Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 72. GISBORNE. PEPUERE, 1904.

TE AO PUKUKATA.

HE whakatauki na te pakeha, " E pira-
ngi ana ano nga tangata matau i eta-
hi wa ki nga korero pukukata."

I pae tetahi tohora nui ki Pohakiu i nga
tangata e tapatapahi ana, tera a Hamapira 
kei runga i tana hoiho e ata matakitaki ana
mai, ko te rerenga o tana kupu, "E. . .!
o nga roto nunui ona tu kokopu." Ko te
tangata rongo-nui ia mo nga korero tiniha-
nga ko Tuhoro, rarua iho i a ia etahi o nga
pakeke. Ko te nuinga o ana kupu i haere i
runga i te ahua o te reo o nga kaumatua o
Ngatiporou. I nakoa ki nga kaumatua mo te
haere ki te tiki kai, ka kiia e ratou, " Haere
hei kai ma tatou."

I tutaki a Tuhoro i tetahi kaumatua ki te
huarahi, ko te meatanga atu a taua kaumatua,
"E e Tu, he aha i mahue atu ai i a koe a
Wharekahika Kote whakahokinga mai a
Tuhoro, " He taumaha ra?"

I te atatu ka tae a Tuhoro ki tetahi kainga,
ka ui mai tetahi ona matua, " He aha koe?"
(ara, he haere mai koe ki te aha?) Ko Tuho-
ro, " He tangata!"*  Kati ra, he haere mai
ki te aha?" Tuhoro, " Ana ka tika." Ko te
maunga o te papa ki te rakau, ka oma a Tu-
horo.

I te kianga atu a tetahi hakui ki a Tuhoro,
" E Tu, tahuna mai taku paipa," mau tonu
mai a Tuhoro ka panga te paipa ki te ahi,
hei te uinga a te hakui ra ki tana paipa,
kua wera ke. Hei te riringa o te tangata nana te
paipa ka mea mai a Tuhoro, " Nau tonu hoki
i ki mai kia tahuna."

"E Tu, kaore koe i kite mai i taku hoiho i
roto i nga hoiho ra na?" Tuhoro, " Tera
ano pea, kaore hoki au i titiro ki roto i nga
hoiho ra."

Kawanatanga hei taonga ma te koroni katoa.
E hikitia ana tenei whare ki Poneke tu ai.
E whakaaria e etahi pakeha ki a Tamahau te
moni e ^"4000 mo tona whare; kahore ia i
whakaae, no muri mai ka tapaea e ia ki te
Kawanatanga.

I tautokona e Tamahau Te Kotahitanga
Maori; i tautokona ano hoki e ia Te Kotahi-
tanga o Nga Tamariki o Te Aute. I tu ki
tona kainga ki Papawai tetahi o nga hui a
tenei Kotahitanga, i manaakitia ai e ia, nga
tangata, nga mahi, me nga kupu. Ko Tama-
hou tetahi o taua tino kaumatua, tino rangati-
ra.

Haere, haere, e koro! Haere ki o tupuna,
ki o matua, haere pi te iwi kua rupeke atu ra
ki te po; waiho te iwi ki muri nei tangi noa
ai ki a koe!

Ehara enei i te kupu matau—heoi ano te
tino tikanga he whakaatu i te tu o te reo—e
kore au e mea, i te he o te reo, ko ta Tuhoe^
hoki he tinihanga noa. Ma tatou ranei ma
nga tamariki e whakahe te reo o nga kauma-
tua? He tamaiti whakahi te tamaiti e wha.
kaho ana i te reo o nga kaumatua. Kei
pohehe tatou ma te Reo Ingarihi e whakati-
katika te Reo Maori—he tikanga kuare tenei,
ehara hoki i te mea i puta mai te Reo Maori
i roto i te Reo Ingarihi—he reo ke te Ingarihi
he reo ke te Maori.

TE PIPIWHARAUROA.

TE RUHIA ME TE TIAPANI.

KO te raruraru a te Tiapani raua ko te
Ruhia kua tae kei te ahuatanga e
whakaritea nei e te Pakeha kite rangi kua
kapi katoa i te ao pango a ina tata kua ua.
Ko nga totohe me nga reta whakariterite ti-
kanga e mutu pai ai kua whakamutua. Ko
te whakahoki a te Ruhia kite reta a te Tiapani
kua tae mai a ko te ahuatanga o taua whaka-
hoki he rite tonu kite whakahoki o te reta tu-
atahi ara kaore ratou te Ruhi a eputa ki wa ho
o Manaturia. Kaati ko te ahua inaianei ko te
riri nui tonu. Ko nga mema o te Ruhi i Tia-
pani me o Tiapani hoki i Ruhia kua tonoa ka-
toatoa kia hokihoki ki o ratou iwi, kaati taro
nei ka timata he pakanga ki waenganui i era
era iwi anake ki era iwi anake ranei
ki te ao ao katoa ranei no tehea ki te
awhina tetahi atu mana i te tahi taha o aua
iwi tera a tu ano etahi ka rere ki tetahi taha i
runga i nga Tiriti i waenganui ia ratou. Ko
te Ingarihi tonu te mana tuatahi e rere ki te
awhina i te Taipani ki te noho tokorua he hoa
riri mo tera a ko te Wiwi e rere ki te awhina
i te Ruhia. Ko te tino tekiona o te Tiriti i
waenganui i te Ingarihi raua ko te Tiapani e
penei ana:—Ki te whawhai tetahi o enei ma-
na ki te tahi atu mana me ata tu tetahi, enga-
ri ki te tokorua nga mana e whawhai ki taua
Mana me rere te tahi kite awhina i tona hea.
Ki te whakaaro he pera ano te Tiriti i wae-
nganui he Ruhia raua ko te Wiwi. Ko te
iwi nona te whenua e tautohe tia nei ko te
Hainamana, kaati he pai kia ata noho taua
iwi, mehemea taua iwi karere kite awhina i te
Tiapani tera pea i runga i te Tiriti i waenga-
nui i te Ruhia raua ko te Wiwi ka rere te
Wiwi kite awhina i tona ho a i te Ruhia, ma
reira ka uru te Ingarihi ki roto i tenei rarura-
ru. Kaati ko te Ingarihi kei te whakariterite
iaia mo te tae rawaake te raruraru ki tera
ahuatanga. Ka tae pera tonu hoki tera pea
ka taemai tetahi waahi o te wiringa o te ao
kia tatau nei. Ko tenei raruraru e hara inai-
anei i timati ai. Anei te whakapotonga o ta-
ua raruraru:—

I te tau 1895 ka whakapuakina e te Ruhia
te Tiapani ki waho o Poota Aata (Port
Arthur.

I te tau 1897- Ka tangihia e te Ruhia ta-
ua pa (koi ara tona tino pa kaha ki era
whenua inaianei).

I te tau 1900. Ka timata te tuku hoia a te
Ruhia ki nga rohe o Manaturia.

I te tau 1901. Ka tipu tetahi pakanga ma-
te Pokiha (Boxer) he iwi Hainamana ana
ano ki te tino iwi Hainamana ake.
Tera taima ka titiro te Ruhia he taki-
wa pai tera hei tukunga hoia ki Mana-
turia me ki he hoia hei tiaki i te iwi Ru-
hia i reira. I muri o taua whawhai ka
oati te Ruhia ki te Hainamana ka
whakahokia ana hoia a te takiwa e tono
ngaro ai te raruraru. I taua takiwa
ano ka tono te Ruhia kia whakaaetia
ia e te Hainamana kia mahi anga mahi
hokohoko whakawhititaonga hoki i ro-
to i nga rohe o Manaturia a whakaaetia
ana.

I te tau 1902. Ka whakaaetia ano e te Hai-
namana i runga ke tono a te Ruhia e
tahi atu mana kite Ruhia i roto i nga
rohe o taua whenua i runga i te oati a
te Ruhia ka whaka hokihokia katoa tia
ana hoia i roto i nga marama 18.

I te tau 1903. Ka puta te kupu a te Ruhia
kaore ana hoia e maunu atu i taua
whenua me whakaaetia ra ano ete Hai-
namana ki a whai mana ia ki etahi atu
mahi kohore ano kia whakaaetia i mua
atu. Ko te ahua o tenei tono kia riro
ko ia ko te Ruhia te Mana nui ki roto
i tau a whenua. I reira ka whai kupu
te Ingarihi, te Tipani me te Marikena
ki te Hainamana kia kaua e whakaae-
tia taua tono. Kore hoki i whakaae-
tia. Ka timata i reira te whakakaha a
te Ruhia i tona mana i taua whenua.
I runga i te kupu a te Hainamana ka
whakaae te Ruhia kia puta ia ki waho
o te taha whaka tetonga o taua whenua
a te 8 onga ra o Oketopa ka hori ake
nei engari me hoatu ano etahi atu ma-
na o taua whenua ki aia.

No taua takiwa ka titiro te Tiapani kua
tino tata rawa mai te Ruhia kite waahi e whai
mana ana ia na ka whakahe te Tiapani kite
mahi a te Ruhia ka whai kupu hoki kia hoki
te Ruhia ki nga waahi ia ia. Ka tono ano te
Hainamana kia whakarerea tona whenua ete

HE KUPU WHAKAMARAMA.

Ruhia, otira ki aua tono e rua ko te whaka-
hoki a te Ruhia kaore ia e maunu atu ki waho
i taua whenua. I taua takiwa ano ka tino
tae tonu mai te Ruhia kite rohe o Korea, ki te
waahi no te Tiapani te mana rahi a ki te wa-
ahi hoki o te tuawhenua o Ahia e tata tonu
ana ki tona motu. Ko te tipunga tenei o te
raruraru.

Ko te tino hiahia o te Ruhia ko taua whe-
nua ko Korea kia riro iaia. Ka tino mate te
Tiapani ki te riro i te Ruhia tera whenua.
Ahakoa kaore taua whenua i te takoto motu-
hake ki te Tiapani otira nona te mana nui kei
reira, a ko tona rite he koroni no Tiapani.
Ko te Ingarihi me te Marikena kaore i te hia
hia kia riro taua whenua i te Ruhia no te mea
ka tino hoki rawa te iwa o Tiapani ki to ratou
ahua o nehera kaore he iwi hei puripuri i nga
mahi kai whenua a te Ruhia i tera waahi o te
ao.

Ko nga Kaha tenei o nga iwi erua.

RUHIA. TIAPANI.
Hoia o uta 4>6oo, ooo 600, 000
Pu repo 5'000 700
Hoia o te moana 941000 60, 000
Tima whawhai 188 111

Ko enei kaore e uru katoa ki te whawhai
no temea ka waiho ano etahi hei tieki i o raua
ake whenua. Ko te whenua ake o te Ruhia
he tini mano maero atu te mamao i te
wahi hei riringa mo raua. Ko a raua hoia
me nga manuao e uru ki te Pakanga tera e
penei:—

RUHIA. TIAPANI.
Manuao 30 22
Hoia 200, 000 4oo^ooo

NGA RONGO O MURI NEI.

Kua timata te Pakanga ki waenganui i te
Ruhia raua ko te Tiapani. I whakapae te
Ruhia na te Tiapani i timata te whawhai a i
whakahe hoki kite Tiapani mo te timatanga
i te riri i te mea kaore he whakaatu a me riri
raua. Otira kua marama na te Ruhia te pu
tuatahi. E nga nga manuao a te Ruhia i tuta-
ki ki etahi o a te Tiapani e arahi ana i nga
kaipuke hari turupa i Tiapani ki Korea. I
whakamatau aua manuao ki te oma i te
Tiapani. No te aukati tanga a te Tiapani ka

paku te pu a te Ruhia kite Tiapani. Ko te
whawhai tuatahi tonu tenei Tokorua aua tima
o te Ruhia i mate katoa. I wera tetahi i to-
tohu tetahi na tetahi manuao o te Wiwi i wha-
kaora etahi o nga tangata orunga.

I muri mai i tera ka whakaekenga e te Tia-
pani te tino Pa o te Ruhia a Poota Aata.
No te 12 haora i te po o te 9 o Pepuere te
whakaekenga tuatahi. E toru nga manuao o
te Ruhia i mate. Kotahi i tino pakaru he
mea topito e rua i pakarukaru i te mata. I
pae aua manuao ki uta. Auina ake i tetahi
rangi ka whakaekea ano e te Tiapani taua pa
I roa nga manuao e whawhai ana. He nui
ano te toa o te Ruhia. I whakatata rawa atu
etahi o nga manuao ki te Tiapani engari i te
tika o te pupuhi a te Tiapani hoki noa atu E
wha nga manuao o te Ruhia i mate Kahui
katoa ai ka iwa nga manuao o te Ruhia kua
mate i te Tiapani. He maha atu etahi kaipu-
ke kua riro i te Tiapani he kaipuke mau tao-
nga mau meera. Ko tetahi o nga tino
tima meera a te Ruhia kua riro i te Tia-
pani me e tahi hoia e 2000. I rahi rawa
runga enei hoia i tetahi onga tima i mau i te
Tiapani. Kei te kakama ano te Tiapani i
uta. Ko Hoera (Seoul) te tino pa o Korea
kua ki i nga hoia a te Tiapani. Ko te tino pi-
riti nui o te reriwe o Manaturia kua pakaru i
te Tiapani, he mea tainamaiti e 30 nga Ruhia
i mate ki taua piriti.

erua nga tima hari taonga a te Tiapani i
rauna tia enga manuao o te Ruhia. Ko tahi o
aua tima i totohu ko tetahi i maheno.

Ko tetahi tima harihari hoia a te Ruhia i
totohu. He pakutanga no te maina i whaka-
takotoria ki raro o te wai. E 96 nga tangata
i mate.

Ko etahi rongo e 80 nga Tiapani kua riro
herehere i te Ruhia no nga whawhaitanga i
uta i te Awa o Iaru (Yalu). Kaore ano he
kupu whakamana i tenei rongo.

E 80 nga Ruhia i mate i te whawhai tua-
tahi tonu i te moana. He maha nga mea i
taotu.

Kua tonoa e te Tianara o Ruhia kia tukua
mai ano e te Kawanatanga o te Ruhia tetahi
300, 000 hoia mo te whawhai.

TE PIPIWHARAUROA.

E kia ana kanui te mau kino o te Ruhia
inga Tiapani e noho ana i o ratou taki-
wa. Ko te Tiapani he nui to ratou pai kinga
Ruhia. Kua puta te kupu a to ratou Kawa-
natanga kia ata mau te Tiapani inga Ruhia
enoho ana i nga takiwa o te Tiapani.

Kua puta nga whakaatu a nga mana nunui
a Ingarangi a Amerika a Wiwi me etahi atu
e mea ana ko ratou kaore e whai waahi kite
riri a te Ruhia raua ko te Tiapani.

Kua riro ano tetahi onga manuao ririki a te
Ruhia i te Tiapani.

Kua puta te kupu a te Hainamana kaore
ia e awhina i te Tiapani i te Ruhia ranei i ta
raua whawhai (Ko te whakaaro hei korero
noa tenei).

Kotahi te tima no te Tiamana kotahi no te
Ruhia ono no te Nowitiana he tima mau tao-
nga kua riro i te Tiapani. Ko te take i hopu-
ngia ai enei tima e te Tiapani e mau taina-
maiti waro ana hoki ma te Ruhia. (Ko teta-
hi ture tenei o te whawhai. Kite mau taonga
nga tima o etahi iwi ma te hoa whawhai o
tetahi iwi ka ahei taua iwi kite tango kite pu-
puri iaua tima).

Henui te whakahe mo te Ruhia mo te topi-
to tanga mo te puhanga hoki i tetahi o nga
tima harihari taonga o te Tiapani i runga ake
nei i te mea i tukua nga kara o taua tima ki
raro, a i te totohu tanga kore rawa te Ruhui
i nga kite whakaora ianga tangata me nga
pahihi o runga.

I te whaka e kenga a te Tiapani i Poota
aata e 4 nga Tiapani i mate e 54 i taotu.

 Te whakaaro Rangatira o te Tiapani. I
Timarapo (Chemulpho) i muri iho o te wha-
whai tanga o te whawhai tanga o te Tiapani
kinga manuao e rua o te Ruhia ka tono te me-
ma o te Ingarihi i taua taone me kore nga
Tiapani i reira e awhina i etahi hoia Ruhia e
34 i taotu i te mata. I tere tonu te whaka-
aetia o taua tono. I haria aua hoia kite
Hohipera ko nga takuta mahi ia ratou he
Tiapani me nga neehi hoki.

Onga Manuao a te Ruhia i mate i te Tiapa-
ni 11 nga mea kua tino kore e kaha mo te
whawhai. Ko nga Manuao enei i mate i te
whakaekenga a te Tiapani i Poota Aata i te po
o te 8 o nga ra o te marama nei me te awatea
o te 9 onga ra.

I whakaekea ano e te Tiapani a Poota Aata
i te 14 onga ra. Na nga Tapito Poti tenei

whakaekenga, Erua nga Manuao i mate. Ekii

-ana te Tiapani e rua tonu nga Topito naana i
whakaeke a Poota Matoke 14 onga ra.

Kua 10 nga tima nga tima o te Ruhia kau-
nga ia nga manuao kua riro i te Tiapani.

I runga i te wehi o te Ruhia ka tukua eia
tetahi o ona pa kite Wiwi, otiia iriri Ingari-
hi i whaka he hoki mo tenei tuku a te Ruhia
no te mea ko te ahua he wehi noona kei whaka-
ekenga he mea ranei kia watea ai etahi o aua
hoia mo te whawhai. Kaati kua hutia ano ete
Ruhia taana kara ki runga i taua pa tare ai.

Etoru ano nga manuao o te Ruhia e noho
tika ana mo te whawhai i Poota Aata. Ko te
nuinga kua noho he katoa i nga mata a te
Tiapani.

(Taria ake te roanga o a tatou korero).


PITOPITO KORERO.

Pakeha! Pakeha! kei a koe ka tauia nga
rua tupapaku i keria e koe. E mea ana i
roto i tetahi nupepa o Ingarangi 10, 000 nga
rua tupapaku i Keria e tetahi pakeha Ko
Taare Hamana tona ingoa ka mate ia.

Kotahi te tamaiti kei Ingarangi e whaka-
kitekitengia ana inaianei mo tona nui. Kote
ingoa o taua tamaiti ko Hone Tararere. Ko
ona tau ka rima kote taimaha o taua tamaiti
11 toene. Kote utu mona i te wiki e  20,
kaore noaiho ana mahi i roto i te whare Tiata
heoi ano he noho noaiho i runga tuuru.

No te po o te Hatarei i te whitu o nga ra o
Pepuere nei ka mutu te noho puku a tetahi
pakeha o whanganui, ko tona ingoa Ithiriki
Teina. Ko te roa o tona nohopukutango e
toru wiki. No muri mai i taua toru wiki ka
weetitia taua pakeha, kitea ana e 21^ pauna
weeti te hokinga iho o tona taimaha. I te
patapataitanga ia ia i muri iho ka kii ia ka
mutu tonu nga ra i tino mate ai ia i te hia
kai ko te ra tuatahi tutuki noa kite wha o nga
ra no muri atu kahore rawa ia i tino hiakai.
Ko te take o tona noho puku he whakaatu
nana ka ahei noa atu te tangata kite noho
kore kai mo nga ra maha, ina tupono he kai-
puke pakaru kite moana E mea ana ia me
manawanui tonu kite noho kore kai kia tae
atu ra ano he awhina.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE MIHI NA MATOU KI TO MATOU
TUPUNA MATUA.

HAERE atu e pa haere atu haere ki o
tupuna ki o matua ki te iwi kanui ki
te po. Haere te Rangatira Kaumatua ko
koe te rangatira whakamutunga onga kau-
matua ka poto. Ko koe te mutunga haere
atu te rangatira mana nui no roto i nga iwi
katoa haere te whakamaru maru te arai hau
ka mutu ia koe mai. Te Aupouri, Te Rara-
wa nga Puhi, Ngatiwhatua, ko koe te mutu
nga haere ki te kai hanga na Ihowa i homai
na Ihowa i tango kia whakapai ngia te ingoa o
Ihowa. Na matea na nga hapu i eke ki tona
matenga, Te Roroa, Te Hokokeha, Ngati
huanui.

No te 27 o Tihema, 19031 i moe ai a Te
Roore Tioho i te moenga e kiia nei ko te mate
ki ta te Atua kii kua whiti atu ia i te mate
ki te ora. I mate ia ki kaihu i te 28 ka hapa-
inga ki Waipuna Hokianga hui katoa te iwi
i hapainga ai ko tahi rau ko nga Rangatira o
roto ko W. Rikihana, R. Wharerau, Ngaku-
ru Pana.

Ko Rev. W Te Paa, te minita no te 29 ka
nehua ka rite ki te ki, He puehu koe ka
hoki ano ki te pueku, no te 3 karaka i te ahi
ahi. Koia e nei ko ana mihi poroporokihoki.
E koro ma hei konei kia pai te noho kia ata-
whai kia korua kia atawhai ki a korua tama-
riki kia atawhai ki aku mokopuna kia atawhai
hoki kia Rikihana kia Taunu kia Tetere kia
atawhai kia te wharemate me ana teina me o
ratou matua. E koro e Ra kia atawhai kia
karanga i te tangata kia pau te kai ma te
tangata kia aroha kaua e whakatuma ko te
tu tenei e kiia ai te tangata he rangatira.

E koro e Riki hei konei kia atawhai ki o
tuakana ko koe o koutou kua kaumatua kua
mohio mau raua e tohu tohu. Ki nga wha-
kaaro tika. E te whanau ma e hei konei ra
kia atawhai kia koutou (kamutu enei mihi ana).
Ka huri ano ki ana tamariki. E koro ma hei
konei, kia atawhai ki to korua whaea
kia rite ta korua atawhai ki taaku, mai
o to maua moenga tae mai ki tenei
ra kahore toku ringa i pa, kia tawhai e koro
ma ki taku rangatira, kaua e waiho kia whiti-
ngia e ra, ki waenga kaua e whakatumae ka-
ua e whakatikia ki te kai. Ehoa hei konei
me a taua tamariki ka hore he matua mo

koutou (ka mutu enei). Ka whakahua i te
waiata:

Tera kopu tauhokai ana te tara ki auuru kaimihi atu
au, he aroha noa ake, i wehea taua i te huri tau nei.

Manga tangata e mohio ana ki tenei waiata
ma ratou e whakaoti atu e whiriwhiri nga
tikanga o roto o te nei waiata (ka mutu te
waiata). Ka mihi ano. E koro ma, E te
uri ma, e te whanau, e te iwi, hei konei. Kia
u ki te atawhai, kia u ki te whakapono. Ko
te matua tenei mo koutou ko te whakapono
matua ora tonu matua tuturu, he matua ta-
ngata koia tenei kei au nei ka wehe nei ia
koutou, hei konei.

Ma Ihowa tatou e manaaki e tiaki. Ma
Ihowa e mea kia ara ake te marama o ana
konohi ki runga kia koutou e te whanau e te
iwi, aianei a ake tonu atu amine.

Ka mutu ana mihi me ana poroporo aki, e
wha ana mihinga i enei ako, ka mutu, haunga
te inoi, nei no te wha ko te inoi mutu tonu atu
ia re kiki e rua ra i muri i enei mihi ana ka
tangihia tona wairua konga tau o tenei kau-
matua, e 84, koni atu ranei. Hoi nei na.

M T TAURERE.
Kaihu, Hanuere 14, 1904



Tetahi kupu mo tetahi o nga take e whaka-
aro ai nga hahi o te Maori ki te whakaora i
te Hohaieti Paipera.

Tena tirohia a Hemi. 1.17. Ma te aha e
nui te heke iho o enei mea papai? E ka kite
te Kai Homai e ngakau nui ana te tangata ki
te hoatu ki ona hoa. Matiu x 8. Ki te hia-
hia tetahi kia nui te manaaki a te Atua i a ia
me timata tana manaaki i ona hoa a kaore te-
tahi manaaki i nui atu i te hoatu i nga Kupu
Whakamarama o te Paipera. Ko te mahi a
tenei Hohaieti he whakawhitiwhiti i nga moni
e tukuna atu ana ki a ia kia puta ai nga
Paipera ki nga tangata o te Ao katoa. Na
reira kia nui te whakaora i tenei mahi kia
rongona ai e katoa nga kupu i Matiu  40.

Kei au nga pukapuka mo te kohikohi i nga
moni mo tenei mahi.
Heoi ra.

Ma te Atua tatou e manaaki.
Na PERERIKA H. PENEHA,

Kaiwhakahaere,

Whanganui.

TE PIPIWHARAUROA,

HAHI O ROMA.

KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

ME whaka atu, ahau kia koe. Ko nga
kai whakaako onga iwi Maori. Ki
Te Matauranga. He Pakeha anake mo Ha-
to Petera. Mo to korero Hore kau i roto i te
karaipiture, Tona whaka Turanga; hei apo
ko. Mo Te Hahi. Me To kupu anohoki e
kore oku kanohi e kite o Tira e Te Etita.
Kua kite oku kanohi. Ko. He hu kerite i
whiriwhiri ia Hato Petera. Hei upoko. Mo
Tona Hahi i Hoatu hoki kia ia Ngaki, o te
rangatiratanga o te rangi. Matui 16. 18 19.
Ko te upoko o te Hahi i Haere ki Roma. Ka
Hore He Take kia whaka aturia tenei E He-
hukerito. i Tono Hoki ia i nga Potoro kia
kau whau ki te ao katoa kati ngariwhi o Ha-
to Petera i noho katoa ki Roma. Hoi e mea
ana koe E ki ana te whaka roherohenga. E
kore e Tika kia Tohea nga mea ka Hore nei
i Te karaipiture. Me Titiro koe ki te kupu
A Hehu kerito i te 2 teharo niko. 2up 15ra.
Na Eaku Teina Etu koutou kia mau kinga
whakaakoranga i whaka akona ai koutou. E
Te Kupu ranei e ta matou Pukapuka ranei.
Hato Hoane 21. 25. Na tera atu ano tini
onga mea i mea ai A Hekukerito. Mei tuhi-
tuhia katoa Tia e nei mea. E mea ana a hau
e kore e whai Ta Kotoranga. Ki Te ao nei.
A konga Pihopa o Roma Hei whaka Haere
i nga Tikanga o te Hahi moia whenua moia
whenua. No te Timatanga mai ano o te
Hahi. '2 Mo Hatamaria.

Na. Te atua ano i whiri whiri ia hei
matua Wahine Mo He hukerito e kore ia e
whaka kahore kinga kupu akona whaea. E
whaka rite ana matou tona kupu. Amua ake
kaimeinga tia ahau Enga whaka paparanga.
Katoa He wahine hari otira e whaka heana te
Etita o te Pipi inga Tika nga o tona Hahi
ano. He Tini nga Tangata o te Hahi oinga-
rangi E inoi ana ki te whaka ahua o Hata
Mana e tuana irotu i o ratou whare karakia.
Kei Meinga He Tito. Tenei. He konohi o
te Pakeha E kite ana. 3 He Pono to korero
kua ru kea E te Hahi oingarangi. Nga Tik-
anga o te Hahi o Roma. E rangi no te Ta-
kiwa i Muri i a Henare viii. No te Timata
tanga mai o te Hahi kingarangi E Kitea
Ana ko Enei Tikanga. Ko te whaki Hara

ko te Miha. Ko tewai Tapu. Te tohu o te
ripeka me ra atu Tikanga. Tae noa kingara
o Henare viii Tena kei Hea nga Mihinare i
aua ra. E mea ana koe ko Piti He Pikopo.
He katorika anake ngakai Tuhituhi o aua ra
He ahara te kitea ai Te tahi mihi nare i aua
ra. Hei Tuara mo te Pipi kia tino nui ai te
kite rena kanohi ko wai ra nei tetahi Tangata
o tenei Ao i hoatu e He hukerito ngaki o te
rangatiranga o te rangi kia ia i Tahaki atu i
a Hato Petera. Koia Hoki te upoko onga
Potoro. A. He Pihopa ano ohoma no mua
mai ano. A. Ko Pio x te upoko onga Piho-
pa e noho ana ki Roma. Kati ki taku Titiro
kahore ano te Etita o te Pipi kia Matau He hihi
nare a korotiu i te Take o te Takanga o Tia-
roa i roto i te Hahi kahore pea ia e Matau
ana. E 20, 000, 000 katorika kei Tia maua i
tenei waahi.

Mo To Korero ko aku Tina Te Pihopa tu-
atahi kua Tae ki ngarangi i te tau 597 Ehoa
He Pihopa katorika ano to i nga rangi i mua
atu i a akutina. Ko Pareina Ballidius. No
te tau 431 ko Hato Pateriki ki airana i te tau
432 He kupu mutunga naku kia koe e te
Etita me Tino whaka ako koe i te Hitoria o
Kimi. Mo te Timata tanga o te Hahi ki
ngarangi

Hoi Mo To Kupu. E te Etita E Kara-
kia ana nga Pikopo. Kia Mari, Te ahua o
tenei korero au. E mea ana. Ko Mana tea
tua o nga Pikopo. Kei Pohehe Koe ki tena
E kore e kitea e koe te kupu i roto i nga Puka
Puka karakia anga katorika E Penei aua te
kupu. E Hata Mana. e to matou atua tae
noa Kinga Hato. Ki Te kite koe kena korero.
i roto i a Matou- Pukapuka katu ku mai kia
kite ahau.

Ko te tahi o whaka He ko Te kore o te
waina o te Hapa E kore e Hoatu. Ki te
whaka Minenga. Hoi E kore au e whaka
utu i tenei kei tino roa.

E rangi Mehemea me tu tinana mai koe ki
mua kia hau. Mo tena Take. He roa rawa
Te 20 Meneti kua Puru to waha. E hoa kei
riri koe. Katahi ano Taku kupu taimaha ki
Tou tinana ko tena. E rangi He Kupu
Pono. Hoi ano,

NGAKURU P. HAARE, Kaihu.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

MO TE HAHI O ROMA—HE WHAKA-
HOKI.

I PANUITIA ai ano u matou nga korero
a Ngakuru Haare kei mea tera he wehi
no matou mei kore e panuitia i whakahokia
ai e matou kei whakaaro ia kua he ma-
tou. Kahore a Ngakuru i whakahe i
ta matou whakahopu he pakeha kei te hanga
korero mana. He tangata uaua a Ngakuru
ara nga Pikopo katoa ki te tautotohe, ko ta
ratou titiro hoki ko te taha kotahi anake, ko a
nga pirihi i whakaako ai, e kore ratou e wha-
kapono ki nga korero a etahi atu. Aha koa
he aha te korero a te pirihi me whakapono
tonu e nga Pikapo, e kore hoki e tika kia uiui
ratou ki te tika ki te he ranei o to ratou Hahi,
na konei e kore ratou e whakaaetia kia korero
i te Papiera. Heoi ahakoa hinga a Ngakuru
e kore ia e mohio kua hinga ia, i te mea e
kore ia e whakaae he tika nga korero a nga
tangata ehara nei i te pirihi. Ina koa, nga
kupu a Ngakuru na te Pikopo tonu atu, kaore
pea ia i te mohio he rere ke te ingoa o te Ta-
ma a te tua ki te nuinga o te Maori. Ki a
ia ko Heru Korito, a Ihu Karaiti, ko Hato
Petera a Pita—ara, ka haere tonu ano te
Pikopo i runga i ana ingoa i ana korero.
Kaore a Ngakuru e ata titiro ana ki aku kore-
ro, ina hoki kaore kau aku kupu, ehara a Pita
i te upoko o te Hahi, heoi taku, kahore he
whakaatu i tae a Pita ki Roma, a i tu hoki
ranei ia hei upoko mo taua hahi—ehara hoki
i te mea ko te hahi o Roma te hahi tuatahi.
He maha nga hahi kua tu atu i mua o to
Roma, a i te mea kua tu he hahi ki Roma,
kahore tona mana i hira ake i o etahi atu, ka-
hore hoki nga pihopa o era atu hahi i whaka-
rongo ki te pihopa o Roma, no nga ra o muri
mai ka whai te pihopa o Roma ko ia hei upo-
ko mo te Hahi katoa. Mehemea ko Pita te
upoko o te Hahi ehara tenei i te mea tautoko i
te Hahi o Roma, engari kia mohio tatou i te hui
nui ki Hiruharama ko Hemi ke te tumuaki
ehara i a Pita i whakahangia hoki ia e Paora
(Kara. 2, 11). E mea ana a Ngakuru, " Ko
te upoko o te Hahi i haere ki Roma." Kei hea
te whakaaturanga i te Karaipiture o te haere-
nga? He aha te take i haere ai ki Roma, te
noho tonu ai i Hiruharama? He aha i kore
ai e whakarongo nga pihopa o mua ki te pi-
hopa o Roma? Ma te aha e mohiotia ai e
tatau te tika o nga korero o waho o te Paipe-
ra? He korero hanga noa iho etahi o nga
korero o te Hahi o Koma.

E mea ana a Ngakuru e kore a te Karaiti
e ^whakakahore i nga kupu a tona whare. Ka
kitea tou huare ki te Paipera. Kahore konia
a Ihu i whakahe i tona whaea i Kaina o Kar-
iri? ('Hoa. 2, 4). Kahore ranei a Ihu i wha-
kakahore i tona whaea a i mea he whaea no-
na nga wahine katoa e mea ana i ta tona Ma-
tua i pai ai? (Matiu 12, ^). E hoa, mehe-
mea koe e korero ana i nga Karaipiture e ko-
re koe e pohehe, e whakapono hoki ki nga
korero horihori noa a te tangata, otira e reira
ana koutou e nga pirihi kei korero i nga Ka-
raipiture, kei kite o koutou ngakau.

Kahore ano au kia kite i tetahi whare kara-
kia o te Hahi o Ingarangi i Niu Tireni nei e
tu ana te whakaahua o Meri a e inoi ana nga
tangata, waiho atu i a koutou to koutou atua.
Kahore he whakaatu a te " Rawiri " me inoi
matou ki a Meri. Mehemea kei te inoi etahi
Mihinare ki a Meri kua hinga ratou i te Re-
wera. Ko a koutou whakaahua o Mari he he
katoa he kotiro ano, ko te tino whakaahua
pono ia mo Meri he ruruhi, he kuia. Kia
mohio tatou i tata ki te 33 nga tau o te Ka-
raiti ka ripekatia, heoi ko tona whaea kua
ruruhi, ko a koutou whakaahua ia o Meri e
noho mai nei i te rangi ano he kotiro ka 20
nga tau.

Kei te tino marama i uru nga he o te Hahi
o Roma ki te Hahi o Ingarangi, i whai hoki
te Hahi o Roma ki a ngaro te Hahi o Ingara-
ngi, a i ririri tonu raua taea noatia nga ra o
Henare viii, no reira katahi ka tino rukea
nga tikanga he o te Hahi o Roma, he whai
hoki ta te Popa ko ia hei runga ake i nga ki-
ngi o Ingarangi. E hoa, ehara a Korotiu i te
Mihinare, kaore koe i te mohio ki te tikanga
o tenei ingoa o te Mihinare. Ko te ingoa te-
nei i huaina e te Iwi Maori mo te Hahi o In-
garangi. No te hahi ranei o Ingarangi a Korotiu?

Kahore au i mohio i tu a Pareria (Palla
dius) hei pihopa mo Ingarangi, ko te whenua
i kauwhau ai ia ko Aerana, i kauwhau ano
hoki a Pateriki ki reira, Ko Pareria raua
ko Pateriki no te Hahi Kereteki (Celtic), i tu
ke nei i te Hahi ngakau apo o Roma. Mehe-
mea he Pikopo te hahi o Ingarangi i mua atu
i te taenga o Akutini, he aha hoki i tonoa ai e
Popa Kerekere a Akutini kia haere ki te wha-
katahuri i nga tangata o Ingarangi ki te Hahi

TE PIPIWHARAUROA.

o Roma? Kei te mohio ranei koe i te hui
nui o te Hahi i karangatia e Konotatama, e te
kingi Karaitiana tuatahi, i tu nei ki Aara
(Council of Arles) i te tau a.d, 314 tokotoru
nga pihopa o Ingarangi i tae ki taua hui?
Ehara aua pihopa i te Hahi o Roma, me
Konotataina, ehara i te pikopo. Kahore kau
he Hahi Pikopo o era ra engari i whai te
Hahi o Roma ko ia hei rangatira mo nga
hahi katoa i muri mai.  

Ko te tino tangata e inoi ana nga Pikopo
ko Meri, ehara ia nei tenei i te karakia ki a

Meri?

Kahore au e riri mo nga korero whakape-
hapeha a Ngakuru e kore e pau te 20 meneti
kua puru toku waha ia ia. He tu tono no te
tangata kuare te whakapehapeha. Kei te mo-
hio a Ngakuru e kore ia e kite i a au ua reira
i ia toa ai ki te pakiwaha. E kore rawa koe e
whai kupu ki te kore koe e tohutohungia e o
pakeha. Kua korero ranei koe i te " hitoria
a Kirini?" Ki te ahua o to tuhituhi Maori,
kahore koe e mohio ki te tuhituhi Maori; ka-
hore ano hoki e mohio; ki te tuhituhi i te Reo
Ingarihi. E hoa he tikanga na nga pikopo
te tango i nga korero wananga. He wana-
nga noa a koutou korero mo Pita, mo Ruhiu

-puritia ko nga korero e marama ana he pono.
Me kaati pea ta tau whakaki noa i nga wha-
rangi o TE PIPIWHARAUROA, kei riria taua e
te iwi na ratou te taonga.



No te Turei te 16 o nga ra o Pepuere ka
moe a Ruka Aratapu o Turanga i te moenga
roa. Henui te whakanui ate Kawanatanga
ite kawenga atu tenei kaumatua kitona ta-
kotoranga. I whakahaua kotoatia nga hoia o
Turanga ki te arahi i tona tinana kite rua hei
whakamaharatanga mo tona toa me tona piri
ki te Kawanatanga i mua i nga takiwa o te
whawhai.

Kua taemai nga rongo ko Henare Tomoana
o Heretaunga Mema o te Whare-o-Runga
kua riro ano ite huarahi o te tini o te mano.

[Haere atu ra e nga kaumatua, Haere, haere.
Haere atu kite tini ki te mano.]

MO TE WHAKAPONO O WAIKATO.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

TENA KOE! He whaka marama ake
  tenei i etehi kupu kua pa pouri nei ki
to tatou hoa minita ki a Nikora Tautau. Kei
te mahara pea tatou i panuitia e taua Rev.
Honore nei i Te Pipi, No. 68. I mea ia no
te tau 63 ka mahue te karakia i nga tangata
o Waikato, kua tino tutuki te wha tekau tau
kaore rawa he whare karakia o nga Maori o
tenei takiwa nui o Waikato. No to raua tae-
nga mai ko Rev. Taimona ki tenei takiwa ko-
ia i tu ai he whare karakia ki Te Pourewa.
Na aua kupu i puta ai toku mahara me wha-
katikatika te pohehe o enei kupu. I mea
ahau i tu ano he whare karakia ma te Rev.
Heta Tarawhiti raua ko Hohua Moana roa
ki Taupiri ki Weraroa, i hanga ena whare i
muri o te tau 1872. I mea ano au i mau to-
nu te whakapono o nga kupapa o Waikato i
muri o te tau 1863, tae noa iho ki te tau 1886.
He maha nga hapu o Rev. Heta Tarawhiti
na ratou i awhina te whare karakia i tu ki
Tauperi. I kite ano a Rev. Taimona Hapi-
mana i taua whare karakia kua riro te pere o
taua whare ki te Pou rewa. Heoi kua puta
mai te kupu whaaki a te Rev, N Tautau in-
aianei he tono mai nana kia unuhia e au aua
kupu whakatikatika i panuitia nei eau i te
Pipi No. 69. Kei Te Pipi No. 70, e ki ana a
Nikora me unu aku kupu ki te kore au e unu
ka karanga ia ki nga iwi, ki nga reo ki nga
hapu me kore to ratou ngakau whakarongo
ki aua kupu. No reira e penei ake ana ahau,
kore rawa tetahi kupu whakamarama a Niko-
ra ko te whea o aku korero e he ana. Mehe-
mea nei e penei ana ia ahakoa i hanga whare
karakia ano i whakapono tonu hoki i muri o
te tau 63, hei aha i korerotia ai, te take kia
rere totoa mai ai nga moni a te tangata ki ta
ratou kohi moni. He aha koia koe te kara-
poti iho ai i o kupu whakamanamana mo
Ngatitamaoho anake? I apitiria ai e koe a
Waikato katoa? E kore au e whakaae kia
huna nga mahi pai a oku maatua me oku ha-
pu kua poto ki te mate kia waiho hei mea e
ngakau ai te rere o te moni a te tangata. Ko
nga ahua karakia hauhau a te hauhau ara te
Pao miere. Te Tariao me era atu karakia
hauhau i homai e Nikora hei tohu mo te tika
o tana, tae noa ki a Te Awhenga, ki a kingi o

HE KUPU WHAKAMARAMA.

ngati apakara riri ki a ia. Na, ko ena ta-
ngata me ena karakia ehara katoa i te kupapa.
Ko Te Waitere e ki nei a Nikora he mea
pupuhi, ehara tena mahi i nga kupapa
o Waikato, na Taranaki ke i patu ki Pukea-
mahe i runga atu o Mokau. Kore rawa au i
kite iho he tohu tika enei korero a Nikora
hei whakahe i taku. Kotahi anahe te take i
ahua tika a Nikora, ko tana kupu i peke ke
ahau me taku iwi a Ngatiwhawhakia  ki te
karakia Momoni. Otiia i oti i ahau te wha-
kamarama no te tau 1886, i marara ai nga
tangata ki te momoni me era atu. I mohio
ano a Nikora ki taua ahau a, he aha ra ia te
ki ai no te tau 86 i mutu ai te whakapono
ki te Hahi Ingarangi, mei pena kua tika. E
tino mohio ana a Nikora me Taimona Hapi-
mana he iwi nui o Heta Tarawhiti raua ko
Hohua Moanaroa na te whakapono Momoni
nei ano i wehe ke ai. Mei kaua tena Hahi i
mohiotia ki Waikato kua kite a Nikora kei
taua Hahi Ingarangi ano matou inaianei. E
kore au e whakaae kia kiia ko to matou mo

monitanga hei tohu e tika ai taua ki, i mutu
atu te karakia i te taua ki, i mutu atu te
karakia i te tau 63, hei tohu hoki ki-
hai a Waikato i hanga whare karakia.

E ki ana a Nikora i heke tangi atu a Heta
Tarawhiti ki te rua mo toku rironga hei Mo

moni. E te kai korero i TE PIPIWHARAUROA
nei kia mohio. Koe no te tau 1886, ka mohio
matou ki te Hahi momoni uru tonu atu ma-
tou. I te tau 1896, ka hanga wira to matou
matua a Heta, ko ahau ano tetahi i whaka-
urua ki ona taonga, ko au ano hoki te kai
whakahaere o te wira, a kua rehitatia taua
wira tika katoa ki te hiahia o toku matua.
Tena he tohu tika ranei tena kia kiia i heke
tangi toku matua ki te rua i mate nei i te
tau 1898. E tino whakahe rawa ana au ki
tenei korero a Nikora. Mo te aha ia kia he-
ke tangi atu i te mea e mohio ana ia he kara-
kia ano tena ki te Atua? Ehara i te hahi
kuihui tahi atu ki etahi whakapono tekateka
noa. Penei me te hunga e noho nei i te
Paina e kohi nei i te moni hei hanga whare
karakia. Ko to ratou whakapono i pena ai he
akoranga na Wereta. Ko te kupu tenei a
wereta. Nona nga Hahi katoa e karakia ana
ki te Atua koia tena te tautoko kaha a Ngati-
tamaoho i taua whare. Ko te h apu tena
kua tino riro i a Wereta. I kite tonu au i a

Wereta i reira i te marama o Hune i taha
ake nei. Ko nga apotoro ko nga kaumatua o
Ngati Tamaoho, a, i kite ano hoki au tokorua
nga turoro i hemo i reira i te wiki kotahi ko
Wereta te tohunga. No reira ahau i mea
ake ai e kore au e pai kia huna te karakia o
nga kupapa o Waikato hei pati moni hanga
whare karakia mo nga hahi katoa e paingia
ana e Wereta. He hapu karakia a Ngati-
tamaoho i mua tata ake nei ko Tamati Ta-
mahua tona minita, he karakia katoa nga
hapu maha i noho ki te Paina, kore rawa i
mea kia tu he whare karakia ki reira, no reira
e whakapae ake ana toku ngakau na te ako-
ranga a Wereta i hihiko ai te tautoko i te
Hahi Ingarangi. I mea ano tetahi kupu a
Nikora, mehemea e pono ana te kupu a Roka
i mau tonu a Waikato ki te karakia no naia
noa nei i he ai, he aha rawa ra te mea i wha-
ka he ai ia i a ku kupu. I whakaatu ai hoki
au kia mohio ai nga iwi he iwi i mahue te
whakapono katahi nei ka hoki kia aroha ai
kia awhina tia ai, mete mea nei e whaka raru
raru ana a Roka ki taku mahara hoki e kore
e tika kia kiia i maua tonu. Ta te Karaiti i
ki ai te hunga ia e u ana taea noatia te mutu-
nga ka ora.

Na, e hoa e Nikora, e wai aka he ana au ki
to whakangaronga i nga mahi a oku matua
me toku iwi i oti ia ratou i muri mai o te tau
63, no te mea nui atu nga tangata kua mate
i roto i taua Hahi o Ingarangi i mua atu o te
Hahi momona, i taea e ratou te mutunga.
Kihai ahau i ki he teka o korero tuatahi enga-
ri nau ano i kukume kia pena te whakamo

ritanga o taku whakatikatika. Kei te tino
miharo ahau mo te muranga o te riri i to ta-
tou hoa aroha mo aku kupu whakahonore mo
tona hahi ano kihai nei au i whakamanamana
kia riro mai te honore mo te hahi momoni,
ano te ahua o ana kupu he turaki ano i tona

hahi.

Ahakoa i peka ke nga korero a to tatou
hoa aroa ha ki te whaaki kia kite te ao katoa
ko au te tamahine a te minita i peke ke ki te
hahi momona, he mea kia tirohia kinotia ai au
kia kaua e whakapono ki aku korero i whaka-
marama nei. E kore ahau e whakahe, ae,
kua uru au ki taua hahi, e whakapono nei ki
te Atua. ki te Matua ora tonu, ki tana Tama
ki a Ihu Karaiti, ki te Wairua Tapa ano hoki.
E kore tenei hahi e hanga i etahi korero noa

TE PIPIWHARAUROA,

ho hei mea kia whiwhi ai ratou i tetahi mea.
E ki ana ano a Nikora he korari pea nga pou
o te whare karakia a Heta Tarawhiti he runa
nga papa mei tona kore hoki i kite i Pourewa.
E hoa ma, kihai pea a Nikora i whakamau i
ona mowhiti kia ona mei tona kotiti ke, kei te
Pourewa te wahi i tu ai te whare karakia he
tino he tenei korero, pai rawa me hoki ano a
Nikora ki te titiro i tana Pipi, kaua e whaka-
pae mai naku nga korero kihai nei i korerotia
e au. Mehemea e whakahe ana ia ki taua wha-
re karakia i tu ki Taupiri waiho ma Rev.
Taimona Hapimana e panui he whaka he i
taku korero. Ahakoa kihai a Heta i hanga
whare karakia ki Pourewa otiia ko tona wahi
whenua i reira i tukua e ia mo te hahi, he tu-
ku ngutu, he whenua here te whenua.

Na te akoranga a te hahi momona i ahau i
oti pai ai tena tuku. He aha iana te kino o
te momona. Heoi ano " kia ora tatou katoa."
Na to koutou hoa,

ROKA H. HOPERE,

Taupiri, Waikato.

[Ahakoa no te Hahi o Ingarangi katoa nga
kai ta o TE PIPIWHARAUROA, e mea ana matou
he tika kia panuitia ano nga korero a Roka Ho

pere. Ki ta matou whakaaro kahore kau he
take i mamae ai a Nikora Tautau ki nga ko-
rero tuatahi a Roka Hopere. He ngawari
nga korero a Roka; he whakamarama, kahore
kau ana whakateka i a Nikora. I mea ia " E
tika ana ano a Rev Nikora Tautau kia pohe-
he no te mea he tino tauhou a ia ki Waikato
i tae mai ia i muri o te tau 1886." Ko te hia-
hia o Roka he kape i nga kupapa me ona
matua kia puta ki waho o te kupu no te tau
'63 ra ano ka mate te whakapono o Waikato.
Me whakamutu tenei totohe i runga i te ra-
ngimarie. Heoi to matou pouri ko te wha-
karerenga a Roka i te oha a nga tupuna, i te
Hahi o ona matua, rere ana he karakia hou.
E mea ana ia e karanga ana te Hahi momona
ki te Atua, ai karanga kia wai te Hahi o
tona matua i whakarerea ai e ia? Otira kei
te tu mai nga ra hei whakaaroaronga ma.
Roka, ka hoki ai ki te Hahi tawhito. Mana
ano e hapai te oha a tona matua i mau tonu
nei te aroha ki a ia ahakoa i whakarerea e ia
tona karakia.—ETITA.]

  

KI TE ETITA O TE PIP1WHARAROA.

TENA koe, me tuku atu e koe ena kupu

 hei titiro ma te katoa. He kupu na
Nikora Tautau i te Pipi No. 70. Kia unuhia
e Roka Hopere o Taupiri, tana kupu, e ki
ana he pohepohe nga korero a taua N Tau-
tau i mea ai i mutu atu te karakia o Waikato
i te tau 1863, a i mea ano a Nikora ki te kore
a Roka Hopere e una i a ana kuku ka kara-
nga ia ki nga iwi ki nga hapu ki nga reo kia
unuhia to ratou whakapono ki nga korero a
Roka. Na kei roto ahau i ena hapu ka tonoa
nei e Nikora no reira kau ka penei ake ahau
e he ana nga korero a Nikora Tautau. He
tangata au i whakatupu ria ake i roto i te
Hahi Ingarangi, ko Heta Tarawhiti to matou
minita Maori, ko Te Ahiwara to matou mini-
ta pakeha, mai o te tau 1863 tae noa mai ki
te tau 1886, he whare karakia nui to matou i
tu ki Tupiri i muri noa iho i te '63 i noho
huihui tonu nga kupapa o roto "o Waikato, i
mau tonu te whakapono, no te tau i tae ai te
Hahi Momona katahi ka wehewehe nga ta-
ngata, ko taua whare karakia he mea kohi
nga moni, he pakeha nga kamura nana i ha-
nga, he maha nga hapu nana i tautoko taua
whare. Heoi ano

Na TE HANGI RAWHITI,
No NGATI TAI

Opitomu, Coromandel

  

NO te 5 o Pepuere nei ka tae mai ki a au
te ruatekau maono pauna "26 i tukua
mai e Rupuha Te Hianga he mea kohi i nga
tangata o Te Waipurau Waipawa, Turanga,
Tokomaru, Hiruharama, me Te Hauauru.
Kia Manaakitia e te Atua ana tangata i aroha
mai nei ki te whare karakia i panuitia ra e au
i mua ra kia arohatia. He whare karakia mo
te Paina ki taku mahara e rite ana ano mo
nga tangata penei te kupu a Horomona i ki
nei te ohaoha ki nga rawakore e whakatarewa
moni ana ki a Ihowa. Tena ano e tetahi atu
aroha mai ano whakaarohia awhinatia

NIKORA TAUTAU.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

EHOA tena koe! Kia ora tonu koe.
Mate Atua ite wahi ngaro koe e tiaki e
manaaki i nga wa katoa, kati iho te mihi.

He kupu ruarua nei hei uta atu mau ki ru-
nga ki to manu mana e panui ki nga Iwi kinga
Hapu kinga reo kinga Huihuinga tangata e
noho ana irunga ite mata ete whenua.

I te Tau 1897 ka tae mai te tahi Hahi ko te
Ruuri Tuawhitu o Ihowa tona ingoa ko te
Poropiti otaua Hahi ko Haimona Patete.
Nga Hapu tenei motu I uru ki te tautoko ko
Ngatiawa o (Waikawa) ko Ngatikuia o
(Anakoha). I tu tetahiui ki Taueru i
te 20 onga ra o Oketopa kua hori nei
ka tuhia mai te tahi reta nate Poropiti'
ote Ruuri Tuawhitu o Ihowa Tono mai kia
Ngatikuia kia puta ki waho me te rapu ano
ite ta hi atu Hahi mo ratou a kua tino whaka-
aetia taua tono e Ngatikuia a mote tino oati
atu a Ngatikuia mo taua Poropiti me
ona kai whakahaere katoa i raro ia ia me
kaua e uru mai ki roto kinga rohe o Ngati-
kuia kauwhau ai haua Ruuri, ko te tino kau-
papa otenei Ruuri, i kauwhautia ai ite Tau
1897 e tona Poropiti he huarahi Tohunga
a irunga he kaha ote Ture ki te pee-
hi inga mahi Tohunga koia i whakawhitia
ai e taua Poropiti. Me hua he Hahi, kei
te kitea haere tia inaia nei nga mahi tiniha-
nga o taua Poropiti i kiia nei tona ingoa ko

Haimona.

I te mea kei a Ngatikuia tetahi wahi ote
Ture Kaunihera ote Tau 1900 a kua tapiritia
mai tenei ra ko te Hahi o Ingarangi hei tino
Hahi mo ratou i roto ite Kaunihera.
Na NGATIKUIA,

e noho ana ki Anakoha.

Pelorus Sound.



149 nga tangata i mate kite wai i Niu Tire-
ni nei i te tau 1903-

Katahi ano te whenua kino ko Whiti. Ka
puta ana te hau kore e rikarika, ka hikitia te
whare ka pena me te huruhuru manu na ki te
wahaia haeretia e kau. Ka puhia atu te
whare i raro ite raorao ki runga maunga
takoto mai ai. E whaka atu ana mai tetahi
tangata o reira ko te mate o tau a whenua ite
tahi hau ina tata noa ake nei na e '50, 000.

PANUITANGA.

RATAPU PAIPERA MO TE AO
KATOA.

KUA whakaaroa a Maehe 6, 1904, hei
 Ratapu e whakawhetai ai nga Hahi
katoa mo te aroha nui o te Atua ki te homai
i te Paipera ki te ao i tupu ai nga manaakita-
nga maha noa atu. He tokomaha kua wha
kaae ko nga karakia me nga kohikohi o taua
ra mo te Hahi ta Paipera me whakaaro e
nga Maori ta ratou mo taua rangi ano.

Na PERERIKA PENEHA,

Kaiwhakahaere.

HE HUI KAWANGA WHARE
KARAKIA.

HE whakaatu ki nga Pariha, ki nga ma-
na o te Tai Rawhiti i roto i te Piho-
patanga o Waiapu (haunga hoki a waho atu
mana e whakaaro mai)—

Ko te Kawanga o Matiu Whare karakia ka
tu ki Tuparoa a te 9 o nga ra o Aperira 1904.
Kia tae a tinana mai a taua ra. Hei te
Ratapu te 10 o nga ra o Aperira ka whakatu-
wheratia te whare karakia. A ko te ra ano
tera mo te Hinota o te takiwa o Waiapu ki

Tuparoa.

Kotahi tonu te take kei roto i tenei kara-
nga—Ko te kohi moni hei whakamama i nga
raruraru o tenei o o tatou whare. Ko nga
tahua a te Koroni kei ia wahi e takoto ana o
roto o enei tau maha ka hori nei—mau e ia
mana e whakarawe mai kia totopu a taua ra.

Haunga ta tatou kitekite me te korero, ma
te konohi tangata e tahu ka hua te korero.

HATI PAKAROA,
PENE HEIHI,
me te KORONI KATOA.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀 ✀㘀 䴀爀⸀倀⸀ 刀甀猀猀攀氀氀㬀 㔀⼀ⴀ 圀⸀ 吀⸀ 倀爀攀渀琀椀挀攀Ⰰ 䠀愀瀀甀爀漀渀愀 倀愀眀愀Ⰰ 倀⸀ ഀ䠀漀瀀攀爀攀Ⰰ 刀攀椀栀愀渀愀 䴀漀愀爀椀Ⰰ 一最愀欀甀爀甀 倀⸀ 䠀愀愀爀攀Ⰰ 刀⸀ 吀愀洀攀瀀漀Ⰰ 吀愀洀攀 ഀ䔀爀愀洀椀栀愀Ⰰ 吀椀漀瀀椀爀攀 吀愀洀愀愀 刀漀栀愀Ⰰ 倀攀愀琀琀愀挀Ⰰ 䴀⸀ 䴀愀椀栀椀㬀 ㈀⼀㘀 刀甀琀攀渀攀 ഀ䔀爀愀洀椀栀愀Ⰰ 圀椀氀氀椀攀 吀栀漀洀猀漀渀Ⰰ 倀⸀ 䤀栀愀欀愀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀