha a ratou wahine? I tuhituhi
te tumuaki o te Momona a Epauraima Makapi
kua whakamutua e te hahi Momona te moe
ngahuru i te wahine, he aha hoki i whakamu-
tua ai mehemea he tikanga nui tenei e mei-
nga ai ratou he tamariki ma Aperehama?
He haka na Ngatiporou, " Tu mati hamupa-

 paka i a koe?" Maku e penei ake na, " Tu
mati hamupaku i a koe, Momona!" Mo te
kotahi o te wahine ma te pihopa ma te rikona.
Ka tino kitea te pohehe o te Momona ki te
titiro i nga Karaipiture, ano he tamariki. I
e mea he tikanga kino te tokomaha o te

HE KUPU WHAKAMARAMA.

wahine ma te tangata kotahi a i te mea he
tikanga e mahia ana e nga iwi o mua ka
whakatupatoria e Paora nga minita o te hahi,
ko ratou hoki hei tauira ki te hahi katoa kia
kotahi he wahine ma te tangata. Mehemea
he he te moe o te pihopa me te rikona i nga
wahine tokomaha he aha i tika ai ki era atu
Karaitiana? Ata tirohia nga tohutohu a
Paora (i Timoti 3, 2-13) mo te tikanga mate
pihopa me te rikona. E mea ana te 3 o nga
rarangi, " kia kaua (te pihopa) e kakai waina
kia kaua e patu, kia kaua e whaia e ia
nga taonga he." I te mea ko te pihopa
anake i whakahuatia ka mea te Momona ko
te pihopa anake kia kaua e kakai waina, kia
kaua e patu, ko nga poropiti ko Rewi Mokena
e watea ana i enei kupu. Ko te hiahia
pea o Rewi Mokena kia ki a Paora, " ko
Rewi Mokena kia kotahi ano te tahu," tena i
te mea kahore i whakahuatia tona ingoa e
ahei ia ki te moe punarua. Koia nei te matau
o te Momona ki nga Karaipiture e whakama-
namana nei ratou, he matauranga pohehe. E
kore ia nei a Rewi Mokena e whakaae e he
ana tana whakamarama i nga Karaipiture.
Ki te kore koe e pai kia kite ou kanohi, nou
tena he.—ETITA.]

HE APOTORO MOMONA.

KEI nga takiwa noa tetahi maori o Ngapuhi e ha-
ere anake Henare te Pere Wi Hongi tona ingoa
he mihinare Momona, e kauwhau ana i tana hahi e
ngau tuara ana e korero teka ana I tana kauwhau i
te Muriwai i mea ia ko tona matua he minita mau
kakahu ma no te Hahi o Ingarangi, no te kitenga i te
he o te Hahi ka whakarerea ka uru ki te hahi Momo-
na; i rite tona matua ki te poropiti teka he hipi nei te
kakahu ko roto ia he wuruhi kai kino; e karakia ana
tona papa ko te ngakau ia nei te whakaaro ke ki tona
utu. He teka te korero a tenei tangata he minita tona
papa, kotahi ano to Ngapuhi ake minita ko Wiremu
Keretene, kati he tamariki rawa a Wiremu hei papa
mona. Ko tenei tangata ia te wuruhi tika e whakaka-
kahu nei ia ia ki te whakapono ko roto ia he tiniha-
nga. I panuitia ano e Houtaewa nga korero a e
tahi atu Momona. Ko ta matou kupu ki tenei tanga-
ta, E hoa, e hoki ki to kainga ki Awarua ki te mahi
kai ma to whaereere me o whakautu i mahue nei i a
koe haere ke ana koe ki Uta mo nga tau e toru e wha
ranei noho ai. Ko koe pea i kite i te mahi e korerotia
nei a te moe tokomaha i te wahine? Kei te takare
nga Momona maori kia tokomaha a ratou wahine, i
he ai na te ture o Niu Tireni

PITOPITO KORERO.

KUA kitea ko te tere o te papahu ki te haere e 40
maero i te haora kotahi.

I te pakarutanga o Tarawera moana e 7 putu te he-
kenga o te roto a kei te heke tonu.

Ka taea e tetahi hoiho hekehi kei Niu Tireni nei te
peke te taiapa e 7 putu teitei, ko Neporiana te ingoa.

Kua tae noa atua te - Tirikamu ki Pernambuco
Amerika ki te Tonga, kua whiwhi ia ki te {1000. E
rere ana ia ki Ingarangi.

No tera marama i whakaurua ai e Pihopa Nerikena
ki te Hahi o Ingarangi tetahi minita pikopo, te Rev.
Patrick Cleary i oati ai ia ka tautoko ia i nga whaka-
akoranga o te Hahi o Ingarangi ka tuku hoki ki te
mana o Pihopa Nerikena.

Te utu o te wuuru ki Ranana i enei ra: mo te kora-
hi purere pai rawa 13 od; ahua pai od; kaore epai
10d mo te marino pai rawa 15 ohi; ahua pai 11,
kaore e pai 11.

Kua tutakina te whare none i Turanga nei kua ho-
kona te whare me te whenua, ko nga none kua hoki
ano ki nga kakahu o te ao, te hokinga kaore i rikarika
ko nga kakahu ataahua rawa. Ko te take o te riri he
tononga na te pihopa kia homai ki a ia te tiiti o te
whare oti whenua kore ana nga none i whakaae na
ratou ano hoki i kohikohi nga moni i hokona ai nga
mea katoa, ko te kianga tenei a te pihopa kia haere
aua wahine. I hokona o ratou whare nunui me te
whenua haere atu ana me nga moni hei hoko hiraka.

I te reihi i Otautahi e /70, ooo te moni i uru ki te
totaraiha, e 35,000 i te reihi toi, hui katoa 108, 000.
I te mea e tangohia ana e te karapu  io mana i roto
i te ^'100. /'Io, 8oo katoa i riro i nga karapu hei utu
mo te hurihuringa noatanga o a ratou mihini. He
Maori tetahi kaha ki te hoatu moni ma nga mihini a
te pakeha, he aha ranei te hua e riro mai ana i a ratau.

PANUITANGA.

Hei te 27 o nga ra o Hanuere,
1905, ka tu te hui a tau o Te Kota-
hitanga o Te Aute ki Mohaka Hei
enei ra tukutukua ai nga powhiri ki
nga iwi e te Hekeretari o Te Kota-
hitanga ara e John Thornton, Esq.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 椀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ䬀伀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ帀㈀⸀ 刀攀瘀⸀ 䌀⸀ 䘀爀愀攀爀㬀 Ⰰ 䠀攀洀椀 䴀愀琀攀渀最愀㬀 ㄀　⼀ⴀⰀ 一攀琀愀 ഀ䬀攀渀愀爀愀Ⰰ 圀⸀ 䔀搀 眀愀爀搀猀㨀 㔀⼀ⴀⰀ 吀甀爀甀琀甀爀甀 一最愀欀椀⸀ 䴀爀⸀ ഀ䴀挀䐀漀渀愀氀搀Ⰰ 䴀愀欀愀 倀愀眀攀栀攀爀甀愀Ⰰ 吀攀渀 倀愀攀爀愀琀愀Ⰰ 䤀爀愀椀愀 琀攀 ഀ圀栀愀椀琀椀⸀ 倀漀栀甀欀愀 䠀愀瀀甀欀甀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ 䴀甀琀甀 琀攀 䄀欀攀Ⰰ 䠀愀洀愀ⴀഀ栀漀渀愀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀