Te Pipiwharauroa,

he kupu Whakamarama.

NAMA 78.

AKUHATA, 1904.

TE PIKINGA O TE MARENA.

I WHAKAARO au kua tau nga mahara o
Paora Hopere, i puta hoki tana kupu e
kore e whakahokia e ia aku patai ki te kore e
taia ana korero katoa, otira kua tae mai ana
korero mo taua take ano ara mo te ngahuru o
nga wahine a Aperehama me era atu o nga
tupuna o nga Hurai. I whakaaturia e au te
take i kore ai e taia nga korero a Paora
Hopere no te mea kua taia ano enei korero i
roto i TE PIPIWHARAUROA. Ehara i te mea
kei te tauhou matou ki te tokomahatanga o
nga wahine a Aperehama ma; kei te mohio
ano hoki matou kahore i whakahetia e te
Atua ara kaore he kupu a te Atua i tuhituhia
hei whakahe i taua tikanga i era ra i " noho
puku " te Atua.

Ko te moe ngahuru i te wahine he tikanga
na nga Hurai i era ra, otira kua kore i a ratou
taua tikanga inaianei, he tikanga hoki na nga
iwi kuare, kei roto tonu nei i te pouritanga e
noho ana. Ka matau te iwi ka whakarerea te-
nei tikanga, kaore rawa he iwi matau ara he
iwi kua whiwhi ki te maramatanga kei te
mau tonu ki tenei tikanga. Ko te whakaaro
o te Momona he hoki ano ki te kuaretanga,
ki te pouritanga. Ko te ki e whakaae ana te
Atua ki te moe ngahuru i te wahine, e mea
ana he matau ake te tangata i te Atua no te
mea e mohiotia ana he tikanga tino kino te
moe ngahuru i te wahine.

Ki te tirohia te ahua o nga iwi o te ao mo
te tikanga o te marena e marama ana kua
piki, kua pai te marena. Ko te tikanga kino
rawa ko te moe noa atu o te tane i te wahine,
o te wahine ranei i te tane, penei me te kara-
rehe. I runga ake i tenei tikanga ko te kota-
hi o te wahine ma nga tane tokomaha. Kei
te mau tonu tenei tikanga i te iwi o Tipete.
He tikanga no tera iwi kotahi ano te
wahine ma nga tuakana ma nga teina.
Ko enei korero aku e haere ana i waho o te
Paipera, engari ki toku whakaaro i puta mai i
roto i tenei tikanga ta nga Hurai tikanga e
moe nei nga teina i nga wahine ano a o
ratou tuakana, nga tuakana ranei i nga wahi-
ne a o ratou teina. Ki ta ratou whakaaro na
te whanau kotahi te wahine, heoi ano te rere-
ketanga i ta nga tangata o Tipete kia mate
rawa tetahi ka moe ai ta ratou wahine i tetahi
(Tirohia Matiu 22, 23-33) • Kei runga ake i
tenei tikanga i te kotahi wahine ma te toko-
maha, ko te kotahi tane ma te tokomaha
wahine. Ko te tikanga tenei i a Ape-
rehama ma ko te tikanga a nga iwi kahore
ano kia tino kite i te maramatanga, ko te tika-
nga e tautokona nei e te Momona. Ki taku
whakaaro he mea tango mai tenei tikanga e
nga Hurai i nga tauiwi. Kei runga ake i te-
nei ko te kotahi tane ma te wahine kotahi, ko
te tikanga tenei a nga iwi kua whiwhi ki te
maramatanga, ko te tikanga o te Rongo Pai,
o te Kawenata Hou. Ka marama ki a tatou
ko te hiahia o te Momona he hoki whaka-
muri ano.

Ko ta te Atua tikanga o te orokohanganga
ra ano o te tangata kia kotahi ano he wahine
ma te tangata. I kore ai e whakahengia te
moe ngahuru i te wahine i nga ra i a Apere-
hama ma na to ratou kuare he tikanga hoki
no era ra, ehara i te mea na te tika. Inakoa
he tikanga na te Atua ki te marenatia te ta-
ngata raua ko te wahine e kore rawa e taea te
whakarere otira i te pakeke o nga ngakau o
nga Hurai whakaaetia ana te whakarere.

TE PIPIWHARAUROA

Na te uinga a nga Hurai ki a te Karaiti i
whakamaramatia ai e he ana te whakarere
i te wahine me i uia hoki e ratou te tika te he
ranei o te moe ngahuru i te wahine e kore e
hapa- tana whakahe. I kore ai e uia e nga
Hurai no te mea kua whakarerea ketia e
ratou taua tikanga; e marama ana hoki ki a
tatou ta te Kawenata Hou ara kia kotahi ano
he wahine ma te tangata.

He maha nga tikanga a nga Hurai e tino
whakahangia ana i enei ra otira kaore he ku-
pu whakahe a te Atua, i "noho puku" te
Atua:—

(1) Ko te whakapononga i te tangata. E
•kore "rawa tenei tikanga e whakaaetia e
nga iwi matau inaianei.

(2) Ko te patu i te wahine i te tamariki i
nga wa o te whawhai. E kore rawa
tenei tikanga e whakaaetia e nga iwi nu-
nui inaianei, e kore ano hoki te patu i
nga taotu i nga herehere.

(3) Ko te moe o te tangata i nga wahine
tokomaha.

Ki te tautoko te Momona i tetahi o enei
tikanga me tautoko e ratou te katoa me wha-
katupupononga ratou; me patupatu i nga
wahine me nga tamariki ina hoki kahore he
kupu whakahe a te Atua, otira kahore ratou
i te penei, ko te moe anake i nga wahine to-
komaha ta ratou i whakaae ai na te mea he
wahine, he whakarite i nga hiahia o te kiko-
kiko. Kahore he kupu a te Atua kia toko-
maha he wahine ma te tangata engari e
marama ana tana kupu kia whakamatea nga
wahine me nga tamariki i nga wa o te wha-
whai. Ko te ki e tika ana enei tikanga he
ki he pai ke atu, he marama ke atu te tangata
i te Atua, no te mea e marama ana he tikanga
tino he rawa enei. E puta ana te kino i runga
i te tokomaha o te wahine a te tangata kota-
hi, te puhaehae, te riri, te mauahara te kohu-
ru. Ina koa i noho kino nga wahine a
Aperehama, a Erekana na te tokomaha o
nga wahine a Horomona i taka ai ia. No
nga ra o te Kawenata Hou ka hoki ano nga
Hurai ki te tikanga tawhito ara kia kotahi
ana he wahine ma te tangata. Kei te kau-
whau pea nga Momona ki nga Hurai kia hoki
ano ki ta ratou tikanga tawhito, no te mea
kua whakarerea e te Hurai tenei tikanga?

Ko te hiahia o te Momona ki tenei tikanga
he pirangi wahine, he whakarite i nga hiahia

o te kikokiko ehara i te mea he mohio no
ratou he tika, hei kupu noa te whakaputa i a
Aperehama ma. I te mohiotanga o nga
Momona ki te he whakamutua ana tenei
tikanga, otira ko nga kaumatua kei te mau
tohu ki tenei tikanga, na konei i riri ai nga
taitamariki.

E mea ana a Paora Hopere e pouri ana ia
moku, moku kaore i whanau i nga ra i a
Mohi, penei kua tu au ki te whakahe i nga
tangata moe punarua, e pouri ana hoki au
mo Paora Hopere mo tona whanautanga i nga
ra o te maramatanga, mo tona whanautanga
hoki ki Niu Tireni, na konei hoki i kore ai e
puta tona hiahia kia tokomaha he wahine ma-
na. Ko te tikanga ma Paora Hopere me haere
ki roto i nga iwi mangumangu, kaore nei
e whakahangia ana te moe ngahuru i te
wahine, me kore hoki e hinga ia ia te kaute
a kingi Horomona, kotahi mano nei ana
wahine.

Kaore aku hiahia whakahoki i nga korero a
Paora Hopere a e whakaae ana heki au ki ana
korero mo te moe tokomaha o Aperehama
ma i te wahine. He maumau noa te korero
ki a Paora Hopere, e kore ona kanohi e kite
kahore hoki ona hiahia kia kite ia. E engari
ko taku hiahia he whakaatu i te pikinga o te
tikanga marena, kia kite ai tatou ko te moe
ngahuru i te wahine he tikanga no te wa e
kuare ana te tangata pera ano me te whaka-
pononga i te tangata. Kei runga i te ahua o
te marena te pikinga te hekenga ranei o te
iwi. E pehea te whakaaro o nga tamariki
mehemea e moe puku ana e moe puremu ana
o ratou matua? E pehea te whakaaro o nga
tamariki mehemea ko te tane a to ratou koka
ehara i to ratou papa, ko te wahine ranei a to
ratou papa ehara i to ratou koka? E kore
ranei o o ratou whakaaro e pohehe, e rapura-
pu noa? E te iwi kaati te moe i runga i te
kuaretanga kei tupu a tatou tamariki i runga
i te kino, kei heke hoki te ahua o te iwi.
Kia rangatira te tu o te marena.

I pa he raruraru ki waenganui i Ruhia me
Ingarangi mo te hopunga a Ruhia i nga kai-
puke hari taonga o Ingarangi ara a te
Maraka. Kua tukua a te Maraka. No
muri mai ka puhia e Rahia tetahi kaipuke
ano o Ingarangi kaati kei te whakahe a In-
garangi. E timata ana he whawhai i runga
i enei mahi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TIPETE.

KA maha tenei nga marama i panuitia ai
e TE PIPIWHARAUROA te haere a te taua
a Ingarangi ki te whenua o Tipete, a no te 9
o nga ra o tenei marama ka tae mai te waea
kua tae te taua a Kanara Iangahahipene kei
Raha (Lhassa) kei te pa nui o Tipete. Me
titiro e nga hoa te wahi i takoto ai tenei whe-
nua, kei te raki o Inia, kei te hauauru o
Haina, kei te tonga o Haipiria. Ko te whe-
nua teitei atu tenei i te ao, na konei i huaina
ai ko " te tuanui o te ao," kei konei tetahi roto
nui 15, 000 puta te teitei. Ko te rohe i
waenganui i Tipete me Inia he maunga teitei,
ko te Himareia, ko tona tihi teitei rawa ko
Everest e tata ana ki te 5 maero te teitei na
konei i kiia ai ko te " whenua i tutakina." I
piki te taua a Iangahahipene maenei maunga.

Ko te karakia o Tipete he Puta, ara ko te
karakia ko tona rangi nei ko te kore noa iho.
Ko te whai a ia Puta a ia Puta kia kore noa
iho ia ara kia ngaro i tenei ao, kia rite ki te
kanara e puhia nei ka weko. Ko te karakia
Puta tetahi o nga karakia nui atu i te ao, ko-
ia nei te karakia o Inia, o Tipete, o Haina
o Tiapani. Ko te tohunga nui o tenei karakia
ko te Dalai-Lama, noho ai ki Tipete. E kiia
ana a Tipete ko te "whenua tapu," ko te
tuturutanga hoki tenei o te karakia Puta, i
noho ai te tohunga nui. Te tokomaha o nga
tohunga kei te 20, 000, heoi ko te tino mahi a
tenei iwi he whangai he kimi oranga mo o
ratou tohunga; ko te iwi nui he pononga no
nga tohunga. I te tapu o Raha kore rawa eta-
hi iwi atu i whakaaetia kia uru ki te pa, hei
nga rohe ano o te whenua ka hoki atu. No
te taenga atu o te taua a te.Ingarihi ki nga
rohe ka whawhai, ko nga tohunga tonu nga
apiha, otira kore rawa nga hoia i hoki mai.
I tohe ano nga Tipete kia kaua nga hoia e
uru ki Raha kei noa te pa kei whiti te mana-
wa o te tohunga nui ka mate otira kua uru
nga hoia, kua noa te pa tapu, a kahore ano he
kupu kua mate ohorere te tohunga nui. E
kiia ana tokotoru ano nga tangata ke i tae ki
Raha, a i enei ra kua ki te pa i te hoia. Te
take i tonoa ai tenei taua he takahanga na
nga Tipete i ta ratou tiriti ki te Kawanatanga
o Inia. Ki te whakaaro ko Ruhia kei te ngei
i Tipete kia kino ki Ingarangi. Ko te nui-
nga o nga hoia o te taua a te Ingarihi he
Inia.

Ko nga tangata o Tipete he Mangokoria, 
he rite ki te Hainamana, ko ta ratou tino mahi
he whakatupu hipi; ko a ratou tino kai he

wai-u, he pata, he parei. He iwi kaha te
Tipete ki te hokohoko, e haere ana ratou ki
nga wahi mamao ki te hoko i a ratou taonga,
ko nga kararehe hari i a ratou rawa he kau
he hipi. Ko te hongi a tenei iwi whaterotero
ai te arero, ka rakuraku i te taringa matau—
whaterotero ana mai tetahi whaterotero atu
ana tetahi, kia ngangahu hoki ka rawe rawa.
Ko tetahi tikanga ano a tenei iwi he maha
nga whanau kotahi ano te wahine, kotahi te
wahine ma nga tuakana ma nga teina. He
tuhana tenei tikanga no ta te Momona e mea
nei kia kotahi te tane ma te whanau wahine
kotahi He iwi karakia nga Tipete.
I etahi wa tapapa ai te tangata katahi ka to
haere i te tinana i runga i te huka huri noa
te taone katoa o Raha. Ki te taea tenei mea
e te tangata ka tino mohio ia e tae ia ki te
rangi. He tino tikanga na nga Puta te wha-
kahua tonu i te ingoa o to ratou poropiti o
Puta i nga wa katoa, ki ta ratou whakaaro ki
te taea e te tangata te hia ranei o nga whaka-
huatanga i te ingoa o Puta, e tae ratou ki te
rangi, heoi i te wahi o te Tipete kai ngenge
ia ki te inoi, ka meinga e ia ma te wiira e
huri ana inoi, a ki te ki a te tangata ko te
wiira ma te wai e huri kia huri tonu ai kia
kore ai e mutu. Koia nei te tikanga o nga
kupu a te Karaiti i mea ra ia," Na ka inoi
koutou, aua e whakahuatia noatia ka aua
kupu ano, kei pera me nga tauiwi: ki ta
ratou hoki ma nga kupu maha e whakara-
ngona ai ratou."

HE RETA MAI NO RAROTONGA.

Ki a Te Wiremu, e hoa tena ra koe. Kia
ora tonu koe, ma te Atua koe e tiaki. E hoa
he tono atu tenei naku ki a koe me tuku mai
e koe tetehi Pipiwharauroa ki Rarotonga nei
maku, ko te ingoa:—

Nia Hare, Ngitangiia, Rarotonga.
Kia tae mai ka hoatu ai te moni. Kia ora.

[ Kia ora, ko koe e te hoa, ko te tangata e tata
atu ana ki te matapuna i heke mai ai te take
o te tangata, tenei kei te hehe tonu atu ki te
po. Ae, tenei ka tukua atu ta taua manu ki
ena marae topatopa haere ai, engari kia ma-
hara mai hoki ki te tuku korero mai hei
pikaunga mana.—ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA

HE KUPU WHAKAMIHIa

Ki a R T M. KOHERE,

EHOA tena ra koe. Tenei e te hoa te
noho nei me te mahara me te whaka-
aro o te ngakau, me te aroha hoki,
ki a Mrs Grant, me tona whanau. Kua
wehe nei i a matou, o matou nei matua,
hei atawhai i a matou i roto i nga ai-
tua me nga mamae o te ao e pa ana ki a
matou me a matou tamariki i roto i nga tau e
ono kua mahue ake nei. E hoa te huhua
noa iho o te pai, ki te whangai i a matou
tamariki, me te homai kakahu me te homai i
te matauranga, hipokina iho ki te whakapono
tupu ana ki tenei takiwa no reira i mahara
noa ake ai te ngakau, ka pewhea ranei i nga
ra e haere mai nei? Heoi e hoa no ratou ke
te aroha i kitea e te katoa, no matou ia kei
nga ngutu kau. No naianei kitea rawatia
ake kua tae mai ano a Miss Grant ki te wha-
katuhera i te kura, to te tino tangata ahua
me te aroha pono. Mehemea hoki ko te
tahi ahua tangata ko te penei hei aha maku
no te mea kua wehe heki. E noho nei kaore
ano i kitea he mahita mo te kura. Heoi kei
konei tonu a Miss Grant me tona tungane e
ako ana i a matou tamariki. Kaati ake kei te
ngakau e mau ana. E hoa he tino taonga te
Whakapono he tino taonga tupatoria hoki
ma te tino tangata hoki e hapai he nui toku
hiahia kia tahuri nga taitamariki ki te hapai i
i te Whakapono, i mate hoki a te Karaiti mo
tatou. Tuarua, me mahara te tangata ahakoa
pewhea nga whakaro me te tupato o te tanga-
ta kia mau tona kaha kia ora tonu ia ko te
mutunga ano he mate no reira pai ke me
whai ko nga ritenga o te Whakapono kia
mate rawa ake e noho pai ana te tinana me
te wairua, a ka tae ano ki te rangi te
wairua tupato. E mea ana hoki te karaipi-
ture, e kore te Ariki e mea ki te tangata e
whakahua noa ana i tona ingoa, e hara kore
ana. E mohio ana koe tena atu nga kupu
maha.

Heoi e te hoa kei hoha koe i te korerotanga
kaore he kupu totika.

Kia ora koe i roto i te Ariki.
Na to hoa mokai,

na MATENGA KEEPA.
Karioi, Ruapehu.

RU.

NO te 9 o tenei marama ka puta he ru
nui ki enei motu i haurangi ai te rakau,
i horo ai te tini o te tumera, i pakaru ai nga
wini o nga whare, i horo ai etahi whare, i
hinga ai nga pou waea o Heretaunga. Ko
Poneke te taone i tino mate, he maha nga
whare i pakaru, i whati ai tai o tamariki tai
o te wahine ki waho i te mataku. Engari
ahakoa nui noa tenei ru kahore rawa he ta-
ngata i mate. I matata te whenua i Castle
Point i pupuha te wai o etahi wahi. E 5
meneti te roa o tenei ru ka mutu. Ko etahi
tangata i huri nga mahunga, ko etahi i mea
kua pa he mate kino ki a ratou i te kore e pai
o ta ratou tu. I a Tiata Kupa e whakawa
ana ka puta te ru, oma ana ia ki waho ratou
ko nga roia, ko nga pirihi, ko nga karaka, me
nga tangata i te whare-whakawa. I puta nga
tangata o te kareti o Te Rau ki waho no te
hokinga ki te whare ka timata ano ta ratou
kura, i te tirohanga a tetahi i tana Paipera
tupono tonu tana titiro ki a Amoho i, i "i
nga ra ano hoki o eropoama tama a Inaha
kingi o Iharaira, e rua nga tau i mua ake o te
ru." Kahore rawa ia i mohio he korero mo
te ru kei tenei rarangi.

HE TAUIRA.

Ki TE PIPIWHARAUROA.

TENA KOE! Kanui toku pouri moku
  kaore i tuku atu i te hua kareao hei
hapai i pu parirau kia kaha ai tau rere mai ki
toku kainga. E taea, e manu, te aha ehara
i te whakapeka engari he wareware marie ki
a koe ko tenei e manu kia kaha koe a kia ora
tonu.

Tenei ka tukua atu e 5 hereni mo Hurae
kua mutu mo te tau 1903» e 5 hereni mo
Hurae 1904, te heke mai nei e 5 hereni mo
Hurae 1905 e haere mai nei, e 5 hereni mo
Hurae 1906, e haere mai nei. Ki taku ma-
hara kei te tika taku tikanga, koi mea pea ko
koe e mohio ana. Ko toku mahara me tuku
kaute koe ia tau ia tau ina hoki kei te pera
tonu nga nupepa o te iwi pakeha. Tenei ka
tukua atu e au te moni ko tahi pauna 1.

Na to hoa aroha,

na H. K. TAIAROA.
Taumutu Waipounamu.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE TAKUTA ME TE TOHUNGA.

RONGO ai au ki etahi tangata kuare e mea
 ana, " He rite tonu te tohunga ki te
takuta; mate ai ano etahi turoro a te takuta
mate ai ano hoki a te tohunga." Ki te ata
tirohia enei kupa ka kitea kahore kau he
tika, engari ki te tangata kahore e whakaaro-
aro ana he kupu tika. Tena koa tirohia e
tatou te whakaakoranga i te takuta. I tona
pakanga ano ka haere ki te kura, mahue mai
he kura ka tomo he kura ke, nawai a ka tae
ki te kareti, katahi ka timata te ako i nga
wahi katoa o te tangata, i nga uaua, i nga
wheua, i nga kikokiko i nga hononga o nga
iwi, i nga mate katoa, i nga rongoa, otira me
•whakamatautau rawa katahi te tangata ka
tu ai hei takuta, a i te tokomaha o nga takuta
pakeha ma te tangata e hiahia tana e pai ai.
E rima tau tae atu ki te kotahi tekau tau e
ako ana te tangata ka tu ai hei takuta, na i te
mea e mahi ana ia ki te titiro tonu i nga mate
o ana turoro ka piki haere tonu tona matau-
ranga. Tena tirohia te whakaakoranga o
nga tohunga maori. Ka huri nga roro o te
tangata, ka porangi, ka kiia he waka kehua
kaore he porangi ra ia. I enei ra ko nga to-
hunga. ehara i te hunga i whakaakona i roto i
te wharekura, i whakatupuria ranei i runga i
te tapu engari ko nga tangata nanakia, i
mahi i nga mahi kino, i puta mai i te whare^
herehere, ko nga tangata mangere—ko enei
nga tangata e tika ana hei tohunga i enei
ra—ko enei nga tangata e whaia nei e te
mano, e hapainga nei e nga rangatira, e nga
mema o te Paremete, e nga minita o te Hahi.

Kahore he tikanga e whakaterea ai nga he
o te tohunga maori kua oti i TE PIPIWHA-
RAUROA te panui, heoi te he e whakaatu ake
ko te kukume ke i nga whakaaro o te tangata.
He tikanga kino ki te pakeha te haere kore
puutu o te turoro otira koia nei tetahi o nga
tikanga a Karepa raua ko tana wahine. Haere
puutu kore ai nga turoro ahakoa he takurua
tenei. Na te kore mate noa o nga turoro i
kore ai e matemate katoa. E takahia ana e
whakahangia ana e nga tohunga kuare nga
mahi a nga takuta i mahia nei i runga i te
pakeke i te matauranga. . 

Hei whakaatu ake i te whakawhirinaki o
te tangata ki nga tohunga me korero ake e au
te matenga o te mokopuna a tetahi ranga-
tira. I pangia taua tamaiti e te mate
nui na tikina ana tetahi o nga tino
takuta hei mahi i taua tamaiti, kua ana e te
takuta kia pai rawa te tiaki otira kua tata te

ra e tu ai te hui a Wereta ki Pakirikiri i tera
tau, ka hiahia te tupuna ki te mau mai i
tana mokopuna ki te poropiti. I te rongonga
o te takuta ka tohe kia kaua te tamaiti e ma-
uria otira uaua tonu te tupuna. I te nui o te
pouri o te takuta i te ra hei haerenga mai ki
Turanga nei ka haere te takuta ki te teihana
o te rerewe tohe ai, pupuri ai i te tamaiti pe-
nei ano nana, otira kore rawa atu nga matua
me nga tupuna o te tamaiti i ngawhere, kua
huri ra hoki nga whakaaro i te mana nui o te
tohunga. I te taenga ki Pakirikiri ka noho
he teneti te whare, he takurua hoki tenei, ka-
tahi ka kino rawa te mate o te tamaiti, ka
kawe nga apotoro me te tohunga ki te miri-
miri ki te inoi ki te pao, hei aha kua oho ra
hoki te mate i te matao. Ka tata te hemo te
tamaiti ka haria mai ki te takuta a kahore i
roa ka mate ki te taone nei, a ko te tamaiti a
te whaea i mau ai ki te kainga he tupapaku.

E ki pea a Wereta na te mauranga ki te ta-
kuta i mate ai ehara i te mea na te tangoha-
nga mai ' te takuta. Ahakoa i mate tana
mokopuna i te whakaaro ki te tohunga kaore
i mate mai te whakaaro o te tupuna ki a
Wereta katahi ano ka nekehia atu te tautoko,
ka haere ki te mau haere i tana tohunga. E
ki ana ko te pakeha, ko te tangata tino mata-
po ko te tangata kahore nei e pai kia kite.

RONGO-MAI-TAWHITI.

ITE reihi hoe poti mo te (tamupiana o te
ao, hinga ana a Terehia i a Taone
(Towns). No Ahitereiria a Taone.

Kua kohurutia tetahi o nga tino Minita o te
Kawanatanga o Ruhia ko Plehve te ingoa.
I runga ia i tona kareti e haere ana, ko te
omanga atu o te kai-kohuru ka panga atu
te tainamati ki raro o te kareti, na, monga-
monga noa a Plehve, he tokomaha etahi atu
tangata i mate. Ko te kai-kohuru i hopukia.
I ki taua tangata he mea whakahau ia kia
kohurutia te minita, he kino no ana tikanga.

Nui atu te hari o Ruhia i enei ra i te mea
kua whanau he tama ma to ratou kuini, ka
tokorima nga kotiro kotahi ana te tane. He
ture to Ruhia e kore e tu he wahine hei kui-
ni mo Ruhia.

TE PIPIWHARAUROA

RUHIA ME TIAPANI.

KEI te ara tonu te rau o te patu a te
Ruhia raua ko Tiapani, kei te natia
tonutia a Poota Aata e te Tiapani kei te aia
tonutia a Tianara Kuropatakini me ana taua
e Tia nara Kuroki, e Tinara Oku, e Tinara
Notia (Nodya) ki roto o Manakuria, kore
rawa enei toa e hoki mai, ka hinga tetahi taha
ka hinga tetahi taha, ko te whakaaro ia ko te
Tiapani te mea e nui te mate ko te taha hoki
e whakaeke ana i nga pa. Kahore ano te
Tiapani kia hoki noa, kia whati ranei. Ko to
ratou whakaaro ki te kokiritia e ratou he pa
e kore e mutu ta ratou kokiri kia horo ra ano
te pa ka mutu ai. E whawhai ana e hinga
ana he parekura nui i nga wiki katoa.

Ko tetahi whawhai nui ki Taschiohio. O
te Tiapani 12 Apiha i mate 136 hoia i taotu
e 47 apiha, 818 hoia. O te Ruhia e kiia ana
e 2000. I mate hoki a Tianara Kera o te
Ruhia.

I te whawhai ki Tomuschan i muri mai e
400 o te Tiapani i hinga, 150 o te Ruhia, e 6
nga purepo i riro. I tetahi pakanga nui i
muri mai e kiia ana e 950 o te Tiapani i
hinga, a i muri mai ka hinga e 2000 o te
Ruhia.

E kiia ana kei raro i a Kuroki 100, 000, kei
raro i a Oku 50* 000, kei raro i a Notia
50, 000. Ko Kuroki kei waenganui ko ona hoa
ki nga taha, ko ta ratou whai he karapoti i a
Kuropatakini. Kei te whakatata te Tiapani
ki Mukutene, ko te Ruhia kei te hoki haere
tonu i runga tonu ano ia i te riri kaha, hei
aha i te toa o te Tiapani. Kore rawa he
wehi o te Tiapani ko tana whai hoki kia mate
ia i runga i te whawhai ko te mate turoro noa
he mate tutua ki tana whakaaro. I toa noa.

POOTA AATA.

Kei te whakapae tonu te Tiapani i Poota
Aata, kei te ngooki tonu atu, kei te whakata-
ta. He ra horo anake no Poota Aata
enei ra i te mea kua riro i te Tiapani
nga pa o waho; kua riro tetahi pukepu-
ke teitei a Wolf Hill, e tika ai te pupuhi a te
Tiapani ki roto o te pa. Na te uaua tonu o
te Tiapani i riro ai i a ratou, he mea piki to-
nu, ahakoa e 4000 nga Ruhia i runga e pupu-
hi iho ana, e whakatakataka iho ana i te

kohatu. He nui o te Tiapani i mate, otira i
a ratou ano te papa, i whati te Ruhia. Ka-
hore i takitaro kua eke i te Tiapani nga pure-
po e 60, ka timata te patuki i te taone.

Kua panuitia noatanga atu e Te Pipi e kore
e hapa te oma o nga manuao o Ruhia
i Poota Aata, no te 13 o tenei marama ka
tae mai nga waea kua puta ki waho, a kei te
whaia e Toko, kua marara hoki nga kaipuke
o Ruhia, kua tomo etahi ki nga wahapu o
Haina kuhu ai. Ko te ture kia 24 haora e tu
ana te kaipuke whawhai o nga iwi e riri ana
i te wahapu o tetahi iwi ke ka puta ki waho,
ki te kore me tangotango nga pu, me mutu
tana whawhai. I tomo a te Rechitelin o Ru-
hia ki Chifu he wahapu no Haina, no te po ka
tikina atu e te Tiapani ka mauria hei kaipu-
ke mona.

PAKANGA NUI KI TE MOANA.

I te putanga o nga manuao o Ruhia i
Poota Aata ka timata te riri me te whai ha-
ere tonu a Toko, nui atu nga apiha me nga
tangata o nga taha e rua i mate, i mate te
tino Atamira o te Ruhia, a Withoeft, me te
atamira o raro iho i a ia. E kiia ana paheke
ana te waewae i te nui o te toto ki nga papa o
nga kaipuke, i te tangi tonu o te repo he
tokomaha i turi, i te nui o te wehi i hina nga
mahunga o etahi. Ko te hiahia o te Ruhia
he oma ki Paratipotoka, otira kahore i puta i
a Toko. I tohe a Toko kia totohu i a ia a te
Caesarevitch te kaipuke hari i te kara a
Withoeft, i pakaru te urungi me te tima, e
40 meneti i mahia ai ka ora ano, na ona hoa
i karapoti i te wa e hanga ana, katahi ka rere.
He maha o nga kaipuke i pakaru, i whatiwha-
ti nga rewa, i tu, heoi omaoma ana ki nga
wahapu o Haina kuhu ai, ko te Caesarevitch
me etahi atu e toru i tomo ki te wahapu o
te Tiamani, me kore ana kua totohu katoa ki
te moana. Ko te Ruri^ he manuao no te
Ruhia i to tohu i a Atamira Kami mura e 600 o
nga tangata na te Tiapani i whakaora i te
wai, nui atu te hari o te Tiapani mo te toa o
Kamimura. Kua puta mai nga rongo kua
tuku nga kara o nga kaipuke o te Ruhia ara
kua mutu ta ratou whawhai.

I mate katoa nga apiha o te Caesarevitch;

na tetahi mitimana ara tamaiti e whakaakona
ana hei apiha; i mau te kaipuke ki Haina.

Ki te ki a Toko e tino mohio ana ia kua
pakaru a te paliada o te Ruhia. Ko etahi o
nga manuao o Ruhia kei Poota Aata tonu e
kuhu ana, kaati tera e tu ano he pakanga nui
ina puta mai ki waho.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

WHUTUPAORO.

INGARANGI ME NIU TIRENI.

ITE pureitanga o te hunga i whiriwhiria
mai o Ingarangi, o wEIRI, o KotaraNI

ki Ahitereiria kore rawa a Ahitereiria i tu te
ringa, he maha nga pureitanga i mate tonu:

nga karapu o Ahitereiria; tetahi puritanga
hei te 20 paina ma Ingarangi, neke atu ranei.
I takaro noa iho te purei a Ingarangi ki Ahi-
tereiria, ka tatakuTIA na e Ahitereiria ma Niu
Tireni e ngaki tona mate. I te 6 o nga ra o
tenei marama ka purei ki Kanatipere ki Ota-
utahi, i hinga ai a Kanatipere, e 5 a Ingara-
ni e 3 a Kanatipere, he tarai ta tetahi ta
tetahi engari i koura ta Ingarangi. Ko nga
tangata matakitaki 15, 000, ko te moni o te
keeti e ^900. I te 10 ka purei ki Otakou i
hinga ai a Otakou, 14 a Ingarangi e 8 a Ota-
kou I te wahi tuatahi o te purei 14 a Inga-
rangi kaore noa iho a Otakou, i te wahi tua-
rua na Otakou anake nga paina kore rawa a
Ingarangi i kaha i te mea kua mohio a Ota-
kou ki te ahua o te purei a Ingarangi e rua
nga putanga o Peneti. Ki te whakaaro ki te
purei ano a Otakou raua ko Ingarangi e
hinga a Ingarangi. Ko te riri nui na Inga.
rangi aua ko Niu Tireni, i mohiotia ai ko
wai ranei te tiamupiana o te ao katoa mo e
whutupaoro, kaati kua mohiotia ko Niu
Tireni e 9 a N T. paina e 3 ano a Ingarangi.
Kua hinga te whenua matua i te koroni paku
awa a kua ea te mate o Ahitereiria, engari
mo te kirikiti ko Ahitereiria te whenua kaha
rawa I whakamanamana te kapene o Inga-

rangi e kore rawa ia e mate otira kua mate ia.
Ko Makereka te toa o Niu Tireni e ra

putanga kore rawa i mau i te Ingarihi heoi
ano a Ingarangi paina he piri kiki. I oho te

koroni katoa mo tenei whawhai. I te nui o

te tangata kio Poneke kahore etahi i whai

whare heoi i haerea tonutia te po roa awatea

noa; e 200 o Poihakena i whakwhiti mai, e 

700 o Otautahi, kaore i pau nga tangata

matakitaki e 25,000 neke atu ranei; ko te

moni o te keeti e 2000. I te mea kaore ano

nga keeti kia tuwhera kua tatari noa atu te

mano kite tomo, tae rawa ake ki te 12 karaka

kua uru te 20,000 tangata. I tino hari nga 

tangata o Turanga nei, i tu tonu ki te tiriti

tatari ai ki te putanga mai o nga waea. I te

putanga mai o te waea kua 6 a NT kei te 3

ano a Ingarangi ka karanga here tetahi

Maori nui, "Patua atu he waea kia kikia te
paoro ki waho." No te putanga mai o te
waea ko N. kua toa ka umere, ka hapainga
te ngeri e te Maori e te pakeha, " Ka mate, ka
mate, ka ora, ka ora."

Ki te whakaaro a te tokomaha kia nui ke
atu te matenga o Ingarangi. Kore rawa a
Ingarangi i whai wahi, i kopaina tonutia e
nga tangata o NT mataku ana nga peeke o
Ingarangi i nga powaka o NT i te tere i te
kaha. I te mutunga o te purei ka hopukia a
Makareta, ka whakawaha e te tangata, ka
umeretia. Ko te tuatahi tonu tenei o NT.
me Ingarangi ki te purei.

I te 17 ka purei a Ingarangi ki Taranaki,
kaore he paina a tetahi taha a tetahi taha
engari mea paku kua mate a Ingarangi. I te
pureitanga ki Akarana i te 20 o nga ra hinga
kino ana a Ingarangi i Akarana, 13 a Akara-
na paina kahore rawa a te whenua matua.
E 20, 000 ngo tangata matakitaki. Ko to
tatou purei whakamutunga tenei ki Niu
Tireni.

I te tau 1888 ka tae mai te tiima tuatahi o
Ingarangi ki konei, i hinga ai i a ratou a Ota-
kou, a Kanatipere, a Poneke, a Haki Pei
engari i mate ratou i Taranaki i Akarana.
Kahore ratou i purei ki Niu Tireni katoa
heoi ano ko nga porowini anake.

I tae te tuma o Ingarangi ki Rotorua ki te
matakitaki i ona wahi. I nui te powhirita-
nga a nga Maori o te Whakarewarewa i poi i
haka ahakoa he Ratapu tau ra, i penei ano
nga mahi i te taenga ki Ohinemutu. Kua he
rawa nga tangata o Rotorua kua rite ki nga
pakeha kuare kahore nei he whakaaro ki te
Atua ki tona ra hoki. Kua wareware pea i
a ratou te pakarutanga o Tarawera. He nui
nga taonga a te Arawa i tapae ai ki ta ratou
manuhiri.

I te pureitanga o te tiima o Ingarangi ki
nga Maori o Rotorua mate ana a Ingarangi,.
e 8 nga paina a nga Maori e 6 a nga pakeha
Ko te mate o nga pakeha he ngenge na konei
i kino ai to ratou matenga i Akarana.

I mea a Hone Heke ko tetahi he nui o te
Maori he purei piriote, he pau katoa no nga
whakaaro me nga mahi mo te purei piriote.
no nga moni. Ki tana whakaaro me hanga
he ture hei peehi, mo te purei piriote. Ko
nga mema tonu o te Paremete te tupuna o

taua mahi nei.

TE PIPIWHARAUROA

HE WHAKAHOKI

Ki A MOHI TUREI.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tukua atu aku kupu ruarua i raro
iho nei; ehara i te mea hei whakarite
kia ea rawa nga kupu, nga whakaaro puke-
nga o to tatou kaumatua o Mohi Turei e ki-
tea iho nei i roto i te Pipi, Nama 77-

(1) Mo te kata a te tini tamariki mo taku
patai mo te hahi Ringatu. Me penei atu
au kaore koutou ma i te kata ki taku patai
engari kei te kata koutou ki a koutou ano.

(2) Mo te kupu whakarite a Mohi Turei
tikina e ia kei a Maka 9, 43, ME KI ATU
au kaore i te aro i a au to kawe i a au ki taua
rarangi; engari ko te tangata i te ngakau mau-
ahara kei a ia te ringaringa pirau, e tika ana
kia porOa; kei te rupahu noa hoki te mau i
nga kakahu ma ki waho engari ko nga kaka-
hu o roto he mea mangu pango kerekere tae
atu  hoki ki te ngakau i roto rawa.

(3) Mo te inoi a te Ariki e kiia mai nei kua
whakarerea tetahi pito kua tamia te kupu ta-
pu a te Ariki, maku ano e ki ake kaore,
engari kua ata waiho mo te wa i rite ai mo
te tono kai, mo te kai, ka whakahuatia ano
taua kupu otiia mehemea, kua he au ki te
kupu a te Ariki me whakamoemiti atu mo
toku he, otiia ko te Ariki ano e hoki mai a
tena wa, ki te whakarite whakawa mo tenei
ao, engari he aha ra te whitu o nga ra o te
wiki i whakarerea ai, he aha ra taua Ra
He pati i takahia ri e Mohi Turei, no te mea
no te ra hapati i kauhau ai a te karaiti, i roto
i nga whare karakia, ro te ra hapati hoki te
take i tono ai a Hohepa kia riro i a ia te
tirara o te Ariki ki te urupa, i te Paraire.

(4) Mo te tokomaha wahine ki te moe
punarua punatoru ueke atu, e kore au e ki
ua te aha, engari ka ki au na te hiahia ano
pea o nga wahine ki tetahi hoahoa mona tua-
rua na te aroha pea kei kore uri tona taane,
pera hoki ia Hakopa i arohatia ra e ona
wahine whanau mai ana ko nga tamariki
kotahi tekau marua hei tupuna mo Iharaira,
otiia kua kiia e te Ariki te kupu kaore he ta-
ngata tika, kore kia kotahi.

(5) Mo te kupu a Mohi Turei e ki nei.
Tenei ake te wa ka karangatia mai ano au kia
tae atu ki Waiapu mo etahi taru kino kei reira
e tipu ana, ae he aha hoki te kino o tena, kia

haere atu au ki te whakamatau, ki te tinei i
nga matia muramura o te mauahara i roto i
tona ngakau.

(6) Ae kai te takoto marama nga kupu a
te Atua i a Ekoruhe 20, 2-15 e kore e taea te
whakaparori ke tona ahua.

(7) Mo te karanga mai kia puta atu au ki
waho o te Hahi Ringatu. E koro e Mohi he
Ringatu koe, he Ringatu au, he aha ra koe
ka titahataha noa ai; otiia nau ano hoki i
tapa he ingoa mo to taua hahi he Ringatu
kaore ia ki taku he karakia tonu ki te Atua,
otiia nai te pai tonu ina hoki e maranga ana
nga ringa e toro ana whakarunga ki a i a i te
wahi ngaro; pai noa atu hoki mei karangatia
ko te hahi maori o tenei motu.

(8) He aha ra e Mohi, te tikanga o to inoi
e rongo atu nei au e inoi ana koe. Kua aru
matou i nga hiahia i nga mea pokanoa a o
matou ngakau, kua tutu matou ki ou ture.

(9) Kati ake enei. Na, e hoa ma i era
wahi o te motu nei, kai te kore rawa au e
mohio ki te kupu e kiia nei e etahi tangata,
he whakapono to tahi ki a Wereta he tohu-
nga maori, kaore ano ahau i rongo kia korero
a Wereta ae he tohunga maori a ia, a me
whakapono atu au kia ia, mehemea i pena ki
etahi atu tangata ae koia kau hoki; otira ko nga
tohu, ko nga whakaaturanga, ko nga homai
 tanga matauranga, porotititanga, minitatanga 
(i Koneti 12: 7 8, 9 10), mehemea kua
korero a Wereta ki tetahi huihuinga nui i te
kupu nei me whakapono rawa te tangata kia
ia tinana tangata nei, e hoa, kaore ia i te
kanga kia tatau engari kei te kanga ke ia ki
te Ariki, ki te kai homai o tenei Rongo Pai,
 me tenei iriiringa, i a tatou i runga i te Ingoa
o te Matua o te Tama me te Wairua Tapu
engari he tokomaha hoki matou kai te titiro
kai te hopu ahua tohunga kehua maori o
Wereta. Na mo te Ripoata a tetahi pakeha
kuare rawa ki te reo maori e ki ana taua pa-
keha he tohunga mahi maori a Wereta, e hoa
ma, ko Te Iwiora he minita, he tangata
marama ki te titiro i nga mahi titotito kehua
a te iwi maori, ko Ropata Tahupotiki he mi-
nita no te hahi Weteriana, he tangata tino
mohio ki nga reo pakeha maori, i noho tonu
raua i roto i te whare huihuinga o te katoa;

he karakia he kauhau, he tohutohu ta raua
mahi a mutu noa taua hui i ariroa tae noa
ki te po whakamutunga ka tu mai aua minita
ka poroporoaki, ka mea haere e nga iwi o te
motu e hoki ki o koutou na kainga haria atu

HE KUPU WHAKAMARAMA.

o maua ingoa, e whakamoemiti ana mo nga
mahi'pai i kitea ki tenei whui nui. Kati mehe-
mea he mahi tohunga kehua i mahia ki
Pariroa ka penei ranei nga kupu poroporoaki
a enei minita, otiia he. nui ake ano a raua
kupu mihi. aroha, mo nga iwi o te motu,
engari tera atu ano pea a koutou na take i
kino ai ki to koutou whanaunga ki a Wereta,
tae atu hoki kia Wi Pere, otiia he aha ta te
maori mahi e totika i te maori, kapai ra kia
waiho ma te pakeha e taunu mai a tatou
mahi, inahoki he aha koa kua tata pau mene-
mene nga whenua i a ia, heoi kai te whai mai
ano hok, i a Ture Reiti raua ko ture tango
whenua whakanohonoho,, e haere mai nei
apopo ake nei ko te kawenga pakarukaru
paraikete ki te tuara whakawaha ai i nga hu-
arahi.

Kia ora e nga iwi!!

na " Te Karere a Mahuru."

[Nui atu te kaha o Wereta ratou ko ana
akonga ki te mea ehara ta ratou mahi i te
mahi maori, ehara a Wereta i te tohunga
maori. He aha ra ia? Ko to ratou hiahia
kia kiia a Wereta he poropiti 113 aha ranei
He mahi maori te mahi a Wereta i whakapi-
ria ki te tikanga o te whakapono. E hoa, e te
" Karere a Mahuru," ko koutou na e whaka-
pono he poropiti a Wereta, he tangata wha-
kapono. Kua takoto atu te kupu a tetahi
rangatira o Ngatiporou ki a'Eruera te Kahui
tana kupu na Wereta a Taranaki i huri ai ki
te whakapono, ara kahore a Ngatiporou e: pai
ma Wereta ratou e ako ki te whakapono
engari ko Taranaki tana e ako ai ko te iwi
kaore ano kia mohio ki te whakapono. I
whakamanamana a Wereta kei te haere noa
iho a Peneti raua ko tona hoa, kahore te ta-
ngata e tahuri atu, tena no tona taenga atu
huri ana a Taranaki ki te whakapono, otira
na Peneti anake nga tangata kua whakaukia,
a kua tae mai tetahi ki te kura minita, kei te
tatari tonu matou ki ta Wereta, kahore ano
kia tae mai. E kore te tangata e pohehe noa
ki te whakapono i runga i te mahi tinihangai
—ETITA.]

TE MANA NUI O NGA MATUA.

(NA TE'PIHOPA O MEREPANA).

E ui ana koe ki a au i te mea tino kaha
 U ki te whakahaere i aku mahi, i aku
kupu, i oku whakaaro, i te ao, kotahi ano

taku whakahoki ara ko tenei: -Ko nga wha-
kaakoranga aku matua i a au e tamariki ana.
I whakaakona au e aku matua ki te inoi i te
ata i te ahiahi o taku tamarikitanga ake ano;

kia aroha kia whakahonore i te Paipera; kia
pono, kia ngawari, kia tika hoki aku hanga
katoa; kia kaua e wareware e kite tonu ana
te Atua i a au i te ao i te po. I whakaakona
ahau ki enei mea ki roto ki toku ahuatanga.
I whakatupatoria, matou mo nga mahi kino
mo nga tangata kino i te ao, kei aru matou i
a ratou mehemea he aroha to matou ki te
Atua. Heoi, kaua e miharo ki te kaha o aku
kupu kia pai kia kaha te whakaakoranga i
nga tamariki i a ratou ano i roto i te kohanga
i mua atu i to ratou rerenga ki te ao.

Ki te kite ahau i te tamaiti e turi ana e
whakakeke ana ranei ki ona matua ka mamae
toku ngakau. Kahore i rite tonu te ahua o
nga matua ko etahi he kino, otira ko nga
matua e waiho noa ana i a ratou tamariki kia
aru ana i o ratou hiahia ano, kahore e riri
e whakaako, e whakatahuri, he take nui tenei
no nga he tino kino.

I muri iho i te mana o nga matua, o te kai-
nga, i waimarie au i toku whakahoutanga ki
etahi tangata pai, wahine pai, ko a ratou ku-
pu ko to ratou aroha etahi o aku taonga tino
ataahua i tenei ao; a i nga tau e huri ana kei
te tupu tonu toku mohio ki te kaha ki te aro-
ha o to tatou Ariki o Ihu Karaiti. E kore
rawa au e mahi i tetahi mea nui ki te mea
kahore au i matua ui ki a Ia mehemea e wha-
kaae ana ia ki taua mahi; a he mano ana wha-
kamananga i aku inoi, i arahina ai au e Ia ma
nga huarahi i maharatia e au i aua ra he hua-
rahi pouri, otira no muri mai kitea ana e au
ko nga huarahi tino pai atu era. Ko taku
inoi tenei i nga wa katoa: E te Ariki ho-
petea tau hiahia moku? Ko tenei ranei.
Whakaritea mai ki a au ou ara, e Ihowa;

whakaakona ahau ki ou huarahi.

Ko te Atua, i roto ia Ihu Karaiti, toku kai-
arahi, e aroha ana hoki Ia ki a au, e tino
matau ana au ki tenei o nga mea katoa i te
ao.

Koia nei taku whakahoki ki to patai, a ko
toku hiahia kia tokomaha nga tangata e ma-
tau ki te marie nui ki te ngakau oraora, e
kitea nei e au i roto i tenei ahuatanga. Ko
enei mea toku kaiarahi i ia ra i ia ra, a kaho-
re ano au kia kite noa i te raru i nga mea
katoa."

TE PIPIWHARAUROA

HE TUPAPAKU.

KUA tae mai te pukapuka a nga hoa o
Te Ra tua"waru o Turanga nei, mo to
ratou pouri mo to ratou hoa i tona mate-
nga i te 29 o nga ra o Hune. I te mea ka
tata a Te Ra-tuawaru te mate ka tono ia kia
whakatakotoria te Hapa mana.  Ko tana
himene i te ata i mate ai ia ko, " Pumau ki te
Atua." E 33 ona tau ka mate nei ia.

I pa mai te pouri ki a matou i taenga mai
o te waea a Paraire Tomoana kua mate tona
teina a Te Rehunga ara a Teneti, potiki a
Henare Tomoana, MLC. E toru ona wiki
i takoto mate ai ka hemo; ko te timatanga o
tona mate he rewharewha, no muri mai ka
uru atu he mate ke. Ka 24 ona tau ka mate
nei, mahue iho i a ia tana wahine me tana
tamaiti hei tangi moua i muri nei. I whaka-
akona a Te Rehunga ki Te Aute, muri iho
ka haere ia ki te kareti pakeha i Poneke. I
te mutunga o tana kura ka haere ia ki Wha-
nganui ki te ako ki te hokohoko rongoa. He
maha nga tau i ako ai ia ka mutu, a i a ia
ano e matomato ana ka kapohia nei e te ringa
kaha o mate. Haere atu ra e te hoa!

TE REIHI HOIHO.

"NA TE PURENATANGA O TE NGAKAU KA
PUAKI TE MANGAI."

ITE kauwhau a tetahi minita pakeha o
Turanga nei mo te Haerenga Tuarua
mai o te Karaiti i mea ia e kore rawa ia i
pai kia rokohanga mai ia e te Karaiti i roto i
te riata, i roto ranei i te whare kanikani, i te
papa reihi hoiho ranei.

I korero mai tetahi takuta no Ihipa ki a
matou mo tona ekenga ki runga i te tereina i
Wurupere (Woodville), i kiki tonu te kareti
i te Maori. E ki ana ia i miharo tona nga-
kau mo te patai a nga Maori ki a ia mo te
reihi komo, kahore hoki ona hiahia ki
tera mahi ona mohio ranei. Kei te
pohehe etahi Maori e haere ana nga pakeha
katoa ki tenei mahi. He tokomaha nga
pakeha e tino kino ana ki te reihi hoiho. Kei
te pohehe ano hoki etahi pakeha e pai katoa
ana nga Maori ki te reihi inahoki i ui mai
tetahi pakeha ki a au i wini i a wai te kapu o
Akarana. He kapu ti anake te kapu e mohio
ana i a au.

TE PAREMETE.

I puta te kupu a Wirihi mema o Whanga-
nui mo nga tamariki pakaha kei nga Maori e
whakatupu ana he kino no te mau i aua ta-
mariki, ara he kore kakahu, he kore kaore e
tukua ana ki te kura. I te whakahoki a
Timi Kara i mea ia e atawhai tonu ana nga
Maori i a ratou tamariki pakeha whangai e
rite tonu ana ki nga tamariki a nga Maori
ake, otira mehemea e kino ana te mau
a nga Maori i nga tamariki pakeha, tera e ti-
rotirohia e te Kawanatanga.

He maha nga mema i whai kupu, a he
kaha hoki a ratou kupu, i runga i te tono
moni ki te Kawanatanga hei awhina i nga
Kaunihera Marae. Ki ta ratou whakaaro
kahore he tikanga o aua kaunihera, ko tetahi
he nui no to ratou tautoko i nga mahi tohu-
nga inahoki e tonoa ana e ratou kia raihana-
tia nga tohunga. Apopo te Iwi Maori ka
mea he mahi tika nga tohunga maori ina
hoki i raihanatia ai e te Kawanatanga
apopo hoki nga tohunga tinihanga, wha-
noke, ka tono raihana ma ratou, ka mate
rawa te Iwi Maori te tinihanga te kaia. I
mea a Timi Kara heoi ano te tikanga o te
raihana kia whai mana ai te ture ki runga i
nga tohunga maori, ka whakahokia e Pereihia
mama o Nepia ehara i te mea na nga raihana
i mau ai nga tohunga ki te whare-herehere.
Na Pereiha nga kupu tino kaha, i mea ia ko
etahi tohunga he " scoundrels."



HE WAIATA POROPOROAKI

Ki A KAWANA RANAPARE.
Ka riro koa  koro Kawana ka hoki ki to whenua tipu i
Te motu ra i te Kingi, i te tangata ra e
Nana to Ture pai ki enei moutere e • • •
Hura rawa i raro ra • •* • taka whakaruru hau
Ki nga iwi nunui e • • • • taku pai rangatira a ia
Te pa noa mai he mauru te hau e,
Hai kawe i a koe e •* • • noho ana hoki koe
I te tima e •* • • no hou e te Ingarihi • • • •
Hai tangi kau ma te Iwi Maori e
Hai whakapau mahara •* • ia,
Maringiringi ai te wai o aku kamo e
Ko tona hekenga tonu • • • • na te Atua tonu aua
Pokapokanga e .... he tini te kohao • • • I
Homai noa ra he mimiro mo te Emepaea e»
E mau ai ra • • • koi tarahae noa nga iwi o te ao e
Ki te mana o Ingarangi ...* ki te maru rongo nui
Ki ona koroni maha e*  Pikipiki whakarunga... ia 

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE KURA O TE AUTE.

I TERA putanga o TE PIPIWHARAUROA i
apititia e matou ki te motini a te hui o
te Hahi i tu ki Maketu mo te nui o nga kaka-
hu o nga kotiro e kura ana ki Wikitoria kura,
enei kupu, " Ko Te Aute ano tetahi kura kua
taumaha rawa te utu mo nga kakahu, kua
whai hoki nga tamariki ki nga kakahu utu
nui. Apiti atu ki nga kakahu ko te utu o
nga pukapuka. Apopo e kore nga tamariki
a nga tangata rawa-kore e ahei te haere ki Te
Aute, ahakoa he nui to ratou matauranga,"
kaati inaianei kua tae mai te pukapuka a te
kai wha"kaako o Te Aute, a John Thornton,
he whakahe i aua kupu, ki tana whakaaro
kahore i nui rawa nga kakahu o nga tamariki
e haere ana ki Te Aute a kahore hoki
i nui te utu o nga kakahu o nga tama-
riki inaianei e rite tonu ana ki o nga
tau maha kua taha nei. E koa ana
matou mo te kupu a Te Tatana kahore i nui
nga kakahu o ana tamariki a kahore hoki i
nui te utu otira he tika ano pea ta matou kupu
ki ta matou nei whakaaro i runga i te rarangi
kakahu e whakaritea ana hei hokonga ma te
tamaiti. Ma te tangata tonu e ata titiro te
panui a Te Tatana:—

TE AUTE KARETI.

1. Ko enei nga kakahu hei mauranga mai
ma te tamaiti ki Te Aute:—

4 haate wuru.

4 poraka, paranene ranei.

6 kara ma

4 pea tokena.

mumu kakahu pai hei te mea pango.

1 huutu kaha mo nga ra noa.

2 pea tarau, he koti tawhito, mo te mahi.

6 hei aikiha.

4 neketai ma, kara ranei.

1 hooro wuru matotoru.

1 tauera.

1 pea puutu kaha.

1 pea puutu mama.

2 kakahu moe, kaore paitiama ranei.

2 pea perehi.

1 koti nui mo te ua.

2. Hei nga haate wuru, kaua te rinena,
te katene, te paranene ranei.

3. Me tuhituhi te ingoa o te tamaiti ki
nga kakahu.

4 Ki te pakaru nga kakahu me hoko ano
etahi. Ko nga moni hei hoko kakahu' me
tuku ki te kai whakaako mana e hoko nga

kakahu mana hoki e tuku te kaute ki nga
matua.

5. Me hoko i te kura he potae me tuku
mai hoki he moni mo tenei mea.

6. Me tuku mai nga matua he moni hei
oranga mo te tamaiti, me tuku ki te kai
whakaako. Kia  103. mo te tau.

na HOANI TATAHA,

Kaiwhakaako.
Te Aute,

Tihema, 1903-

Tera atu ano etahi mea hei hokonga ma te
tamaiti he kakahu whutupaoro he poraka,
(he puutu he tarau pea), apiti atu ki enei mea
ko nga pukapuka kahore nei he painga ki te
tamaiti ina puta ia i tona karaihe, ko nga pe-
pa tuhituhi, ko nga pane kingi, ko te utu o te
tereina, o te tima, o te kooti ranei. Kahore
he kupu ki te tamaiti kia kaua e meiha kaka-
hu i te teera, otira he tokomaha o nga tama-
riki o Te Aute he kakahu meiha o ratou i te
mea kahore he ture kia kaua ratou e meiha
kakahu, a kua hiahia te tamariki inaianei kia
whiwhi ki te kakahu meiha. Na matou noa
ranei tenei whakaaro mo te nui rawa o nga
kakahu o te tamaiti e haere ana ki Te Aute,
otira e rongorongo ana ano matou ki etahi
matua e amuamu ana. Heoi mehemea he
kupu he ta matou kupu kahore noa iho i nui
rawa nga kakahu o nga tamariki e haere ana
ki Te Aute, kahore hoki i nui te utu ki te
whakaaro a nga matua, e pouri ana matou mo
ta matou kupu.—ETITA.

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he «akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ki te whakaatu mai tetahi minita ana e hiahia ana
he tukua noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䬀唀刀䄀 䴀䄀伀刀䤀 䤀 䬀䄀䠀䄀 刀䄀圀䄀⸀ഀഀ䬀漀 攀渀攀椀 渀最愀 欀甀爀愀 䴀愀漀爀椀 椀 瀀椀欀椀 爀愀眀愀 渀最愀 ഀ洀愀欀愀 椀 琀攀 眀栀愀欀愀洀愀琀愀甀琀愀甀爀愀渀最愀 漀 琀攀 琀愀甀 ㄀㤀　㌀ ഀ䬀漀㨀᐀†倀愀洀漀愀渀愀Ⰰ 圀愀椀洀愀渀愀Ⰰ 吀漀欀愀愀渀甀Ⰰ 圀栀愀ⴀ ഀ欀愀爀攀眀愀爀攀眀愀Ⰰ 圀愀椀漀眀攀欀愀Ⰰ 倀愀瀀愀爀漀爀攀Ⰰ 圀愀椀欀漀甀愀ⴀ ഀ椀琀椀Ⰰ 吀甀爀愀渀最愀渀甀椀 ⠀圀愀椀爀愀爀愀瀀愀⤀Ⰰ 吀攀 䬀愀栀愀Ⰰ 刀愀ⴀ ഀ渀愀渀愀Ⰰ 刀愀渀最椀琀甀欀椀愀Ⰰ 圀栀愀渀最愀瀀攀Ⰰ 吀漀欀漀洀愀爀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀　⼀ⴀ 䠀愀欀攀爀攀 䈀爀漀眀渀㬀 㔀⼀ⴀ 䠀漀爀椀 倀愀眀愀Ⰰ 䘀⸀ 䄀⸀ 䈀愀洀昀漀爀搀Ⰰ 䬀愀爀愀椀ⴀഀ琀椀愀渀愀 䠀愀琀愀爀愀渀愀Ⰰ 倀椀渀攀愀洀椀渀攀 吀甀栀愀欀愀Ⰰ 䴀愀渀椀栀攀爀愀 ഀ圀愀椀琀椀琀椀Ⰰ 圀椀爀攀洀甀 吀愀欀愀爀椀爀椀Ⰰ 䴀爀⸀ 吀甀爀渀戀甀氀氀Ⰰ 䠀甀琀愀 倀愀愀欀愀Ⰰ 䠀攀渀愀爀攀 ഀ刀攀爀攀琀漀Ⰰ 刀攀瘀⸀ 吀攀 䴀甀攀爀愀 吀漀欀漀愀椀琀甀愀㬀 ㈀⼀㘀 䄀⸀ 吀甀栀椀Ⰰ 吀⸀ 吀⸀ 䠀攀爀攀眀栀愀爀攀⸀ ഀ吀攀 䴀漀爀攀 䠀椀洀椀漀渀愀Ⰰ 吀攀 䄀琀椀洀愀渀愀 圀栀愀爀攀爀愀甀Ⰰ 倀椀爀椀栀椀爀愀 䤀栀愀欀愀 䬀甀爀甀ⴀഀ洀漀愀㬀 ㈀⼀ⴀ 吀攀 䠀攀欀攀渀甀椀㬀 ㄀⼀㘀 䴀漀愀 吀愀椀洀漀渀愀⸀