Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 76.

GISBORNE.

HUNE, 1904.

KOMIHANA RAHUI WAHI.

KOTAHI tekau nga ra i noho ai te Ko-
mihana Rahui Wahi ki Turanga nei
ki te uiui ki te tirotiro i nga wahi o tenei
takutai e tika ana kia panuitia. Tokowha te
Komihana, tokotoru nga pakeha, tokotahi te
Maori ko Tunuiarangi o Wairarapa, ko to
ratou tumuaki ko Te Peehi Mete, tumuaki
tawhito o nga kai-ruuri whenua, he pukore-
ro mo nga korero a te Maori. E mahi ana
tenei Komihana i raro i te ture i whakaotia e
te Paremete i tera tau ara kia rahuitia nga wa-
hi ataahua hei matakitaki ma te kanohi—nga
ngahere, nga pari, nga maunga, nga roto, nga
rere wai, nga toka, nga ana, nga urupa, nga
pa whawhai me era atu wahi e ingoa-nuitia
ana. He nui nga tangata o nga wahi katoa
o te ao e haere mai ana ki Niu Tireni i ia tau
i ia tau ki te matakitaki i nga hanga ataahua,
i nga wahi whakamiharo, o o tatou moutere.
E kiia ana e te pakeha ko Niu Tireni te whe-
nua whakamiharo atu i te ao. Kua whaka-
turia e te Kawanatanga he tari hei whakaha-
ere i nga take katoa e pa ana ki nga wahi
matakitaki o Niu Tireni. Nga wahi e whaia
ana e te pakeha kia kite ko Rotorua, ko Tau-
po, ko te Awa o Whanganui, ko Aorangi
Maunga, ko nga roto o Otakou, ko Rangiura,
ko nga awaawa moana o te tai"hauauru o te
Waipounamu, ko Otira ko Kawatiri, ko
Waikaremoana me te huhua o te wahi. Hei
tohu i enei tu wahi i hanga ai tenei ture, hei
tohu kei takakinotia e te tangata kei tahuta-;

huna ki te ahi. Kua kite au i etahi wahi
ataahua i tahuna e te tangata ki te ahi i runga
i te kore tikanga noa iho, i pakapaka ai i te
ahi te ngahere i roto i nga haora torutoru i
tata nei ki te 260 tau pea ta te Atua whakatu-
puranga. I whakatupuria e te Atua te rakau
hei tatai hei whakapaipai mo te whenua otira
e tahuna noatanga ana e te tangata.

Ko te mahi a tenei Komihana he titiro i
nga wahi e tika ana hei rahuitanga, e utua e
te Kawanatanga te moni e rite ana mo te
wahi e ahei hoki te Komihana ki te rahui i
ana wahi i hiahia ai, otira ko to ratou hiahia
ma te iwi kainga ano e tuku kia panuitia. Ko
nga whenua e rahuitia ka tau ki raro i te
mana o te Kawanatanga engari ehara i te
mea e whakamahia engari heoi ano ko te
whakatapu. Ki te kitea he koura he aha ra-
nei i aua whenua ka riro i te iwi kainga. Ko
te whiu mo nga tangata e takakino ana i nga
whenua rahui ^100 iti iho ranei. E rahuitia
ana nga whenua Kawanatanga, pakeha, Ma-
ori; ka 151000 eka o nga whenua pakeha, kua
rahuitia. Ko tetahi hiahia ano o te Komi-
hana ko te tuhituhi i nga korero o nga wahi e
rahuitia aua, o nga parekura, o nga rua
taniwha o nga aha ranei.

E tono ana matou ki te Iwi Maori
katoa, kia tautokona tenei Komihana me
tenei ture; tukua atu o tatou urupa a
tatou pua manu ranei ma te Ka wa-
natanga e tiaki e whakatapu, nga tatai o o
whenua mana e rahui. He mea pai kia hui-
hui i ia iwi i ia iwi, ka whakarite ai nga tatou
whenua hei tukunga kia rahuitia, ka ataiwha-
kotokoto ai hoki i nga korero o aua whenua
kia mate rawa ake ai nga kaumatua kua hia

to nga korero ki roto i nga pukapuka hei
titiro ma o tatou uri i muri i a tatou. E te
iwi kei ruarua te ngakau ki tenei ture, e tino
mohio ana matou he ture pai, heoi ano te he
i kitea e matou he porori rawa no tona o, ti-
nga. E tae te Komihana ki nga takiwa
katoa o Niu Tireni.

TE PIPIWHARAUROA.

TE TOHUNGA MAORI.

(He mea whakamaori mai enei korero no te Poverty
Bay Herald.)

KO tetahi taru kino tenei ka tipu kei
waenganui o te iwi Maori. E mate ai,
e ngaro ai tenei taru me tapahi i te putake, a,
mana noa e maroke. E kiia ana hoki e rite
tonu ana te tohunga ki te minita, na reira
waihotia ia kia kauwhau ana i ana whaka-
akoranga ki te hunga e whai ana i a ia.
Mehemea koia nei anake tana mahi e pai ana,
otira mehemea e pa ana ki te tinana tetahi
wahi e tika ana kia ata tirohia. He iwi
hohoro te Maori ki te whakapono noa ki nga
mea katoa, me tona awhi ano i aua mea,
ahakoa he mea teka. Te kehua, te wairua
kino, he mea e whakaponohia ana e te Maori,
ano he tinana o aua mea. E wehingia  ana te
tangata waka-kehua. I nga wa o mua he
rangatira, he tapu, he wehi, te ahua o te
tohungai enei ra e tohunga te tangata i runga
i ana mahi tinihanga ahakoa tangata kino.
Kua waiho inaianei ma nga whakarawenga,
ma nga mahi whanoke e whakatu hei tohunga
mahue ake nga tikanga tapu tika, o mua. I
miharo ahau i taku taenga ki te Tai"rawhiti,
ki te tini o te tangata e whai ana i te tohunga
tane, wahine, tamariki, me nga kaumatua
ano hoki. Ahakoa he iti te mate e haria ana
ki te tohunga ki tona " temepara." Ko nga
tangata e mahi ana, mahuetia ake nga mahi
ka haere ki nga poropiti. Ko te mate tino
nui kei te rohe o Waiapu i enei ra he rewha-
rewha (influenza) ko nga rongoa a nga tohu-
nga rereke noa atu i a Takuta Pomare i tohu-
tohu ai. I te tapu o te "temepara" ka unuunu-
hia nga hu. Ko te tohunga e tino whaka-
pono ana ki te wai matao hei rongoa. I kite
ahau i etahi tangata i hoki mai i te temepara
i hemo ki te kainga. Tetahi tino mea pouri
ki te haere ki te pa o Waipiro, e takoto ana
i tena whare he taitama 18 pea nga tau i hoki
mai i te Awanui. I te tirohanga atu mohio
tonu iho e kore e maha nga ra ka hemo. I
tetahi whare atu e takoto ana he kotiro, i te
ora tonu, i te kaha tonu i etahi wiki atu,
inaianei kua takoto kei runga whariki, e tatari
ana kite wa e moe ai nga kanohi (no tera
Paraire i hemo ai). Me te mea nei kua
pangia katoatia e te mate etahi o nga whanau
o te pa. Nga tupapaku katoa o Waipiro i te
wiki kotahi tokorima, tena ano etahi e whai i
muri i enei. Ki te penei tonu te hinga o te
tangata e kore e roa, kaore he morehu hei
karakiatanga ma te tohunga. Ko wai ma hei
peehi i tenei hanga kino? E mohio ana nga

pirihimana he mea tenei kei te mahia e te
Maori, heoi e kore e taea e ratou te whakapa
noa he take hei mea e whakawakia ai te
tohunga, e kore ano hoki etahi o nga Maori e
whaki i nga mahi he o te tohunga i to ratou
wehi i taua nanakia. Kahore ano kia tu noa
he taiapa arai atu i tenei mate e patu nei i to
ratou iwi a te Kotahitanga o Te Aute. Ka-
hore rawa a ratou motini whakahe i tenei
mahi huna tangata i ta ratou hui i tu ki Te
Arai. Na reira e Ngata, e Kohere, e Whe-
rehi, e Ngatai, me era atu katoa, whakapaua
o koutou whakaaro mo tenei mea. E taea e
koutou tenei mea te whakangaro, awhinatia
nga pirihimana kia mau tetahi, a, roa te kooti
e rapu tona whanuitanga. E kitea ana e
koutou te hua o nga mahi a te tohunga i te
Tairawhiti. Kaua hei wehi i nga kaumatua
e whakapono ana ki enei mahi, ko taua mea
nei e patu nei i to koutou iwi. Na katoa
tenei mahi, he aha kia whakaroaina. E kiia
koutou he tamariki kahore e mohio, otiia kia
pehea rawa to koutou matau, titiro e patu nei
i nga tinana i nga hinengaro, e huna nei i to
koutou iwi. Kaua e mea a taihoa ka kite te
maori i te he o enei mahi, kei tae rawa ake ki
taihoa kua taihoa to koutou iwi ki te po.
Whakaaria he utu ma te tangata e mau ai te-
tahi he o te tohunga hei mea e whakawakia ai.
Ki te penei a koutou mahi nui ke atu te pai i
a koutou korero noa iho i nga huihuinga e 40
o to koutou Kotahitanga.

RONGO MATE O NGATIPOROU.

IRUNGA i te ahua o nga korero i runga
ake nei, na tetahi pakeha i tae ki te takiwa
o Ngatiporou, he whakaputanga no te pouri
o tona ngakau mo te kino o te mahi a te to-
hunga maori. I tera tau ko Wereta te tohu-
nga i arumia e te tangata, i tenei tau ko Ka-
repa—tokorua enei tangata he aumangeo
katoa, he nanakia. I te rorirori o te tangata
hohoro tonu te whakapono ki a raua ma-
hi tinihanga. Ka nui te matemate o te
tangata o te takiwa o Ngatiporou aha-
koa kei reira te tohunga. Haere ai te
tangata ki te tohunga, i runga i te noho
teneti i te maku, i te unuunuhia o nga pu-
utu e te kupu a te tohunga ka kaha te mate,
katahi ka hoki mai ki te kainga hemohe-
mo ai. Tokorima o Waipiro tupapaku i te
wiki kotahi, he tane he wahine, he tungaane he
tuahine kua puta mai ano te rongo tokowaru
o Waiapu tupapaku. O nga kainga katoa o

HE KUPU WHAKAMARAMA

Ngatiporou ko Waipiro te kainga kaha atu ki
te tautoko i nga mahi tohunga maori. E ai
nga korero mai he rewharewha noa te mate i
hemo ai kotahi i taka i te hoiho. I
ueke atu pea i te hawhe o nga pakeha
o Turanga rei i pangia e te rewhare-
wha, otira kore rawa tetahi kotahi i mate.
Ehara tenei i te mate kino otira ki te kore
te tangata e tupato ki te haere i waho katahi
ka kino. Na konei te tangata i mate ai he
haerenga ki te tohunga mehemea i noho noa
i te kainga e kore e mate ahakoa kore rongoa.

Ki ta matou whakaaro ma nga kaunihera
marae e peehi nga mahi tohunga maori engari
te he he mataku no nga kaunihera he whaka-
pono hoki no etahi o ratou ano ki enei mahi
tino maminga. Kua tu ta matou pakanga ki
nga tohunga, heoi inaianei me noho puku pea,
tukua te tangata ma te mate e whakaako
mehemea ki te kore e whakarongo ki te kupu
tohutohu penei me etahi tangata e tuku nei i
a ratou tamariki kia mamae i tetahi mea e
hiahia nuitia ana e ratou, kia whai-mahara ai.
—ETITA o TE PIPIWHARAUROA.



NGA KAUNIHERA MARAE

O TE TAI-TOKERAU.

Ki TE PIPIWHARAUROA.

E MANU, tena koe! i te waenganui o
tenei hotoke makariri, tukua atu enei
korero ki ou marae e tae ai koe.

Kua tae mai a Maui Pomare ki nga rohe
o te Kaunihera o Wairoa Noota, kua rite i a
ia te wa hei hanga mo te whare hohipera mo
tenei kaunihera, ko te rahi o te waahi e rua
eka, ko te take tenei o tona tae iho. Tuarua,
ko te tirotiro marae, ano: No Mei 23, ka tae
maua ki Mangakahia, he whenua tino wae-
nganui tenei, tae tonu atu maua kaore i poto
nga tangata, no Mei 24, ka tirotirohia e ia
nga pa o aua iwi, e wha nga pa nunui, a ko te
taima i hoatu e Pomare hei hanga whare mo
etahi o aua iwi kotahi tau kei tenei marae i
noho nei maua te whare hui nui atu o te pito
whakarunga o Akarana. Kanui ano nga
whare papai o aua iwi he mea kani ano e
ratou nga papa. He nui te whaikorero a
Pomare mo te ora mo te katoa, me nga mahi
hoki a nga Kaunihera Marae, e wha hoki nga
kaunihera kei enei iwi: ko Hokianga ko
Tokerau ko Whangarei, me Wairoa. Heoi
ko Wairoa Kaunihera anake e tirotiro i a
ratou. No te Wenerei te 25 o Mei ka wehe

atu ia i a au ki Whangarei ki te tirotiro haere
i reira. Ko tetahi mea nui i tukua atu ki a
Pomare e nga kaumatua o taua whenua ko
tetahi kura mo a ratou tamariki; whakaaetia
ana e Pomare ko nga iwi o enei kainga e noho
ana etahi ki runga ki nga tikanga kuare a
nga tangata o te takiwa o Waikato, e haere
iho nei ki enei waahi kauwhau ai i a ratou
nei tikanga kuare. Ko aua tikanga he Pou-
kai, tetahi ko nga kara a Mahuta, taku titiro
he mahi whakararuraru noa iho, titiro hoki ko
etahi tangata o roto o te Kaunihera o Wha-
ngarei i whakakeke ki tona kaunihera, hame
netia ana ki te Ture nui, hinga iho taua
rangatira a Henare Pahoho o Whatitiri. He
penei ano tetahi take i roto i toku kaunihera
he whakakeke ki te tono utu a te komiti
marae, kotahi nei ano pauna, tena tukua atu
ana ki te Ture nui te utunga e ono rawa nga
pauna a taua nanakia i riro i tona whakahihi
ki te ture a te Komiti, he maha nga tangata e
whakahawea ana ki enei ture. Heoi nei ra,
kia ora tauai Hariru ano hoki.

Na to hoa i roto i te aroha nui,

na WAAKA TE HUIA.
Tiamana o te Kaunihera o Te Wairoa.

MATENGA O WI TAHATA.

KUA tae mai te reta a Hemi Whakarara he
whakaatu mai i te matenga o tetahi ranga-
tira o Ngatiporou, ko Wi Tanata tona ingoa,
e tata ana ki te ono tekau nga tau o taua ka-
umatua ka mate nei. He nui te tangi o Nga-
tiporou ki tenei o ona rangatira. He kauma-
tua matau a Wi Tanata mo nga tikanga Ka-
raipiture i kurangia hoki ia ki te Kareti i
Waerenga-a-Hika, ko ia tetahi o nga mangai
reimana o Ngatiporou he tangata matau ano
ia ki te whakairo ki te hanga whare maori.
I toa a Wi Tanata i roto i nga whawhai o
mua koia ia i whakaturia ai hei Kapene mo
nga hoia. I timata te whawhai a tenei kau-
matua ki Pukemaire i te riri a Taranaki i tae
mai nei te ope a te Wao raua ko te Wiwini,
i whawhai ano hoki ia i Waikaremoana, i Ma-
karetu i Ngatapa. Koia i puta ai te poro-
poroaki a ona iwi, Haere atu ra, Haere atu
ra, e te Nui, Haare atu te Pou herenga o te
ora.

TE PIPIWHARAUROA.

TURE REITI WHENUA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA! Kapai pea koe ki te tuku atu
i nga kupu ruarua e whai ake i raro
nei. He panui whakaatu mahara ki nga iwi,
ki nga hapu, ki nga reo, ki nga rangatira
whakahaere tikanga, ki nga huihuinga tangata
o ia wahi, o ia wahi o Aotearoa, me te Wai-
pounamu. Tena koutoui E kui ma, e koro
ina, e hine ma, e tama ma, o te iwi Maori
tena koutoui Tena pea o koutou ngakau, kei
te noho mataara ki te whakaaro ki nga tauma-
hatanga o nga Ture, mo tatou, a nga ra e
heke mai nei, kaore ranei, otiia maku e hura
he kupu hei whakaoho i o koutou ngakau, kia
whakaaro ai ki te titiro i te taimaha me te
mamatanga o te Ture Reiti Whenua maori
me te Ture Taake Whenua. I roto i nga ra
kua hipa nei, i oti ai i te Paremata te Ture
Reiti me te Ture Taake Whenua Maori he 1/2"
pene i te pauna moni o te wariu o te whenua
ko te taha ki te iwi pakeha e utu ana i te
kotahi kapa i te pauna; kati ko te patai, he
aha i penei ai te iti o tetahi ki te1/2 pene i
kotahi kapa ai tetahi taha? Ko taku whaka-
utu kia rua, tuatahi ko te kore o te Iwi Maori
e mohio ki te naahi i nga tikanga o tenei [tao-
nga nui o te moni; kati ko te iwi pakeha ka
whia mano tau i ako ai ki te whakahaere i
tenei taenga i te moni, kaore ana okioki, i te
wa e titiro ana ona kanohi he ahakoa hekena,
meneti, haora, rangi, wiki,' marama, tau noa,
he moni anake te tumanako a te ngakau,
whanau ake nga uri koia tera te ahua. Otiia
ko te maori ko te aroha ki te whanaunga, ki
te ope haere ki nga tangihanga tupapaku, te
mea nui, me nga hui whakahaere tikanga.
Tuarua o aku whakautu, he patai naku he
aha te putake i whakaarohia ai e te Kawana-
tanga nga takoha utu panekuini, riihi
maori hoko whenua maori, kia 10 te rau
a ko te iwi pakeha kia 15 hereni i te rau.
Kati, e nga iwi maori o te motu titiro, whaka-
aro ki enei kupu i runga ake nei, engari ko to
ratou hiahia kia rite te utu reiti taake whenua
o te iwi maori ki a ratou, kati kua mohio au
ka tahuri te minita o te taha maori me tona
kawanatanga ki te tautoko i taua whakaaro o
te iwi pakeha, e kore rawa e whakaarohia mai
te kuaretanga o te Iwi Maori ki te mahi ki te
taurima i tenei taonga i a moni, e kore hoki e
whakaarohia te tamarikitanga o te Iwi! Maori
me tenei koroni i roto i te Ture Ingarihi o
tenei Emepaea nui o te ao, kei te ahei ahau
te ki ake, kore rawa he tangata maori tuturu
i kite au kia rite i a ia nga ture katoa o te

Ingarihi; no reira au i mahara ai he mea pai
rawa kia ata whakaaro te minita o te taha
maori me tona kawanatanga me te iwi pakeha
kia waiho mai ki te Iwi Maori "te toitu o te
reiti me te Taake Whenua ki te 1/2" pene engari
me whakapuare ko te mana whakaeke reiti
apiti kia rirerite, hei whakaea mo nga mahi-
nga piriti me nga mahinga rori hou, hei wha-
kapuare i te motu. He tangata hoki au i ako
ki te mahi paamu, ara ki te whakatupu hipi,
kau, hoiho, poaka, manu, heoi kore rawa i
taea e au te whakarere te aroha maori i roto i
toku manawa.

Putake tuarua o aku hiahia ki te tuku
korero ki TE PIPIWHARAUROA hei titiro ma
nga hoa i te motu, he mihi naku mo nga rongo
mate kahakore o te tinana o to tatou Pirimia,
i roto i enei ra, kati kei te tino mohiotia he
nui rawa o te whakapaunga i ona kaha katoa
ki te whakahaere tikanga mo tenei motu, me
tona whakaaro nui ki te hapai i te ingoa o
tenei motu ki Awherika, ki era atu wahi o te
ao. E hoa ma, he tohu nui tenei, he Ranga-
tiratanga nui mo te motu maori i te ao whanui.
Putake tuatoru, kua kite ahau i tetahi korero
whakariterite mo nga hahi mahamaha noa i
te ao, engari ki taku mahara, mehemea kei te
karakia ki a Te Karaiti i runga i te ngakau
aroha, whakapono, pu, he aha te he, o taku
hahi o te Ringatu, i te mea naku i aroha naku
i whakaaro. He aha te take e taunu atu ai
ahau ki era atu hahi, i te mea na tera tangata
na tera tangata i aroha i pirangi, heoi ano
taku i titiro rereke ai ki to tatou hahi Momona,
he taunu no ratou ki etahi ake hahi, ka ki au
he tino he rawa, a ka tika ta Temuera. Tupara
i hamumu ai i te hui i Moawhango. He
rongo korero noa tenei, kei pouri nga hoa
hapai o te hahi Momona. Na te Atua ma
rika pea tatou te Iwi Maori i tohatoha ki nga
hahi maha, ara ki te Mihinare ki te Weteri-
ana, ki te Pikopo, ki te Taraweihana, ki te
Ringatu, ki te Momona, me te huhua noa o te
hahi.

Na TE KARERE A MAHURU
Ngatiapa.

[Ki ta matou whakaaro kahore o te Atua
hiahia kia wehewehe tana Hahi. Kati ano te
maha o nga karakia o te pakeha, hoatu hoki
o te maori katahi ka huhua rawa; He aha no
nga karakia tawhito i whakatu karakia hou ai
a Te Kooti raua ko Haimona Patete mo raua,
me etahi atu tangata? Ko te tunga o enei
karakia he whakahe i nga hahi tawhito wai-
hoki e tika ana nga hahi tawhito kia whakahe
i enei karakia wehewehe mehemea e kitea ana
te he. He aha te u tonu ai ki te Hahi nana
nei taua i huti ki te maramatanga? Ehara

HE KUPU WHAKAMARAMA.

hoki i te mea he tohu no te tika te hiahia nui
o te tangata ki tona karakia. E ngakau nui
ana nga iwi kuare ki te karakia whakapakoko
otira e he ana ratou, heoi ko te tangata e
mohio ana ki to ratou he me whakaatu ki a
ratou to ratou he kia huri ai ratou ki te huara-
hi tika.—ETITA.!

TUKUNGA I WHITIREIA.

(Te Roanga o nga korero.)

ITE tau 1895 ka ui nga Tarati ki nga roia
mehemea e kore e taea te whakatu he
kura ki tetahi atu wahi, ara i runga ano i te
tikanga o te Tiiti mo Whitireia, ka utua mai
e nga roia e kore e taea, engari hei runga ano
i Whitireia taua kura tu ai. Katahi ka uia ki
te Hinota nui i te tau 1898 kia whakaaturia
mai te huarahi mo ratou. Ko te whiriwhiri
a te Hinota Nui i penei: Ko te oranga e
puta ana i runga i te reti me nga hua o nga
moni e takoto ana, kaore i rahi hei oranga mo
tetahi kareti pera me ta te Tiiti i whakaatu
mai ai.

Tuarua, ahakoa i penei te whakatakoto o
nga kupu o te Tiiti " mo nga tamariki o nga
iwi katoa," no te mea na nga Maori te whe-
nua i tuku, e tika ana kia waiho taua kura hei
painga mo nga tamariki Maori.

Ka whakahau te Hinota Nui kia tonoa e
nga Tarati ki te Hupirimi Kooti kia whaka-
mana ta ratou tono kia whakapaua nga reti
me nga hua o nga moni e takoto ana o Whiti-
reia hei karahipi e tae ai nga tamariki Maori
ki nga kura nunui.

I a Hurae 1898 ka tukuna e nga Tarati ta
ratou petihana ki te Hupirimi Kooti. Ka tu
mai te Kawanatanga hei turaki. Te take o
ta ratou turaki he putanga na te whakaaro o
te Kawanatanga ki te whakahaere tikanga mo
nga whenua katoa i panuitia hei oranga mo
nga Kura Maori. Whakanekehia ana taua
keehi mo nga ra whakamutunga o te Pare-
mete o taua tau. Whanga noa nga Tarati a
tae noa ki te mutunga o taua Paremete,
kaore hoki te Kawanatanga i korikori mo
taua take. I te 25 o Noema 1898 ka wha-
kaarahia ano e nga Tarati ta ratou keehi, ka
tu mai ko te Roia Tumuaki o te Kawana-
tanga hei hoa kakari. Ka takoto i nga Tarati
ta ratou whakahaere i whakaritea ai e ratou
mo taua whenua. Whakatakoto mai ana
hoki te Roia o Te Kawanatanga i tana whaka-
haere.

Ko te whakahaere a nga Tarati i penei:—
i. Kia waiho ma nga moni o Whitireia
e kawe nga tamariki a nga tangata e noho
ana i roto i te Porowini o Poneke ki nga
kura nunui i raro i te mana o te Hahi o Inga-
rangi e whakaritea ai e nga Tarati, ara i raro
ano hoki i nga tikanga e mau ake nei:—

1. Kia whakaakona aua tamariki ki nga
tikanga o te whakapono, ki nga mahi ahu
whenua, ki te reo Ingarihi.

2. Ko nga tamariki Maori e tino tika ana
kia whakawhiwhia ki nga karahipi.

3. Ko nga tamariki Maori noho i nga
takiwa kore kura e ahei ana ki te tango kara-
hipi kia tae ai ki te kura.

4. Ko nga tamariki Maori, pakeha ranei
e kura ana i nga Kura Kawanatanga me
matua puta i te wha o nga turanga ka ahei ai
te tango karahipi.

5. Ka whai mana te Hinota Nui ki te
whakahaere tikanga mo nga karahipi e tukua
ana i raro ano i te mana o nga ture e mau ake
nei.

Na PERERE PENETI.
(Taria e whakaoti.)

RONGOMAI TAWHITI.

I KITEA tetahi kotiro rangatira e 20 nga
tau e whakatata ana ki te tahae te kingi
o Ruhia, katahi ka hopukia e nga pirihimana,
kitea ana he tainamaiti tana hei tou i te kingi.
Kua whakataha tenei kotiro mo te mate.

I tomokia tetahi peeke moni i Ahitereiria e
nga tahae tokotoru, i te ra ano e whiti ana,
ka purua e ratou te waha o te karaka, ka toua
te pouaka moni ki te paura, riro ake i a ratou
 700, ka eke ki-runga o te paki o te ranga-
tira o te paeke, haere atu ana. Kotahi haora
me te hawhe i mahi ai ratou i roto i te peeke.
Kaore ano enei tahae kia kitea.

Kua tae noa atu a te " Tirikamu," te waka
e taiawhio nei i te ao, ki Awherika. Kei te
whakawhiti pea ia i enei ra ki Amerika-ki-te
Tonga.

Kei te raruraru tonu a Tipete, kei te whaka-
tete tonu nga maori ki te taua a te Ingarihi,
engari ko ratou ano e mate nui. Ko o ratou
tohunga karakia kei te whakahau i a ratou
kia whawhai kia tu ki te Ingarihi.

TE PIPIWHARAUROA.

RUHIA ME TIAPANI.

NO te 15 o nga ra o Mei ka pa he aitua
nui ki a Tiapani, e rua o ona kaipuke
whawhai i pakaru ko te Hatsuse me te Toshi
no. Ko te Toshino i pakaru ai he tutuki ki
tetahi atu i roto i te kohu i waho o Poota
Aata, ko te Hatsuse i pakaru ai na te maina.
Na te Ruhia i whakatakoto nga maina ki
waho o Poota Aata. Ka pa ra a te Hatsuse
i te maina kaore i totohu kahore i takitaro ka
pa ano he maina ke ko te totohutanga tenei.
E 651 nga Tiapani i mate. Ko Atamira Tena
te kai-whakahaere o enei kaipuke ehara i a
Toko. Kei te whakahe nga iwi nui ki te
tikanga a Ruhia ki te tuku maina ki te moana
nui kei pakaru nga kaipuke o nga iwi kahore
nei i te whawhai. Kua pakaru ano tetahi
kaipuke whawhai o te Ruhia ki Paratipotoka,
i eke ki te toka i te nui o te kohu.

Pakanga Nui ki Kinitau.

No te 27 o Mei ka tae mai nga waea whaka-
atu mai mo tetahi pakanga nui ki Kinitau kei
te nootitanga o te kurae kei reira nei a Poota
Aata ara kei muri o Poota Aata, kei te whai
hoki a Tiapani kia riro i a ratou a Poota Aata.
Ko o ratou kaipuke kei te moana ko nga hoia
kei uta. He pa kaha atu a Poota Aata, he
maha hoki nga pa hei whakahoranga ka tae
ai ki te tino pa. I Kinitau etahi pa o te
Ruhia e arai ana i te huarahi ki Poota Aata.
Ko te Ruhia i runga i nga pukepuke, kua oti
nga pa, kua takoto nga pu repo, heoi ta te
Tiapani he whakahoro. No te ata ka timata
te pupuhi a nga purepo, ka timata hoki te
kokiri a Tiapani 16 nga haora i whawhai ai
katahi ano ka horo te pa, hinga ake
o te Tiapani e 4500, e 670 nga tupapaku
o te Ruhia i kitea e tawheta apa. He paka-
nga tino nui tenei. He kokiri tonu te mahi a
te Tiapani me te hautopea e te Ruhia, ka tata
atu ki nga parepare ka puhia mai ka tipia te
Tiapani otira kore rawa te Tiapani i hoki, ka
tata te ra te toene ka wahia te pa e te Tiapani
katahi ka pipiri, ka mau ki nga pu hurihuri,
ki nga peneti ki nga hoari, ka papatu; toene
rawa ake te ra ka whati te Ruhia kua tare
hoki te kara a te Tiapani i roto i te pa, mahue
ake i te Ruhia ki muri e 68 nga pu repo, 10
nga pu mihini, haunga nga paura me era atu

mea. E kiia ana kore rawa i rikarika te toa
o te Tiapani ka rere tonu atu ki runga i nga
repo a te Ruhia, kore rawa ratou i whakaaro
mo te hoki. Ko etahi o ratou manuao ki te
moana pupuhi mai ai. Ko te Tianara o te
Tiapani ko Oko, he tangata ano tenei kua ara
tona ingoa. Kei te whawhai haere tonu te
Tiapani kia tae ratou ki Poota Aata. E kiia
ana e 25, 000 nga hoia kei reira, otira ka te
tino whakaaro o Tiapani kia riro i a ia a
Poota Aata ahakoa nui ana tangata e mate,
ko te hiahia hoki o Tiapani kia riro i a ia a
Poota Aata me Paratipotoka kia kore ai he
wahapu mo Ruhia ki te Rawhiti, ki te riro i
a ia enei wahapu heoi ano kua hinga te Ruhia
kua kore ona kaha i te kore kaipuke.

RONGO TOMURI.

Kei te mura tonu te wha whai, kei te hiki
tonu te patu a Tiapani. Kua pakaru ano he
poti topito o te Ruhia. I tetahi pakanga i te
tuawhenua neke atu i te 800 o te Ruhia i
hinga, he mea poapoa na te Tiapani ki roto i
te mahanga. Kei te whai tonu ia kia horo a
Poota Aata kei te aia tonutia te Ruhia.
I whakawhata te Tiapani katahi ka whaia
e te Ruhia, ko tona karapititanga hinga
ake e 800. E kore e hapa tetahi parekura nui i
mua atu o te horonga o Poota Aata. I te 17
ka puta mai nga rongo mo tetahi pakanga
nui i Manakuria i hinga ai o te Ruhia 1000,
o te Tiapani 1000 i mate i taotu engari ko te
Ruhia i whati kino. Kua puta nga kaipuke
e toru o te Ruhia i Paratipotoka ki te moana
nui, i hopukia e ratou etahi tima o Tiapani
kei te whaia inaianei e nga manuao o te
Tiapani. E rua nga tima mau hoia o Tia-
pani i totohu i Ruhia, he nui nga tangata i
mate.

No te 20 o tenei marama i rere ai a Rore
Ranapare, i u ai hoki a Rore Parakete ki
Poneke. Hei te 28 tu ai te Paremete.

I te purei i te 150 nga ra e 3 a Te Aute
paina e 3 ano hoki a nga kura huihui o Hiri-
ni i te pureitanga i muri mai ka rite ano e 3
a tetahi taha e 3 a tetahi.

Tetahi parekura nui no Niu Ioka, 1000
nga wahine me nga tamariki i mate ki te wai
i wera i te ahi, e haere ana ki te hakari ka
wera te tima i te ahi. I te paritu o nga taha
o te awa te ahei te tima te u ki uta. He
mate tino wetiweti.

Ka nui te kino o nga iwi i raro i a Ruhia.
Kua kohurutia te kawana o Pinirana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA TAMARIKI O TE AUTE.

NO te 28 o Mei i rere ai nga tamariki o
 Te Aute ratou ko o ratou kaiwhaka-
ako, ki Ahitereiria ki te purei whutupaoro.
No te Hatarei i rere ai no te po o te Wenerei
ka u ki Poihakena. Ko nga ingoa enei o nga
tamariki me o ratou iwi: —

 K Poutawera, Ngapuhi.
Pine Tamahori (Kapene), Ngatiporou.
Erekena Pewhairangi,,,
Wharetini Rangi
Matauru Wanoa
Wi Rangi,

Hauparoa Hiroti, Ngatiapa.
Turu Hiroti, 
Tawhai, Ngati Raukawa.
Tana Raukawa, 
Heta Te Kani, Ngatituwharetoa.
Momo Teaonui
Wiremu Karepo Porotene, Ngatikahungunu.
Naera Pitiera
H. Grinnell Te Atiawa.
Tukere Teana, Ngatimaniapoto.
Tango Kokiri Te Arawa.
W. Waaka,

Rongo Nuku, Ngatipukeko.
E. Ellison, Ngaitahu.

Nga Kaiwhakaako:—
Mr J.Thornton  Rangatira o Te Aute.
Mr. Long  Mahita Tuarua.
Mr.  Cato, Mahita Tuatoru.
Kingi Tahiwi, Mahita Tuawha.
Paraire Tomoana, Kaitohutohu o te tiima.

Ka nui to ratou manaakitia e te pakeha.
I whakamanuhiritia ratou e te Kawana o
Niu Tauti Weiri, e te Pirimia e te Paraimete.
I mea te Pirimia i a ia i Rotorua i manaaki-
tia ia e te Maori, e te Kawanatanga o Niu
Tireni na reira i aroha ai ia ki te Maori.

I te Hatarei te 4 o Hune ka hinga i a ratou
a Hohepa Kareti, e 22 paina ki te 3; i muri
mai ka hinga ano i a ratou nga kura o Pa tahi,
he taone nui kei waenganui o Hirini me
Poihakena, e 24 paina ki te 6, i muri mai ka
hinga ano i a ratou tetahi kareti o Hirini e
20 paina ki te o.

Kei Karaponia, Amerika, tetahi moutere
ko Tiburon te ingoa, he wahine Iniana anake
nga tangata o runga, kaore ratou e pai kia
marena ki nga Iniana o uta, ko ratou ano ki
te -whakahaere i nga mahi o to ratou moutere.

HUI KI RUATOKI.

(Te Roanga o nga korero.)

KO te whakarapopotonga tenei o te whai-
korero a te Tumuaki, a Tawa:—

Mo nga kara kuri kia kaha kia pai te wha-
kahaere; Kia kaha te peehi i te waipiro;

Kia kaha te peehi i nga mahi tohunga maori;

Kai tirotiro mo te ora kia whiriwhiria; Nga
taru kino kia patua; Nga kaute moni a nga
Kaunihera kia tukua ki Poneke nga ripoata;

Te iti o nga oranga o nga Kaunihera; Kia
kaha nga mema kaunihera; Kia kaha te
whakahaere i nga penihana o nga kaumatua
kei tangihia; Whakaetia nga rohe o nga
kainga Maori; Nupepa mo nga mahi a te
Kaunihera.

Etahi o nga Motini i whaka «etia e te Hui.

I whakaaetia e te hui topu kia whakama-
nawa e te. Kawanatanga kia whai mana te
Kaunihera ki te whakahau kia mahia he
whare wai kaukau ki nga whare maori.

Ko Te Matuhi te pepa i whakaaetia hei
mahi hei panui i nga ripoata a nga Kaunihera
kia rua tukunga i roto i te marama o te tau.
Te moni utu ^"120 i te tau e 5 ma ia Kau-
nihera ma ia Kaunihera. Ka whakaputaia 
he kape ki ia mema o ia Kaunihera, e rua
putanga i te marama.

I whakaaetia kia whakamanawa mai e te
Kawanatanga kia kotahi kotiro Maori o ia
takiwa Maori Kaunihera e tuku ki nga hohi-
pera ako ai ki nga mahi tiaki turoro.

Kaore i whakaaetia, i whakaetia rawahotia 
i runga i te kupu a te tumuaki kia kaha nga
mema ki te tuara i te ture ki te whakatupato i
nga rangatira hoteera ki te whaaki hoki ki
nga pirihimana i nga tangata e whangai ana i
te wahine ki te waipiro.

Kia rua tangata i roto i te tau.

Ki Rotorua te hui a tera tau ina whakaaetia
mai e te Kawanatanga.

Kotahi pauna ma ia Kaunihera, kia ^24
moni hei whakaaro ki te marae o Tuhoe.

Nga kape hamene ara o ia tau ahua katoa
kia tukua mai e te Kawanatanga.

Kia whakataua kia whakaetia nga rohe o

nga Maori.

Te utu o nga tikiti rerewe kia toru koata.
Kia whakapaia nga urupa kia whakawhei-

titia nga koiwi ki nga tino urupa, kia taaketia.
Kia awhinatia nga tiamana kura.
Kia whakamanawa e te Kawanatanga nga

pirihimana o nga Kaunihera.

Kia whakakorea te kati i nga Maori i te

paura i te pu.

na TAARE WHEREHI.

TE PIPIWHARAUROA.

POROPOROAKI KI TE KAWANA.

NO te 4 o tenei marama ka tae mai a
Rore Ranapare ki Turanga nei ki te
poroporoaki ki te Tairawhiti; ko Timi Kara
tona hoa raua ko tana hekeretari. Ko te Po-
roporaki a nga Maori na Reweti. Kohere i
panui ki te Reo Maori ki te Reo Ingarihi. I
whakamihia nga kupu o taua Poroporoaki
me te tanga hoki. Ki te ki a te tangata he pai
ke atu te tuhituhinga me te whairotanga o
tenei whaikorero i te mea ma te Tiuka i te-
paea ra i Rotorua. Na te Perehi o Te Rau
i ta, na Rev. Hapata Wiremu i hanga nga
whakairo na tana hoa wahine i tuitui nga ta-
tai, ko nga kupu o te Poroporoaki na Tuta
Nihoniho raua ko Reweti Kohere i whakata-
koto, he kupu ano hoki ta Wi Pere i whakau-
ru ai ki roto. He nui te tangatai tae mai
engari i tu pakeha te tokomaha ka tukua ma
nga tamariki kua pakeha nei te ahua e po-
whiri te Kawana. I takaia te whaikorero ki te
kahu maori no Heni Mataroa. Ko te rawa-
katanga o nga korero e whai ake nei:—

KI A RORE RANAPARE,

KAWANA O NIU TIRENI.

HE Powhiri he Poroporoaki tenei ki a
koe na ou iwi Maori o te tuturutanga
o te Tairawhiti.

Haere mai, e te Kawana, tuaruatia tou ta-
puae ki roto o te riu o Turanga-nui-o-Kiwa,
te wahi i tu tuatahi ai te tapuae o tou tupuna
o Kapene Kuki. I koa matou i tera taenga
mai ou, i te tau 1899 a i tenei ra e koa ana ano
matou i te mea ka tae mai nei ano koe, kia
kite ai kia mihimihi atu ai ki a koe i mua o
te ra e huri ai tou aroaro ki te wa kainga;

kia puaki atu ai he kupu whakawhetai ki a
koe mo au painga katoa kua puta ki tenei
whenua, ki te taha pakeha ki te taha Maori.
I nga tau i noho ai koe i tenei whenua he nui
tou kaha ki te tirotiro i ou iwi e rua, i whai
hoki tou ngakau kia noho raua i runga i te
rangimarie i te whakaaro tahi. I tino hapai-
nga e koe nga mahi. pai; na tou manawanui

-ka oti te, whare, whei nohoanga hei okiokinga
mo nga toa kaumatua, a e waiho tenei hei ko-
hatu-whakamaharatanga ki tou ingoa ake
tonu atu.

 Mau e kawe atu ta matou mihi ki tou hoa
wahine pai. me ta korua tamahine mo to ra-
ha kaha-ki te tautoko i nga mahi kura i wae-
nganui i te iwi Maori; he hua-nei no to korua

kaha ko tou-hoa ka tu te kura e whakaakona
ai a matou kotiro o matou tuahine, e kiia
nei ko Wikitoria Kura.;

Ka paanga te powhiri, me nga mihi, he
maioha poroporoaki tenei. Haere ra, Haare
ra, Haere ra, e to matou Kawana aroha nui,
e hoki ki te tino putahi o te Kingitanga;

okookotia atu nga ahuatanga o nga mahi a
nga iwi Maori e tau nei i enei moutere, ki
te aroaro o to tatou tino rangatira whakahi-
rahira, ara o Kingi Eruera; meatia atu ki a
ia kia taka te waewae o ana uri, kaua e wae-
wae mau, ki te haere mai ano ki te tirotiro i
ana wii maha, ki te mimiro i nga rauawa o te
Kingitanga—kei po makariritia te haere
engari po raumatitia; whakaaturia atu hoki
ki a ia te u o to matou piripono ki a ia ki tona
mana.

Haere, engari kei wareware koe ki tou iwi
Maori me o matou moutere ataahua. Waiho-
tia nga mararatanga ki nga hanga ataahua o
tenei whenua hei rongoa whakaoraora i tou
ngakau a te wa e peehia ai koe e nga tauma-
ha o tenei ao.

He haringa ngakau ki a matou ina rite te
ahua o tou kai-whakakapi ki tou ahua kua
mohiotia nei e matou. Mehemea he mana
kei a matou e kore koe e tukua kia hoki,
engari ka puritia koe a mate iho ki konei.

Heoi ra, e te hoa, he powhiri ta matou i a
koe i runga i te koa, he poroporoaki i runga i
te pouri. Haere atu ra, Haere atu rai Ma te
Atua koe e tiaki i tou whakawhitinga i te
Moana-nui-a-kiwa, a tae noa ki tou kainga
tupu.

Na NGAITAHUPO,

Na RONGOWHAKAATA,

Na TE AITANGA-A-MAHUKI,

Na TE AITANGA-A-HAUITI,

Na NGATIPOROU.
Hune 4 I1904»

Turanganui, Niu Tireni.

(Kei te Perehi o Te Rau nga kape whakairo o te Whaikorero
ki te Kawana, i rite tohu ki te mau ma te Kawaru. Te utu o ta
kape kotahi e rima hereni. Ki te hiahia ta tangata ki tetahi kape
ma tono mai.)

To Lord Ranfurly,

GOVERNOR OF NEW ZEALAND.

This is at once a Welcome and a Farewell

to you from the tribes inhabiting the

East Coast.

Welcome, o Govenor, retrace your

steps to Turanga-nui-o-Kiwa, the spot where

your ancestor Captain Cook first planted his

steps. We rejoice at your first coming in

the year 1899, to day once more we rejoice

that you have reached this spot again that

we may look on you and greet you before the

day comes when you shall turn your face

homewards, that we may express

HE KUPU WHAKAMARAMA.

our gratitude for all the good you have done

for our country, to pakeha and to Maori.

During the years you have spent among us

you have ever laboured to make yourself per-

sonally acquainted with both races, and it

has been your heart's desire that they should

live together in peace and harmony. You

have exerted your influence in the promotion

of all good works; through your persevering

efforts a home has been raised as a dwelling

and a resting place for our aged warriors.

This work will abide as a monument to your

memory for the ages tocome.

We ask you to convey our sincere Thanks

to your worthy wife and to your daughter for

the zeal they have shown in furthering the

cause of education among our people, as a

fruit of zeal theirs as well as yours

we have now standing the school for our

daughters and sisters which is known as

the Victoria School.

We leave our expressions of welcome and

pass on to bid you a loving farewell. 

Return to the heart of the

Empire carry with you to the presence of

our exalted chief, King Edward, the impres

sions you have received of the character and

customs of the native tribes inhabiting these

islands tell him to let his offsprings be light

of foot, not heavy, in going to visit

again his many clans-to strengthen the lash

ings of the Empires bulwarks-let the inter

vals of their visits be not like the night of

Winter, long-drawn out, but short as the

night of Summer assure him of our unwa

vering loyalty to his person and his mana.

G0-but forget not your Maori people and

their beautiful islands. May the pleasant

memories of this land and its beauties act as

a refreshing draught to your heart when

weighed down by the burdens of the world.

It will be a joy to us if your successor

shall be as we have found you to be. Had

we the power we would not let you go, but

would hold you among us till your dying day.

Enough o Friend! We welcome you

with joy-with sadness bid good-bye. Haere

atu ra, depart! May God protect you as

you cross the Great Sea of Kiwa and may

he guide you safely to your own homeland.
From

NGAITAHUPO

RONGOWHAKAATA

TE AITANGA-A-MAHAKI

TE AITANGA-A-HAUITI

NGATIPOROU

June 4, 1904.

Gisborne, N.Z

WHAIKORERO A TE KAWANA.

ENGA iwi o te Tairawhiti, e whakamihi
ana au ki a koutou mo ta koutou Po-
roporoaki ki a au. Kei mea o koutou nga-
kau^ kahore au i te pouri i a au e whakarere
nei i a koutou, nui atu toku aroha ki te iwi
Maori. He maha o o koutou kainga i tae
au, i tautokona hoki e au nga mahi katoa hei
painga mo koutou. Kua riro te tokomaha o
o koutou rangatira ki te po, a Ropata'a
Kohere me era atu rangatira nunui i piripane
nei ki a Kuini Wikitoria, he hoia i toa i nga
wa o te raruraru na ratou nei i hono te pa, ka-
ha te Maori, i hono a e kore e taea te wehe.
Otira kei te tupu ake a koutou tamariki.
Arumia o ratou nga turanga waewae o o
ratou tupuna, haunga ia i te pakanga, engari
i nga a mahi o te whenua. I heke te iwi Maori
i enei tau kua hipa nei, a e mea ana ahau kua
piki ano, otira e taea e o koutou rangatira te
hapai te ahua o te iwi kia piki kia kaha. No
te iwi maori rangatira atu koutou i te ao, a e
arohaina, ana koutou e matou e te pakaha e
hiahia ana matou kia piki tonu koutou,
a ehara hoki i te mea uaua rawa. Ma
te kura e taea ai e a koutou tamariki
nga mahi katoa i tenei whenua. Kua
tae au ki o koutou kura, a i kitea ranei e au
he poauau nga tamariki Maori? Kahore.
He rite tonu to ratou matau, he matau ake
ranei i nga tamariki pakeha, kotahi rawa te
he o te Maori, he kore kaore e manawanui.
Hei to ratou ekenga ki te taumata ka noho i
reira kaore e tawhai atu he taumata ke ano
a taea noatia te keokeonga. Na, he kupu ano
aku mo nga tikanga o te marae. Kua wha-
kawhiwhia koutou ki te mana nui e te Ture
Kaunihera Maori, he mana e whakarahia
te tika ta koutou whakahaere i te mea
kua tukua atu ki a koutou. Kua wha-
katuria tetahi ano o koutou hei takuta
tirotiro i nga tikanga o te marae, te
ngakaunui ana hoki ki tana mahi, ko toku
hiahia nui kia whakarongo koutou ki nga
kupu tohutohu a Takuta Pomare. Ahakoa
wehea toku tinana ki mamao ko oku whaka-
aro ia e mau tonu ki a koutou. Kaati nei
aku kupu ki a koutou. Ka hoki ake ano ta-
ku kupu tangi ki a koutou mo to koutou ta-
enga mai ki konei ki te poroporoaki ki a au,
heoi i runga i te ngakau pouri ka mea au ki a
koutou, ' E noho ra!'

[I taka i te Kawana tetahi kupu i hiahia
ai ia ki te whakapuaki ki nga Maori, he mea
korero ra-waho mai e ia, ara ko te Kapene
Kuki tuatahi no te Maori ano ko Kiwa, e kiia
nei tenei wahi ko Turanga-nui-o-Kiwa.—
ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA.

KARAKIA RUURI TUAWHITU.

ki TE PIPIWHARAUROA.

E MANU, mau e hari atu nga kupu i raro
nei ki a " Ingoakore."

E hoa, tenei kua kitea i roto o Te Matuhi
No 33 o whakautu mo nga patai totika hawe-
rewere a Tuta Nihoniho ki a Haimona Patete
o Pikitini i panuitia nei ki roto o TE PIPI No
74 ko aua patai ina runga atu i nga korero a
taua Haimona i panuitia e Te Matuhi No. 26
ko te hiahia nui o taua panui he tono ki nga
Iwi Maori o nga moutere o Niu Tireni me o
ratou patuwatawata e 24 e kiia nei ko nga
Kaunihera Marae, e whakahau ana kia hopu-
kia, kia hapainga, ko te Ruuri Tuawhitu o
Ihowa he naahi mo taua mo te Iwi Maori,
ma reira taua ka tika ai ka tikanga kotahi ai,
a ka rite ai hoki tatou ki te iwi pakeha e toha
nei i raro o te Haahi o Ingarangi me tona
kiingi me ona kawanatanga me ona ture me
ona whakahaere kaati ko matou nei, ko nga
iwi o te tuturutanga o te Tai Rawhiti kei roto
o taua Haahi o Ingarangi o te wa i tae mai ai
ki enei moutere a taea noatia tenei ra a kei
raro hoki matou i te maru. o Kuini Wikitoria
me ona ture me ona whakahaere a tuku iho
nei ki a Kingi Eruera me ona kawanatanga i
raro i a ia me ona ture me ona whakahaere a
ka puta nei ona hua e kiia nei ko Kaunihera
Marae. I runga i te whakahau a Haimona
kia hapainga he naahi hou mo te Iwi Maori
ko te Ruuri Tuawhitu o Ihowa koia te tika o
aua patai a matou katoa i tukua atu na e Tuta
Nihoniho, a i pohehe to utu mai.

Ehara hoki matou i te tauhou ki a Kingi
Eruera he whakakapi no te Kuini kua mate a
e kore e ahei kia kiia ko ia te anahera i ara
ake i muri i a te Karaiti ko nga kawanatanga
nga poropiti a ko takuta Pomare ma hei
wehewehe i nga tikanga o te whika o te
kararehe.

Kaati me hoatu ki a koe te patai kiripoti
nei ara, tenei ranei kua tae mai he reta a
Kingi Eruera ki to tatou kawanatanga hei
whakahau mai kia taia ki roto o te kahiti o
Niu Tireni ko te Ruuri Tuawhitu o Ihowa he
naahi mo nga iwi maori inaianei? Na mehe-
mea kua tae mai ki a koe tukua mai.

Mo te whika o te kararehe 666. E hoa e
kore e taea e Pomare e Rangihiroa e tetahi
atu ahakoa ko wai tangata o te ao e kore e
taea ka taea nga mea e taea ko te nuinga e
kore e taea ko te waahi o taua whika e tau
ana ki nga mate me ona rongoa me ona takuta

ka taea etahi ko etahi e kore e taea ka ora
etahi turoro ko etahi e kore e ora.

Na maku e whakamarama ki a korua ko to
hoa ko Haimona te tikanga o taua whika 665.
No te Atua te tuatahi no te tangata te tuarua
no te Atua ano te tuatoru i Matua i Tama
i Wairua na e 3 nga Atua matua 3 Tama 3
Wairua ko te whika o te tangata he 2 no to
Atua tetahi taha no te kikokiko o nga kirehe
whai manawa tetahi taha tena i ana mataparai-
tia te whika 2 o te tangata ki te whika 3
takitahi, Matua 3 Tama 3 Wairua 3 tona
putanga e 666. Koi ana i korerotia ai e te
Whakakitenga a Hoani i Patamo 13 o nga
upoko, 18 o nga rarangi, e ki ra, Tenei te
matauranga ma te tangata whai whakaaro e
tatau te whika o te kararehe he whika tangata
hoki na tona whika e ono rau e ono tekau ma
ono (666). Kei roto i tenei whika nga mea
katoa i raro i te ra ko etahi e taea e te tangata
ko etahi e kore e taea ko nga mea kua mau i
nga tangata whai whakaaro ka mau ko etahi
e kore e mau.

Tena i ana kia pataia atu koe ki te patai
kiri poti nei ka taea ranei e Pomare ma te
whakaatu mai inaianei e hia nga tangata o
Kihipane nei e mate i roto o te tau 1905 a he
aha nga marama nga wiki nga ra nga haora e
mate ai ia tangata ia tangata?

E tama ia kaore e taea e o tangata i whaka-
utu mai nei koe i nga patai a Tuta Nihoniho
te wetewete nga tikanga maha o taua whika o
te kararehe engari hei purakau a hei whaka-
kata ranei ma Te Matuhi i nga iwi titiro papa
a tera au e whakaae atu kia whai kai ano
tena o a tatau nupepa hei maunga atu mana
ki nga marae o nga iwi. Kati ake kei hoha
TE PIPI.

Na Tu TEINA TIPU o TUTA NIHONIHO.
Kihipane, 27 Mei, 1904.

No te itinga ano o tetahi kotiro ka ngaro i
tona whaea, kitea rawatia ake ka 15 nga tau.
I hoatu tenei taimaiti e tona koka ma tetahi
wahine e tiaki, haere ana ia ki Ahitereiria-ki-

te-Uru, otira i aroha te kai"tiaki ki te kotiro
nei mahue atu ana a Tahimania  ka haere mai
ki Otautahi me te huna ano i tana tamaiti kei
tangohia e te whaea. No enei ra noa ka
kitea te tamaiti nei ka kahakina hoki ki tona
whaea.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

RONGOMAI TATA.

TE tokomaha o nga pakeha katoa o Niu
  Tireni nei i tenei Maehe ka hipa nei,

838, 954-

No te 26 o Mei i whakatuwheratia ai te
whare maori o Maki Papakura o Te Whaka-
rewarewa. I tata ki te 300 nga tangata i
huihui—Maori, pakeha. Ko te pirimia o
Niu Tauri Whiri tetahi o nga pakeha. He
nui te kai, me nga takaro, te haka, te poi.
Ko Maki te wahine arahi i nga tangata mata-
kitaki e tae ana ki Te Whakarewarewa.

Kua tae mai te whakaatu mai a Tua Mika
o Ahipara mo te matenga o tetahi kaumatua
pakeha ko te Pomana te ingoa. E 40 nga
tau i noho ai ia i waenganui i te -Maori a
kahore rawa ana raruraru. I nui te aroha o
nga Maori ki a ia i tona matenga ka tu te
uhunga a nga Maori mona, i whakawhetai
tana wahine ki te pai o nga Maori ki a ia.

No te 24 o Mei ka puta he marangai nui ki
Paranatana, he taone e tata ana hi Hokitika;

i horo tetahi pukepuke, e rua nga whare i
tapukea, he hoteera tetahi, i mate hoki te
rangatira o taua whare i te horo. I tapuke^
ano te whare o tetahi tangata: i mate ai ana
tamariki hokowhitu. I puta ano i te whaea
nga mea tokorua nohinohi, engari i mau ia i
te horo mate ana ana tamariki. Ko tenei ano
te taone i horo ai tetahi poka waro i etahi tau
maha ka taha nei i tapukea ai e 56 nga
tangata.

I te 25 o nga ra ka puta he ua nui ki Wha-
nganui, i ngaro ai tetahi pito o te taone i te
waipuke, i ngaro ai hoki a Putiki i te wai, ko
te kainga ia i nui te mate ko Pungarehu i
roto o Whanganui. E rima nga whare papa
o nga Maori i riro i te waipuke, kotahi te
whare puni e rua nga pataka, riro atu nga
taewa, nga kaanga me nga poaka.

Kua tae a Tame Erena kei te whare
porangi i Porirua. He tamaiti kaumatua
tenei no Te Aute, ko ia te roia Maori tuatahi
he tangata kaha ki te whutupaoro, ko ia tetahi
o te tuma o Wopereki i haere nei ki Ingarangi.
I whakataetae ano ia mo te turanga mema o
te Waipounamu. Kei te pouri matou mo

tona mate kino.

Kua ahua pai te mate o Te Hatana engari
kahore ano kia tino ora. Ko tetahi korero
tera pea e mutu te tu o Te Hekana hei
Pirimia i te nui o tona mate. Kua puta te
kupu a nga takuta ki te kore ia e tupato ka
mate wawe ia. No te 22 o nga ra o tenei
marama i eke ai nga tau o Te Hekana ki te

No te 29 o Mei i whakapangia ai a Maku-
are Taurere hei rikona e Pihopa Nerikena.
Kua whakaritea a Makuare kia noho ki
Hokianga.

Kua whakaturia e te Kawanatanga ko Tia-
kahana Pauma hei tiati mo te Kooti Whenua
Maori. Kei te whakahetia e nga nupepa te
whakatunga i tenei tangata i te mea kaore ia
e mohio ki te Reo Maori ki nga tikanga maori
ranei, heoi ano pea he tangata tautoko i te
Kawanatanga, kotahi hoki tona turanga hei
mema mo te Paremete ka hinga. I tera tau
i mea a Te Teina mema o Otautahi e whaka-
turia ana a Tiakihana Paama hei kaiwhakawa,
mo te nui o tana tautoko i te hoko waipiro, e
awhina ana hoki a Te Hetana i nga tangata
hoko waipiro kia tautokona ai tona Kawana-
tanga e ratou. I whakateka a Te Hetana i
nga korero a Te Teka otira kua kitea inaianei
ko ta Te Teka te tika.

PITOPITO KORERO.

Ko te wahine paku atu i te ao katoa ko
Chiquita no te moutere o Kupa—e 26 inihi
tona roa, ka 27 ona tau.

I nga korero a Ratawhata, mema mo Hu-
runui, mo te Kawanatanga, i mea ia " Ko
Timi Kara he tangata pai, kaore ana kupu
kino mo te tangata, kotahi rawa tona he—he
mangere."

I mea Takuta Peretini e eke nga ngarara
e 400, 000, 000 o te mate kohi ki runga i te
pane kingi kotahi, a e 300 nga ra e ora ai te
ngarara kotahi i waho o te tinana o te tanga-
ta. Mehemea ki te nui nga ngarara e horo-
mia e te tangata ka pangia ia e te mate kohi
na konei kia kaua nga tangata mate kohi e
tuhatuha noa. Ko tenei te mate e tino patu
ana i te Maori.

Te Kohura ki Pukearuhe.

Ki TE PIPIWHARAUROA.

Tena koe! Mau e Kawe atu ena kupu torutoru kia
kite iho to tatou hoa a Tutanuku Tume. Kei te pai
ra to whakamarama e Tume mo te patunga o te Wai-
tere. E ki ana hoki koe na Ngatimaniapoto i patu
ki Pukearuhe, kihai koa i ki na Waikato i patu. engari
i wareware koe ki te whakamarama ko Wiremu Kingi
Te Rangitake o Taranaki te tino hoa aroha o Mania-
poto i taua wa. a, i wareware ano hoki koe ki te wha-
kamarama ko Pukearuhe kei roto i te rohe o Taranaki.
kaore i to Waikato. Haunga a Ihaia 1 (Kirikumara e
korerotia nei e koe, he hoa riri hoki tena no Ngati-
maniapoto raua ko Wiremu Kingi Te Rangitake.
Heoi, kia ora! Na to hoa,

na ROKA H. HOPERE.

Taupiri, Waikato,
Mei 30 1904.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 琀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ䤀㔀⼀ⴀⰀ 刀攀瘀⸀ 䨀⸀ 䴀挀圀椀氀氀椀愀洀Ⰰ ㄀　⼀ⴀⰀ 圀愀椀欀漀甀愀琀椀⸀ 䐀愀瘀椀搀 䨀漀渀攀猀Ⰰ ഀ吀愀洀愀琀椀 圀愀愀欀愀Ⰰ 刀攀眀椀 吀愀眀攀爀愀 䠀攀爀攀瀀攀琀攀 ⸀刀愀瀀椀栀愀渀愀Ⰰ 㜀⼀㘀Ⰰ 伀渀愀ⴀഀ瀀攀爀攀 䬀椀渀最椀㬀 㔀⼀ⴀⰀ 䴀⸀ 䘀椀琀稀最攀爀愀氀搀Ⰰ 䌀⸀ 䄀⸀ 䈀愀爀琀氀攀琀琀Ⰰ 䠀椀爀椀渀椀 ഀ圀栀愀渀最愀Ⰰ 吀愀椀愀眀栀椀漀 䴀愀琀攀栀攀Ⰰ 䴀愀爀愀攀愀⸀ 刀愀琀愀Ⰰ 倀椀渀攀 吀甀栀愀欀愀Ⰰ 䠀 ഀ䠀漀瀀攀爀攀Ⰰ 䨀⸀ 䠀⸀ 圀⸀ 䜀漀甀最栀Ⰰ 吀甀椀 倀愀瀀愀欀愀⸀ 吀愀甀爀愀甀 吀漀椀⸀ 䔀爀甀攀爀愀 琀攀 ഀ䬀甀爀愀Ⰰ 䬀愀爀愀欀愀 吀愀爀愀眀栀椀琀椀Ⰰ 圀椀 倀漀欀椀栀愀Ⰰ 䠀漀栀攀瀀愀 刀愀椀爀椀Ⰰ 倀愀漀爀愀 䠀愀攀ⴀ ഀ渀最愀Ⰰ 䴀愀渀愀栀椀 倀愀爀愀瀀愀爀愀Ⰰ 倀愀爀愀琀攀渀攀 一最愀琀愀Ⰰ 䴀攀爀攀 䄀爀椀栀椀 䠀漀甀欀愀洀愀甀Ⰰ ഀ䴀愀琀椀甀 䬀愀瀀愀Ⰰ 吀攀椀 䬀攀眀栀愀Ⰰ 一椀欀漀爀愀 吀愀甀琀愀甀⸀ 䴀爀⸀ 䨀漀栀渀 䬀椀渀最Ⰰ 䴀椀猀猀 ഀ䐀攀渀挀欀攀爀㬀 㐀⼀ⴀⰀ 䠀椀爀愀 吀愀爀甀欀攀㬀 ㈀⼀㘀Ⰰ 倀愀爀愀漀渀攀 䠀攀爀攀洀椀愀Ⰰ 匀⸀ 䜀椀氀洀愀渀 ഀ䠀漀渀攀 䴀愀爀攀Ⰰ 一最愀欀愀瀀愀 吀愀栀甀Ⰰ 倀攀渀攀 䬀愀瀀愀Ⰰ 䔀瀀愀渀愀椀愀 圀栀愀渀最愀Ⰰ 䔀渀漀欀愀 ഀ刀甀欀愀愀琀愀Ⰰ 䬀漀瀀甀 䔀爀甀攀琀椀Ⰰ 倀愀漀爀愀 一最愀洀漀欀椀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀