Te Pipiwharauroa,

he kupu Whakamarama.

NAMA 73- GISBORNE. MAEHE, 1904.

NA TE ETITA.

Kua tae noa mai ki a matou nga korero o
te hui a Ngatiapa, i korero ai a Te Ratana
raua ko Te Kahu mo nga panui i taia ki TE
PIPIWHARAUROA, kahore te ingoa o te tangata
nana nei aua korero i tuku mai i tuhia, heoi
ano te ingoa i tuhia ko " Nga Karere a Ma-
huru." Ki ta matou whakaaro kia kaua aua
korero e panutia, kahore he tikanga e rongo
ai era atu iwi i nga ngangare a te whanau
kotahi. Kua puta nga panui a nga taha e
rua kua korero hoki a Te Kahu raua ko Te
Ratana, he kanohi ki te kanohi, na reira ma-
tou i mea ai me whakamutu tenei take, kaati
noa i te mea kua puta nga korero. Ki ta
matou whakaaro e whakaae a Te Ratana ra-
ua ko te Kahu ki tenei. Kia ora koutou e

Ngatiapa!

Hei tera marama ka taia te wahi tuarua
o te korero o " Te Haerenga o te Manene,"
ko te wahi tuatahi i puta i a Hanuere nei.
Na te paanga o te Etita e te mate i kore ai e
maaro tonu te takoto o taua korero. E mea
ana matou ki te iwi kia ata korero i -'Te
Haerenga o te Manene," no te mea ko tetahi
tenei o nga tino pukapuka a te pakeha, e
whakamaoritia nei, ko tenei te pukapuka kei
raro iho o te Paipera te nui o tona taanga.
Ko Te Wiremu Eruera kei te whakamaori i
tenei pukapuka mo TE PIPIWHARAUROA.

Kei te kite iho pea nga hoa i etahi he o te
tainga i ta tatou pepa, tenei he tangata hou
kei te ta i enei ra, otira a muri atu i tenei ka
whai matou kia tino iti nga he. E nga hoa,
ahakoa kotahi putanga o ta tatou manu i te
marama kei ngakau-kore koutou. Ko nga
korero o TE PIPIWHARAUROA he mea ata
whakatakoto, kahore e taupatupatu. Ko nga
korero o te whawhai e takoto taupatupatu
ana i roto i nga nupepa pakeha, otira pau

rawa ake te marama kua takoto maaro; kua
kitea nga korero tika me nga korero teka, na
konei i tika ai nga korero o TE PIPIWHARAU-
ROA. Kahore kau he pai o te nui o te korero
mehemea he korero he.

E whakamihi ana matou ki nga korero a
Wikiriwhi te Tuaahu, o Te Whakarewarewa.
I tana tukunga mai i ana hua kareao ma ta
tatou manu, i tapiritia mai e ia enei kupu:

" E hoa, kia ora koe! Kei te whakamihi ahau
mo to kaha, kaati tena he whakaaro noa iho
noku ki ta tatou manu te take i tukua atu ai
no te mea ko taku nupepa he nupepa pakeha
ko te " Auckland Weekly News" me te " Niu
Tireni Herara " i etehi wa. Kati ko te pai
ano hoki o ta tatou Pipi ko etahi o nga korero
kaore i roto i nga nupepa pakeha. Kia ora
koe!" He tangata whai"whakaaro a Wikiri
whi. E mea ana etahi tangata e korero ana
ratou i nga nupepa pakeha heoi e kore ratou
e pai ki nga nupepa maori. Kaore a taua
nei korero e taia e nga nupepa pakeha a he
aha te pai ki te korero taua i a te pakeha
anake korero ka mahue a taua nei ake korero.
I rongo matou i tetahi rangatira Maori e
whakaatu ana ki etahi atu Maori he pirimia a
Hohepa Tiamurini no Ingarangi! Mehemea
taua tangata i korero i TE PIPIWHARAUROA e.
kore ia e pohehe. Ehara a Hohepa Tiamu-
rini i te pirimia, engari he Hekeretari mo nga
Koroni, i tona mutunga ka tu ko Riritana hei
hekeretari. I te matenga o tona papa keeke
o Rore Tapere (Salisbury) ka tu ko Aata
Parawhoa (Balfour) hei pirimia. Pai ke atu
te matauranga iti he tika i te matauranga nui

he he.

Ka hoha pea koutou i te nui rawa o nga
kupu a te Etita, kaati he kupu whakamutu-
nga ko tenei: Kia hihiko te tuku pua kouka
mai hei manawa mo ta koutou manu kei tau
ki runga i te kowhai " ka kari te haunga."

TE PIPIWHARAUROA.

TE MATAURANGA O TE PAKEHA.

I TE taenga o Perere Peneti raua ko
Reweti Kohere ki Te Puniho ka tu he
hui ma nga pakeha ma nga Maori ki te
whare"kura, na Perere Peneti te whaikorero
ki nga pakeha na Reweti Kohere ki nga
Maori. I mea a Kohere:—

" Tena koutou e Taranaki, tena koutou i
runga i to tatou ahua Maori, he kiri kotahi,
he toto kotahi; tena koutou e noho pani nei i
roto i te iwi pakeha, e noho nei i runga i tenei
o nga rapa o te Ika a to tatou tupuna a Maui,
ko ahau ko Ngatiporou kei tera o nga
rapa e tau ana, ko Tuwharetoa kei te
koopu. Tena koutou i o koutou na mate, me
penei noa he tangi maku me tangi a waha,
me poroporoaki wairua; tena koutou i te
mate o taku papa o Taingahue, i aitua nei ki
te moana, ko te tangata tena nana ahau i
whakatupu i a au e noho ana ki te kura. Kei
runga i a au nga mate o te Rawhiti, te mate
o Tamahau, o Tomoana, o Ruka Aratapu,
whakahenumitia nga roimata o te Uranga-o-
te-ra ki o te Ra-to. E kiia ana e nga tupuna
ka maringi te roimata, ka heke te hupe, ko
te ngakinga ano tena o te mate, otira i te mea
e huihui ana tatou ki roto o te whare o te
pakeha e kore tenei e taea, heoi me waiho i
taku i ki ra me tangi a korero. Haere, haere
atu e nga kaumatua ki te mano ki te tini kua
rupeke atu ra ki te po, waiho te iwi mana e
mae noa. Kua whakaritea nga meneti hei
whai kupu tanga maku ki a koutou, heoi e
kore e nui nga kupu. Tenei kei te whakami-
hi ake te ngakau ki to koutou whare kura ka
tu nei, ko te whare kura tuatahi tenei o te
Maori ka tu ki roto o Taranaki. E mohio
ana ahau he take tika ano i mamae ai o kou-
tou ngakau ki nga mahi a te pakeha, tenei
kua ngau te niho o te pakeha ki toku tinana
ake, otira kei pohehe tatou he rite tonu te
pakeha he kino anake, he kino ano nga mea
kino, he pai ano nga mea pai. Mehemea kei
te noho mamae o tatou ngakau ki te iwi pa-
keha me pehea he whakaputanga mo to tatou
kino, me pehea he ngakinga i to tatou mate?
Me wehe ke ranei tatou i te pakeha, kia kaua
rawa e tatata atu ki te pakeha; kia kaua e
tahuri atu ki ana tikanga? Ko tenei ranei te
tikanga tika? Ki taku whakaaro he whaka-
aro pohehe tenei. E kore rawa e taea e taua
e te iwi Maori te pei i te pakeha inaianei, kua
riro te nuinga o te whenua i a ia, kua hou
hoki ona pakiaka, ko taua ko te Maori kei te

noho pani i roto i te pakeha; ko ratou te iwi
kaha ko tatou te ngoikore. Ko te hea ia he
tikanga tika ma tatou? Ko te rapu utu tika,
rangatira, ko te utu i te kino ki te pai, ko te
tango i te matauranga o te pakeha, kia whewhera
mai ai i te pukapuka, e whewhera atu ana i
te pukapuka, kia kihi mai ai te reo, e
kihi atu ana te reo kia whakaatu mai ai
i te ture e whakaatu atu ana i te ture,
hia homai ai i te rongoa e whakaari atu ana i
te rongoa, kia tupu tahi ai te pakeha me te
Maori, kia rite tonu ai to raua roroa, no te
mea inaianei ko te pakeha te roa ko te Maori
te poto. E kore e taea te hoki whakamuri, e
kore e taea te noho, engari tahuti whakamua,
hopukia te matauranga o te pakeha.

Ko ahau ko te Rawhiti he iwi tawhai, he
iwi wawata, kia whiwhi ki te matauranga o te
pakeha. Kua kapi toku tai i te kura,
ko te whakaaro nui a ia tangata a ia
tangata kia tae tana tamaiti ki te kareti.
Kua tu aku tamariki hei parakimete,
hei kamura, hei kaituhituhi, hei minita.
otira kua hinga ahau i a koe, nou te takuta
tuatahi ki te puta i te kareti o Niu Tireni, a
Takuta te Rangihiroa. Kahore rawa i taki-
taro tau whainga i te matauranga o te pakeha
kua tu tou takuta. Kua rite mou te kupu
nei na, " Ka meinga to mua mo muri, to
muri mo mua." Kaati inaianei kia kaha te
tuku i a au tamariki ki te kura, kei takahia
taua e te pakeha ki te noho tonu i roto i te
kuaretanga.

Ko te korero nui o enei ra ko te whawhai a
Ruhia raua ko Tiapani. Ko Ruhia he iwi
nui he iwi kaha he iwi rongonui. I ahau ano
e iti ana ka rongo mo Ruhia, ka puta hoki te
korero mea ake ka raupatutia to taua whenua
e te Ruhia. Ko Ruhia tetahi o nga mana
nunui o te ao, tetahi o nga mana tino kaha.
Otira ko wai a Tiapani? No enei ra noa i
hakiri ai te taringa ki tenei mana hou. He
rahi ake a Niu Tireni i nga moutere o Tiapa-
ni, kahore ano kia eke ki te 50 nga tau i ako
ai a Tiapani ki nga tikanga a te pakeha.
Kahore rawa tenei iwi i pai ki nga tikanga
hou, kahore i whakaae kia noho te pakeha ki
to ratou whenua, kahore hoki i pai kia ho-
kohoko ia ki era atu whenua, era atu whenua
ranei ki a ia. Otira ka 40 tau ka pahure nei
ka puta te whakaaro i ona tangata matau ko
te kaha mo ratou ko te kimi i te matauranga
o te pakeha, heoi whakatuwheratia ana to
ratou whenua ki nga iwi pakeha, ona waha-

HE KUPU WHAKAMARAMA.

pu ki nga kaipuke o tawhiti, i hanga he kura
nunui hei whakaakoranga i ona tamariki, i
tukua ona tamariki matau ki te ao katoa ki te
rapu i te matauranga o nga iwi nunui; hei to
ratou whiwhinga ki te matauranga ka hoki ki
te whakaako i to ratou ake iwi. Na, i enei
ra, i roto i nga tau e 40, kua rite nga tikanga
a tenei iwi ki nga tikanga a nga iwi matau.
E rere ana o ratou kaipuke ki nga wahi katoa
o te ao, kua toro nga kawai o te rerewe ki
ona moutere katoa, kua oti ana wahapu hei
hanganga kaipuke, ko nga tikanga me nga
whakahaere o ana ope taua i rite ano ki ta
nga iwi pakeha; he kaipuke whawhai ona;

ko nga apiha ko nga kaitou i nga purepo he
Tiapani katoa. Ko tana whawhai tuatahi kia
Haina, he iwi nui, e tata ana pea ki te
500, 000, 000 otira kore rawa a Haina i tu. A
i enei ra kua puta mai nga rongo he maha
nga kaipuke whawhai o Ruhia kua totohu kua
pakaru i a Tiapani. Kua ohomauri te ao
katoa i te toa i te kaha o Tiapani, kua kopia
a Ruhia. Ka ui ahau: He aha te take i kaha
ai tenei iwi iti rawa ki te tu ki tenei iwi nui
whakaharahara ki a Ruhia? Heoi ano te
whakahoki mo tenei patai: Na te mea i ta-
ngihia e Tiapani te matauranga o te pakeha.
Waihoki, ki taku whakaaro e piki ai taua te
iwi Maori ehara i te mea ma te pupuri tonu
ki nga tikanga tawhito, engari ma te hopu i
te matauranga o te pakeha. Kahore ano kia
eke ki te 50 nga tau i ako ai te Tiapanihi
tena ko taua ko te Maori ka tata ki te 100
nga tau. Rukea atu nga tikanga whakapo-
hehe, whaia te matauranga o te pakeha.

He kupu whakamutunga maku ko tenei.
Ko Ingarangi te mana nui atu, kaha atu i te
ao. I ui tetahi kingi ki a Kuini Wikitoria ki
te take i kaha ai a Ingarangi. Ko te whaka-
hoki a Kuini Wikitoria ko tenei. I mau ia ki te
Paipera, ka mea, Na, te take o te nui o Inga-
rangi; ara na te Whakapono a Ingarangi i
kaha ai, ehara i te mea na ana moni, na ana
taua, na ana kaipuke ranei, engari na tana
whakawhirinaki ki te Atua. Waihoki e te
iwi ki te whai taua i te matauranga o te pake-
ha, me uta ki te Whakapono hei kaupapa. Ko
te matauranga kahore i utaina ki runga i te
whakapono he mea horihori he mea meme-
ha noa.

[I te whaikorero a tetahi minita o Aka-
rana, i noho ki Tiapani i mua, i mea taua
minita ki tana tino whakaaro ko te Atua kei
te awhina i Tiapani. Kei te huri te Tiapani-
hi ki te Whakapono, a e whakaarahia taua

iwi e te Atua hei kauwhau i tana Rongo Pai
ki Haina me era atu whenua o te Rawhiti.
Ko Ruhia he iwi kino rawa, e ai ta taua
minita. Ko te atamira o nga taua kaipuke a
Tiapani he Karaitiana.]

WHAKAPAPA O POROURANGI.

KI a Reweti Kohere e hoa tena koe, te
kai hautu o to tatau taonga, Kia ora
koutou! Heoi te mihi aroha. E hoa utaia
atu aku kupu ruarua nei e whai ake nei, no te
mea katahi ano ahau ka kite i te panui wha-
kahe a Herewini Ira o Moeraki i roto i te
No. 58, mo te panui a, Te Koro Kiriahuru i
te No. 53 mo te Aitanga a Porourangi, kaati
kaore ahau i kite i te panui a te Kooro, kua
kite ahau i te whakahe, kaati me penei taku
Whakahoki i waho i te whakahoki a te Kooro,
E he ana nga korero a Herewini Ira, kaore
ahau e whakaatu i te mea tika i te mea he
kaati maaku e karanga he ra hai huihuitanga
mo nga tangata matau o te motu nei. E
tuku panui ana ahau mo runga i o Tatau tipu-
na me o tatau waka, ina te kore ia taiau he
tuku panui, ka whakahetia e etahi atu matau-
ranga.

E hoa e Herewini, mehemea he Poroura-
ngi ke tau e korero nei, he Kahungunu ke,
kaati ko au kei te he, engari ko taku kite iho
ano ko toku Porourangi me toku Kahungunu,
na reira ahau ka whakahe. E hoa e Here-
wini mau e kawe mai to pouri me to whakahe
ki te aroaro o te Kooro kia pai ai te whakati-
katika i a tatau korero otira i a koutou i anga
tangata matau, kia korero ai he kanohi he
kanohi ina te kore he korero ki te rae oneone.

Heoi, na to hoa aroha,

Na HURAE PUKETAPU,

Waikaremoana

TE PIPIWHARAUROA,

AWHINATIA NGA MINITA.

NA TE MAHARA.

KO te hunga e mohio ana ki te nui o te
wairua o te tangata e mohio ana ki te
nui o te mahi a te minita—ko te mahi nui atu
i te ao. Ko etahi mahi atu katoa mo te ti-
nana anake, mo te tinana he pirau nei te
mutunga. I mea a Pihopa Nerikena ki nga
pakeha o Waihi ki te kore e nui ta ratou
whangai i to ratou minita, ka mauria e ia
te minita, ko te whare karakia ka tutakina,
ko te ki ka kuhungia ki tana pakete. I mo-
hio a Pihopa Nerikena e pouri nga pakeha o
Waihi mehemea e pono tana korero. I
whakaaro au e pehea ra mehemea ana he
Maori nga tangata o Waihi, tera pea e mea
ki te pihopa: " Mauria atu to minita, hei
aha ma wai?" E pouri te nuinga o te pakeha
ki te kore o ratou no minita, he iwi atawhai
hoki te pakeha i o ratou na minita. I konei
te pihopa pikopo o Akarana e rere ana i ru-
nga i tana motuka, he aroha na tona iwi ki a
ia, e "350 te utu. Ka whitu ano nga tau i
tu ai taua tangata hei pihopa. E mohio ana
te pakeha ehara te minita i te iwi rangatira
na reira ka puta te aroha. Ka roa te minita
e mahi ana ka haere ki Ingarangi ki hea ranei
ki te okioki; ka puta te aroha i tana pariha
ka kohikohi moni hei oranga mo to ratou
minita. He tino tikanga tenei na te pakeha.
I te nui o te mate o te wahine a te minita
pakeha 6 Turanga nei ka haere ki Ingarangi
ki te kawe i tana wahine ki te takuta. E
'300 to moni aroha a tona pariha ki a raua.
He iti rawa te oranga 6 nga Minita Maori,
ahakoa iti to ratou oranga me whakapai o
ratou whare, me atawhai hoki i te tangata,
otira ko taku tono haunga te awhina moni
engari ko te awhina mahi, ko te tautoko i te
minita i ana mahi.

Kahore nga tangata o etahi wahi e whaka-
aro ana he mahi uaua te kauwhau, a he aroha
to te tangata e haere ana ki te kauwhau, ki
te ratou whakaaro no ratou ke te aroha no te
hunga e haere ana ki te karakia a te minita.
He tangata ahau e kauwhau ana, kahore oku
utu o taku mahi kauwhau, e oho wawe ana i
te atatu, e haere ana ki te wahi roa, otira hei
taku taenga ki te kainga mo te karakia, aha-
koa e tata tonu ana etahi tangata ki te whare
karakia e kore ratou e haere mai, kahore pea
e whakaaro noa he roa rawa te whenua ua i haere

mai ai te kaikarakia, ka aroha noa pea ka
haere ki te whakatau i te karakia. Ko etahi
tangata i kore ai i haere ki te karakia he hoha
he mangere. He mea whakapouri tenei i te
ngakau o te minita. Kaati ano te kore o
etahi e haere mai ki te karakia ko nga tangata
haere mai ka ngakau-kore te ahua, me te
mea nei e whakamomori ana ta ratou karakia
a tau mai hoki te taumaha ki te minita. He
mahi tino kaha rawa te kauwhau mehemea
kahore te whakaminenga i te whakarongo,
uaua ana te puta a te kupu, ka he nga wha-
kaaro. Kia titiro tonu mai nga kanohi ki te
kai—kauwhau ka pai te kauwhau, te whai-
korero ranei a te tangata ka whakaae ake
hoki tona ngakau kei te manaakitia ana kupu.

Ehara i te mea he amuamu te tikanga o
enei kupu, engari he whakaaro i puta mai ki
toku ngakau, mo te ahua o etahi kainga ki
nga kaikarakia. He mahi uaua te kauwhau,
kaua hoki e meinga kia tino uaua rawa i te
kore o te tangata e haere mai ki te karakia, i
te ngakau-kore ranei o te hunga e haere mai
ana. Kia matau hoki tatou ko tenei te mahi
nui atu i te ao, ko te arahi i te tangata ki te
Atua ki tona kaihanga, ko te whakarite i te
tangata mo te wa e mate ai ia, e tu ai hoki ki
te aroaro o tona Atua, ko era atu mahi katoa
he mea memeha hoa, he tikanga kore, na
konei tautokona, whakahauoratia o tatou
minita.

Kua puta a Pita Paaka i te whakamatau-
tauranga takuta, kua whiwhi ia ki te tohu M
B., Ch. B. Ko Pita te Maori tuatahi ki te
puta i te kareti o Niu Tireni hei takuta. E
rima ona tau ki Otepoti ka takuta nei ia. He
tangata tino matau a Pita. I tana putanga i
Te Aute ka haere ia ki te kura takuta. Ko
ta hiahia o Pita ko te haere ki Ingarangi kia
whiwhi ia ki nga tohu takuta o nga kareti o
reira. Ki te rongo e hoki ana a Pita ki Ta-
ranaki hei takuta mo tona iwi, a e kiia hoki
ia ko Takuta te Rangihiroa kahore ia e pai
ki te ingoa pakeha.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

O TATOU KURA.

KUA timata ano o tatou kura me nga ka-
reti, kua timata ki te whakaako i a
tatou tamariki kia whiwhi ai ratou ki te
matauranga o te pakeha hei pa tuwatawata
mo ratou a nga ra e tu mai nei. Kahore
rawa he take e amuamu ai taua te Iwi Maori
mo te kore o te pakeha e whakawhiwhi i a taua
ki to ratou matauranga. Kua whakatungia
e te Kawanatanga he kura ki nga wahi katoa
o Niu Tireni, ko nga takiwa kahore he kura
no nga Maori ano te he he kore kahore e pi-
rangi ki te kura, he hiahia kia noho tonu
ratou i roto i te kuaretanga. Hei tapiri mo
nga kura a te Kawanatanga ko nga kura a
nga hahi. No te Hahi o Ingarangi ko
Te Aute, ko Tipene, ko Waerenga-
^-Hika, ko Hikurangi, mo nga tamariki ta-
one; ko Hukarere, ko Wikitoria, mo nga
kotiro. Ko te kura i Otaki kua wera i te ahi,
engari tera ano pea e hanga. No te Pikopo
ko Hohepa; no te Weteriana ko Tiri Kingi;

kei te hanga he kura kotiro mo te Hahi Pere-
pitana ki Turakina. Ki te manawanui ki te
u a taua tamariki hei iwi tino matau te Maori
a enei whakatupuranga e tu mai nei.

PITOPITO KORERO KURA.

Kua puta a Pita Paaka ara a Te Rangihi-
roa i te whakamatautauranga takuta o Niu
Tireni. Ko Tutere Wirepa kei te kura tonu.

Kua riro a Henare Poananga o Ngatiporou
kei te kareti nui o Akarana, kei te ako hei
roia.

Tokorima nga tamariki o Te Aute i puta i
te whakamatautauranga o te Kareti Nui ara i
te Matriculation.

Ko te moni a Te Makarini i riro i a Hemi
Wherehi o Turanga nei, i tetahi tamaiti o
Waerenga-^- Hika, me tetahi tamaiti o To
kaanu—ka toru ai.

E haere ana nga tamariki o Te Aute a
tenei hotoke ki Ahitereiria ki te purei whutu-
paoro, e purei ratou ki nga kura me nga ka-
reti o Poihakena. Tena Maori, kia kaha!

Kua timata ano te kura minita i Te Rau,
otira i te mea kahore ano kia tuwhera te ka-
reti ka aitua tetahi o nga kai whakaako. I
te haerenga ra o Tiatene ki Ingarangi ka
 haere mai ko te Rev. Ernest Ensor o Wairau
hei whakakapi mona, no te ata o te Hatarei

i u mai ai, no te ata o te Manei ka mate. I
haere ia ki te akau ki te kaukau mate tonu atu
ki te wai ara na te matao ka oho tona mana-
wa mate tonu atu ia. Haere atu tetahi
pakeha ki te kaukau e maanu ana kua mate.
He nui te pouri i pai mai ki nga pakeha o
Turanga nei, i kohia e ratou "105 ma te pou-
aru ratou ko ana tamariki. Ko Reweti
Kohere ko tetahi o nga kaiwhakaako i Tara-
naki e haereere ana, he oranga ake i te mate,
rongo kau ia i te matenga o tona hoa ka hoki
mai, ko ia anake kei te whakaako inaianei,
kei te tirotirohia  he hoa whakaako mona.

TE HAHI MAORI.

ITU te hui toopu a te Hahi o Niu Tireni
ki Akarana, i nga ra whakamutunga o
Hanuere tae noa ki nga ra timitanga o Pepu-
ere. I tu ko Pihopa Nepera o Otepoti hei
Paraimete. He nui nga take i oti i tenei hui,
ko te take tino nui rawa ia ko te Whakahae-
retanga i te Hahi Maori i te mea kua mutu te
pa mai o te Roopu  Tuku i te Rongo Pai. Ko
ta te hui i whakarite ai he Komiti, ma ratou
e whakahaere nga tikanga katoa e pa ana ki te
Hahi Maori. Ko nga tangata o tenei Komiti,
ko nga pihopa tokoono, ko etahi tangata toko-
rua o ia pihopatanga, ia pihopitanga he minita
tetahi he tangata noa tetahi. I peneitia ai te
whakahaere i whakaaro ai te Hahi katoa o
Nui Tireni ki te awhina i te Hahi Maori. I
puta ano nga korero mo te Kareti i Te Rau-
kahikatea. I mea etahi tangata me hiki te
kareti ki Hoani Kareti, i Tamaki, Akarana,
kia kotahi ai he kareti mo nga tangata e akona
ana hei minita pakeha hei minita Maori. He.
korero noa iho tenei, kahore ano kia whakao-
tia.

 He nui te whakamihi o te hui i tu ki Manu-
tukea mo te manaaki a te tangata whenua mo
te pai mo te nui o te kai. Ko te whakawhe-
tai nui ia ki a Tame Arapata raua ko taana
hoa wahine mo to raua kaha ki te whakarite-
rite i te kainga me nga mea mo te hui. Ko
te hui a te tau 1905 ka tu ki Mohaka.

TE PIPIWHARAUROA,

TE AROHA KI NGA MINITA.

(He Reo mai no te po, no te tau 1860.)

WHAKARONGO Mai, whakarongo mai,

   e te wi. Ko te ara ki to tatou
Minita kaua e takatakahia to ratou ara ko
ona hoa. Ko Tiemi no te Kihi tena ko Ma-
nuera no te Poriki tena ratou ko ana tama-
riki me tana wahine, ko Tui ratou ko ana
tamariki me tana wahine no te Wiwi tena,
kia marama te whakaaro o enei iwi e toru
kia a ratou kaari me a ratou taonga katoa kia
marama no te mea kua tae te kupu a Parate-
ne ki ona tangata, a Hoani hoki a te Kingi
hoki ka tino (ma) naakitia e matou katoa kei
pohehe, ara nga iwi e toru a Taranaki a
Ngatiruanui a puta noa ki Ngarauru.
Kia marama,

Heoi ano,

na PARATENE.

na HOANI

na KINGI

na PORIKAPA

na tenei hapu na Ngamahanga katoa puta
noa ki Nekotumu (?)

[He mea tango mai enei korero i tetahi
pukapuka kei tetahi wahine pakeha o Niu
Paremata e tohu ana kei a Mrs Standish.
He taonga tino nui taua pukapuka ki taua
wahine, no te mea na reira ratou ko ona ma-
tua i ora ai i te whawhai nui ki Waitara. I
titia taua pukapuka ki te pou o te taiapa hei
whakaatu ki te iwi Maori kei pa o ratou
ringaringa ki nga minita, ahakoa e whawhai
ana te pakeha ki te Maori. He mea tika kia
tohungia nga pukapuka penei e whakaatu nei
i te ahua o tatou matua, i o ratou painga, na
konei ka taia ka hiiritia ki roto i TE PIPIWHA-
RAUROA.—ETITA.]

RUHIA ME TIAPANI.

KAORE e nui nga kore ro o te whawhai,
kahore ano he pakanga o muri mai i
te kokiritanga i Poota Aata i panuitia i tera
marama i totohu ai i pakaru ai etahi o nga
manuao o te Ruhia. E rua nga wahanga o te
taua manuao a Ruhia, kei Poota Aata tetahi,
te wahanga nui, kei Paratipotoka tetahi. Ko
te wahanga ki Poota Aata kua whati nei te
iwi tuaroa i te Tiapanihi,, ko te toenga kei te
kopia tonutia ki roto i te wahapu, ko te wa-
hanga ki Paratipotoka kahore i te mohiotia
kei hea ranei o te moana e rere ana, ko te ta-
one inaianei kei te puhia e te Tiapanihi.
Mehemea ka tutaki ana ki te moana ka tu
he pakanga nui. Ko te whakaro nui ia o
Tiapani inaianei ko te whakahoro i Poota
Aata, e tohea tenei e ratou ahakoa tini o ratou
e mate. I te whai o Tiapani kia araia nga
manuao o Ruhia ki roto o te wahapu, i haria
e ratou etahi kaipuke tawhito e wha ka wha-
katotohutia ki te ngutu o te wahapu, otira
ahakoa i totohu nga kaipuke kihai i tutaki te
wahapu. E kiia ana e 2000 nga tangata i
tono kia whakaaetia ma ratou e whakatotohu
nga kaipuke, i ta ratou tuhinga i o ratou in-
goa i tuhia ki o ratou toto ano hei whakaatu
e whakaae ana ratou kia mate ratou mo to
ratou whenua no te mea ko te tomo ki te
wahapu he rere totoa tonu ki te mate. I te
tino kaha o nga pa o Poota Aata kahore
ano kia kokiritia e te Tiapani, ko te whakaaro
kia riro i a ratou te tuawhenua katahi ka wha-
kahoro ai, engari inaianei takitahi noa ai te
kokiri. I tetahi po ka tukua atu e te Tiapani
he mokihi ka tahuna he ahi ki runga, ka po-
hehe te Ruhia he manuao, katohi ka pupuhi,
pau atu te haora, me nga mata me nga paura.

Kua whakahoa a Korea ki Tiapani, engari
ehara a Korea i te iwi kaha, heoi ano te pai-
nga hei awhina mo Tiapani ki te haere i te
whenua. Kei te whakau tonu a Tiapani i
ana hoia inaianei ki Korea, a mea ake ka tu-
taki ki nga taua a Ruhia ki Iaru Awa, te rohe
i waenganui i Manakuria me Korea, hei
reira tu ai he pakanga nui.

I te mea kua pakaru nei nga kaipuke o
Ruhia i Tiapani ka waiho te take o te wha-
whai ki te whenua, a e mea ana etahi tangata
hei konei pea a Tiapani mate ai, he iwi nui
hoki a Ruhia. Ko te ora o Ruhia ko te rere-
we i Haipiria hei mau mai i ana hoia i ana
kai, heoi ki te pakaru taua rerewe ka tino
mate a Ruhia e kore hoki ana kaipuke e puta

HE KUPU WHAKAMARAMA.

mai i o Tiapani. Kei te tiakina te rerewe i
te ao i te po, kei te whai hoki nga tutei a
Tiapani kia pakaru taua rerewe. Tokowha
nga Tiapani i Ruhia i whakarite i a ratou ki
te none i mau e mea ana ki te tukituki i te
rerewe i Poroka Awa. Ko aua tangata pea e
tukitukia inaianei. Hei roto Paikara ka
motu te rerewe ka utaina ma te kaipuke, i
etahi wa kua hukapapa katoa te roto, heoi ka
haere nga hoia ma te hukapapa. Hei te pa-
karutanga o te huka ka mate etahi, ko etahi
ma te huka ano e patu. Ki te pakaru tenei
rerewe ka mate rawa a Ruhia.

RONGO TOMURI O TE WHAWHAI.

No te 10 o nga ra ka puhia ano a Poota
Aata e Tiapani, ko nga kaipuke kokiri he poti
hopu topito, i te putanga mai o o te hoa riri
ka tu he pakanga, he tokomaha o tetahi taha
o tetahi taha i mate. Ko etahi o nga mata a
te Tiapanihi i tau ki roto i te pa, a i mate
etahi tangata. Ko nga kaipuke o te Ruhia i
hoki ki te wahapu huna ai, otira kotahi te
mea i mau i te Tiapanihi a i totohu, he toko-
maha o nga tangata i mate. E kiia ana i te
pipiritanga o nga Kaipuke ka rere tetahi Tia-
panihi ki te kaipuke o te Ruhia ka patua e ia
te kapene. Mei kore ana a Poota Aata hei
omanga mo nga kaipuke o Ruhia kua pakaru
katoa i a Tiapani.

Hei te 15 o nga ra o Maehe 1904 ka tu te
hui Kaunihera ki Ruatoki, takiwa o Tuhoe.
Kote take o taua hui he whakahaere ano i
etahi tikanga o te " Ture Kaunihera Maori
1900." Ka tae te Kawana kite whakapuarei
taua Hui. Ko tetahi tenei o nga tino hui ka
tu ki waenganui i nga Maori. He mea ata
whakaae tenei Hui kia riro ia Tuhoe irunga i
te pai o a ratou take me to ratou whakamihi
ki tenei Kawanatanga. Hei taua hui ka puta e
tahi poroporoaki a nga Rangatira Maori ki to
tatou kawana me te mihi ano hoki kia ia mo
tona aroha ki te iwi Maori i a ia E Kawana
ana i Niu Tireni. Kotahi mema o nga Kau-
nihera Maori e 24 e tae ki taua Hui, ka tae
mai ano hoki tetahi mema o te kaunihera o
Wharekauri ki te whakaaro. E Kiia ana hei
taua Hui tino Kitea ai tenei mea a te kakahu
Maori.

WHAIKORERO

A te Upoko o te Hui o te Hahi Maori ki Mohaka
i te 14 o Maehe, 1901.

EHOA ma, e nga Minita, e nga mangai
o te iwi -.—Tena koutou. Te take o
ta tatou mahi, e huihui nei i ia tau, i ia tau,
he whakaneke ake i te mahi a te Hahi i tenei
wahi o ta te Atua mara, he whakaohooho i
nga tangata katoa o te Hahi kia rite te mahi
a tenei, a tenei, ki ta te Atua i whakarite ai
hei mahi mana he mea whakakaha nei te tan-
gata e te Atua e taea ai e ia taua mahi. Koia
hoki i tika ai kia ata tirohia e tatou nga mea
kihai i rite ki ta te Atua i pai ai, kia puta
hoki he kupu ma te Hui hei whakakaha i te
hunga e ngakau, nui ana ki te pehi i nga
mahi katoa e rere ke ana.

I hoki mai tenei ahau i te Hinota Nui o to
tatou Hahi, i whakaminea nei ki Akarana i
mua tata ake nei. Tetahi mea i ata hurihuri-
hia e taua Hinota, ko te mahi a te Hahi i
roto i te iwi Maori o Niu Tirini nei, me pe-
whea e whakatupuria pakia ai inaianei. I
enei tau ka maha kua mahue ake nei, e awhi-
natia ana te Hahi Maori e te Ropu Tono
Mihinare o te Hahi o Ingarani. I te mutu-
nga o te tau 1902 ka mutu te tuku moni mai
i reira hei whakaranea ake i te oranga mo nga
Minita Maori; kua waiho hoki ma te Hahi o
konei e whakaaro ona ake mate. Ko te taha
Pakeha o te Hahi, e anga ana inaianei ki te
whakakaha i te taha Maori, otira ma te mea
ka kitea te taha Maori e korikori ana ka nga-
kau nui ai hoki te taha Pakeha. E kore nei
hoki e tika kia kohikohi moni te Pakeha mo
tenei mahi, ko te tangata Maori ia kia noho
noa iho. Tetahi mea e hiahiatia ana, ko te
oranga mo te Minita kia kaua e pera me to-
nga tau kua mahue ake nei, engari kia neke
ake. He mea whakarite na te Atua kia whai
oranga te Minita i runga i tana mahi, kia kore
ai ia e whakawarea e nga mahi o te taha ki te
tinana, i a ia e rapu ana i te oranga tinana
mo nga tangata o tona whare, engari kia
watea ai ia hei mahi i nga mea i motuhia ai
ia hei Minita. Kia whai whare pai hoki ia
hei nohoanga, me te taiepa pai ano hei taka-
nga mo ana kararehe kia kakama ai ia te
haere ki nga wahi mamao o tona pariha.

He maha ano nga mea e tau ana hei huri-
huri ma te Hui. Tetahi tohu o te mate ko te
kore tangata mo te Kareti i Te Raukahikatea.

TE PIPIWHARAUROA.

He mea pai kia ata tirohia e te Hui o te
Hahi Maori te take i kore ai te mahi Minita
e hiahiatia e te taitamariki. He mate nui
rawa mo te Hahi te kore Minita.

Tetahi putake nui i kore ai e ata tupu te
mahi a te Hahi ko te kore whakaaro o nga
matua ki nga tamariki kia whakatupuria   ake
i runga i te mohio ki te Atua. Na konei i nui
haere ai te mahi tutu i te mea ka pakeke ake.
Na konei i kore ai nga tai tamariki e tae mai
ki te Whakau. Na konei i tupu ai te raru-
raru i runga i te marena. Na konei i hau ai
te haurangi waipiro, me te tini noa iho o nga
mahi tutu.

Tena hoki tetahi take raruraru, ko te whai
a nga tangata o te Hahi ki te tohunga Maori
hei whakaora i te turoro. Ehara i te mea kei
te tangata Maori anake tenei he: tenei ano
kei te Pakeha. Ehara i te mea he he te
whai a te tangata ki tona tinana kia ora, kia
taea ai e ia nga mahi kua tukua mai nei e te
Atua hei mahi mana. Otira, i te mea e kaha
 ana te mate, te mamae, kaua tatou e ware-
ware ki te mea i tukua ai tatou e te Atua kia
pangia e enei mea. Ki ta te Atua, ma konei
tatou ka whakatata ai ki a ia, ka whakawhiri-
naki ai ki a ia, ka mohio ai ki te ranea o tona
atawhai hei mea i a tatou kia manawanui.
Tena ki te puta ke tatou ki te tangata wha-
kawhirinaki ai, ki ana karakia ranei, ka he.

Ma te Atua e homai ki a tatou te Wairua o
te ata whakaaro, kia rite ai ki tana e pai ai
nga kupu katoa e puaki i a tatou.

Kua hanaitia e te Kingi o Taake tetahi ota
kia kaua rawa e hokohokoa i roto i tona ki-
ngitanga etahi hopi he ngako poaka i whaka-
nanua ki roto. He kehua no te Taake te
tino kinaki a taua a te Iwi Maori, Heiaha
koe Poaka E!

No tera marama i mate ai ki Poneke tetahi
pakeha raua ko tana wahine, e 97 nga tau o
te taone, e 95 o te wahine. Ko to raua hiahia
nui ia raua e ora ana kia kotahi ano to raua ra
e mate ai, a i rite hoki tenei whakaaro o raua,
no te ata te wahine i mate ai no te ahiahi ko
te taane, kaore te taane i mohio kua mate
tona hoa.

PITOPITO KORERO.

Tata tonu etahi tamariki pakeha tokorua
ka mate ki te awa i Waikato mei kore ana
tetahi tamaiti Maori te rere ki te wai ki te
whakaora i aua tamariki.

E hanga ana he whakamaharatanga ki a Ta-
mahau Mahupuku ki te marae o " Aotearoa"
whare, Papawai. E kiia ana e eke ki te
"500 te utu o taua whakamaharatanga.

I tu he hui nui i te 15 o nga ra o tenei ma-
rama ki Ruatoki Tuhoe, he hui topu na nga
Kaunihera Marae. I tonoa ai tenei hui e
Tuhoe kia tu ki tana takiwa hei wha-
kaatu i tona whakaaetanga ki nga mahi a te
Kawanatanga, hei poroporoakitanga hoki ki
te Kawana ki a Rore Ranapare.

Kei te kimihia tonutia tetahi pakeha kohu-
ru, i te Waiiti, wahi o Wairarapa, ko Make-
nehi te ingoa, a kahore ano kia mau. I ro-
kohanga atu e Makenehi etahi tangata toko-
rua e mahi ana i te ngahere, katahi ka toua
hunatia e ia tetahi, ko Korihana te ingoa, na
mate rawa, ko te kai kohuru kahore i kitea
atu. He tangata tino kino a Makenehi i
panaia ia i nga teihana hipi katoa na reira ka
mauahara: ko tona kainga noho ko te nga-
here tonu, kahore e noho ana ki nga kainga
tangata, ko tana kai he hipi he tia. He pu
kei a ia, e kiia ana he tangata tika ki te pupu-
hi i, kei te ngahere nui ia e piri ana; ahea ra
kitea ai.

Kua tae kei Ahitereiria tetahi pakeha kau-
matua ko Taui (Dowie) tona ingoa, ki tana
ki ko kaia te Tuatoru ia. E mea ana ia ka
ora te tangata i a ia i runga i te inoi anake,
kaua rawa e haere ki te takuta. Otira ko te
nuinga o te tangata e mea ana. he tinihanga te
mahi a tenei tangata, he whai moni. No te
korenga o tana mahi e tupu i Niu Ioka,
Amerika, ka haere mai nei ki Ahitereiria kau-
whau ai, otira i te kino o te tangata ki a ia e
kore rawa ia e tukua kia kauwhau. Ko Ahite-
reiria te kainga i noho ai tenei tangata i mua.
He tokomaha nga tangata kei te aru i tenei
tangata, penei ano me etahi Maori e whai nei
i o tatou nei.

Kua puta mai te rongo kua whiriwhiria ko
Rore Parakete (Lord Plunket) hei kawana
mo Niu Tireni, hei riwhi mo Rore Ranapare.
Ko te matua o Rore Parakete ko Akepihopa 
Parakete o Tapurini. Ko tenei pea te kaw-
ana tuatahi o Niu Tireni he minita tona
matua.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE WHAKAMAUMAHARATANGA

KI A RUKA ARATAPU.

HE mea pouri rawa ki a au te mate o o
tatou kaumatua me a ratou me o
ratou korero, heoi hei to ratou ngaronga atu
ka ngaro hoki o ratou korero, na konei whai
ai au kia tuhituhia nga korero katoa o o taua
nei tangata o te Maori. He tikanga na era
atu iwi o te ao te tuhituhi i nga korero o o
ratou na tangata nunui hei korero hei titiro
ma nga whakatupuranga kei te haere mai.
Ina koa mehemea ki te rite te kupu poropiti
kua whakapuakina nei mea ake ngaro te
Maori i te mata o te whenua ma te aha e
mohiotia ai o taua nei korero Kei te ata
tohungia e au aku Pipiwharauroa, whakapu-
kapuka rawa, e mate au ka waiho iho ki aku
uri i muri i a au, a hei te taenga ki te rima
tekau tau ki te kotahi rau ranei e titiro era wha-
katupuranga ki nga korero, ki nga whakaaro,
ki nga mahi, ki te ahua hoki o te iwi Maori o
enei ra, ki taku whakaaro, hei tino korero pai
ki a ratou, hei whakaako i a ratou, hei wha-
kaaroaro, hei titiro ma ratou i te ahua o o
ratou tupuna. E kiia ana ko tenei te tikanga
o te Tiapanihi, ko nga korero o ratou na
tupuna kua tuhituhia katoatia, a e tino wha-
kamanamana ana ratou ki nga korero, o o
ratou tupuna.

I taku rongonga kua mate a Tamahau
Mahupuku, ka whai ahau kia mau i a au o
ona korero, a i mau i a au etahi, kua tuhi-
tuhia ra ki Te Pipi o Hanuere nei. I a au i
Taranaki, ka puta ake te rongo kua hinga
taku matua a Ruka Aratapu u i muri i a au,
kihai i takitaro ka puta ake ano te rongo ko
Henare Tomoana tera kua riro i te ringa o
Mate. Tokotoru enei tangata he tangata
nunui katoa, otira me pehea e mohio ai, e
rongo ai, a tatou tamariki, a tatou mokopuna,
ki nga mahi a enei tangata, a enei o o ratou
tupuna? Ki te kore e tuhituhia e ngaro,
ngaro rawa. Kei te whai au kia tuhituhia
nga mahi a Henare Tomoana, a ko taku inai-
anei he tuhituhi e tetahi whakamaumaharata-
nga ki a Ruka Aratapu.

O nga Maori katoa kua nehua ua ki Turanga
nei kahore rawa i rite te nehunga, ki to
Ruka, he torutoru hoki nga pakeha i rite te
whakanuinga ki to Ruka. I nehua ia i
runga i to te toa nehunga, i huihui katoa nga
hoia o tenei takiwa, i nehua ia i runga i to te
tangata pai, i huihui te wahine me te tamari-
ki; te koroua me te kuia. Haunga nga ko-
rero o tona nehunga, ehara hoki tenei i a
Ruka engari na te iwi ke, engari ko ana mahi
ake. E kore e taea e au te whakataki
nga korero o nga mahi whawhai a Ruka.
Ahakoa ko Waikato to Ruka ake iwi tupu,
i noho ia ki roto i a Ngatiporou, i whawhai ki
roto i a Ngatiporou, i moe wahine ki roto i
a Ngatiporou, a mate iho ki konei. Ko
Ruka tetahi o nga tino toa a Meiha Ra-
pata Wahawaha, tenei ake nga korero o
tona toa, i rere ai a Ruka i mua a-
taua, i kokiritia  ai e ia nga pa o te hoa riri,
kahore ana wehi mai i te mate. Kaati ake
enei korero, na ko aku i tino mohio ai mo to
Ruka ake ahua.

Ko Ruka Aratapu tetahi o nga tangata tino
whakapono i kite ahau, i tino mohio ia, a ka-
hore hoki i huna e ia tona mohiotanga, ko te
mea nui atu i te ao nei ko te matauranga ki
te Atua. Kahore rawa a Ruka i wehi mai i
te tangata ki te whakaatu i ona whakaaro mo
te tikanga o te whakapono ki te Atua. I
rongo ahau i a ia e tohe ana ki te iwi kia
whakaaro nui ki te Atua. Ka mohio a Ruka
ki te tangata pai, ka whakanuia e ia taua
tangata ahakoa kahore i te whakanuia e
te iwi. Ko tetahi o nga whaikorero kaha a
Ruka i rongo ai au, he whakahe nana ki a
Ngatiporou mo te korenga i whakanui rawa i
te matenga o tetahi rangatira, o te tangata
nana i ora ai te whenua me te tangata. I to
Ruka matenga, ahakoa ehara ia i te rangatira,
otira i mohiotia e te pakeha tona pai a wha-
kanuia ana ia; i whakawhiwhia te honore ki
te tangata i tika ai te honore.

I tautokona e Ruka nga mahi kura, a i tino
whakamua e ia nga tamariki matau. Ko
Ruka raua ko tona hoa nga tino matua o te
Kareti Minita o Te Rau. Ka tae mai he ta-
ngata hou ka tae mai raua ki te powhiri, ka
pakaru te kura ka tae mai raua ki te poropo-
roaki; e tae mai ana raua ki nga mahi nunui
katoa o te kareti, i tohutohu raua ki nga tai-
tamariki; i tuku kai ma te kareti: ko raua
te kai hapai o te whakapono o Turanga nei.

Otira kua ngaro a Ruka i nga tirohanga
kanohi, kua ngaro ia i nga huarahi o Tura-
nga, i tona taumata i " Rawiri," kua kore e
rangona tona reo i nga marae o Te Raukahi-
katea. Haere e koro, haere ki tou okioki-

nga.

R.T.M.K.

TE PIPIWHARAUROA.

TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
HUI KI MANUTUKEA.

NO te 22 o nga ra o Hanuere nei ka tu te
hui a tau tuawaru o Te Kotahitanga
o Nga Tamariki o Te Aute, ki Manutukea
wahi o Turanganui. He nui te tangata i tae
mai ki taua hui, he tokomaha nga rangatira o
Ngatiporou me roto o Turanga i tae. O te
Kotahitanga i tae mai ko Te Wiremu Atiri-
kona, ko Hone Tatana, ko Wiremu Hapata,
ko Apirana Ngata me etahi atu. E rua ano
nga ra i tu ai tenei hui ka tutaki. I te mutu-
nga o nga wahi korero ka haere nga mahi.

1. NGA MAHI A^-RINGARINGA. Na Reweti
Kohere te whaikorero mo tenei take a ko
tenei hoki te tino take i korerotia i
tenei hui. I tino tautokona tenei take e
te hui nui, e nga Maori. I mea a Kohere
me tapiri ki Te Aute he kura mahi
a ringaringa, otira i mea nga kai whaka-
haere o Te Aute me wehe ke ano he
kura mo tera mahi. I mea a Wi Pere
me whakaako nga tamariki Maori ki te
whakairo. I te hui i tu ki te taone i
Kihipane i puta te kupu a Wi Pere ki te
whakaturia he kura mahi a-ringaringa ki
Turanga nei mana e homai he whenua
kia 5^00 eka.

2. NGA MAHI WHAKATUPU HIPI. Na Api-
rihana Ngata te whaikorero mo tenei
take. I mea a Apirana ko te tino he o
te Maori i kore ai e piki ana mahi wha-
katupu kararehe, he kore moni na te
Maori, mehemea e kitea ana he huarahi
putanga moni ki te Maori tera e piki ana
mahi.

3. TE AHUA o TE IWI MAORI. Na Rev.
Wiremu Hapata te whaikorero mo te
ahua o te Maori i enei tau maha kua
pahure nei. Ki tana whakaaro kua kaha
te pikinga o te Maori, i etahi tikanga
ano kei te tu tonu, i etahi kei te hoki
whakamuri. I mea a Wiremu Hapata
he mea kino te kanikani a te Maori he
huarahi e puta ai nga mahi puremu.

4. NGA MATE E PA ANA KI TE MAORI. Na

Takuta Pomare nga kupu mo tenei take,
kahore ia i tae mai ki te hui engari ko
tana whaikorero i tukua mai. E ai tana
ko te Mate tino nui e iki nei i te Iwi
Maori ki te po ko te Mate Kohi. Ki
tana\_whakaaro me hanga he hohipera hei

takotoranga mo nga Maori e pangia ana
e te mate kohi, no te mea he tikanga he
rawa te noho tonu o te tangata he mate
kohi nei tona i roto i te hunga ora, ko te
mate kohi hoki he mate rere.
Ko ta Reweti Kohere whaikorero kua pa-
nuitia, a ko te hiahia o te Etita kia whaka-
maoritia hoki era atu whaikorero kia taia ai
hei titiro ma te iwi.

TE AROHA O TE KURI.

E KATA pea etahi tangata ki tenei korero
mo te aroha o te kuri ki te tangata,
otira ata korerotia enei kupu e whai ake nei:

 Ko tana kuri to te tangata tino hoa aroha, he
aroha tapatahi nei tona, i tenei ao kino, e kore
rawa e whakarere i a ia, e whakahoki ia i tona
aroha ki te aroha, e kore e tahuri ano hei hoa
riri mo tona rangatira. Ahakoa whairawa,
kore-rawa ranei, ahakoa tinana ora, tinana
mate ranei te tangata, ka pumau tonu
taua kuri ki a ia. E takoto te kuri ki te one-
one matao, ahakoa ngoto noa te pupuhi a te
hau i te takurua, ahakoa kakato noa te tau a
te huka, heoi ano tana ko te tata tonu ki te
taha o tona rangatira. E mitimiti ia i te ringa
o tona rangatira ahakoa kahore he kai i taua
ringa; e mitimiti ia inga mate o tona ariki i tana
turanga ki nga hanga kino o te ao. E tiaki ia
i tona rangatira ina moe ano he kingi ahakoa
ia he tino ware rawa. E kino pea te ao ka-
toa ki tona rangatira ko tona aroha ia kahore
he mutunga mai. Ki te whakarerea tona
rangatira e nga rawa o tenei ao, ki te
taka ranei ia ki te kino, e u tonu tona
aroha ano ko te ra e rere ana i te
rangi. Ki te peia tona rangatira e nga
mate o te ao kia haere a-manene, kahore
he hoa kahore he kainga, otira heoi ano ta
taua kuri e whai ai kia haere tahi raua kia
tiaki ai ia i tona ariki i te mate, i te hoa riri
ranei. A hei te taenga mai o te wa whakamu-
tunga, e awhina ai e mate tona rangatira, e
whakatakotoria ai tona tinana ki te oneone
matao, ahakoa haere era atu hoa, ko taua
kuri ia e noho tonu ki te urupa, ko tona
mahunga ki waenganui o ona waewae, pouri
ana ona kanohi, otira e mataara tonu ana ki
te tiaki i te urupa, u tonu, pono tonu, a mate
noa."

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE HAERE MA TE KARAITIANA.

INOI.

 Meinga ahau kia matau ki te huarahi e
haere ai ahau."—Wai. 143 '• 8.
TE HAERE.

 Kia haere i roto i te houtanga o te ora '
—Ro. 6: 4-

"Ta tatou haere . . . kei runga i te
whakapono."—2 Krio. 5: 7-

 Haere koutou i roto i te Wairua, ae kore
e whakaritea e koutou te hiahia o te kikoki-
ko."—Kara. 5'. 16.

 Kia mahara ki to koutou haere kia
tupato."—Epeha 5; 15-

 Tena tatou ka haere i to Ihowa mara-
matanga.—Iha. 2: 5.

HEI WHAKATIKA I TE HAERE.

1. Me inoi i ia ra, i ia ra.

2. Me kororo te kupu a te Atua i ia ra, i ia ra.

3. Me pehi i te tinana i ia ra, i ia ra.



I te inu waipiro etahi Maori i te Hawera;

no te kitenga mai o tetahi pakeha i tetahi
pakeha atu e haere ana raua ko tetahi
wahine, ka mea taua pakeha ki te
Maori. ^( E kore koe e toa ki te kihi i te
wahine pakeha," ko te whakatatanga o te
Maori ki te wahine pakeha ka mea atu ki
tana taima e haere tahi ana raua, he whaka-
rihariha taua pakeha ki te haere i te taha o
te wahine ra. No te haerenga atu o te
Maori ra katahi ka tukua mai e te pakeha te
moto, hinga tonu atu te Maori ki raro, "Hemo
tonu atu. Ringiringi noa nga hoa ki te wai,
kore rawa i ora ake. I ki te takuta he mate,
ano taua Maori, engari na tona hinganga i
oho ai tona mate, ko te pakeha nana i moto
i puta i te mea e tiaki ana ia i tona whaea kei
taunutia e te Maori.

HE KUPU MOHIO NA TE PAKEHA.

i. Koia ano te ahua o te oranga o te tanga-
ta kei te tino mea tere ki te haere, kanapa
ana he whetu e hahae ana i te po, a kua nga-
ro.

2 Ko etahi tangata ko nga mea anake i
mua i o ratou ihu e kitea ana e nga konohi o
ratou hinengaro. Ko nga tau maha kua pa,-
hure me nga tau maha e takoto mai ana i
araia e te kohu o ratou kuaretanga.

PIHOPATANGA O WAIAPU.

TAKIWA O WAIAPU.

TERA e tu te Hui o te Hahi Maori
^ ki Tuparoa a te Manei, Aperira 11.
Hei te Ratapu, hei te 10 o nga ra, te Kawa-
nga o te Whare Karakia.

na W L. WAIAPU.

HE HUI KAWANGA WHARE
KARAKIA.

HE whakaatu ki nga Pariha, ki nga ma-
na o te Tai Rawhiti i roto i te Piho-
patanga o Waiapu (haunga hoki a waho atu
mana e whakaaro mai)—

Ko te Kawanga o Matiu Whare karakia ka
tu ki Tuparoa a te 9 o nga ra o Aperira 1904-
Kia tae a tinana mai a taua ra. Hei te
Ratapu te 10 o nga ra o Aperira ka whakatu-
wheratia te whare karakia. A ko te ra ano
tera mo te Hinota o te takiwa o Waiapu ki
Tuparoa.

Kotahi tonu te take kei roto i tenei kara-
nga—Ko te kohi moni hei whakamama i nga
raruraru o tenei o o tatou whare. Ko nga
tahua a te Koroni kei ia wahi e takoto ana o
roto o enei tau maha ka hori nei—mau e ia
mana e whakarawe mai kia totopu a taua ra,

Haunga ta tatou kitekite me te korero, ma
te konohi tangata e tahu ka hua te korero.

HATI PAKAROA,
PENE HEIHI,
me te KORONI KATOA.

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ki te whakaatu mai tetahi minita ana e hiahia ana
he tukua noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䠀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀　✀ⴀ吀愀爀椀 倀愀攀爀愀琀愀㬀 㔀✀ⴀ 唀爀甀琀攀愀渀最椀愀 琀攀 䠀甀渀最愀漀琀攀爀愀渀最椀 䠀漀爀椀 琀攀 ഀ䤀栀椀Ⰰ 吀椀眀椀渀椀 倀漀栀愀爀愀洀愀Ⰰ 䠀漀栀甀愀 吀愀椀洀漀渀愀Ⰰ 䨀⸀ 䴀愀欀愀Ⰰ  䠀椀爀愀㬀  倀愀攀愀Ⰰ 刀攀瘀⸀ ഀ䠀漀渀攀 倀愀瀀愀栀椀愀⸀ 䠀攀渀椀 琀攀 䄀眀愀爀椀欀椀Ⰰ 倀攀欀愀洀愀 倀漀甀愀欀愀Ⰰ  䬀愀爀愀甀渀愀㬀  ഀ圀椀欀椀爀椀眀栀椀 琀攀 吀甀愀愀栀甀⸀ 䬀⸀ 䠀⸀ 吀攀栀甀椀愀Ⰰ 䴀爀猀⸀ 䜀爀愀渀琀㨀  䔀爀甀 吀椀琀椀㬀 㘀 ഀ刀攀椀栀愀渀愀 倀⸀ 䬀愀洀椀琀椀Ⰰ 䠀攀爀攀琀愀渀愀 䄀瀀攀爀愀栀愀洀愀Ⰰ 吀攀 倀愀爀椀 䠀愀漀爀愀Ⰰ 䴀漀爀攀 ഀ䠀椀洀椀漀渀愀㬀 ㄀⼀㘀 䴀攀爀攀 䠀漀渀攀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀