Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 77-

HURAE, 1904.

TE WHAKAPONO NOA.

KI te pakeha e rua nga tu o te whakapo-
no, he whakapono noa (credulity) he
whakapono tika (faith). He take ano i wha-
kapono ai tatou ki te Rongo Pai, na te mea e
tino mohiotia ana te taenga mai o te Tama a
te Atua ki te ao, i mohiotia ai ia ko te Tama a
te Atua no te mea i mahia e ia nga mea ka-
hore nei e taea e te tangata. I mea a Maho-
mete he poropiti ia nate Atua otira kahore ra-
wa ana merekara hei tautoko i tana kupu, na
konei ko te whakapono o te hunga i whaka-
pono ki a ia he whakapono noa. Kahore
rawa he tohu na te Atua i homai te paipera
koura ki a Hohepa Mete, otira i whakapono
etahi tangata ki ana korero—he whakapono
noa, tenei. Ko te whakapono o te Maori ki
nga tohunga he whakapono noa. I mea a
Wereta i puta mai te Atua ki ia a, ai whaka-
pono noa etahi tangata ki tana kupu. Ko
nga tangata whakapono noa ko nga tangata
kei te kaha tonu te ngakau maori. I nga wa
e kuare ana te iwi Ingarihi i whakapono ra-
tou ki nga mea e whakaponohia noatia nei e
te Maori, otira kei te kata ratou ara o o ratou
uri ki nga mea teka noa i whakaponohia e o
ratou tupuna, waihoki kei te haere mai te wa
a tenei ano hoki "kua pa te titaha kei te
take o nga rakau," e kite ai te Maori i to ra-
tou tamariki ki te whakapono noa ki nga mea
tito. E kore rawa tetahi tamaiti Maori tino
matau e whakapono ki nga mahi tohu-
nga. He matauranga ano to etahi tangata o
te maori otira he matauranga maori kahore
i puta mai i roto i nga kura na konei te ta-
ngata i whakapono noa ai ki nga mahi tiniha-
nga a nga tohunga maori. Ka marama i ko-
nei te tikanga o te kupu e mea nei, " E mate

ururoa te mate o te whakapono maori,"
"Superstiton dies hard." E tino miharo
ana matou ki etahi tamariki i kuraina nei
ki Te Aute ki to ratou whakapono noa ki nga
mahi tohunga, hua noa matou kua whiti atu
ratou i te pouritanga ki te maramatanga ka-
ore kei te koiri tonu ia te whakapono maori i
o ratou ngakau. Ka tino tika mo ratou nga
kupu i runga ake nei ara, " E mate ururoa te
whakapono maori."

Hei tino whakamarama i te whakapono noa
ara i te whakapono maori me whakataki ake
e matou tetahi korero mo etahi maori tua
ngahere o Turanga nei. Ko te wahi i mahi
ai enei tangata ko Pouturu, 150 nga eka o te
ngahere hei (uanga ma ratou, ^"i 2 6 te utu
mo te eka. Ko ta ratou tino mahi i nga ahi-
ahi he " kopana" ara ko te takaro a te pake-
ha e pupuri nei nga ringaringa ki te teepu ki
te pouaka ranei kia nekeneke ai te teepu kia
kopana ake ai ranei i runga i nga patai iho, e
ai te korero a nga tangata whakapono ki tera
tikanga, ko matou hoki kahore ano kia rongo
noa i te pouaka e kopana ake ana e nekeneke
ana ranei.

He korero na nga tangata o Turanga nei
i nga rerenga o Te Kooti i te Kawanatanga e
whai ana i a ia ka hunaia  e ia ana moni
^1500 ki Makaretu. Na i uia e te tohunga
o enei tangata ki to ratou atu kopana kia
whakaaturia ki a ratou te wahi i takoto ai nga
moni a Te Kooti, a whakaaturia ana e te
atua kopana. Ko te huringa tenei o nga
whakaaro o nga tangata nei kua mea kia
whakarerea ta ratou mahi, e 50 ano nga eka
i te tu, kia whakarerea te ^"170 pauna, kia
tikina ko te ^'1500, te mea kei te puranga,
heoi ano te mahi ko te whawhao ki te putea i
te mea hua whakaaturia mai e te atua te

TE PIPIWHARAUROA

Wahi i takoto ai. I te atatu ka eke nga ta-
ngata nei ki o ratou hoiho, ka haere mai i
PoutuTU ki MakaretU, i tata pea ki te 40
maero te tawhiti. Engari i whakatupato ano
a Ruka, te waka o atua " kopana," kia kaua
e tata mai ki a ratou ta ratou hoiho PEeke kei
noa ratou i nga kai i runga i taua hoiho.
Ka haere te iwi nei, ka titaha te ra ka heke te
rangi, nawai a ka tinga te hoiho o te tohunga.
Nawai ai ra i waho te wai ka uru kei te kiri,
kua timata te whakawareware a te tohunga,
kua wehi kei mau tana tinihanga, ka ki e kore
e kitea te puranga moni no te mea i tata
rawa mai ki a ratou te hoiho hari i nga kai.
No konei kua mohio nga hoa kua oti ratou te
tinihanga, kua riri ki a " kopana." Kati ano
to ratou rawatanga te tinihanga, tena no te
hokinga atu ki ta ratou mahi ka kiia mai e te
pakeha kia hoki mai, kaore hoki i homai te
utu.

Ma tenei korero e ata whakaatu te whaka-
pono noa o te Maori, a me korero ake pea i
konei he kupu-whakarite na te pakeha. I
tetahi kuri e whakawhiti ana i te arawhata
me te iwi i tona waha ka kite iho ia i tona
ata i te wai na ka mea ia kia tangihia e ia te
iwi a te kuri i te wai. No tana apunga i te
ata ka makere te iwi i tona waha ki te wai heoi
ka ngaro tana kaore hoki i mau i a ia te ata.
Ko te he o te kuri nei he apo, ko to nga ta-
ngata nei he kuare. I ngaro te utu o ta ratou
mahi, i ngenge noa hoki ratou i te whainga i
te atarangi. Mana noa enei tangata e aro atu
ki nga mahi kehua ki nga mahi tohunga a
muri ake nei. He pepeha na te pakeha, " I
pouri ratou engari i matau."

MO NGA KORERO O TE PIPIWHARAU-
ROA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA ka pai pea koe ki te tuku atu i
nga kupu torutoru nei i roto i tooku
ngakau hei titiro ma nga iwi, ma nga hapu,
ma nga huihuinga rangatira o nga iwi Maori
me o tatou hoa pakeha i a wahi i ia wahi o te
motu nei i te putanga mai o te ra tae
atu ki tona torengi"tanga. E hoa ma
kei te whakapai ahau ki te -whakaatu
a "te karere a Mahuru" o Ngatiapa e
mau nei i Te Pipiwharauroa Nama
76 i taia nei i te marama o Hune, mo tana
-whakaatu i kaha rawa ia ki te whakatupu
hipi, kau, hoiho, poaka, manu hoki, heoi ki-
hai i taea e ia te whakarare nga tikanga
Maori nga mate tupapaku, nga awhina i nga
ope haere mai me nga huihui whakahaere
tikanga Maori. Heoi mo tena.

Kei te whakahe ahau ki etahi o nga kupu
a Perere Peneti e mau nei i taua papa, e kii
nei ko nga tamariki Maori noho i nga takiwa
kore kura e ahei ana ki te tango karahipi kia
tae ai ki te kura koia nei taku whakahe ki a
ia no te mea ka nui nga tangata tino mohio ki
te kura kua mau ki te whare herehere i te
mohio ki te whakanui atu i nga moni ki roto i
te tiaki kotahi me era atu mahi he a te matau-
ranga, kei te mohio koutou. Kaati ena.

Mo etahi o nga kupu a "Tu Teina Tipu o
Tuta Nihoniho," i taua pepa ano e ki nei ia
ko te whika o te kararehe e 666. Ko taku
whakahe ko tenei kupu ana, kaore he tangata
i te ao e taea ai nga wahi katoa o taua whika
e 666. E hoa ki tooku matauranga e taea
e te tangata te rapu nga wahi o taua whika.
Ki a au ko te whika o te tangata he 3 ko Te
Matua, ko te Tama, ko Te Wairua Tino Tapu,
no te Kararehe ha 6. Kai roto i ta 6 ta 5 e
noho ana. Ko te whika o te kaihanga o te
rangi me te whenua he 7» ke te whika o te
Karaiti he 9 kei roto i te 3 me te 6 a ia e no-
ho ana huihui^ ka 9 kei te 62 o nga waiata
kei te 9 o nga rarangi korero ai me mutu
ki te io o koi ana te kai rapu. Tetahi me
korero e koe i te 36 o Matiu, kei kona te
whakatangatatanga o te whika kararehe e te
Karaiti i tona hokinga mai i te rangi. Kei
te mohio tatou katoa inaianei kai a te Karaiti
te mana o te rangi me te whenua. Heoi
tena.

E hoa ma he whakaatu tena na ku ki a
koutou heoi ano te Wahi pai ma tatou he titi-
ro atu ki o tatou whenua Maori i riro pohehe
i o tatou hoa pakeha ki tenei tu utu ki te pa-
raharaha, ki te kohua, ki te titaha me era atu
mea he a te pakeha, he tino mea nui tenei
hei ata whakaaro ma tatou i nga ra e haere
mai nei ko ahau he tangata kaore e whakatu-
pu hipi ana, kau, hoiho, poaka, manu hoki i
te kore whenua hei nohoanga. Heoi tena.

He tangata ahau kahore kau i tukua e to-
ku matua e Netana Hetaraka Tengo ki te
kura. Heoi tena, kia ora tatou katoa i raro i
te maru o to tatou Ariki o Te Karaiti.

Hea ano.

Na to koutou hoa aroha

na Hetaraka  Tengo,

O NGATI HAO.
Whare Porangi, Akarana,
Hune, 29, 1904.

KUPU WHAKAMARAMA.

NGA HANGA A NGA TOHUNGA
MAORI.

(E kore e tau te he ki te Etita mo nga korero
tuku mai a nga tangata.)

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe. Tenei etahi korero,
ma te Pipi e mau atu ki nga marae
maha, hai titiro ma te mohio, ma te kuare
ma nga rangatira ma nga ware. Ko enei ko-
rero, e rite ana ki nga korero i roto o te Pipi
e korero nei mo nga mahi tohunga ara mo
Karepa raua ko Wereta. Me korero au
no te mea i kite a konohi au i whakarongo
a taringa mo Karepa o Waiapu. He pono
ano ana mahi, te tahi wahi i kitea hoki e ia te
whaiwhaia o Raukokore ko Ramari tetahi, ko
Taitoko tetahi i whakaae raua i wha-
kahoki i a raua mahi makutu. Ko te
ki a taua Karepa na te Atua tonu tana
mahi. kaore he mahi maori. I tae mai ratou
ko tona ope ki Te Kaha, hui katoa taua ope
e 50, no nga tangata o Raukokore ka eke ki
te 100 te taenga mai ki Te Kahaka kiia nga
tangata o Te Kaha me tiki tetahi wahine ra-
ngatira i tona kainga. Ka haere ora mai te
wahine nei i tona kainga, te taenga mai ki Te
Kaha ka huri katoa nga tangata o Te Kaha ki
te mahi a taua tohunga ki tona karakia ano
hoki ka uru hoki te wahine nei ki taua mahi,
no tona urunga ka porangi kino atu te pora-
ngitanga; ka whakaritea e te tohunga ma ona
tohunga i raro i a ia e tiaki, heoi i roto i tona
porangi, ka mahia kinotia ia e tetahi o aua
tohunga. Kati he mahi pai ki taua mahi te
pera inahoki kaore he pehea ma taua mahi
kohuru inaianei.

Tetahi ko nga kaanga a nga tangata whe-
nua pau katoa i taua rau hoiho o taua ope
kaore e herea, haere tonu ai i waenga o nga
kaanga, kaore e aro ake, kua riro katoa nga
whakaaro i taua mahi; ko te ora tonu tenei
o nga Maori o Te Kaha he kaanga.

Heoi ano na to hoa i roto i te whakapono.

na TE NGAKAU POURI.
Te Kaha,

Hurae 6, 1904.

[I rongo matou i peia enei kaumatua ki te
ngahere noho ai a mo te mate atu pea. E tino
whakahe ana matou ki tenei tikanga, ki te
whakapono noa hoki o te tangata ki nga ko-
rero a nga tohunga. Kua rongo noa atu a
Karepa he tangata a Ramari raua ko Takoko
e whakahopukia ana mo te mahi makutu na
kona ia i whakapae ai ehara i te mea na ona

kehua paitini-hau i whakaatu ki a ia. He tika
ano pea i mea a Ramari raua ko Taitoko he
mohio raua ki te makutu a i whakamatau pea
raua ki te karakia kia mate etahi tangata,
otira e kore rawa tetahi puruhi e mate i a
raua karakia ahakoa mate atu raua e
karaitiana. Tena koa ina whakaako-
na tetahi tamaiti tetahi pakeha ki nga karakia
makutu a tera pea e whakamatau noa ki te
karakia, otira ko nga tangata kuare anake e
whakapono e mate te tangata i runga i nga
karakia a taua tamaiti raua ko taua pakeha.
Kei konei tetahi wahine no te uinga mehemea
nana i kawe kia makututia tetahi wahine atu,
whakaae ana, na ko tana whakarerenga e
tana tane. He tika i meinga e tenei wahine
kia whaiwhaiatia tera atu wahine otira ko te
ki mai ki a au na reira i mate ai, e rorirori au
ina whakaae.—ETITA.]



TE PAAHI A MARAKAIA.

Ko toku hiahia kia tohungia katoatia nga
korero a taua a te Maori o tua whakarere
nga whakapapa, nga whakatauki, me nga
kupu pepeha, no te mea kei te haere mai nga
ra e ngaro ai enei korero ki te kore e tuhitu-
hia. Ina koa he tino pepeha na Ngatiporou,
" Te Paahi i te Whaare!" Ki te kore e tuhitu-
hia tenei pepeha, mea ake e kore e mohiotia
tona tikanga, te tangata hoki nana i whaka-
puaki, na konei ahakoa ehara tona timatanga
mai i te pai, heoi ra he pepeha tawhito kua
horapa ki tenei takutai katoa.

I tutaki etahi tangata ki roto i te whare
waipiro, ko Maramara tetahi, he kaumatua no
NGAITERANGI ko Rotorua te kainga. I maroke
ta kaki o MaraKAIA, engari kaore ana moni,
katahi ka whawha a MaraKAIA, ki nga pukoro
o tana tarau me te mea nei o kimi ana i ana
moni, i mohio tonu ra ano ia kahore kau ana
moni. Ka mutu tana whawha, katahi ka
mapu te manawa o Marakaia ka nanu, " E,
te paahi i te whaare!" ara kua mahue atu i a
ia ana moni kei roto i te paahi i wareware ra i
a ia ki tona whare i te kainga. Ko te tikanga
o tana nanu kia rongo mai ai nga hoa; no te
rongonga ra i a Marakaia e nanu ana ka ui
mai," E Mara, he aha to nanu," ko Marakaia
" Ina ra mei kore ana te paahi i wareware atu
ki te whare kua whiwhi inu tatou." Ko te
haututanga tenei o Marakaia e ona hoa. Heoi
inaianei ki te kore he moni a te tangata ka
pepeha," E ... te paahi i te wha ... re!"

TE PIPIWHARAUROA

HE TARUTARU TIPUA.

KEI Amerika-ki-te-Tonga tetahi rakau, e
kiia ana ko te rakau kau, i kiia ai ko te
rakau kau no te mea ki te tapahia ka heke te
wai ma rite tonu ki te wai-u. Ki te heke te
wai o tenei rakau ka paepaetia e te tangata
hei inu mana.

E kiia ana ano tetahi rakau ko te rakau ta-
ro, ko ora hua i rite ki te taro ara ki te para-
oa. He tino kai tenei na nga mangumangu.

Kua rongo pea tatou katoa he tino kai na te
Wiwi te pepeketuaara te poraka; he kai na
te Hainamana te ngata pupu me te kohanga
manu. Kei pohehe te tangata he kohanga
parou, pihipihi ranei, ko wai oti te tangata e
kaha ki te kai waero hoiho, huruhuru hipi,
otaota maroke, maramara kakahu engari he
kohanga na tetahi manu moana, he mea ha-
nga ki te rimu tana kohanga.

Kei te nootitanga o Panama tetahi putiputi
e tupu ana he putiputi tino ataahua ko tona
ingoa ko te wairua tapu (Flor del Espiritu
Santo), tipu ai i roto i te rakau popopo, ko
ona puawai he ma, kei roto o te puawai he
mea ma rite tonu ki te kukupa, he tohu no te
whakaiti no te tapu, na konei i huaina ai e te
Paniora ko te wairua tapu.

I kitea e tetahi pakeha ki Amerika-ki-te-
Tonga tetahi putiputi inu wai (the drinking
orchid). Tupu ai ki te taha o te wai, ko
tetahi o nga tata toro ai ki te wai, i mahara
ia he pakiaka, no tana whakapanga atu i tona
ringa ka hoki te pakiaka ra, ka pokai ki wae-
nganui o te putiputi. No tana tirohanga ka
kitea e ia he puare te pito. No muri mai
ka tiakina tonutia e ia, nawai ra ka kitea e ia
ka toro ano te tata ki te wai, na mohiotia ana
e ia he waha inu wai tera no taua putiputi.
No roto tenei korero i tetahi nupepa Karaiti-
ana ko te ingoa ko Our Boys Magazine.

PITOPITO KORERO.

^'I74>445>27I nga moni o Ingarangi i pau
mo te inu waipiro i tera tau.

E kiia ana kua tata to eke ki te ^20, 000-
000 nga moni a Anaru Kaneki kua tuwhaina
e ia ki te ao katoa mo nga mahi aroha.

Ko te rua koura o Waihi tetahi o nga tino
rua koura o te ao. Ka ^3 4" «"A nga moni
katoa kua taea, neke atu i te ^'5o» ooo e taea
ana i ia marama i ia marama.

HE PAREKURA NA TE NGUTU.

KO nga tangata anake kua mamae i te
ngutu tangata te ngau kino e mohio
ana ki te tikanga o nga kupu a Rawiri, " ka
huna ratou e koe ki roto ki te teneti, kei tata
ki te ngangautanga a nga arero." He naka-
hi, he hoari koi, he hoiho hou, kua makere
nei te paraire kei te kawhakina te tangata ko
tenei te rite o te arero. Ina koa kua puta
mai nga rongo kua hinga he parekura ma te
arero wahine kei Tokomaru, he wahine moe
tane. I nga mahi tekau-ma-rua a Wereta
ka waiho tonu ko tetahi o nga apotoro hei
tirotiro i tetahi wahine katahi ka whakahopu-
kia e te tangata, ka korerotia kei te puremu.
Na tona koka tonu i whakakaha te korero mo
tana tamaiti, ko te pouritanga o te ngakau o
tamaiti nei ka patu i a ia. I tangohia e ia nga
upoko o nga maata ka kauroria ki te wai katahi
ka inumia, hemo tonu atu ia. No te toko-
nga a te takuta kia wahia te kopu kahore
nga Maori i whakaae—hei aha ra te tinana i
uhupohotia ai kua mate ra hoki i te ngutu
tangata te kohuru. Tetahi iwi kino,
kino atu, he wahine ki te titaritari korero,
nui atu to ratou hari ki te rongo ratou i teta-
hi korero kino hei whakamomonatanga ma
ratou, ('he urupa puare noa o ratou koro-
koro."

I te kohurutanga a tenei tamaiti i a ia ano
ka mea te tangata na te tika o te whakapae i
kohuru ai. He tikanga weriweri ano tenei
te korero kino ki te hunga mate kahore nei he
reo hei whakahoki ake i te kupu kino, tetahi
ano e kohuru ana etahi tangata pai, hara-
kore, i te nui o te pouri mo te kinonga o o
ratou ingoa. E te iwi, e ako ki te paraire i o
tatou arero kei ngau tuara, kei whakakino i
te ingoa o te tangata—waiho ma te kino e
whakakino kaua ma te arero. Ki te he te
tangata kaua hei rekareka, no Hatana tena
whakaaro, engari me pouri mo te takanga o
tou teina, ko tenei to te Atua ahua, ko Hatana
anake te mea e rekareka ana kia hara te
tangata.

I mea to Ingarangi tangata matau:—

Ko ia e tahae ana i aku moni e tahae ana i te kore

noa iho,

He taonga ano, he korekore noa iho.
Naku, na tahi atu, kua ponongatia ki te mano.
Otira ko ia e tahae ana i toku ingoa pai,
E tahae ana i te mea e kore nei e whakarangatira

i a ia,
 Otira e tino whaka-rawakore rawa ana i a au.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

I RIRO I TE TUAWHIOWHIO.

KO te tamaiti nei i hoki mai i te kura,
tona taenga mai ki te kainga ka haere
ki te whiu mai i ana kau katahi ia ka haere
ka tae ki tetahi wahi parae ko te putanga
mai o te tuawhiowhio kahakina atu ana te
tamaiti nei ki te ao o te rangi rere haere ai
penei me te huruhuru manu te ahua, ki te
whakaaro, te tiketike o te tamaiti nei ki te
ao o te rangi rere ai e 200 putu. Heoi i tu-
pono tonu tona tipuna ki te takiwa i kawea-
kina atu ai tana mokopuna. Ko te kitenga
atu o te koroua nei ko tona mokopuna e rere
haere ana katahi ka aue haere noa iho i raro
me tona whai haere tonu he roa te takiwa e
whai haere ana ia me tona tangi tonu
katahi ka rongo mai te papa o te tamaiti
ko tona putanga mai ki waho kua kite tonu
mai ia ki tona tamaiti e rere haere ana i roto
i te tuawhiowhio e hurihuritia  ana ko tana
omanga atu ki te takiwa e rere haere ra tana
tamaiti me tana karanga tonu me tana tangi,
(' E Hana, e Hana hoki mai, e Hana, hoki
mai," hua noa pea tangata nei kei runga i te
oneone otira na te nui o tona pouri pea i pera
ai ia. I a ia ka roa e whai haere ana raua ko
tona papa, te tipuna o te tamaiti nei me te
kaha tonu o ta raua tangi, me ta raua aue
haere, katahi pea ka puta te aroha o te atua
ko te whakahokinga iho i te tamaiti nei ki te
hunga ngakau mamae kaati pai tonu ta te
Atua whakahokinga iho ina hoki ko te ahua o
te heke iho a te tamaiti nei penei tonu me
te mea nei he mea arawhata he mea ata tuku
na te ringa tangata tau noa iho ki te aroaro o
tona papa. I te taunga iho ko tona ahua e
whakahemohemo ana ko te rerenga atu o
tona papa wahaia ana ki te kainga otira he roa
tona takotoranga i runga i te hemo hoki ake
ana tamaiti nei ko te ao marama nei otira ki-
hai i roa tona oranga i tenei ao hoki atu ana
ano ia ki te ao o te pouri o tona tinana.

Ko nga tau o te tamaiti nei ka 14 ka uru
nei ia ki roto i te tuawhiowhio e 2 tau i muri
iho katahi ka tino tangohia atu tona wairua
ki tona okiokinga ara ko te wahi i ki ai a te
Karaiti ki ana akonga ka haere ahau ki te taka
i tetahi wahi hei tukunga ake mo te hunga e
aroha ana ki a au. Ko te ingoa o tona papa
ko Hori Waikari.  

Heoi ko te tangata e u ana ki a te Kariti e
kore ia e kite i te mate ake ake engari ka
whiwhi ki te oranga tonutanga.

Te Araroa,

Hune 18, 1904

KUA HOKI ANO KI TE MAORITANGA.

EHARA i a matou enei korero e whai ake
nei, engari he mea tango mai no te
nupepa pakeha ara no te Observer, Akara-
na. I mea taua nupepa: I te mea ko Ta
Wiremu Matini te kai whakawa tumuaki o
Niu Tireni, i a raua e noho ana ki Akarana,
ka whakatupuria e tana wahine tetahi kotiro
Maori hei tamaiti whangai mana, a i mauria
hoki taua tamaiti ki Ingarangi. I tukua
tenei kotiro ki nga tino kura nunui. I tona
hokinga mai ki Niu Tireni e toru nga reo i
mohio i tenei kotiro Maori, i rite hoki tona
ahua me ana tikanga katoa ki ta te tino wahine
pakeha. I marena ia ki tetahi tino rangatira
o Hauraki ko Nikorima Poutotara te ingoa, a
i te rangatira o tana tane i tona pai ake hoki i
whakanuia tenei wahine e nga pakeha o
Hauraki me o Akarana. He reo reka ki te
waiata na konei i whaia ai te wahine a
Nikorima  e te pakeha kia waiata i nga po
waiata. Nawai ra ka puta mai te whakaaro
ki te wahine nei kia hoki ano ia ki nga tika-
nga hakurara a tona iwi. Ko tona mataura-
nga ki nga tikanga pakeha i pama noatanga
ki waho o te kiri. I mutu haere tona hiahia
ki nga tikanga pakeha nawai ra kua kore ra-
wa e whakapiri ki te pakeha, ka whakarerea
hoki e ia te tikanga whakakahu a te pakeha,
ka mau ki nga potae o te tane, ki nga tiakete
ki nga panekoti wherowhero, e tino pirangitia
nei e te wahine Maori. Nawai ra kua rite
tonu tona ahua ki nga wahine kahore nei i
whakaakona ki nga tikanga pakeha, heoi ano
e mohiotia ai he wahine tino matau ia ma te
ohorere o tana korero pakehatanga, te pai o
tona reo. He tokomaha nga Maori penei me
te wahine a Nikorima, e hoki ana ano ki nga
tikanga a o ratou tupuna. He tokomaha nga 
tamariki tane e tae ana ki nga kareti, otira
hoki ana ki o ratou kainga noho mangere ai.
I tino inu te wahine a Nikorima i nga wai
reka o te matauranga pakeha, otira whakare-
rea iho e ia hoki ana ano ia ki nga tikanga o
te kainga maori. E kitea ana tenei wahine i
nga tiriti o Akarana, otira e kore rawa e mo.
hiotia he nui ake tona matau i tote tokomaha.
o te pakeha e popoke nei ki Kuini Tiriti.

[Kaore matou i te whakaae ki enei korero
katoa, ahakoa he tika ano pea. He aha ra
hoki te take e hoki nei ki te weriweritanga
nga wahine pakeha ka mano nei nga tau i
noho ai i roto i te matauranga? Kahore ra^
wa i teitei te takanga iho o te wahine Maori
tona ko te pakeha he tino teitei tona takanga
ki raro,—ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA

RUHIA ME TIAPANI.

ITE pakanga ki Telesze i Manakuria ka
hinga he parekura nui o te Ruhia; e kiia
ana kei waenganui i te 10, 000 me te 15, 000 o
te Ruhia i mate, i taotu, i mau herehere; i wha-
ti whakarihariha te Ruhia mahue iho nga pu
nga kai nga paura. Kore rawa te Tia pani i
hoki whakamuri. Ko te tino take i mate ai
te Rahia he tika no te pupuhi a nga purepo,
he karu hoki no nga toa o te Tiapani ki te ko-
hikohi i nga apiha o te Ruhia. I piki o ratou
toa ki nga pukepuke heoi ano ta ratou mahi
he tango i nga apiha o te hoa riri a nawai ra
ka tata tonu te ngaro o nga apiha o te Ruhia.

I tonoa e Atamira Toko etahi o ana kaipuke
ki te poapoa i nga kaipuke o Ruhia i Poota
Aata kia puta ki waho. I te putanga ka ko-
kiritia e te Tiapani i te huna no te kitenga o
te Ruhia ka hoki, i te kuiti o te ngutu o te
wahapu i te heke o te tai ka tau i waho i raro
i nga pa, katahi ka kokiritia ano e nga poti to-
pito o Toko, pakaru iho etahi o nga kaipuke
o Ruhia kotahi te mea i totohu ko te Peres-
viet e 750 nga tangata i mate. I kitea te tino
toa o tetahi poti topito, i tae rawa ki roto tonu
i nga kaipuke o te Ruhia" katahi ka taiparatia
otira i honea, hoki ana ki te matua.

Kotahi te manuao o Tiapani i pakaru i te
maina no te nui o te kohu i haere ke ai ki te
wahi i reira nga maina.

Kei te whawhai tonu i nga wiki katoa, ko
te Tiapani kei te whakaeke tonu i nga pa o te
Ruhia kei te a haere hoki i te Ruhia ki te
tuawhenua o Manakuria. Kua tata te Tia-
pani kei Ripanga he pa nui no te Ruhia. Ki
te horo tenei pa ka hoki te Ruhia ki Mukute-
ne, ki te horo a Mukutene ka heke ki Hapini
ko te pa nui rawa tenei, ko te pa whakamu-
tunga o Ruhia. Tino nui atu te toa o te
Tiapani, ko Tianara Kuroki raua ko Tianara
Oku e a haere nei i te Ruhia. He maha
nga parekura e hinga ana o tetahi taha o te-
tahi taha, engari no te Ruhia te nuinga, ko
te tikanga ia ko Tiapani e nui te hinganga ko
te taha whakaeke hoki. Kua riro i te Tiapa-
ni nga huarahi.

Ko Poota Aara kei te karapoti tonutia e
te Tiapani, kei te kutia kei te kopania a e
kore hoki he oranga no te mea ka tukua e te
Ruhia mana ano ia e whakaora. Kei te
whakatata tonu te Tiapani kei te tango i nga
pa i runga i nga maunga hei tauranga mo nga
purepo kia hangai ai te pupuhi ki roto i te
pa. He maha nga whawhaitanga i hinga ai
tetahi taha otira kaore he hokinga o te Tia-
pani. Mehemea ki te waiho noa a Poota
Aata ma te mate kai e patu, kua kore hoki
he huarahi kai atu. Ki te whakaaro tera te
Ruhia e whai kia ora o ratou manuao ara me
oma ki nga wahapu o era atu iwi. Heoi ko
Toko kei waho tonu e whakamokamoka ana.
Ka mate a Ruhia, ka pari te ihu, apopo nga-
ro ai te haunga ahi i te Rawhiti.

RONGOMAITAWHITI

Kua mate a KurutiA, tumuaki o te Poa. I
mate ki Iuropi.

E ai te rongo e haere mai ana a Rore
Rapata ratou ko tana wahine me tana
tamahine, a tera tau, kia kite i Niu Tireni
ara i ona wahi ataahua.

I te purei whutupoorotanga o nga Tamari-
ki o Te Aute ki te Kareti nui o Poihakena,
hinga ana ratou, e 6 ratou paina e 6 tera
taha. I to ratou pureitanga ki tetahi kura e
29 a ratou e 3 ano a tera taha. E whitu o
ratou pureitanga, kotahi ano to ratou pureita-
nga i mate ai ratou.

TE PAREMETE.

KEI te whakahaere ano a Te Hetana i tana
Pire Waipiro i hinga nei i tera tau engari
kua whakangawaritia iho.

Na Meiha, mema o Taranaki, te pire kia
riro ma te Iwi Maori ano e pooti i te pootita-
nga mema, to ratou hiahia kia katia te inu
waipiro i a ratou, wahine, tane, kia inu tonu
ranei ratou i te waipiro.

Kei te whakahaerea te Pire Reiti whenua
Maori a te Kawanatanga. Ko nga whenua
e meinga ana kia reititia ko nga whenua ka-
toa i hokona mai i Hikitia mai ranei i te Ka-
rauna, i te pakeha i te Maori ano ranei; ko nga
whenua i reititia i mua a kua hoki mai ki ta
Maori; ko nga whenua hoki i whakaritea e te
Kawana i roto i tona Kaunihera. Ki te kore
e ahei nga Maori ki te utu reiti ka meinga ma
nga Kaunihera Whenua e whakahaere nga
whenua o nga Maori.

He nui nga kupu whakahe a nga mema mo
te kore tikanga o nga Kaunihera Whenua, ka
ma ha nei nga tau i tu ai kahore ano kia kitea
he painga. I mea etahi mema kia turakina te-
nei ture.

I puta nga kupu a nga mema mo te kaha
rawa o nga mahi tohunga i waenganui i te iwi
Maori. I whaka"wareware te whakahoki a
Timi Kara.

 KUPU WHAKAMARAMA.

HE WHAKAHOKI

KI " TE KARERE A MAHURU."

ETE KUPU whakamarama utaina atu
ki runga ki to manu ki a Te Wharau-
roa hei nohoanga iho mou nga toru kupu na
hei apiti atu mau ki nga take e toru a " Te
Karere a Mahuru" o Ngatiapa, e mau nei i
to manu o Hune nei No. 76.

E taku potiki e te " Karere a Mahuru,"
Ngatiapa, ko au tetahi o nga koroua i kara-
nga mai nei koe na to karanga koia i mara-
nga ake ai.

Mo to take I. Kei te pai ehara hoki tau i
te a atu i te Ture kua tu nei mo tatou engari

he titiro nau ki nga powhiwhiwhi mehemea
he a atu nau ina tetahi kupu. Ei! e hara-
mai ana te kai e aia atu ana.

Take II. Mo nga rongo taumaha o te
mate o to tatou Pirimia. Ko au tetahi otira
me whakaputa ake e au tetahi wahi o taku
tangi ki to tatou Pirimia me to tatou Kawa-
na, ka hoki nei, me to tatou Minita Maori.

I nga ra i mua tata ake o te matenga o to
tatou Rangatira atawhai o Kuini Wikitoria,
ka puta tana kupu oha ki tenei Kawanatanga
o to tatou motu, " Kia aroha, kia atawhai, ki
toku Iwi Maori, me whakamutu te hoko i o
ratou whenua." Hangai tonu tenei ohaki ki
te tuunga o Rore Ranapare hei Kawana mo
tatou me te Pirimia me te Minita Maori, he
uaua rawa ta ratou mahi, ko o ratou hoa ko
etahi o ratou Mema Maori. I te tau 1902 ka
tino tu te Ture Kaunihera. I te mea kua tu
nei te ture, marama tonu nga kupu poroporo-
aki a te Kawana i mua o tona hokinga. Kua
panuitia na ana kupu o ia hui o ia hui.
Kati koi ana tonu ko te kaha o to tatou Piri-
mia ki te huke i te pararakau i te parahoro i
te parahua a ka kitea e ia te kopura o te ora
i whakahokia ra i te tau 1840. Ka whaka-
hokia ano tenei e ia ki reira. Kati ake aku
kupu tangi, kei roto i au te rawakatanga.

Take HI. "Ki tau mahara mehemea kei
te karakia ki a Te Karaiti i runga i te ngakau
aroha whakapono pu."

E taku potiki koia ra ko te u tonu o te
ngakau aroha ki a ia ko ia hoki kua aroha ki
a tatou, i runga ano hoki i te ngakau whaka-
pono ki a ia, me te pumau tonu tatou ki a
ia, me te inoi tonu ki a ia i runga i tona
Ingoa, a mana tonu e whakamana mai (Hoa-
ni. 14, 13' I4)  Ki te aroha tatou ki a Ia
kia mau tonu ki ana ture (ra 15), ka inoi tona

hoki Ia mo tatou (ra 16). Kua ara nei Ia i ta
mate kei te ringa matau o tona 'Matua e
kei te inoi tonu ia mo tatou (Roma. 8: 34)-
Ko tona Wairua Tapu ano hoki aue rawa ia-
na inoi mo tatou (ra 26). Waihoki ko tatou
kia pupuri tonu i ana kupu (Hoani 8: 31).

I patai koe, " He aha te he o taku hahi o
te Ringatu?" I te mea nau i aroha nau i
whakaaro he patai ahua whakawareware pea
tenei nau, ina hoki kei te kataina to patai e
nga tamariki. He mamae ra te he o te
Ringatu i te tataramoa i te kooti a i te mea
e ngau ana te mamae ka aroha noa ai? Hua
atu ka aue, ka ngetengete, ka ngunguru,
ko te reo hoki tena o te mamae, hoatu kapea
ki te ngira. Tena pea ia kua hou rawa te tu
ki roto. Kati ra me haere atu ki te whare i
te tino Rata, ko te tohu o te whare kei He
koe, " Kawenata Hou" (Maoka 9: 43)- Koi
ana nga tino rongoa, koia ano tena to tatou
tino Rata e tohutohu mai na a tae rawa ki
te rarangi whakamutunga, " Kia whai tote i
i roto i a koutou."

E taku potiki katahi au ka kite iho he ingoa
hahi ia nou te Ringatu. Kati me whai tonu
atu he kupu maku ma te Ariki ano e korero
mai ki a taua. " Whakarongo atu" (2 Kori-
niti 6: 17, 18). ana kei te karanga tonu mai
ia ki a tatou kia haere atu (Matiu u: 28-30),
ana e kore e panga e ia ki waho (Hoani 6; 37)'
Kati puta mai ki waho o tena ingoa, he ingoa
tonu to to taua nei Hahi no te 43 o nga tau
o to tatou Ariki i huaina ai ki Anatioka (Ma-
hi 11: 26), e karangatia nei ko te Hahi Karai-
tiana, "Te Hahi Tapu puta noa i te ao,"
(Whakapono o nga Apotoro). Kati ra puta
mai ki waho o te hahi Ringatu. I kona ra-
wa au e whakarongo atu ana, i mahue etahi
kupu o te inoi poto, a to tatou Ariki i ako iho
nei hei inoi ma tatou. " Whakarongo atu "
(Matiu 6: 9-13) ana e ako maina, "Kia
penei ta koutou inoi." Whakarerea ake e te
hahi Ringatu na etahi kupu, hou ke, puehu
ke wawara ke noa atu hei taami i a te Ariki
kupu tapu i ako iho ai. Na konei ra e taku
potiki i whakaoho, na te kupu o te panui e
mea nei, " O nga ture mo tatou a nga ra e
heke mai nei." Ture tangata me te tikanga
o to patai. E i! ko te ture tino tapu rawa te-
nei. Kati ra mau ano hoki e hura he kupu
hei whakaoho i o tatou ngakau, kia anga te
whakaaro ki te titiro ki te taunahatanga o te
ra whakamataku rawa e heke iho hei.

Mo tenei e ki nei koe," Kaua hei taunu atu
ki era hahi, ki te Momona ki te Pikopo." Ka
tika tenei kaua taua nei tahi hei taunu atu

TE PIPIWHARAUROA

kei te kite tonu iho hoki a Hohepa Mete ki
ta te Atua i mua e ki ra a Te Karaiti, " A
te Atua i hono ai" (Matui 19: 6). Kotahi
tonu te wahine ma te taana me tera kupu
tapu (i Kori. 7 : 2) • Kei te panui tonu a
Hohepa Mete kia tai ngahuru he wahine ma
te tangata, ki te kore e whakaae nga wahine
tokoiwa pea kia marena kia tingahuru ka
whakamatea. E wai ra? E te Atua pea?
E wai ranei. He whakahoki tenei " anake."
E kiia ana hoki e ia kia pera me nga wahine
a Horomona kia 1000. Ka kite taua e taku
potiki kahore a te Atua whakahau kia 1000
he wahine ma te tangata.

No te hae o nga wahine a Horomona ki a
ia ka tahuri ia ki te hanga whakamarie mo a
ratou hae ki a ia, ana ka riria ia e te Atua
(Kingi, ii; iiii), ki ta taua nei hoki e kite
nei kotahi tonu te iriiringa (Epeha 4: 5)'
Ko tera anake i whakahaua ra e te Ariki
(Matiu 28: 19). Ki a ia taki ngahuru ruma-
kanga ki ro wai, taki ngahuru hoki takaha-
nga. I puta ano tana panui i te 190 Oke-
topa 1887, ka tae a te Karaiti ki Hiona i Uta.
He karanga naana kia hui ki reira te hahi ta-
pu. Me tetahi panui ano i mua atu i mea te-
ra poropiti hei te 10 o Maehe 1876 ka ara
nga tupapaku o Parihaka, ka hoki nga whe-
nua o nga Maori ki a ratou, engari kei te pa-
nui tonu ano inaianei. Inakoa he panui ano
tenei na Taui kei Amerika ano. Ko ta te
Karaiti panui ia e kitea iho nei e taua, e pe-
nei ana " Otiia kahore tetahi tangata e matau
ki taua ra, ki taua haora kahore nga anahera
o te rangi, kahore te Tama ko te Matua ana-
ke." (Maaka 13: 32)  I mua tata ake o tona
kakenga i whakahokia e ia te patai a ana
akonga, " E kore e riro i a koutou te mohio
ki nga wa, ki nga taima, kua waiho e te
Matua mana ake te tikanga." (Mahi i: 7)-
Koia nei ke ta Te Karaiti. panui ki te ao
katoa. Mo te hahi Pikopo. Waiho ma
Nga, kuru Pene Haare tona hahi e taunu, ina-
hoki ki ta taua nei whakarongo ko te reo
tuatahi tonu tenei o te Atua i korero ai a
rongo ana te 600, 000 o Iharaira i te reo Atua,
" Ko Ihowa Ahau ko tou Atua" " Aua etahi
Atua ke atu mou." " Kei hanga koe i te wha-
kapakoko mou." " Kei koropiko koe ki ena
mea." (Ekoruhe 20; 2-15). E ki ana a
Ngakuru i ripekatia a Pita ki Roma. Koi
ara ano e iri ra i roto i te whare karakia o
Ngakuru. Ei! ehara ia he Pita rakau. Ka
mutu hoki ia te tokonui o te waewae ka tau i
te momimommga a nga ngutu o tai o te kuia
o tai o te koroua o nga mano tau ka maha

nei. Ina ke ia a Pita tangata Apotoro e
whakaara na i a Koroniria " E tu ki runga he
tangata ano hoki ahau" (Mahi 10 26). I tu-
hituhia ano hoki e Pita tangata Apotoro a te
Karaiti tana pukapuka i Papurona ki nga
konene e noho marara ana. E mea ana ia
ki a ratou kia kaua rawa e karakia ki nga
whakapakoko. " Kati hoki ma tatou ko te
wahi o tatou oranga kua pahemo nei, hei ma-
hinga ma a tatou i nga karakia whakarihariha
ki nga whakapakoko." (i Pita 4; 3)' Kati e
te Karere kei te pai kaua taua nei hei taunu
atu i era hahi i era poropiti, waiho atu ma
ratou a ratou taunu atu ki nga kupu tapu a
te Atua. Tetahi ma nga kupu ano i puta nei
i a ratou kahore nei i rite ma ena ratou e
taunu atu. Kua puta mai tetahi rongo o
mona inaianei ka rarua nga tangata o Ame-
rika i whakarongo ra ki te reo o Taui raua ko
Hohepa Mete i a ratou moni kei te kata nga
mea whai whakaaro o Amerika e titiro tonu
nei ki ta te Karaiti panui, e ki nei " Ka taea e
te tangata te ki ko Te Karaiti ahau." (Matiu
24; 5)' otira i pumua te titiro a nga tangata
whai whakaaro ki tenei kupu, " Mei taea."
(Maka 13: 22). Ka ki nga tangata whaka-
aro o Amerika, ana kaore i taea, me ratou
hoki kaore i rarua, ko koutou anake i taea i
rarua hoki i a koutou moni.

Kati e taku potiki e " Te Karere a Mahu-
ru," Ngatiapa, ko he hea kupu ra o a taua nei
ui uinga ki a taua nei ano hei whakahenga
mai ma te tangata? Ki te rongo koe e wha-
kahe ana me ki atu, " Kaua hei whakahe kia
maua engari me whakahe ki nga upoko me
nga rarangi kua tuhia na." Ki te tohe me
ki atu kia tikina te toopu o Koraha i Mana-
hune ka whakatu ai ki waenganui o Hehaa
ka whakatakoto ai i te pukapuka whakatau-
nga o a taua nei muinga ma Tamati Ririmu
e patai a ma te kai whakatau ano e panui.
" Ko ahau te Huarahi, te Pono, me te Ora, e
kore rawa tetahi tangata e haere ake ki te
Matua ki te kahore Ahau." (Hoani 14: 6).
Ki te tohe ano e koe te tangata kawea atu ki
waenganui o Kaupapa-haaro o Takerehaia
ka whakatu ai i te teepu i a Tipokoruatiti ka
whakatakoto ai i te pukapuka o te whakatau-
nga whakamutunga a ma taua kai whakatau
ra ano e panui. (Whakakitenga 22: 18-19)
Kati kaua taua e tapiri atu i Taana, kaua
ano hoki e tangohia he kupu i tana pukapuka
a ka hoatu ko ta taua nei ki te taha, koi rarua
taua nei,

E taku potiki tera ano au e karanga atu i
a koe kia tae mai ki Waiapu nei kei konei te-

 KUPU WHAKAMARAMA.

tahi taru kino he huna kai he patu tangata a
mau pea e ngaro ai tenei taru kino.

Hei kona ra, ma to te Atua atawhai tatou.
tahi e tiaki.

Na to matua aroha,

na MOHI TUREI.

NGA HANGA A TE MOMONA.
KO TONA HUNGAWAI TANA WAHINE.

Wahingitana, Unaititi Teiti, Amerika,
Maehe 23, 1904.

IRUNGA i nga muinga kitea ana he tino
tikanga na te Momona te moe i te wha-
nau kotahi. I te muinga a te komiti o te
Paremete i a Anaru Jansen kaituhituhi o
nga korero o te Hahi Momona ka mea tetahi
o te komiti:—

(' Na e hoa ma, e rongo koutou aianei i te-
tahi korero whakamiharo. Tokotoru nga
wahine a Jansen I moe ia i te tuakana i te
teina, a no muri mai ka moe hoki i te whaea
o ona wahine ara i tona hungawai." I wha-
kaae a Jansen ki tenei, i mea hoki ia heoi ano
te huarahi e ngawari ai te hungawai me ma-
rena. I mea ano ia ko Pirikamu Ianga te
tangata tuatahi ki te moe i te whanau kotahi.
I a Pirikamu Ianga ano e tamariki ana ka
mohio ia ki etahi wahine tokorua, ke tuaka-
na he teina, he mahanga hoki. Na te Atua
te kupu ki a ia kia tangohia e ia tetahi o aua
wahine mana, na tonoa ana e Pirikamu kia ma-
rena ki a ia. I whakaae te wahine engari no te
ata mo te marena ka mataku te wahine, ka
tohea e ia ko tona teina e haere hei wahine
ma Pirikamu. Otira i kitea e te poropiti te.
nei maminga na hereheretia ana e ia te wahi
ne nei ma nga tau maha no muri mai ka
marena ia ki te mea i hiahiatia e ia.

I te hoha pea o Louis Newman. o Uta, ka
whakarereketia e ia te ahua o te marena. I ma-
rena ia ki tetahi wahine raua ko tana tama^
iti. Muri tata mai ka marena ano te tahi
kaumatua o te Hahi Momona ki tetahi wahi-
ne raua ko tana tamaiti.

I marena tetahi pihopa Momona ki nga
wahine tokoono, he tuakana he teina, he
tuakana he teina. E toru ona marenatanga
engari tokorua wahine i te marenatanga ko-
tahi he tuakana he teina.

Ko enei nga tino Momona i marena ki te

tuakana ki te teina:—

Pirikamu Ianga, he tuakana he teina.

Anaru Jansen, kai tuhituhi o te hahi, he
tuakana he teina.

Lorenzo Snow, tumuaki, he tuakana he
teina.

Hohepa F. Mete, tumuaki o te hahi, he
tuakana he teina.

Hori Teasdale (, apotoro, he tuakana he
teina.

Angus M Cannon, tumuaki, no te whanau
kotahi.

Pihopa Johnston, tokorima, he tuakana he
teina.

Tipene Moat, tokotoru no te whanau ko-
tahi.

Wiremu Maughan, tokoono no te whanau
kotahi.

Emanuera Bayley tokotoru no te whanau
kotahi.

Hori Stanger tokotoru no te whanau ko

tahi.

Alma Merrill, tama a te apotoro, tokorua
he tuakana he teina.

Ole Berg, he tuakana he teina.
S R Parkinson, he tuakana he teina.
Hiram Watson, he tuakana he teina. I
whanau he mahanga ma te tuakana he taane
e wha ra i muri mai ka whanau he maha-
nga ma te teina he wahine.

[He tino pono enei korero he mea whaka-
maori mai i nga nupepa pakeha.—ETITA.]

RONGO-MAI-TATA.

No te 29 o nga ra o mei a Ropere Tahuri i
whakapangia ai hei rikona. Kei Taranaki
raua ko Peneti e mahi ana.

He tokomaha nga tamariki tane o Ngati-
kahungunu kei Poihakena e haka ana, ko Wi
Tamihana to ratou pakeke. Haka ai ratou i
roto i tetahi purei tiata e kiia ana ko " Tapu."
Haka ai ano etahi o nga pakeha, he wahine
pakeha ki te poi ko nga kakahu i whakaritea
ki o te Maori.

I tino taikaha nga kupu a etahi nupepa
pakeha mo Wi Pere mo tana hapai i nga
mahi tohunga.

TE PIPIWHARAUROA

NGA TOHUNGA MAORI.

I MEA Te Whanganui Herara;—Ko
Wereta Tohunga, kei Paeroa, e tata
ana ki Patea, e tinihanga ana i nga Maori
whakapono noa o tenei takiwa. I tata pea
ki te 500 nga maori i huihui mai, i kitea ai
kei roto tonu i te pouritanga nga Maori o
enei ra e oke ana. I tae he mihinare Wete-
riana ki te karakia i nga akonga a te tohu-
nga, he tikanga kaore i tika ki te whakaaro a
te ngakau. Ko te whakaaro o nga apotoro
he whakapohehe i nga whakaaro o nga ta

ngata, kia mahara he mana nui to ratou. I
nga apotoro e mirimiri ana ka matakitaki ano
nga minita na tetahi minita i whakapuaki te
Manakitanga, i whakapiria ai te whakapono
ki te tikanga maori.

He haere tonu te mahi a Wereta ratou ko ana
apotoro, ki te whakapau kai ki te whakapau
hoki i nga moni a nga tangata e whakapono
ana ki a ratou, hei utu i o ratou haerenga no
te mea he iwi atawhai te Maori. Na tetahi
rangatira o Rangitikei he maha nga tana'pa-
raoa e 20 e 30 ranei nga pooha titi, na etahi
atu tangata he kai ano. Ka tukua enei mea
hei tautoko i a Wereta ko o ratou whanaunga
rawakore ka waiho kia mate kai ana, heoi
ano te kai i etahi wa he taewa anake. E kiia
ana ^150 te moni a nga tangata o Putiki i
pau i te whangainga i te ope a Wereta.

Ko nga minita o te Rongo Pai i Paeroa
kaore i whai kupu i whakahe ranei, no te mea
ki ta ratou whakaaro kaore e tika.

I tuhituhi tetahi pakeha o Raukokore, ko
W M Swinton te ingoa, ki te Opotiki Guar-
dian, i mea : Kua kaha rawa nga mahi to-
hunga i waenganui i Te Kaha me Waiapu, e
mea ana au kia takahia tena mahi e nga ta-
ngata whai mana. Kua heke iho te whakapo-
no o te Maori i to nga tau e 20 kua pahure
nei. I whakaeaea tetahi kaumatua raua ko
tana wahine mo te makutu a peia ana ki te
ngahere ki reira mate atu ai i te hiakai.

[E kiia ana i te hui i Pariroa i whakapa-
ngia tetahi minita o te Hahi o Ingarangi hei
" apotoro." E kore e hohoro to matou wha-
kapono ki tenei korero, ki te ki ia a te tangata
he tika tonu. Tera tenei korero e uiuia
Tawai ai a Wereta i a matou mo te kauwhau
mo te moni, otira ko ia te he. I na koa i
tono ia ki nga tangata e whakapono ana ki a
ia kia tahuna ki te ahi a ratou taonga nga
patu pounamu, me era atu mea ki te kore
me hoatu ki a ia no te mea ki te tohu tonu
ratou i enei taonga ka mau tonu o ratou
mate—ETITA.]

HUI A TE HAHI KI MAKETU.

PEPUERE 18, 1904.
WHAI"KORERO A TE PIHOPA.

E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te
iwi, Tena koutou.

TE mahi a te Hui o te Hahi Maori, he
hurihuri i nga mea e tupu pai ai te ma-
hi a te Hahi i roto i te iwi Maori; nga kai-
mahi hoki o tenei, ko te tangata Maori. I
mua, i te kuwaretanga o te tangata Maori, he
pakeha nga kai"whakaako. Inaianei kua to-
komaha nga Minita Maori, otira kua korohe-
ke etahi o ratou, i kore ai e kaha te mahi.
Koia i tika ai kia whai"whakaaro nga tangata
o te Hahi kia tukua he taitamariki ki te Kura
i Te Raukahikatea, kia whakaakona ai hei

whakakapi i te tunga o nga kaumatua ka tata
nei te ngaro atu.

I enei tau ka mahue ake nei, e puta mai
ana i Ingarani he moni hei awhina i te Hahi
Maori. I te mutunga o te tau 1902 kua kore
he moni e puta mai i reira, kua waiho hoki
ma te Hahi i Niu Tireni nei ona ake mate e
whakaaro. I haere mai tenei ahau i Akara-
na, i te Hinota Nui o te Hahi. Tetahi tino
take korero i taua Hinota, ko te whakakaha
i te taha Maori o te Hahi. I tika ai te ki,
"he whakakaha," ehara i te mea ma te taha
Pakeha anake e whakaaro, engari ma raua
tahi ko te taha Maori; kia puta hoki te uaua
o te taha Maori ka kakama ai te taha Pakeha
ki te whakakaha.

Te ora o te Hahi, ka kitea ki te ahua o nga
mahi. I mua, i te mea katahi te iwi Maori
ka tahuri mai ki te Whakapono, nui atu te
ngahau o nga mahi katoa; kiki ana nga
whare-karakia; e ngakau-nui ana te tini o
te tangata ki te kura; me te ata noho ano te
katoa. Inaianei kua rere ke te ahua. He
maha nga kainga e hapa ana i te Whare-
karakia. Hei te wa o te karakia ka kitea te
ngakau-kore o te tangata, me te nui haere
ano nga mahi tutu. Tetahi tino take o te he
ko te takahi a te tangata i te marena; ina
hoki he tokomaha inaianei kua oti te ma-
rena, muri iho kua mawehe. Wareware tonu
iho ta te Atua ture kia pumau tonu raua ki a
raua, kia riro hoki te tokorua hei kikokiko
kotahi. Ta te Atua i whakarite ai hei tao-
nga mo te tangata, whakaputaia  ketia ana
hei raruraru. Kaua nga matua e porangi ki
te whakarare i te marena mo nga tamariki i

te mea kahore ano aua tamariki kia ahua
pakeke. Kaua hoki e marenatia i te mea
kahore ano i mohiotia to raua pai ki a raua,
ko tetahi tino take nei hoki tenei i hohoro ai
te mawehe tetahi i tetahi.

Tetahi mahi nui ma te Hahi he whakaaho-
ia mai i te hunga kua kotiti ke. He toko-
maha i tenei takiwa e kiia nei he Ringatu.
Tetahi mea e tahuri mai ai te Ringatu, ko
nga tikanga pai o te whakapono ki a Te
Karaiti kia kitea nuitia ki nga tangata o te
Hahi. Tena ki te tirohia mai e nga tangata
o waho ko nga mahi tutu e hua ana i roto i a
tatou, e kore rawa ratou e anga mai. Heoi
ano te mea e puta ai i a tatou nga hua pai,
ko tatou kia u ki roto ki a Te Karaiti. Kua
homai hoki e ia ana Hakarameta hei mea
whai kaha ai, e whai manawa ai o tatou wai-
rua, e taea ai hoki e tatou nga mahi katoa
kua rite mai nei i a ia hei mahi mu tatou.

NGA MOTINI I WHAKAAETIA.

Kia puta he whakaaro ma nga tangata o te
Hahi o tenei Atirikonatanga ki te tuku i nga
taitamariki ki Te Raukahikatea, kura ai mo
nga mahi a te Atua.

Kia tu te Hui o te Hahi Maori o tenei Ta-
kiwa a te tau e haere mai nei ki te Pariha o
Te Kaha.

Kia puta te uaua o nga tangata katoa o te
Hahi, o nga minita, o te iwi hoki, ki te wha-
kakaha i nga mahi ate Hahi i roto o "tene
takiwa.

He ki na tenei Hui kia kaha nga tangata
o tenei Atirikonatanga ki te hanga whare-
karakia i nga wahi katoa e hapa ana.

He patai na Rev W T Periha ki te Timuaki:—

Me pehea te ahu ao nga tamariki o te Ringa-
tu, e homai ana kia iriiria e te Minita Mihi-
nare: kei te matenga hoki, kaore rawa e ho-
mai kia nehua e te minita?

Whakahoki a te Tumuaki:—

Ko nga tamariki a te Ringatu, e kore e
tika kia iriiria i te mea kihai "i marama te
whakaaro o nga matua kia whakatupuria ake
aua tamariki i runga i nga tikanga a te Hahi
hei tamariki ma te Atua, he mea tuku ano
na raua ki etahi o nga tangata tango Hapa,
ko ratou hei Matuaatua, hei homai i nga
tamariki pera ki te iriiri. Mehemea e peratia
ana e kore e puritia ketia ina mate kei nehua
ki ta te Hahi nehu i ona tupapaku.

Me patai ano na Rev H Pahewa ki te Tumuaki:—

Mehemea kei te pai kia karakiatia te
Karakia " Ritani," me te Karakia hoki mo te
" Riringa," i te Ra tuatahi o Reneti i te kara.
kia o. te po ki te whare-karakia o Te Kaha?

Whakahoki a te Pihopa;—

Te Karakia e kia nei ko te ''' Riringa," kua
whakaritea hei te mutunga iho o te Karakia
o te Ata; otira ki te kore rawa he karakia o
te Ata, e kore e whakahengia te Ritani
me te Riringa ki te karakiatia i to te Ahiahi
karakia.

Kia puta he whakaaro ma te Pihopa, ki te
Komiti o te whare kura Kotiro Maori o " Wi-
kitoria" i Akarana, mehemea e taea ana e
taua Komiti te whakakore i ta ratou ture mo
te nui rawa o nga kakahu o nga kotiro e
haere ana ki taua kura.

[Ko Te Aute ano tetahi kura kua taumaha rawa te
utu mo nga kakahu, kua whai hoki nga tamariki ki
nga kakahu utu nui. Apiti atu ki nga kakahu ko te
utu o nga pukapuka. Apopo e kore nga tamariki a
nga tangata rawakore e ahei te haere ki Te Aute, aha-
koa he nui to ratou matauranga.—ETITA.]

Kia whakaputanga he pukapuka i te reo
Maori mo nga korero o te Hahi—tae mai ki
te Reformation Me tetahi, o Te " Refor
mation " ki naianei 2 vols. Hei pukapuka
whakamarama ki nga tangata o te Hahi.

[Kua oti tenei pukapuka te whakamaori kei te kareti o
Te Rau engari kaore ano kia taia. He whakaaro tika
rawa tenei no te mea he nui nga tangata e kuare ano
ki te tupunga mai o te Hahi o Ingarangi, e mea ana
etahi i puta mai i te Hahi Pikopo—ETITA.]

Kia kaha nga tangata katoa o te Hahi i ia
wahi, i ia wahi, ara kia kaua rawa e warewa-
re ki te whakaatu ki te Minita i nga nehunga
tupapaku, i nga marenatanga, e tae ai te
Minita ki te tirotiro, ki te karakia.

Kei wareware nga mema o tenei Hui ki te
pehi i te kai-waipiro.

He whakapai ta tenei Hui ki te Atua mo te
mahi a te Ropu Perehi Paipera, ka tutuki nei
te 100 tau o taua mahi. He mea tika kia
puta te inoi a nga tangata o te Hahi, kia
whakakahangia e te Atua te mahi e tuku nei
i te Kupu a te Atua ki nga iwi katoa o te ao.

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he akoranga ma
to Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ki te whakaatu mai tetahi minita ana e hiahia ana
he tukua noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 刀攀瘀⸀ 刀甀琀攀渀攀 琀攀 䄀椀栀甀Ⰰ 刀甀琀攀渀攀 琀攀 䄀爀愀栀椀Ⰰ 䠀攀洀椀 吀愀瀀攀欀愀Ⰰ ഀ䠀愀琀愀爀愀渀愀Ⰰ 倀椀渀攀 吀甀栀愀欀愀⸀