Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 71.

GISBORNE.

HANUERE 1904.

AITUA NUI KI TIKAKO.

KO te aitua nui o enei ra no Tikako he
taone nui kei Amerika, e 600 te pare-
kura. I huihui te tini o te tangata, ko te
nuinga he wahine he tamariki, ki tetahi tiata
nui ki te matakitaki purei. I te mea ka tim-
ata te purei ka wera etahi o nga arai, ka oho
te mano o te tangata, ka rere, ka pokaikaha
noa iho. Na konei i tokomaha ai nga tanga-
ta i mate, he mea takatakahi noa iho etahi, i
te kore kahore i maha nga kuaha hei puta-
nga. I te mea kua kaha rawa te ka a te ahi
ka rere nga kai tinei ka waiho te wahine menga
tamariki i kona whawhai ai, aue ai. Ka heke
iho nga tangata o runga ka whawhai mo te
huarahi, ka popoke noa iho, ka takatakahia
etahi, hemo rawa. Ka hinga o mua kahore o
muri e tatari kia maranga era, engari ka ani-
na tonutia atu, katahi ka wharona te tangata
12 putu te teitei. Kei te popoke, kei te tute-
tute te tangata kei te haere mai te ahi, ko te
matenga o te 600 tangata: ko etahi na te ahi
i tahu ko etahi he mea takatakahi noa iho.
Kotahi te kotiro i haere ma runga i nga ma-
hunga o te mano o te tangata puta atu ki
waho. He mate tino nui tenei, e 4000 nga
whanau kei roto i te whare pouri, he tokoma-
ha hoki nga whanau kua ngaro i te mata o te
whenua. Tokorima nga tamariki a tetahi
tangata rangatira i mate. I runga i te kino o
tenei mate kua whakahaua kia nui nga tatau
o nga whare purei.

TE "KIA ORA."

I PANUITIA e matou te rerenga atu o te
Kia Ora i Turanga nei. E 2^ tana te
nui o tana poti, tokorua nga tangata o runga,
ko ta raua whai kia tae ki Ranana. Ko tenei
te kaipuke paku atu i whai kia tae ki Ranana,
otira kahore i tae. Ka 25 nga ra i ngaro ai
kitea rawatanga ake ka puta, kotahi ano te
tangata o runga, ko tetahi i mate. I nuku
atu i te 1000 to raua herenga, e 400 te mahu-
atanga mai o Wharekauri ka pa te aitua ki a
raua. Ko tetahi o raua i raro e takoto ana i
pa te mahunga i te puumu. I a ia e takoto
ana ka heke iho a Papareti, te kapene, ka ki
he mate tona. No te haenga o nga taura ka
piki ki te maihe, katahi ka taka, engari kaore
i nui tana korero mo tona mate. Ka takoto
tahi raua, ko te kaipuke ka maanu noa iho-
Oho rawa ake te hoa i te ata kua hemo te
kapene. Ki tana whakaaro i te takanga o
tona hoa ka pa te poho ki tetahi mea koikoi.
I te mea kua mate tona hoa ka whakaaro
ia mo te hoki ki Niu Tireni, me te
tupapaku ano ki te poti takoto ai. E
toru nga ra i rere ai, ka hutia e ia tona
 hoa, ka nehua ki te moana. Ko tana wha-
kaaro tuatahi he rere ki Riritana, i muri mai
ki Poneke, otira pa rawa mai ia ki Turanga
nei, ki te wahi ano i rere atu ai. He maha
nga ra me nga po i ara tonu ai ia, kahore
rawa he moe. E rua nga ra i whai ai ia
kia tapoko ki Turanga nei. I te piringa o

TE PIPIWHARAUROA.

tana poti ki te taha o te tima nui kua kore
rawa ona kaha. He nui te whakamihi mo te
toa o tenei tamaiti, e 20 ano ona tau, mo
tona kaha ki te whakahoki mai i tona poti,
ko ia anake, 1000 nga maero i rere ai ia.

I mea taua tamaiti i tino pai te rere a to
raua poti, e taea ana te 100 maero i te ra,
ko te whakaaro nui o tona hoa ko te tae ki
Keepa Haona, Amerika ki te Tonga. Kaho-
re rawa i whakaarohia he penei he mutunga
mo Pakareti. I tae ia ki te whawhai i Awhe

rika, i tae ia ki te pito o te ao ki te Tonga, i
whakawhiti ia ma runga poti i te puia i Wai-
mangu, ko tona matenga he taka noa i te mai-
he poti. Ko te whakaaro nui a te tangata he
mate mo raua he tahuri he pakaru ranei ki te
moana. Ko Pakareti tetahi o nga me te o te
Tirikamu no te taenga ki Akarana ka wha-
karerea e ia, ka hanga nei ko te " Kia Ora."



RUHIA ME TIAPANI.

KUA whakaaturia noatanga atu e Te
Pipi—wharauroa te raruraru i wae-
nganui i Ruhia raua ko Tiapani, me to raua
noho ririri, i enei ra kua tino haha rawa, heoi
ano te mea e taria nei ko te papatutanga o te
rakau; ki te whakaaro e kore e hapa te wha-
whai i enei ra tata. Kei te whakariterite nga
taha e rua mo te ngangare; kei te whakaropu
i nga hoia o tetahi taha o tetahi taha, kei te
takatu mo te pakanga; ko nga kaipuke wha-
whai koa'-huihui, kei te akoako ki te pupuhi.
Kei te hoko a Ruhia me Tiapani he manuao
hou; e rua nga manuao o Itari kua hokona e
Tiapani, kua rere inaianei kia Tiapani engari
kei te whaia e nga kaipuke o Ruhia.
Kei te hanga he kaipuke hou mo Tia-
pani, kei te huihui hoki i nga tima meera
hei hari hoia, kei te hoko kai ma te ta-
ngata ma te hoiho. Ko ta Tiapani tino kai
he nihi. Kei te takatu ano hoki a Ruhia;

kua rere etahi o ana kaipuke whawhai kei te
Rawhiti. He nunui ke atu o Tiapani manu-
ao i o Ruhia i te Rawhiti engari ki te tae mai
etahi o Ruhia i te hauauru e kaha atu o ona i
o Tiapani. Ko te whakaaro o etahi tangata
me timata tonu e Tiapani te whawhai inaianei
i te mea e torutoru ano nga manuao o Ruhia.
Kua oti i Ruhia te hanga he rerewe i Ruhia,
whakawhiti i Haipiria, tae noa ki te moana i

te Rawhiti—ko te rerewe roa atu tenei i te
ao; na konei he hohoro noa te hari mai i nga
hoia i Ruhia ki Korea ki te wahi mo reira nei
te take o te riri, engari ki nga rongo kua noho
rite katoa nga tangata a Tiapana hei tukituki
i te rerewe ina timata te whawhai. Kua tini
nga hoia a Ruhia kua huihui ki te Rawhiti.

Ko te take o tenei raruraru mo etahi whe-
nua kei waenganui i Ruhia raua ko Tiapani
ara mo Matakuria me Korea. Kei tawhai
atu i Korea ko Tiapani, engari no Tiapani te
mana nui kei Korea. He whakaaro tawhito
no Ruhia te whai kia whiwhi ia ki te takutai
moana hei turanga mo ana manuao. Kua
whiwhi ia ki tetahi wahapu ki te Rawhiti,
engari ko te he i te hotoke ka puni i te huka;

ko te wahapu kaha ia a Ruhia ko Pooti Auta,
he mea nihi mai i Haina. I te hinganga o
Haina i Tiapani ka riro tenei wahapu i Tia-
pani otira i te whakaaro o nga iwi kei nui
rawa te kaha o Tiapani ki te Rawhiti ka me-
inga kia whakarerea e Tiapani riro ana i
Tiapani he moutere, otira no muri mai i ru-
nga i te tohe a Ruhia ka rihitia e Haina ki
Ruhia. Ko te hiahia o Ruhia kia riro i ia a
Korea, ko Korea hoki kei waenganui o ana
wahapu. Kua tangohia e Ruhia a Mataku-
ria, te whenua kei tua atu o Korea. Ko te
tono a Tiapani kia oati a Ruhia e kore ia e
tango i Korea, engari me tuku ki a ia te mana
nui. Kei te whakariterite tonu inaianei otira
e kore e tau, ma te whawhai ra ano pea e
whakatau. He mana paku rawa a Tiapani,
he mana tino nui rawa a Ruhia, engari he iwi
tino toa a Tiapani. Ko te whakaaro a etahi
tangata e mate a Ruhia e ora ia Tiapani,
ko te whakaaro a etahi ko Ruhia ano
ko te mana nui e toa, he mutunga ko
Tiapani e mate. Ko te wahi kei uru a Inga-
rangi ki tenei whawhai, he hoa koki ia no Ti-
apani. Ki te tautoko tetahi atu iwi i a Ruhia
e kore e hapa te tautoko o Ingarangi i a
Tiapani; ko te riringa pea tenei o te ao katoa.
Ko te wehi o Ruhia kei timata taua riri ki a
Tiapani ka ara etahi iwi i raro i tona mana ki
te whawhai ki a ia. Kei te tatari tonu tenei
ki te ra e paku ai te purepo.

TE MAHI A-RINGARINGA

(Te whaikorero a Reweti Kohere i te Hui

ki Manutukea.)

HE whakaaro na te tokomaha o te pakeha
he iwi mangere taua te Maori,; otira
ki te ata tirohia te ahua o te. Maori onamata
a tae noa mai ki tenei ra tera e kitea he wha-
kaaro kuare tenei, kahore i tino tika." Mehe-
mea e kitea ana te mangere o te Maori i enei
ra, he take ano i mangere ai ara na te ahua o
te noho inaianei, na nga tikanga hoki e pa
ana" ki a ia. He tokomaha nga pakeha e
kore rawa e mahi mehemea e ora noa atu ra-
tou, i runga i to ratou kore e mahi; otira e
kore e taea e te pakeha te noho noa iho, ko te
mate mona ki te mangere ia; e hiahia ana
hoki te pakeha kia pai aha mea Katoa tona
whare, tona kainga, ana tamariki, taria "wa-
hine, ara ana mea katoa; tena ko te Maori
kahore ona hiahia penei—e Kore e nui rawa
nga mea hei whakatutu i tona ngakau—e kore
ia e matenga kino ina kore ia e mahi. E tatu
noa tona ngakau i te tarau tangara, i te nihi
taewa, i te whare raupo, kahore he tawhai a
tona ngakau, penei me to te pakeha. Ko te
take tenei i mangere ai te Maori. E rihitea
ana e te Maori ona whenua ki te pakeha, e
puta ana ki a ia te moni reti. I te ngawari o
te puta mai o te moni ka a ia kahore tona
ngakau e uhupoho ki te tiaki moni kahore
hoki he tikanga e mahi ai ia. I runga i tana
kore e mahi ka kiia ia he tangata mangere.
A mehemea ki te hiahia ia ki te mahi e kore e
reka tana whakapai i te whenua kahore nei
ia i te mohio nona ranei no tetahi atu ranei,
i te mea kahore ano kia whakawanga, heoi ka
whakapai ia ko te wahi anake hei tupuranga
puke taewa mana. I te paku o tana mahinga
kai ka kiia ia he tangata mangere. Hewa
tenei no te Rongo Pai kahore kau he take e
ohooho ai tona ngakau, e hanga ai ia i tona
pa tuwatawata, heoi ka noho noa ia i te kai-
nga oke ai. Na enei take, ka mea ahau, me-
hemea he mangere te Maori o enei ra na
runga i te ahua o tana noho ia i mangere ai.
Kahore au i te mea kahore rawa he Maori
mangere; he nui nga Maori mangere kua ki-
te au. I runga i to ratou mangere he kino o
ratou whare, he paru a ratou tamariki, he ka-
nukanu nga kakahu. Kahore pea etahi ta-
ngata i te mohio he hara te mangere.





Ko taku e tohe nei ko tenei ara ehara te iwi
Maori i te iwi mangere; Kua kite ahau i te
kaha o-te-Maori kite mahi i nga kainga kua
rite nei te noho ki -ta te pakeha. Kahore he
iwi ahu whenua atu i nga Maori o Waikouaiti,
o Motueka ranei. ^.Ahakoa kei te tu maori
tonu te ahua o nga tangata o Te Kaha otira
Ke iwi kaha" rawa ki'te mahi. Mehemea e
taea ana e nga Maori o enei wahi te ahuwhe-
nua he aha hoki i kore ai  taea e nga
Maori o etahi atu wahi?

He iwi mangere ranei o tatou tupuna?
Mehemea he mangere te Maori no ona tupuna
ano te mangere iho. Kaitaka whakaaro ia ki
taku rongo hoki i kaha i ahuwhenua o tatou
tupuna. E whakaaro ranei te iwi mangere
ki te rere mai i Hawaiki ki Aotearoa? E ha-
nga whakatauki ranei te iwi mangere mo te
ahuwhenua me te whakahawea ki te tangata
mangere? E kitea ana te ahua o te iwi, o
ona whakaaro, i runga i ana whakatauki.
Tena koa, tirohia a te Maori whakatauki
mo te ahuwhenua:—

He tangata momoe, he tangata mangere, e kore e
whiwhi kite taonga.

Ma mahi te kai. .

He koinei aku ringaringa.

Tama tu, tawa ora; tama noho, tama mate kai.

He kai tangata, he kai titongitongi kaki; he kai
na ringa, tino kai tino makona.

He toa tana he toa pahekeheke; he toa mahi kai
he toa mau tonu.

Ma pango ma whero ka oti.

Ka mate kainga tahi, ka ora kainga rua.

I hea koe i te tangihanga o te horirerire?

He wha tawhara ki uta, he kiko tamure ki te
moana.

Te toto o te tangata he kai; te oranga o te ta-
ngata he whenua.

E moe i te tangata ringa raupa kia ora ai koe i
te kai.

E ki ana ano etahi pakeha he iwi te Maori
kahore e u ki te mahi, i te mea e hou ana te
mahi e ngahau ana te Maori, kia roa kua
hoha, kua hiahia he mea ke; kahore koki te
Maori e pai kia roa ia e tatari ana ki nga hua
o tana mahi, ko tona hiahia kia rite ana hanga
katoa ki te kai paipa, te tahunga ano kua ka,
kua puhipuhi, kua hi i te pawa, kua rangona
te reka. Me ata titiro e tatou te tika te o 3
ranei o tenei whakapae. He take ano i penei
ai te whakaaro o te pakeha mo taua mo te

TE PIPIWHARAUROA.

Maori. Ka timata te Maori i te mahi, kia hia
ranei nga marama ka mutu ka hoki ki te kai-
nga noho noa ai. I te rekareka o te whakata-
ngitangi peene ka whakaaro i ia iwi i a iwi kia
hoko peene ma ratou, otira e hia ranei marama
kua hoha. I te timatanga o te peene kahore ra-
wa he ra hapa, awatea, po, ra noa, ra tapu, he
rite tonu, he tangi tonu te mahi a te korenete,
otira i te paunga o nga marama maha o nga
tau e rua ranei, kua ngaro te tangi kua mahue
noa nga mea whakatangitangi ki kona tawhe-
ta ai. I a au i te kura i Te Aute, i te mea e
ngahau ana te whakatangitangi peene, ka puta
te whakaaro i tetahi iwi kia hoko peene ma
ratou, engari kaua hei te parahi, me tiki tonu
i te hiriwa. E kiia ana e ^"700 te utu o nga
mea katoa. I te taenga mai o te peene kaho-
re i pau te tau kua mahue noa iho taru nei a
te hiriwa i kona wharona ai. Na runga i
enei mahi ka kiia taua e te pakeha he iwi
ngakau-ngoikore. Otira ko taku patai, I
penei ranei te ahua o taua tupuna, kahore i u
ki a ratou na mahi? E taea ranei e te iwi
mangere te whakairo o ratou whare, i te
mea kahore rawa he take i whakairongia ai,
heoi ano kia pai ai te matakitaki a te kanohi?
Kahore a te Maori ana whao ana mihini hei
whakahohoro i te oti o ana mahi. Ka mataki-
taki au ki nga pou whakairo o te whare kara-
kia i Manutukea ka miharo toku ngakau ki
te manawanui o te Maori ki te mahi. Na te
aha i rerea ai te Moana-nui-a-kiwa? Na te
manawanui o o taua tupuna. Na ratou ano
o ratou waka i hoe ehara i te tima i pana,
penei me nga waka o te pakeha e mea nei he
iwi mangere te Maori. Tenei ano he whaka-
tauki na te Maori mo te u ki te mahi;— .

Tohea ko te tohe i te kai.

He kai na te uaua.

He iti te mokoroa nana i kakati te kahikatoa.

E rua tau ruru; e rua tau wehe; e rua tau mu-
tu; e rua tau kai.

Tungia te ururua, kia tupu whakaritorito te tu-
pu o te harakeke.

Ko tetahi take i mangere tonu ai etahi ta-
ngata he whangaia ki te kai, mehemea e mo-
hio ana ratou ko te mate ano mo ratou ina e
kore e mahi, e kore e taea e ratou te mange-
re. Ko te aroha ki te tangata mangere he
aroha he, ehara i te aroha engari he mau kino,
he whakaako tonu hoki i a ia ki te mangere.
Otira i runga i a taua whakatauki e kitea ana

i kinongia te tangata mangere: Ina koa enei
whakatauki;—

Hohonu kaki, papaku uaua.
Ka kai kopu, ka iri whata, ka kore uaua.
Ta ke koanga, whakapiri ngahuru.
He kereru tangaae nui.

Ko te whakaupoko o taku whaikorero mo
" Te Mahi a-Ringaringa," otira ko te nuinga
o aku korero kua rongo nei koutou mo te
mangere o te Maori ara mo te ki a te pakeha
he iwi mangere te Maori, haaunga te tangata
kotahi engari te iwi nui tonu o nga tupuna
mai a mohoa noa nei. I rongo ahau ki tetahi
pakeha e mea ana ki tana whakaaro he mea
pai mehemea kahore he whenua o te Maori,
kia ako ai ratou ki te mahi; i to ratou mate
e kore rawa e taea e ratou te mangere. He
pakeha matau taua tangata, engari kei te wa-
reware i a ia tetahi hua ano o te rawa-kore.
Ki tana whakaaro ki te rawa-kore te tangata
ka kaha ki te mahi, kahore ia i te mohio ko
tetahi hua ano o te rawa-kore, he tino rawa-
kore rawa, he rere totoa ki te kino. I te mea
e ma ana te kakahu o te tangata e uhupoho
ana ia kei paru, mehemea kua paru kua kore
ia e tupato, engari ka tuku i ona kakahu ki te
paru. Waihoki mehemea ki te pau nga
whenua katoa o te Maori, ki te tino rawa-kore
ratou, e ngaro to ratou whakaaro rangatira, e
ngaro te ngakau whakanui i a ratou, tera e
whakaaro he taurekareka ratou, a e mahi i
nga mahi a te taurekareka, ko etahi ano ia e
whakaaro nui, e whai kia piki ratou. Ko te
tino take o te rawakore o nga tangata rawa-
kore o Ranana ko to ratou rawakore. He
rawakore o ratou matua, i whanau ratou i
roto i te rawa-koretanga, a na konei kahore o
ratou whakaaro ki te pai, heoi ano ka noho
tonu i roto i te kino. Ki taku whakaaro me-
hemea ka murua katoatoa ana nga whenua o
te Maori apopo, ko etahi o ratou e piki ki te
pai i to ratou mate ka whakaaro ki te mahi,
otira ko etahi e tino heke rawa atu ki te kino,
e kore ratou e whakaaro ake ki te pai engari
e rere totoa ki te kino. Na konei ko taku
kupu kia mau ki o tatou toenga whenua; aha-
koa kahore e nui nga hua e puta mai ana
inaianei, i te mea tonu e toitu ana nga whenua,
waiho ma te pakeha e tiki mai e muru,
engari kia kaha te whakamahi i nga
whenua i te mea e taea ana. He whaka-
tauki na te pakeha, "Ki te nui te

whakaaro ka kitea he huarahi." Ahakoa he
nui nga mea kei te peehi i a taua, kei te arai i
te huarahi, ki te whakaaro nui te Iwi Maori,
tera e kitea he huarahi. He tohu no te ta-
ngata toa te kore e wehi mai i nga mea wha-
kararuraru. E kitea te kaha o te Iwi Maori
mehemea e piki ratou, e takahia nga mate
me nga he ki raro i o ratou waewae.

I te hui a nga tamariki kaumatua o Te
Aute e noho ana ki Turanga i whakaaetia
tenei motini, i meinga hoki kia whakatakoto-
ria ki te aroaro o tenei hui, ehara i a au te
motini engari ko taku he tautoko. Ko te
motini tenei:—

" E tino whakaaro ana tenei hui, i te mea
kahore i tino nui te matauranga o etahi tama-
riki, he mea pai kia whakaakona ratou i Te
Aute me era atu kura Maori, ki nga mahi a-
ringa kia rite ai ratou mo etahi mahi ina mutu
ta ratou kura."

Kei te mohio au ehara tenei i te wa tuatahi
i whakapuakina ai tenei take, kei te mohio
hoki au kahore nga kai whakahaere o Te
Aute i te whakaae ki tenei whakaaro, otira
ahakoa kore tatou e whakaae ko tenei whaka-
aro ia kei te tupu tonu, a me te mea nei e
kore e taea te peehi. He mea tika kia ata
tirohia e tatou, e nga kaumatua e nga taita-
mariki—ma nga tamariki nga whakaaro hou,
ma nga kaumatua e ata hurihuri, e whakati-
katika. E tino tautoko ana au i tenei motini,
a he take ano aku i tautoko ai au. Ki taku
whakaaro kei runga i tenei te ora mo te Iwi
Maori, ara kei runga i to ratou whakaaronui
ki te mahi, no te mea e matauria ana e kore
tetahi iwi mangere e tupu e ora, engari he
mutunga he mate. Kua whakaaturia e au
ehara te Iwi Maori i te iwi mangere, engari
he take ano i mangere ai i enei ra, nga mea
mangere. Ko te mahi ma o tatou kura he
whakaoho, he whakaako, i te tinana ki te
mahi, i te hinengaro ki te whakaaro,
i te ngakau ki te whakapono. He toko-
toru te tangata i roto i te kotahi: ki te
whakaakona ko tetahi anake, ko etahi anake
ranei o tenei tokotoru, ka mahue tetahi wahi
o te tangata. Ki taku whakaaro kahore e
kaha ana te whakaako i te tinana i Te Aute
me era atu kura ki nga mahi a-ringa. He
mahi ano e whakaritea ana i Te Aute ma te
tinana, he ngaki kaari, he tata wahie; he tahi
whare, he takaro. He mahi pai katoa enei,

engari kahore i eke ki ta te motini e mea nei,
" ki nga mahi a-ringa kia rite ai ratou mo
etahi mahi ina mutu ta ratou kura." He to-
komaha nga tamariki o Te Aute e kite ana
ahau, he mangere, kahore e ngakau-nui ki te
mahi. I te mea ko o ratou hinengaro anake i
kaha te whakaakona ka wetiweti ratou ki te
mahi, ka whai ki nga mahi tuhituhi ki nga
mahi hinengaro, ko etahi ka uru ki nga mahi
whanoke, ki te tuhituhi tieki me era tahae a
te tangata matau. He tika ano te whiriwhiri
i nga tamariki matau, ka whakaako i enei kia
taea te mutunga mai, otira he tokomaha nga
tamariki e tae ana ki Te Aute kahore i nui to
ratou matauranga, ko enei hei te turanga tua-
wha ka mutu te kura ka timata ki te ako
mahi. Ki te toia nga tamariki kahore nei i
kaha nga hinengaro kia tae rawa ki te turanga
whakamutunga tera ratou e hoha, e ngenge,
heoi ko to ratou taenga ki Te Aute kahore he
painga e whiwhi ai ratou i runga i te matau-
ranga hinengaro kahore hoki he mohiotanga
ki nga mahi a-ringa. Ko nga mahi hinengaro
ko nga mahi tuhituhi, he porori te puta mai o
te oranga ki te tamaiti, kia maha rawa nga
tau katahi ano ka piki te utu, tena mehemea
i whakaakona te tamaiti ki te mahi a-ringa i
a ia i te kura, e kore e roa kua whiwhi ia ki
tetahi mahi pai, kua piki hoki tona utu. He
pai nga mahi tari nga mahi nunui ki te taea e
te tamaiti te kimi oranga mona i te wa e iti
ana tona utu. Kahore i tokomaha rawa nga
tamariki o Te Aute kei nga mahi e tika ana
ma nga tangata kareti; a i te mea i whakaa-
kona ratou ki nga mahi hinengaro kahore ra-
tou e ngakau nui ki nga mahi a-ringa. Ko
tetahi he nui o te kura kareti he whakamata-
ku i te tamaiti ki te mahi.

Hei tautoko i tenei whakaaro me titiro e
tatou etahi atu kura e whakaako ana i nga
mahi a-ringa. Kua rongo katoa pea tatou
ki nga kura a Takuta Pakato (Dr Barnado) i
Ranana. Ko nga tamariki e whakaakona ana
ki ana kura ko nga tamariki tino kino, ko nga
tamariki e haere noa ana i nga tiriti, ko nga
tamariki a nga tangata rawakore, haurangi
otira e kiia ana o roto i nga tamariki 100 e
99 kei te tika te haere, kotahi ano te mea e
kotiti ana. Na te aha i penei ai? Na te
whakaakonga ki nga mahi a-ringa ki te whaka-
pono hoki. E whakaakona ana nga tama-
riki ki te mahi kamura, parakimete, ki te tui
tera, ki era atu mahi huhua a te ringa.

TE PIPIWHARAUROA,

No naianei tata ano i korerotia ai e ahau
tetahi pukapuka i tuhituhia e tetahi mangu-
mangu o Amerika. I timata mai tenei tanga-
ta i te korekore noa iho—i te ponongatanga
otira inaianei ko ia kei runga rawa o tona iwi;

ko ia te tumuaki o tetahi kura nui kei Ameri-
ka. Nana ano i timata tenei kura. Ko nga
whare tuatahi he tepara hoiho, he whare hei-
hei, otira inaianei kua rite tana kura
ki tetahi taone iti, 1400 nga tangata e noho
ana ki te kura, e 86 nga kaiwhakaako.
E whakaakona ana te tinana me te hine-
ngaro; e mea ana hoki tenei tangata he
tikanga kino rawa te kore e whakaako i te
tangata ki te mahi he tikanga kino te wha-
kaako i te tangata ko te hinengaro
anake, no te mea ki te kore te tangata
e whakamahi i tona matauranga ki nga
mahi tika e kore e hapa tana mahi tahae.
E mea ana tenei tangata ko te ora mo te iwi
mangumangu ko te whakaako i te hinengaro
i te tinana. Kei te kaha ke atu te piki o te
iwi mangumangu o Amerika i te iwi pakeha
inaianei—10, 000, 000 nga mangumangu kei te
Uaititi Teiti, he uri no nga pononga i haria
mai i Awherika. Ka ki hoki ahau ko te ora
mo te Iwi Maori o Niu Tireni ko te whakaa-
kona o te hinengaro o te tinana. Ko te mea
nui e whakaakona ana inaianei ko te hinenga-
ro—he whakaakoranga tahatahi. He pai ano
pea tenei tu whakaakoranga mo te iwi pakeha
otira mo te Maori ki taku whakaaro he he.
Ko te whakaako tika i te Maori kia rite ki te
whakaakoranga o nga mangumangu o Ame-
rika, me whakaako te hinengaro me nga
ringaringa. E mea ana te Karaipiture i te
kaha rawa o te piki o te Whanau a Iharaira i
te whenua o Ihipa ka whakahaua e Parao kia
whakamatea nga tamariki taone a nga Hiperu.
He aha te take i piki ai ratou? Na te mea i
whakamahia ratou. Waihoki e mea ana au
ki te kaha te Iwi Maori ki te mahi e piki ano
hoki ratou.

Kaati aku korero inaianei, engari ko taku
kupu whakamutunga he kupu whakamara-
ma. Ko te tikanga o aku korero he wha-
kaatu i tenei whakaaro hei titiro ma tenei hui.
E marama ana hoki e whakahe ana au i o
tatou kura Maori. I rongo au e whakaturia
ana he kura mahi a-ringa ki Wairarapa, otira
ki te korero e whakaritea ana ano ki Te Aute
te ahua o nga mahi. E tautoko ana au i te
whakaaro o te Kawanatanga kia hanga he





kura mahi a-ringa mo te Iwi Maori. I a au e
whakahe nei i nga kura Maori e whakaako
ana ko te hinengaro anake, kei te mahara
tonu au ki te whakatauki a te pakeha, e mea
nei, " Ko ta te tangata whaiwhakaaro he ha-
nga, ko ta te wairangi he tukituki." Ko
taku ia ehara i te tukituki i te mea kua hanga
engari he tapiri atu. Kaati i konei! Kia ora
tatou katoa i roto i te atawhai a te Ariki!

No te 11 o nga ra o Hanuere ka tu tetahi
purei whakataetae ki Akarana ko taua
purei he " Pouru" tona ingoa. He maha
nga tiima o Nui Tireni i tae ki taua ra kite
tauwhainga mote utu Honore o te tau 1904.
Ko tenei tetahi o nga tino purei a te Pakeha
ara a nga Pakeha rangatira. Kaore ano
te Iwi Maori kia whakataetae i roto i
tenei Purei, heoi no tenei tau ka tukua e
Timi Kara tona Tiima Maori ki Akarana kite
whawhai ki nga tiima pakeha i tae ki reira.
Ko nga ingoa tenei o te Tiima o Timi Kara.

Arapata Tuati (Whakatane)
Haare Potaka (Waipiro)
Henare Raumoa (Muriwai)
Whereki Harete (Kihipane), Kapone
o te Tuma.

He nui te manaaki o nga pakeha Rangatira o
Akarana i te tiima Maori me to ratou miharo
ano hoki kite urunga o tenei hanga o te
Maori ki ta ratou purei Rangatira. I te mea
kahore rawa i roa te tarataraitanga o te tiima
nei kihei rawa i riro ia ratou te utu Honore E
toru ano nga tuma i hinga ia ratou kotahi no
Poneke, kotahi no Akarana, Kotahi no Hei-
hitengi. Te Kaumarua o ratou pureita-
nga, i roto i enei pureitanga e Iwa o ratou
hinganga. I tae mai a Kingi Mahuta kia
kite i te tima Maori o te tairawhiti e whawhai
ana kite pakeha, he nui tona koa i tona kitenga i
taua tiima i puta ano hoki tona kupu kia wha-
katuria e ia he tiima Purei Pouru mona. Kita
matou whakaaro he mea tino pai rawa kia
kaha nga Rangatira Maori kite tautoka i tenei
tu purei kia hihiko ai nga taitamariki ki taua
purei ka ahua tureiti ano pea ta ratou ha-
ere ki nga paparakauta kite kawe moni mate
kaihoko rama.

AITUA KI AKARANA.

HE wa no te Aitua nga ra o te Kirihimete
me te Nui Ia, ka haereere te tangata,
ka ngahau. Ko te Aitua nui o Nui Tireni
nei ko te pakarutanga o te taramu hiko ki
Akarana i te po o te Kirihimete. No te eke-
nga ki tetahi pukepuke ka tu ka tatari kia tae
mai tetahi, katahi ka hoki whakamuri ka
rere i te heketanga. I te rerenga o te kai-
whakahaere ki te pereki kahore i mau, kua
kaha hoki te rere, ka timata te aue a te wahi-
ne a te tamariki. I te makeretanga o te rino
hopu i te hiko. ka hurihuri, ka whiu te ma-
hunga o tetahi wahine, hemo tonu atu taua
wahine. Ko te whakaaro hei te taenga ki te
huringa hei reira ka tahuri, no te tahanga,
rite tonu te karanga a te tangata, " Kia wha-

kapaingia te Atua, kua huri tatou." Otira
kihai i takitaro, ka tutuki ki tetahi atu kareti
e rere ana mai. I te tutukitanga kongakonga
ana nga kareti, wharona ana te tangata, te
tane, te wahine, te tamariki, he rite tonu te
reo ki te aue. He torutoru nga mea i puta
ki waho ko te nuinga i roto tonu i nga kareti,
i tamia . He mea mahi nui ka taea etahi i te
karapititanga a nga kareti. Paku ana te
rongo o te aitua, ko te iwi nei ko te takuta e
rere ana. Tokotoru nga tangata i mate rawa,
nuku atu i te 80 nga mea i taotu, i whatiwhati
ngawaewae nga ringaringa i pakaru nga ma-
hunga i whara nga tinana. Ko te mea miharo
rawa ko te kore o te tahi tamaiti i mate, he
pakeke anake nga tupapaku.

I te uiuinga i tenei aitua kitea ana ehara te
kai whakahaere i te tangata matau. Ki te
whakaaro tera pea e tae ki te 30, 000 ki te
50, 000 ranei te moni a te kamupene e pau i te
utunga ma nga tangata i mate i tenei aitua.
O te timatanga o te rere a te taramuwe hiko
ki Akarana ka nui nga tangata kua mate i te
tere o te haere.



Ina tata ake nei i mate ai tetahi kuia. Pa-
keha i Pewhairangi. Ko ana tamariki e
rua nga mea wahine, e rua nga mea taone.
Ko ana mokopuna e wha tekau, ko nga tama-
riki a ona mokopuna e wha tekau ma tahi,
hui katoa ai e 88 ona uri.

HE TUPAPAKU.

KI te Etita o te Pipi me te Komiti kia ora
koutou, kite pai koutou me tuku atu
enei korero ki roto i te Pipi. Kia rongo nga
whanaunga me nga hoa o Papu Raerena' kua
mate ia i te 7 o Noema, 1903 i whanau ia ki
Toko maru i 23 o Tihema 1865. Ko ona tau
e 38. He tino tamaiti pai ia a tae noa ki
tona pakeketanga, he tumaiti ia i kurangia
ki te Aute, he tangata Whakapono ia, kua ri-
ro atu iaia tona pai ka mahue iho kite iwi ko-
te aroha. I kaha ia kite rapu i te ora mo
tona tinana a tae rawa mai kite Hohipera i
Kihipane heoi i runga i te tapahanga a te
Takuta ka moe ia i te moenga roa. He nui
te tangi o tona tuahine i te kainga kia ia ko
tona tangi tenei:—Te ata kitea atu e au nga
rori ki Hikuwai e kote ara tonu ia i whanatu
ai ko era i te mate ia hau i te pokanga ano i te
kore rawa ra kaore au i whairo e te rakau
a te mate kia moe ai koe ra i e.

Takoto mai e hika i era whenua e hei konei
tonu au whakapau atu ai, i te ao te tonga i
tuku mai ia koe ra tahuri mai ehika ki muri
nei ki ahau e maku nei e riringi kite wai roi-
mata na i.

Koi hua mai korua kehe au taku moe e
keike matatu tonu ehika kia koe era i te whiti
ia hau i te rongo mate mai e kia puta noa mai
he waiora kia hau e ki a hoki ake koe i te ma-
te kite ora na i e. Koia nei nga tangi a tona
tuahine me ona whanaunga me tona iwi katoa.
I moe wahine ano ia engari kihei rawa i whai
uri a wehe ana raua ko tana wahine, a he nui
te pouri i pea ki oha whanaunga te tere
rawa o te marena o taua wahine,
i muri tata mai i tona matenga, me te pouri
ano kite whaikaha o te minita kite marena i
taua wahine, mehemea hoki ra i whai takiwa
i muri mai o tona matenga ka marenatia ai e
kore e tau mai te ngakau pouri ki ona wha-
naunga, kati taku whakatauki he KATA MATE
PEA mate wahine nei na te minita nei ranei.
Heoi ano na to koutou hoa, HAKOPA TIPAATA,
Tokomaru Bay.

TE PIPIWHARAUROA.

TE HAERENGA O TE MANENE.
HE MEA WHAKARITE KI TE MOEMOEA.
TE KOREROTANGA.

I AU e haere ana i te koraha o tenei ao,
tupono atu au ki tetahi ana, a takoto
tonu iho au ki reira moe ai. Moe iho au he
tangata e tu mai ana, kahu taretare nei ona
kakahu, e anga atu ana tana titiro i tana
whare, he pukapuka i tana ringaringa e mau
ana, me te pikaunga nui ki tana tuara. Me
taku titiro atu, ka wherahia e ia te pukapuka
ka korero i nga korero o roto, me te tangi,
me te wiri noa iho ia, a te ahei te
whakamanawanui ka tangi aue ake, "me
aha ahau" Mahi 2.37' Hapakuku 1.2.3.
Penei ake ai tana karanga ka hoki ia ki ta-
na whare, me te pehi ano i ana whakaaro kei
mohiotia mai e tana wahine ratou ko ana ta-
mariki te pouri o tana ngakau, oti te ahei ia
te whakamanawanui tonu i te nui o tana po-
uri ka karanga atu ia ki a ratou, e tai e kou-
tou tamariki ma, tenei au kei te raru nui i te
taimaha o te wahanga e pehi nei i au. Kua
korerotia mai ano hoki ki au ka tahuna to ta-
tou pa ki te ahi heke iho i te rangi, mate ka-
toa ai tatou ki te kore e kitea he huarahi e
ora ai tatou. Miharo ana ratou ki ana korero
ehara i te mea he whakapono atu no ratou,
engari he whakaaro kua porangitia ia, kati, no
te mea kua tata te ahiahitanga o te ra, ka
whakaaro ratou ma te moe pea e whakama-
ma tana ahua, hohoro tonu ratou te whaka-
moe i a ia. Otiia rite tonu tana ahua i te
po ki to te awatea, a, te pa mai hoki te hia-
moe, he oti ano tana mahi i te roa o te po he
tangi he aue. I te aonga ake o te ra ka patai
atu ratou ki tana ahua, ka ki atu ia kei te nui
haere, te kino, a ka timata ano ia te korero ki
a ratou. No konei ka ahua pakeke o ratou
whakaaro, mahara ai ratou me whakatuma
atu pea ka mutu ai tana porangi. Katahi ka
tawaia ia, he mea ano ka riria atu, he mea
ano ka whakarerea noatia iho ia. Na reira
ka wehe haere ia i a ratou, ahu ai ki tana
ruma inoi ai mo ratou, whakamarie ai ano
hoki i tana ngakau pouri, he mea ano ka ha-
ere ki waenga tahora korero pukapuka ai, inoi
ai hoki a he maha nga ra i penei ai ia. Na
ka kite atu a hau i a ia a korero haere ana i
tana pukapuka i waenga tahora me te nui ha-
ere ano hoki tana pouri, ka korero ia me te
aue ake, " Me aha ahau ka ora ai?" Nga
Mahi 16. 30, 3

Ka kite atu ano au ka tahurihuri noa ia,
me te mea nei he hiahia oma tona, me te tu
tonu mai, ano he kore mohio nona me ahu
ranei ki hea tana oma. Katahi au ka kite
atu i tetahi tangata ko Homai Rongo Pai te
ingoa, ka whakatata atu ki a ia, me te patai
atu, " He aha tau e tangi?" Ka ki ake tera,
E kara, he kite ra noku i nga korero i roto i
te pukapuka e mau nei i taku ringa, kua kiia
ahau mo te mate, muri iho kia haere ki te
whakawakanga. Hiperu 9. 27. A kei te mo-
hio au kahore aku hiahia kia mate ahau, kia
haere ranei ki te whakawakanga.

Katahi ka ki atu a Homai Rongo Pai,
He aha koe te pai ai kia mate koe, inahoki he
maha nga kino me nga mate o tenei ao? Ka-
tahi tera ka ki atu, he wehi ra noku i te pika-
unga e pehi nei i au, kei torengi whakarere
au ki te poka, taka tonu atu ai ki te reinga.
Ihaia 30. 33'  hoki e kara, mehemea kei
te ahua he ahau mo te whare herehere e
kore ahau e tika te haere ki te whakawaka-
nga, whakamatea tonutia atu ai au. Koia
nei aku whakaaro e tangi nei au.

Ka ki atu a Rongo Pai, Ha! mehemea
koia nei to ahua, he aha tau e tu tonu nei
koe? ka ki ake tera, he kuare ra noku ki te
wahi e haere atu ai ahau. No reira ka hoatu
e Rongo Pai tetahi pukapuka ki a ia, koia
nei nga kupu o roto, " Rere atu i te riri e
haere mai ana." Matiu 3' 7' korero marie
ana te tangata ra, ka titiro ake ki a Rongo
Pai ka patai atu, me oma au ki hea? katahi
ka tohu te ringa a Rongo Pai ki tetahi takiwa
matara noa atu ka mea, e kite atu ana koe i
te kuaha iti ra? Matiu 7- 13' 1 Ka ki atu
ia, kahore, ano hoki ko tera, e kite atu ana
koe i te marama e kanapa mai ra? Waiata
119. 105. i. Pita i. 19, ka ki ake ia ae, e ahua
kite atu ana au. Ka ki atu a Rongo Pai,
kia tau tonu to titiro atu ki taua marama, ti-
ka tonu atu to haere ki reira, tera koe e kite
atu i te tatau, patuki atu, a ko reira korerotia
mai ai ki a koe tau e mea ai koe. Moe iho
au ka oma te tangata ra. Kihai i matara te
omanga atu i tana whare, ka kitea atu ia e
tana wahine me ana tamariki, a ka tangi atu
ratou ki a ia kia hoki mai, otiia puru haere
ana ia i ana taringa, kei rongo atu, me te
karanga ake tana reo, Te ora, e! Te ora e!
Te oranga tonutanga e, Ruka I4.''26. Kihai
ia i titiro whakamuri. Kenehi 19. 17 otiia,
tika tonu tana oma ki waenga raorao.

Ka puta mai ano hoki ana hoa kainga kia
kite ratou i tana omanga, me te tawai atu
etahi ki a ia, ko etahi i whakatuma atu, ko
etahi i karanga atu kia hoki atu ia. Tokorua
o ratou i mea ma raua ia e tiki atu e whaka-
hoki mai. Ko te ingoa o tetahi ko Whakatu-
turi, to tetahi ko Ngohengohe. I tenei wa
kua matara atu tana omanga; ka ki raua kia
arumia ia, a kihai i roa ta raua omanga ka ho-
pukia ia. Ki mai ai te tangata ra, i haere
mai korua ki te aha? Ano hoki ko raua, ki te
whakahoki ra i a koe, kia hoki tatou ki te kai-
nga. Ki atu ai tera, e kore e tika kia hoki
atu au, kei te noho hoki korua i te pa o te
mate, te kainga i whanau nei au: kua kite
hoki au, tera e mate korua, torengi atu ki te
po, ki te wahi e kangia ana e te ahi me te
whanariki; kati ra e hoa ma te tohe, engari
me haere tahi tatou.

Turi. Ha! me whakarere atu o maua wha-
naunga, me a maua rawa katoa?

Ka ki atu a Karaitiana, koia nei hoki tana
ingoa. Ae no te mea ko a korua mea katoa
e whakarere ai korua e kore e taea te whaka-
rite ki tetahi wahi iti o te pai o taku e whai
nei ahau. 2 Koriniti 4. 18- A ki te haere tahi
tatou, me te u tonu mai korua, ko aku kai
ma tatou tahi, kei te ranea noa mai hoki enei
i te wahi ka haerea atu nei e au. Ruka 15.
17. Hoake tatou, whakaponohia mai aku

korero.

Turi. He aha nga mea ka rapua nei e koe,
i whakarerea ai e koe te ao kotea kia kimihia

ai e koe?

Karaitiana. E rapu ana ahau i te kainga
kahore ona pirau, kahore ona poke, e kore
ano hoki e memeha, i Pita i. 4 kua tohu^
ngia kei te rangi Hiperu u. 16, 0 ora ana i
reira kia homai i ona ra ano, ki a ratou ia e
tino rapu ana. Tena iana tirohia i roto i ta-
ku pukapuka.

Turi. Hi! panga atu to pukapuka. E ho-
ki mai ranei koe, kahore ranei?

Karaitiana. E kore au e hoki, i te mea hoki
kua pa toku ringa ki te parau, Ruka 9. 62.

Turi. Heoi ra; ka hoki taua e Ngohe, wai-
ho atu ia; he tokomaha nga porangi, roro
huri, e ki nei kei a ratou te matauranga rahi
ake i to te hunga whai whakaaro tika.

Ngohe. E aua ra e taunutia nana. Mehe-
mea kei te pono ana korero e korero nei ia,
kei te rahi noa ake te pai o nga rawa ka rapua
nei e ia i o a taua e whiwhi nei taua. Kei te
hiahia taku ngakau kia haere tahi maua.

Turi. Ha! Kei te kuare ano hoki koe, wha-
karongo mai, me hoki marie taua, ko wai i
tohu ai e arahina ranei koe ki hea e tena roro
huri, hoki mai, ka haere taua, aua koe e
kuare.

Karaitiana. Hoake ka haere taua e Ngohe,
kei te pono nga mea e korero nei au, kei te
rahi noa ake ano hoki te pai o etahi. Ki te
kore aku kupu e whakaponohia mai e koe, ti-
rohia te pukapuka nei, ko te pono hoki o nga
korero o roto kua oti te whakamana ki nga
toto ona, nana nei i tuhituhi.

Ngohe. Heoi ra e Turi, ka tuturu taku wha-
kaaro kia haere tahi maua ko te tangata nei,
kia whakakotahitia a maua whakaaro.
Otiia, e hoa e Karaitiana kei te mo-
hio tonu ranei koe ki te huarahi atu ki tenei
kainga pai?

Karaitiana. Na tetahi tangata, ko Homai
Rongo Pai tana ingoa, nana ahau i tohutohu
kia oma atu ahau ki tetahi tatau kuiti kei
mua ake nei, ko reira taua ata tohutohungia

mai ai.

Ngohe. E pai ana e hoa, ka haere taua.
Mei reira ka haere tahi raua.

Turi. Ka hoki au ki te kainga, e kore au e
whakahoa atu ki a korua hunga porangi,

kuare nui.

Na ka kite ahau i taku moe no te hokinga
o Whakatuturi ka korero haere a Karaitiana
raua ko Ngohengohe, ka whakariterite tika-
nga mo raua penei ai te timatanga o ta raua

korero.

Karaitiana. Tena koe e hoa e Ngohe, e koa
ana taku ngakau mou i whakaae mai nei koe
kia haere tahi taua. Mehemea i rite te pa-
nga o te wehi ki a Turi ki te panga mai ki au
mo nga mea whakamataku e ngaro atu nei,
kihai rawa ia i hoki whakamuri.

Ngohe. Tena koe e hoa. Korero mai, ina
hoki ko taua anake tenei, he aha nga mea o te
wahi ka haerea atu nei e taua, a e pehea te
panga pakanga mai ki a taua?

Karaitiana. Kei te takoto marama ra i roto
i taku ngakau, otiia ko taku mangai kei
te kuare ki te whakapuaki atu; kati, me kore-
ro atu ahau i taku pukapuka.

Ngohe. A kei te mahara koe e pono ana nga

korero o to pukapuka.

Karaitiana. Ae, i homai hoki e Ia e kore

nei e teka. Taituha 1, 2.

Ngohe. E pai ana; koia ehea ko aua mea?
Karaitiana. Tera he rangatiratanga mu-
tunga kore, kia nohoia mai, me te oranga
tonutanga e pumau tonu ake ake. Ihaia 45
17. Hoani 10, 27—29.

TE PIPIWHARAUROA.

Ngohe. Nui atu te pai, he aha atu ano?
Karaitiana. Kei reira nga karauna, a, koura
mo taua, me nga" kahu kanapa me te mea nei
ko te ra e whiti iho nei i te rangi. 2 Timoti
4, 8. Whakakite 22, 5. Matiu 13, 43'
Ngohe. Kei te pai, tena, he aha atu ano?
Karaitiana. Ka mutu tonu i reira te tangi
me te pouritanga, mana hoki ma te rangatira
o taua wahi e miri nga roimata i o taua
kanohi. Ihaia 25, 8. Whakakite 7' 16 17
21, 4.

Ngohe. A kowai o taua hoa noho ki reira?
Karaitiana. Ko reira taua noho tahi ai me
nga Kerupima, me nga Herupima Ihaia 412, 1.
Teharonika 4 10, 17. Whaka 4 11 e kone-
wha ai"o taua kanohi ina tirohia atu ratou.
Ko reira ano hoki taua tutataki ai ki nga
mano tuauriuri kua tae atu ki reira i mua
mai i a taua; kahore o ratou kino, he oti ano
ko te aroha anake, me te tapu mai ratou;

haere ai, tu mai ai i te aroaro o te Atua me te
paingia mai e Ia, a ake, ake, ake. Ko reira
taua kite ai i nga kaumatua me o ratou kara-
una koura. Whaka 4 41 nga wahina tapu
me o ratou hapa koura. Waaka 14, 1, 5
kite ai ano hoki taua i nga tangata i turia ki-
notia i tenei ao, i tapatapahia, i tahuna ki te
ahi, i kainga e nga kararehe, i paremo ki te
moana, mo te aroha i arohaina ai e ratou te
Ariki o taua wahi. Hoani 12, 25, ora katoa,
he mea whakakakahu kite oranga tonutanga
me te mea nei he kahu. 2 Koroniti 5. 2, 3, 5

Ngohe. Kei te nui te koa o taku ngakau e
whakarongo atu nei au ki o korero, otiia, e
tino pa mai koia ki a taua enei painga, a me
aha taua ka whiwhi ai?

Karaitiana. Kua oti te tuhituhi ki tenei
pukapuka e te Ariki, te kawana o taua kai-
nga. Ihaia 55- I 2 Hoani 6. 37 7 37
Whakakite 21. 6, 22, 17, koia nei te tikanga
o nga korero, ki te hiangatia nuitia e taua ka
homai noatia mai e Ia.

Ngohe. Nui atu te pai o ena korero, kati, kia
tatanga ta taua haere.

Karaitiana. E kore ra au e tere te haere i te
taimaha o taku pikaunga.

(Tenei ake te roanga.)



HE TOTARA HINGA.

TAMAHAU MAHUPUKU.

HE nui te pouri i pa mai ki te ngakau e
te putanga mai o te rongo kua mati

a Tamahau Mahupuku. No te Taite, te 13
o nga, ra o tenei marama ia i mate ai ki Pa-
pawai, Kereitaone; ko tona mate he kohi.
E 66 ona tau ka mate nei. Kahore he wha-
kaaturanga ko wai a Tamahau no te mea e
mohio ana nga iwi katoa, kua kite hoki i a
Tamahau. E haere ana tona ingoa i roto i
nga mahi nunui katoa a te Iwi Maori. Ko
Tamahau tetahi o nga tino rangatira o Wai-
rarapa, ko ia hoki te morehu o tona hapu o
Ngatihikawera—i tino tika mona tenei ingoa
a Te Morehu. Ko te whakamutunga o Nga-
tihikawera inaianei kotahi ko tana moko-
puna, he kotiro ka 14 ano nga tau,, he tama-
hine na tana iramutu na Riki Mahupuku.
Na Ngatihikawera i nihi ki te pakeha i te tau
1840 te pito whakatetonga katoa o Wairara-
pa, a kei te nihi tonu inaianei. I tino tauto-
ko a Tamahau i Te Kotahitanga, he nui hoki
ana moni i pau i ana mahi manaaki tangata.
Na Tamahau i hanga he whare nunui ki Pa-
pawai mo te hui a Te Kotahitanga, nana i
whangai te hui. E kiia ana i tata ki te
^"5o^ooo ana moni i pau i runga i ana mahi
manaaki tangata i nga tau 10 kua pahure nei.
Na Tamahau i tuku a Wairarapa Moana ki
te Kawanatanga. I tino tautoko ia i tenei
Kawanatanga He maha nga tau i tu ai
ia hei Ateha mo te Kooti Whenua Maori, ko
ia hoki te Kai"tohutohu o te Kaunihera Ma-
rae o Rongokako. I tapaea e ia tona whare
whakairo a Takitimu ki te Kawanatanga hei
taonga ma te koroni katoa. E hikitia ana
tenei whare ki Poneke tu ai. I whakaaria e
etahi pakeha ki a Tamahau te moni e ^"4000
mo tona whare; kahore ia i whakaae, no
muri mai ka tapaea e ia ki te Kawanatanga.

I tautokona e Tamahau Te Kotahitanga Ma-
ori, i tautokoana ano hoki e ia Te Koahitanga
o Nga Tamariki o Te Aute. I tu ki tona ka-
inga ki Papawai tetahi o nga hui a tenei Ko-
tahitanga, i manaakitia ai e ia, nga tangata,
nga mahi, me nga kupu. Ko Tamahau teta-
hi o taua tino kaumatua, tino rangatira.

Haere, haere, e koro Haere ki o tupuna,
ki o matua, haere ki te iwi kua rupeke atu
ra ki te po; waiho te iwi ki muri nei tangi
noa ai ki a koe

Haere ra e Koro, koutou ko matua,

Unuhia i te rito o te harakeke

Ka tu i te aro a kapa.

Aku nui, aku rahi, aku whakatamarahi

Ki te rangi. Waiho te iwi mana e mae noa.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA RETA.

Na Nikora Tautau te tahi reta mai ki Te
Pipi he whakaatu mai na ana i tetahi po nga-
hau i tu ki te whare kura i Te Paina, Mercer.
Ko te take o taua po he kohikohi moni mo te
whare ki Te Paina i panuitia e ia i mua ake
nei. I tono ano ia i roto i taua reta kia aroha
te iwi kia mahara atu ki taua kohi. Ko te
whakamutunga o taana reta mo te tangata
mate ki roto ito wai, koia nei e whai ake nei:

Whakamatauria o Whakamatau ki te mea
i mate tetahi tangata ki te wa, kia tere to
whakamatau ka kore e ora peratia e koe me
taku i panui ai i maura tahuna te ahi ko nga
rau Rakau ki runga kakaua e mura kia nui te
pawa (auahi) ka whakatupou i te pane ki raro.
Ki te puta ma te wai te huhuka ranei o te
waha kaati tukua ki raro kia tere te unu i nga
kakahu maku hoatu he kakahu maroke ka
whakapae i te taha o te ahi, mahia nga mahi
e mahana ai te tinana ma te wai e pakaru i a
ia e takoto ana i te taha o te ahi. Ko tana
huka i puta maka ko te manawa heahea kai
muri tata ana manawa whakaeaea.

Ki te mea kua roa kua 3 kau 4 ranei haora
ka kite a te tangata i ngaro aha koa puta mai
te wai te toto kai muri tata te ora. Whaka-
a matauria kua kitea hoki kuamate.

N TAUTAU.


KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

HE whakahoki tenei ki te reta a toku hoa
aroha a Nikora Tautau mo ana kupu
mo Ngatimamoe e kiia nei kei te noho mai i
Kairuru—ki taku whakaaro he parau noa nga
kupu mo taua iwi; kua whano tae ahau ki nga
wahi katoa o te Waipounamu whano tae ki
nga kainga katoa o nga Maori—a e rongo
ahau i nga kupu mo tenei iwi, a e ki ana
etahi kei te ngahere i nga pareparenga o
Waiau, he awa nui tenei i ko atu o Orepuki
te taone i te hiku rawa o te motu, e engari i
te uinga ki nga tangata Maori ano o reira, ka
whakaaro ahau, he tito noa aua kupu, kaore
ano etahi i kite—kahore hoki he wahi whai
tikanga kua kore i haerea e te tangata, ko te
wahi anake e noho ai pea ratou kei nga pa-
kau—a ko wai e tae ki reira. Heoi,

   Na PERERIKA PENEHA.

PANUITANGA.

RATAPU PAIPERA MO TE AO
KATOA.

KUA whakaaroa a Maehe 6, 1904, hei

Ratapu e whakawhetai ai nga Hahi
katoa mo te aroha nui o te Atua ki te homai
i te Paipera ki te ao i tupu ai nga manaakita-
nga maha noa atu. He tokomaha kua wha
kaae ko nga karakia me nga kohikohi o taua
ra mo te Hahi ta Paipera me whakaaro e
nga Maori ta ratou mo taua rangi ano.

Na PERERIKA PENEHA,

Kaiwhakahaere.

PANUITANGA.

Kawanga o te Whare Karakia Tuparoa hei
te 10 o nga ra o Aperira 1904. Ko te Pohiri
hei te Pipi o Pupure puta ai.

PITOPITO KORERO.

E ki ana etahi o nga nupepa a te Pakeha ko
te rongoa hou mo te rumatika kaua te tangata
hei kai i te ata, ara kaua he parakuihi (break

fast).

E nga tangata o te Hahi, nga minita me
nga tangata katoa, whakarongo ra. I te 7 o
nga ra o Mahe 1804, i whakaarahia e te Atua
te Hohaieti Ta Paipera kia taea ai te tahatu.
ha i Tana Kupu whakaora ki te ao katoa.
Na tona manakitanga he maha nga tan-
gata kua kite. nei i taua kupu i to ratou
ake reo kua nui atu i te wharau, a kai te reo
Maori ano tenei kupu. I te rima te kau o
nga tau o tenei Hohaieti i whakawhetai nga
Hahi a i uru nga Maori. A i ^"520 a ratou
ake ohaoha ki te mahi nei—Na ra tae nei ki
te rau tau; ka aha ratou? Me whakaae ratou
i te aroaro o te Karaiti, kia whakawhetai ano
ratou me te whakahaere kakara—a me tuku i
aua whakahaere ki nga tangata kai tiaki i aua
moni. Heoi ra, Ma te Atua koutou e manaa-
ki, na to koutou hoa minita, Na Pererika
Peneha, Kaiwhakahaere.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀　Ⰰ✀ⴀ 䠀⸀ 䴀愀栀甀椀欀愀Ⰰ 䄀瀀漀爀漀 吀攀 䠀甀椀欀椀㬀 㔀⼀ⴀ 䨀ⴀ 䠀愀爀搀椀洀愀渀Ⰰ 䠀⸀ ഀ倀愀瀀椀琀愀Ⰰ 圀⸀ 琀攀 䠀甀椀愀Ⰰ 䠀⸀ 倀愀漀爀愀Ⰰ 吀⸀ 倀甀欀甀欀甀Ⰰ 䨀⸀䠀⸀圀⸀䜀漀昀琀Ⰰ 䠀⸀ 䬀攀爀漀ⴀഀ栀椀渀愀Ⰰ 倀⸀ 倀漀欀椀愀Ⰰ 䄀瀀漀爀漀 吀攀 䄀洀漀渀愀Ⰰ 伀甀琀椀欀甀 吀攀瀀愀琀愀琀愀欀愀Ⰰ 吀愀洀愀琀攀Ⰰ ഀ吀⸀ 䬀愀琀漀欀漀椀㬀 ㈀⼀㘀 䤀栀愀欀愀 䠀⸀ 䠀攀欀攀渀甀椀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀