TE PIPIWHARAUROA

he Kupu Whakamarama.

NAMA 69.

NOWEMA 1903

TE WHAKAPOKO ORA.

" Na, ka whakarerea e TE wahine tana
ipu, a haere ana ki to pa, ka mea ki nga
tangata, Haere mai." (Hoani IV. 28, 29.)

E te kaikorero ko te hiahia o taku ngakau,
ko taku inoi hoki, mehemea kahore ano koa
kia mohio a ngakau noa ki a Ihu, kia whaka-
ohongia tou ngakau e Tona Wairua, kia kite
ai koe i a Ia i mate nei mou. Inoi huki koe
kia whakamaramatia tou ngakau. O nga
pouri katoa ko te pouri wairua te mea
tino kino�he pouri tuakerekere. Kei te ra-
rangi kua tuhituhia nei etahi tohu tino nui o
te Whakapono Ora. Mehemea kahore i tou
whakapono enei tohu e rua e tika ana kia awa-
ngawanga tou ngakau mo te ahua o tou

whakapono, e tika ana koe kia uiui ki a koe ano,
mehemea kei a koe te whakapono e kiia nei e
te Karaipiture ma reira ka ora ai, ta te
Atua whakapono i mate nui ai. Tena ata
tirohia enei tohu o te Whakapono Ora.

1. Ko TE whakahoro i TE ipu. Ae, e hoa,
kaua e miharo, ko tenei tetahi tohu nui o te

whakapono ora, ko te whakarere i te iipa.
Kua whakarerea ranei e koe tau? Kei te
mohio tatou ki nga korero o te wahine Hama-
ri. He wahine puremu, na konei pea ia i ha-
ere mai ai ki te utu wai i te poutumaretanga
o te ra, kia kore ai ia e kitea e te tangata, ko
te atatu heki me te ahiahi te wa utu wai a te
Hurai. I rokohanga mai e ia e noho ana a
Ihu i te taha o te puna, e ngenge ana e mate-
kai ana e mate wai ana. I te meinga atu a Ihu
i te wai ki te wahine kahore i homai, Ukaipo-
numia e ia tana wai. E te atua o te matapiko
e te kaihakere! Otira e te hoa, he aha
tau mea kua hoatu e koe ki a Ihu? Kua ta-
raha ranei tou ngakau, tou tinana, me tou





wairua? Otira kihai tenei wahine i tukua e
Ihu, i ngaro tona hiainu kua hiahia ko ia ki
tona wairua. Ko ta Ihu matua whai ko te
whakaatu ki taua wahine kia mohio ki ona
hara, ma tenei hoki ia e hiahia ai ki te wai orau
kore nei e mimiti, engari e pupu tonu ana ki
te ora. I kaha te wahine ki te whakakotiti
ke i a raua korero, otira i arahina ia e Hui ki
te wai ora. Inu ana taua wahine, tatu ana
tona ngakau. I tona whiwhinga ki te waiora
o te oranga tonuitanga, wareware ana i a ia te
wai o tenei ao, te wai i kaiponuhia ra e ia i
te Tama a te Atua. Ha, ka whakarerea o
te wahine tana ipu. He tika hoki, e te hoa,
mehemea koe kua whiwhi ki te wai o te ora e
kore koe e riro ma te tangata e ki atu, wha-
karerea te hara, whakarerea nga mea e wha-
kataumata nei i tou whakapono, te kanikani,
te inu waipiro, te purei moni, te aha. Ki te
whiwhi koe ki te wai o te ora, e kawa ki a
koe nga wai o te ao, ahakoa nui tou pirangi
ki aua mea inaianei�e kore o aroha ake e
koe. I whakarerea e te wahine tana ipu wai he
whakataumata i a ia, kia takatu ai ia ki te
oma ki te pa. E mea anu te Karaipiture,"
" kia whakarerea e tatou nga whakataimaha
katoa, me te hara whakaeke tata. .... Kia
omakia to omanga e takoto nei i to tatou
aroaro; me te titiro pa ano ki a Ihu." 
12, i, 2). He aha te ipu wai kei toa ringa e
tapuhi ana, ringihia atu, e inu ki te wai ora.
" Kia haere mai hoki te tangata e hiainu ana:

kia tangihia noatia ano te wai ora e te tangata e
hiahia ana." He nui te utu o nga wai o te
ao, otira ko te wai o te ora kahore kau he utu,
kore, kore rawa. "E te nga tangata katoa
e matewai ana, haere mai ki nga wai! me te
tangata ano hoki kahore ana moni." (Ihaia

TE PIPIWHARAUROA,

2. "Ka mea ki nga tangata,, Haere mai."
Ko te tohu tuarua tenei o te Whakapono
Ora. I kitea e te wahine he mea nui, na
reira hohoro tonu tana haere ki te tiki i tona
iwi kia haere mai ki a Ihu. E te hoa mehe-
mea he mea nui a Ihu ki a Koe, he hoa aroha
nou, e kore e hapa tou hiahia kia mohio hoki
era atu tangata ki a Ihu, mehemea kua inu
koe i te wai ora a kua whakamatau ki tona
reka, kua tata tou ngakau, kua whakaorangia
tou wairua, e kore e hapa tou whai kia ora
hoki era atu tangata kia haere mai ki a Ihu
kia inu hoki ratou i te wai ora i inu ra koe.
Mehemea he whakapono tou me toku, kei te
tohe ranei taua ki o taua whanaunga, ki o
taua hapu, ki o taua iwi, kia haere mai ki a
Ihu? Ma te mohio o te tangata ki a Ihu i te
tuatahi e marama ai tana ki ki te tangata,
 Haere mai, kia kite i te tangata i korerotia
mai ai ki a au nga mea katoa i mea ai ahau."
"A he tokomaha nga Hamari o taua pa i
whakapono ki a ia, mo te ki a te wahine i
mea ra, I korerotia mai e ia ki a au nga mea
katoa i mea ai ahau." He wahine nui te
wahine o Hamana, he tino mihinare, he tino
apotoro. Kia rite hoki to taua whakapono
ki tona, a kia rite hoki nga tohu o to taua
whakapono ki o tona, ara:—

(1). Kia whakarerea te ipu.

(2). Kia mea ki te tangata, Haere mai.

Tahuri e te hoa, tahuri ki te Atua. "Rapua
a Ihowa i tona kitenga ai; karangatia atu kei
tata ana ia," kei ngawari ana ranei tou nga-
kau, kei ora ana koe. E inu i te wai ora, kua
inu hoki ahau, kia rite ai te kupu a o taua tupu-
na, " Waiho maana, haere maana."

TE WHAKAPONO O WAIKATO.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

HE panui i kitea iho e au i TE PIPIWHA-
RAUROA No. 68. He whakaaturanga
na te Rev. Nikora Tautau i a Ngatitamaoho
kua kohi moni hei hanga whare karakia. A,
e whakaatu ana ano hoki te Rev. Honore nei
no te tau 1863 ra ano i mutu ai te karaka o
Waikato. A, ka 40 rawa nga tau kore rawa
tetahi whare karakia i tu mo roto o Waikato.
Na enei kupu ahau i mahara ai he mea tika
ano kia ata whakatikatikaia enei kupu.

No te mea hoki e tino mohio pono ana ahau
i mau tonu nga tangata o roto o Waikato ki
te karakia i muri mai o te tau 1863. Nga





minita o roto o Waikato ko te Rev. Heta
Tarawhiti, ko te Rev. Hohua Moanarua o te
Hahi Ingarangi. Ko nga minita Weteriana
ko Rev. W. Patene, Rev. Hami Ngaropi i
tino kaha tonu nga iwi kupapa ki te karakia
he tino tapu nga wiki, waruwaru ai nga riwai
i nga rahoroi kia motuhake te wiki hei karakia
anake hei kura hapati hoki, no te tau 1872 ka
hinga nga whare karakia tawhito. Ka hanga
ano e Hohua Moanarua tetahi whare karakia
hou ki Wharoa i muri o tena tau.

A, i te tau 1873 ka hanga ano tetahi whare
karakia e Heta Tarawhiti ratou ko ona iwi ki
Taupiri. Ko nga hapu enei na ratou i hapai
taua whare karakia, ko Ngati Whawhakia
Ngatitu, Ngatihuakore, Ngatitai, Ngatihua
katoa, Ngatiwhauroa, Ngatihanui.

Ko te Rev. B.Y.Ashwell, te minita pakeha
e awhina tonu ana i enei iwi. I neke atu ia i
Taupiri ki Hopuhopu i kaha tonu enei minita
ki te kauwhau haere i roto o Waikato puta
atu ki a Ngatihaua i Tamahere me nga wahi
katoa o roto o Waikato. I whakarongo tonu
te iwi ki enei minita tae noa iho ki te hekenga
atu o Rev. B.Y.Ashwell ki Akarana i te tau
1879 A, he maha nga taitamariki taitama-
hine i whakapakia e Pihopa Kaui ki roto i
taua whare karakia i Taupiri i tu ano hoki he
kura Kawanatanga i roto i taua whare, nui
atu nga tamariki i kura ko R O. Stewart me
Mere P. Tarawhiti nga kai whakaako o aua
tamariki. I kaha tonu te karakia o roto o
Waikato tae noa mai ki te tau 1886, no tenei
tau katahi ka timata te marara o nga tangata
ki te rapu i etahi atu akoranga o te ao, ka riro
etahi hei Momona, hei tohunga maori, hei
haurangi, hei hauhau, hei noho noa iho, no
tena tau ano hoki ka nekehia a Rev. K. Tara-
whiti mo Te Pourewa Punui. I kite a te
Rev. T Hapimana i taua whare karakia. No
te tau 1892 nei ano ka hinga taua whare a ko
te pere o taua whare, he pere nui e taea
whakauauatia ana te hapai e te tangata kotahi.
Kua hoatu taua pere e H. Tarawhiti mo te
whare karakia i hanga e Hapimana ma ki te
Pourewa a ki taku mohio kei reira ano i tenei
ra. E tika ana ano a Rev. Nikora Tautau
kia pohehe no te mea he tino tauhou a ia ki
Waikato i tae mai ia i muri o te tau 1886.

Kua marara ke nga hipi a, ko nga hepara
kua koroheke rawa, no reira ehara taku i te
whakahe engari he whakamarama kia mohio
ai nga tauhou.

Heoi ano

Na ROKA 1-1. HOPERE.
Taupiri.

TE HUI A TE KUPA.

I TU tetahi hui nui ki Turanga nei i te 14
o nga ra o tenei marama, na tetahi o nga
pakeha rangatira o Turanga nei, na Wiremu
Kupa. Ko te hunga i powhiritia he Maori
anake, i powhiritia e tenei pakeha hei manuhiri
mana ki tona kainga ataahua i Hamanatua
Kei te whaikorero a te Kupa e whai ake nei
e marama ai nga take o tana hui. Nui atu te
whakamihi o te tangata ki te nui o te manaaki
a Te Kupa raua ko tona hoa me a raua kotiro.
I whakatuwheratia to ratou kainga ki te Maori.
He nui te kai, te kai maori te kai pakeha,
i tunua i runga i ta te Maori tikanga, i runga
i ta te pakeha. I te po ka tu nga ngahau, he
waiata pakeha he waiata maori—ka kitea i
konei he tau tonu ano te Maori ki te tango-
tango mai i nga waiata a te pakeha. 1 tu te
haka a Tuhoe, a kokiri rawa hoki te wero—
he mahara he tatakimoori nga kotiro pakeha
o Kihipane. I te tunga o te haka whakahoki
i te wero a Tuhoe he taitama Maori ki te kapa
o mua—ko nga tamahine tonu a nga pakeha
ha rangatira o Turanga nei ki muri. Umere
ana te Maori me te pakeha i te rerenga he
kotiro pakeha te kai pukana o te haka, ki mua
tonu papareti ai—he patu paraoa ki te ringa he
piupiu ki te hope whitiki ai.

TE WHAIKORERO A TE KUPA.

I te tunga o te Kupa ki runga, ka mahara
te tangata he whakatau noa pea i tana manu-
hiri, kaore he kupu nunui tonu ia ana he mea
ata whakaaro marire na tona ngakau. I mea
a Te Kupa ko te take tuatahi o tana hui he
whakanui nana i te marenatanga o tana ta-
maiti whangai o Heni Tipuna, ko te 27 tenei
o nga tau i tamaiti ai a Heni ki a ia i matua
ai ia ki a Heni. He kaumatua ia, ko tona
whakapaparanga kua ngaro ki te po, ko ona
hoa Maori kua matemate katoa, ko tana e kite
nei he whakatupuranga hou. Kei te aroha
ia ki ona hoa Maori kua mate, i tenei ra ko a
ratou uri e whakamanuhiritia nei e ia. He
iwi rangatira te Maori, he mea hanga ranga-
tira tonu mai e te Atua—ko te kupu ano a te
rangatira Maori tana kawenata, e kore rawe e
taka tena ko te pakeha me tuhituhi rawa, ka
whakapiri i te pane kingi, ka tiki i te roia
i te kaiwhakawa ranei hei titiro. Ko te ra-
ngatira pakeha he rangatira na te moni, na te
taonga, tena ko te rangatira Maori i whanau
rangatira tonu mai. Ko nga korero roa a Te
Kupa mo nga ture hou, mo te Ture Kaunihe-
ra Whenua me te Ture Kaunihera Marae.
Ki tana whakaaro ko enei nga tino ture





nunui kua hanga mo te Iwi Maori. Ki
te hapainga enei ture e te Maori ka piki
ratou ki te ora, na reira i kaha ai tana tono ki
te Iwi Maori kia kaha rawa te hapai i enei
ture; kia mahara hoki ratou he mea whaka-
momori i oti ai enei ture he hua no te kakawa
o te mata o Timi Kara—he mea tohe nui.
Kanui te kaha o Timi Kara ki te rapu i te ora
mo tana iwi, ko te tokomaha o nga mema o
te Paremete kahore i te whakaaro ki te Iwi
Maori tokotoru nei pea nga mea e whakaaro
ana engari kahore i te mohio ki to te Maori
ahua ki ana tikanga. Ko Timi Kara anake e
whawhai mai nei i te Paremete mo te Iwi
Maori, na reira ia i mea ai kia manaakitia
nga ture a Timi Kara i hanga ai hei ora mo
te Maori. Ki te tautokona te Ture Marae e
te Maori e kore rawa e hapa te ora o te
Maori e mate nei te Maori ehara i te mea na
te nui o te mate engari na te he o te noho
na te kuare o te tiaki i nga turoro. Ki te
whai te Maori i nga tikanga a te pakeha, e
tino mohio ana ia e kore e hapa to ratou piki
hei iwi nui hei iwi kaha. Ko tona hiahia
kia hanga he hohipera ki nga takiwa Maori
hei takotoranga mo nga turoro kia takoto ai i
runga i te pai, kia ata nanatia ai. Kahore
he ora mo te Maori i tua atu o te Ture
Marae.

Ka mutu te korero a Te Kupa mo te Ture
Marae ka ahu ana kupu mo te Ture Kauni-
hera Whenua. E tino mohio ana ia ko te
whakaaro nui i roto i tenei ture ko te here i
nga toenga whenua o te Maori, ko te whaka-
mahi hoki i ona whenua hei oranga mo, ratou.
No te tau 1865 ka oti te ture tuatahi mo nga
whenua Maori, ko te ture a Te Makaroni.
He ture tika taua ture, otira i he ai he kuare
no nga pakeha whakahaere, no nga tiati o te
Kooti Whenua Maori, na konei i whakakotiti
ke te ahua o te ture. I mohio a Te Makarini
ki te ahua o te Maori ki nga tikanga a te
Maori, ko tana ture i hanga i runga i nga ti-
kanga a te Maori. Kaore he iwi o te ao nei
i rite ona panga ki te whenua ki o te Maori
panga. I tino aroha a Te Makarini ki te Iwi
Maori, a ki tana whakaaro, e kore rawa te
Maori e kite i tetahi hoa mo ratou pera me
Te Makarini. 1 hanga he ture whenua i
muri mai, engari kahore i totika. I hoko
whenua ia i te Maori, kaati ko etahi o ona
whenua kei te whaia tonutia e te raruraru i
runga i te he o nga ture. I pau te  1 mo te
eka i te hokonga i te whenua Maori, otira
mehemea i hokona i te Kawanatanga 10/.
ano te utu. Nui ke atu nga moni i pau i te
utunga i nga kaiwhakamaori i nga aha i nga

TE PIPIWHARAUROA,

aha i iti noa iho te moni i puta ki te Maori
mo o ratou whenua. Mehemea ana ehara a
Turanga i te whenua momona kua pekerapu
noa atu ratou ko nga pakeha i hoko whenua i
te Maori. Ko tana tino kupu ki te Iwi
Maori kia mau ki te toenga o o ratou whenua,
hei turanga waewae mo ratou mo a ratou uri
i muri i a ratou, kia kaua rawa tetahi
eka kotahi e makere, kaore hoki i te nui
te whenua i te Maori inaianei—kia mau ki
nga toenga whenua, kei noho taurekareka te
Maori i te ao. E ora ai nga toenga whenua
o te Maori ma te Ture Kaunihera ka oti nei-
ma konei e here e kore ai e taea te hoko. Ko
te pakeha kei te kino ki tenei ture. Kei ko-
nei te ora mo te whenua kei te Ture Marae
te ora mo te tinana.

I nga kupu whakamutunga a Te Kupa i
whakahua ia i tona ngakau pouri mo tona
wareware ki nga Maori, i mea pea etahi kua
wareware a Te Kupa ki a ratou i te hohoro
tonu o te haere i te tiriti kaore he takiwa mo
te tangi mo te tungou atua o te mahunga. I
nga wa o mua e ata haere ana te tangata
inaianei he oma tonu te haere i te whainga i te
atua nei i a moni, otira ko tona whakaaro ina-
ianei i te mea ka tau nei nga henga ki raro kia
ata haere ia, kia tahurihuri ano ki te tungou
atu ki ona hoa Maori, ki te awhina i a ratou,
ko tona hiahia nui tenei inaianei. Kua wha-
kaaro noa atu ia ki te karanga i a ratou ki
tona kainga, kia kitekite kia korerorero, kia
tangitangi, kia kaikai kia whakaaroaro. Ki
te ora ia tera ano e tae tana powhiri ki nga
Maori kia whakaemi mai ano, kia nui tonu te
tangata, ahakoa i Patangata ki Nukutaurua
tukuna kia haere mai. Ko tona hiahia hoki i
tenei ra kia ngaro tonu tona marae i ona hoa
Maori. I mea a Te Kupa, "Hapainga te Ture
Marae, kia mau ki o koutou toenga whenua
hei turanga waewae mo koutou, mo a koutou
tamariki."

He tokomaha nga rangatira i tu ki te wha-
kahoki ki te whakamihi ki nga kupu a Te
Kupa. I mea a Apiata ko te he rawa o nga
kupu a Te Kupa kia pau nga whenua, ka to-
hutohu ai tera kia mau ki nga whenua.

I mea tetahi mema o te Whare o Runga he
tino pai atu nga maori o Tonga, i nga Maori o
Niu Tireni, ki te ki ia a tetahi mema he kino
nga maori o Tonga, he iwi ngakauwhakahopu. 





HE PANUITANGA.

I TE mea e kore e taea e te Hekeretari te
tuku powhiri ki ia tangata ki ia tangata
e whakaaro ana mo te rapu oranga mo te Iwi
Maori, ki ia tamaiti kaumatua ranei o Te
Aute, ka meinga ma TE PIPIWHARAUROA e
powhiri ratou katoa.

Te Aute Kareti,

Nowema 10, 1903.

E hoa ma,

Tena koutou katoai
Ka tu te hui a-tau o Te Kotahitanga o nga
Tamariki o Te Aute i tenei tau ki Manutukea,
Turanganui, ka timata i te 23 o nga ra o
Hanuere, 1904.

I te mea he maha nga take nunui e pa ana
ki te Iwi Maori e whiriwhiria i taua hui, e
tumanako ana toku ngakau kia tae mai koutou
ki te whakapuaki i o koutou whakaaro ki te
tautoko hoki i nga mahi o te hui.

Heoi ano,
na to koutou hoa aroha,
na HOANI TATANA.
Hekeretari.

[Me apiti ake etahi kupu torutoru nei ma
matou ki te powhiri a Te Tatana, ara he tau-
toko. He maha nga mea e whai tikanga ai te
hui: ma te tokomaha o nga tangata e tae,
ma te tokomaha o nga tangata whakarongo,
ma te whakatutukitia o nga tikanga i oti. E
tumanako ana matou kia tae katoa mai nga
rangatira, nga mema o te Paremete, nga mema
Kaunihera Marae, nga Komiti Marae, nga
mema Kaunihera Whenua, nga minita, nga
tohunga, me nga tangata katoa e whakaaro
ana kia tupu nui te Iwi Maori. Ae, he mea
pai rawa kia tae nga tohunga maori ki tenei
hui ki te whakaatu i nga tikanga o a ratou
mahi, inahoki ki ta ratou whakaaro e rapu ana
ratou i te ora mo te Iwi Maori. E te iwi kia
kaha te manaaki i te hui a koutou tamariki
a nga hapu hoki o roto o Turanga. Haere
mai kei te pai nga huarahi me te moana—
haere mai ki nga parae i Manutukea, i kiia ai,
Toia nga waewae o to tamahine kia pai ai te
haere i nga parae i Manumea." Kei konei
ano hoki a Pipiwhakao ara a Pipiwhakao
oneone, ko Pipiwhakao ngahere hoki noa atu
ra i ngaro ai—whakaritea tenei kupu na " Ka
tere Raua ka tere Pipiwhakao,." Heoi, na ta
koutou mokai: TE PIPIWHARAUROA.]

TE PIRE WAIPIRO.

I OHO te koroni katoa, he nui heki te
whawhai i te Paremete, i te whakatako-
toranga a te Pirimia i tetahi pire ki te Whare,
i mohiotia hei awhina i te hoko waipiro. I
panuitia e matou te riri nui ki te waipiro i te
pootitanga o nga mema pakeha i tera tau,
i kitea ai kua tino kaha rawa te whakaaro o
te koroni kia whakamorea atu tenei kai i enei
motu, a e tino mohiotia ana hoki ki te penei
tonu te piki o te pooti turaki i te hoko waipiro
e kore pea e pau te ono tau kua kore rawa
tenei kai weriweri. Kei te tu wiri nga tangata
hoko waipiro inaianei, engari ko ta ratou
tumanako ko te Pirimia, mana ratou e whaka-
ora. E tino mohiotia ana ko te hiahia o te
Pirimia ko te awhina i te hunga hoko waipiro:!
he hoko waipiro ano hoki tana mahi i mua.
Kahore hoki i he te tumanako a "waipiro ma,"
i whakapaua e te Hetana tona kaha ki te
whai kia puta tana pire hei awhina mo ratou,
ko te tino tikanga o taua pire hei whakaora i
te hoko waipiro i te mea ka tata nei te whaka-
ngaromia atu i Niu Tireni. I mea tenei pire
kia whakaturia ko te Mea o ia taone o ia taone
me te tumuaki o te Kauti Kaunihera hei mema
mo nga komiti raihana, ko tona whakaaro
hoki kia pehia ai te mana o nga komiti e hiahia
ana ki te turaki i te hoko waipiro; i mea ano
taua pire kia whakaaetia te hoko waipiro ki
nga turihi ara ki nga tangata haere, i nga wahi
kahore nei he raihana, kua turakina ranei te
hoko waipiro; kia nekehia te pooti waipiro i
runga i te whakaaro o te iwi kia ono nga tau,
ko te tikanga hoki inaianei kia toru ano; kia
kaua rawa te tangata e mau waipiro ki tona
whare ano mana ake, i nga wahi kahore nei
he raihana; kia whakaturia he Komihana hei
uiui mehemea e tika ana kia raihanatia te
hoko waipiro ki te Rohe-potae; tera atu te

mahanga o nga rarangi.

I whakahe nga wahi katoa o te koroni ki
tenei pire, i marama hoki he peehi i te whaka-
aro o te iwi nui, i tono te iwi ki o ratou mema
kia turakina. I hamama te waha o te Pirimia
i tana panuitanga i tana pire i whakawehiwehi
i nga mema. Ko Tame Teira, mema mo
Otautahi, te tangata i tino toa ki te tu ki te
Pirimia, i mea ia, " Ano te hamama a te
Pirimia, he puuru kua tu." Ahakoa he toko-
maha nga mema o te Kawanatanga, otira no
te pootitanga mo tenei pire whakarerea ana te
Kawanatanga, turakina ana tenei pire, e 38 i
te taha whakakore e 36 i te taha whakaae. I
te hinganga o tenei pire umere ana te iwi
turaki, i whakawhetai etahi whare-karakia, i
hari te iwi nui.





E te iwi, kei te pouri te ngakau i a au e
tuhituhi nei i enei korero—he pouri nui. Kei
te mohiotia te mate nui o te Maori i te waipiro,
no tenei ahiahi ano i korero ai au i te whai-
korero a Timi Kara i te Paremete mo te mate
o te Iwi Maori i runga i tenei kai. Ko te ora
mo te Maori kei runga i te hinga o te hoko
waipiro, i tera pootitanga i tohe nui au ki nga
pakeha kia turakina atu tenei kai, otira, whaka-
rongo e te iwi, whakarongo. I tautokona e o
tatou mema maori tenei pire whakaora i te
hoko waipiro, e Timi Kara, e Wi Pere, e
Hone Heke, e Tame Parata, a mehemea i
reira ano a Henare Kaihau tera ano ia e tau-
toko. Ko te haere o te mema ki te Paremete
ehara i te mea he whakaputa i ona hiahia ake
engari he whakarite i nga hiahia o te iwi.
Ko te hiahia ranei tenei o te iwi nui ko te
whakatu tonu i te hoko waipiro, i pooti ai o
taua mema, i marama nei hoki hei awhina i te
hoko waipiro? Ki taku whakaaro kua he o
taua mema, kua whakarerea te iwi, kua whai
haere tonu i te whiowhio a te Hetana. Kua
puta te kupu a etahi pakeha kia whakamutua
nga mema Maori, no te mea kahore kau o
ratou na whakaaro ake heoi ano ko te tungou
kau ki ta te Hetana i hiahia ai. I te tunga o
tetahi hui nui a te pakeha ki konei i puta te
kupu, hei tenei pootitanga mema e tu mai nei
me ui nga mema mehemea e turaki ratou i te
hoko waipiro. Ko taku whakaaro hoki me
penei ano taua te Maori, kia kaua e pooti mo
nga mema e kore e turaki i te hoko waipiro, e
tahuri tonu mai hoki kia taua kohuru ai. E
mawehe atu ana te mate e kumea mai ana ano
e o tatou mema. Mea paku tonu ka tu tenei
pire kino i runga i te pooti a Wi Pere, a Hone
Heke, a Tame Parata. Kei a ratou pea e
mohio ana a ratou na take i tautoko ai ratou i
tenei pire kino, otira kei te mohio tonu ratou
ki to te iwi nui hiahia na ratou nei ratou i
tuku ki te Paremete hei mangai mo ratou ara
kia tino whakangaromia  atu te hoko wai-
piro i Niu Tireni.

I te marama o Oketopa nei kotahi ano te
pakeha o Turanga nei i mate, e rima nga
marena, e 27 nga tamariki whanau; i tata
pea ki te 5000 nga tangata o te taone. O nga
maori e 500 pea o Turanga katoa nei he toko-
maha noa atu ki te mate, he torutoru noa iho
nga tamariki whanau i te marama kotahi, a he
tamariki hoki te tokomaha ki te matemate.
Whakaakoranga: Kei te he ta te Maori noho
kei te tika ta te pakeha. Kaore o te pakeha
tohunga, engari ora ke atu ratou i te Maori.

TE PIPIWHARAUROA.

HIHA HURIU.

[He mea kohikohi mai enei korero i nga korero
matau a Wiremu Hakihea; ko te whaikorero a Maka
Anatoni e kiia ana, tetahi tino whaikorero kua wha-
kapuakina e te tangata. He korero nui nga kore
ro katoa a Hikitia ki te pakeha e whakaakona ana
nga tamariki i nga kura ki aua korero, e kore te pa-
keha kahore i mohio ki enei korero, e kore e kiia, he
matau. Heoi e te iwi, ata tirohia, ata whakaarohia
enei korero. Kei te mutunga etahi kupu whakamara-
ma i nga whakaakoranga i roto i enei korero.

No te tau 100 B.C a Hiha Huriu i whanau ai;

Na runga i tona mohio i tona toa he maha nga iwi i
tau ki raro i te mana o Roma. I tae rawa ia me tana
taua ki Ingarangi. I tu ia hei kawana mo etahi whe-
nua, no muri mai ka tu ko ia hei kaiwhakahaere
tuturu mo Roma, i mea hoki etahi ona hoa kia tu ia
hei kingi, I te nui o te mana o Hiha ka hae etahi o
nga rangatira ka whakaaro kia whakamatea ia, i wha-
katupato ano ona hoa i a ia otira kahore ia i aro ake;

no tona haerenga ki te Whare Runanga ka kohurutia,
ko Purutu, he tino hoa ano nona, tetahi' ona kaikohuru.]

Ko Kahiu raua ko Kahaka, nga tangata
whakatakoto i te whakaaro kia kohurutia a
Hiha; i haere raua ki te korero ki a Purutu
he tangata rangatira, he hoa hoki no Hiha
kia uru ki ta raua whakaaro. I mea a Kaha-
ka mo Hiha:—

E nga atua'. ano toku miharo
Ko tenei tangata korekore noa iho
Kia tu ki te tihi o te ao
Kia pupuri ko ia anake i te hepeta.
I whakaae a Purutu ki te kohuru i a Hiha,
ehara i te mea (e ai tana) he kino no Hiha ki
a ia engari hei painga mo te whenua katoa,
kua tau nei ki raro i te mana o Hiha i runga
i tona ngakau apo, a i te mea kua piki ia tera
e whakahawea ki te hunga iti. I mea a
Purutu:—

He mea tenei e marama ana,
Ko te whakaiti te arawhata pikinga o ngakau apo i tona

itinga,
E piki ai e titiro whakarunga ai;

Otira tae kau ano ki te kurupae whakamutunga,
Ko te huringa tera o tona tuara ki te arawhata,
Ka titiro ki nga kapua, ka whakahawea ki nga kuru-
pae o raro

I piki ake ra ia.

I te awangawanga tonu o te ngakau o
Purutu kahore i reka tana kai, tana moe, ka
hopu te ngakau o tana wahine o Pohia, ka tohe
kia whakaatu tana tane i tona mate. Tera
hoki kua tae te manukanuka ki a Karaponia,
te wahine a Hiha, kei te tohe ia ki tana tane
kia kaua e haere ki te Whare Runanga.
Otira he tangata toa a Hiha, na reira i mea.
ai ia ki tana wahine:—

He maha ano nga matenga o te tangata mataku i mua

atu i tona matenga;

Ko te tangata toa ia kotahi ano tona matenga,
O nga mea miharo katoa kua rangona e ahau,
Ko te mea 'miharo rawa ko tenei ara ko te mataku o

te tangata.





Kei te haere mai te mate, e kore e taea te kaupare,
E haere mai a te wa e haere mai ai.

Ka tohe ano a Karaponia kia kaua a Hiha
e haere; ka korero i tana moe, i kite ai ia i
ngaro tona whakapakoko i te toto:—

Aue, e toku ariki,
Kua horomia tou whai-mahara e tou toa.
Kaua ra e haere i tenei ra: kiia na toku wehi
I pupuri koe i te kainga, ehara i tou ake.
Unga ko Maka Anatoni ki te whare runanga
Mana e ki atu kahore koe i te pai i. tenei ra:

Tena ra whakarongo ki a au e tuturi nei i tou aroaro.

I te mea kua whakaae a Hiha ki te tohe a
Karaponia kia noho ia, ka tae mai tetahi o ona
kai-kohuru ki te tohe kia haere tonu ia, ka kata
ia ki te moemoea a Karaponia ka miharo ia ki
te mataku noa o Hiha. I runga i enei kupu ka
haere a Hiha ki te whare-runanga i reira ona
hoa riri e tatari ana mai. Ko te take i rere
ai ratou ki te wero i a ia he korenga no Hiha
e whakaae kia kaua e peia tetahi tangata i
mau nei tona he. Na Kahaka te oka tuatahi,
i muri mai na etahi atu na Maka Purutu hoki.
I te kitenga o Hiha i tona hoa ano e wero ana
i a ia, ka karanga:—

E tu, Brute, then fall Ceasar!
Ko koe ano hoki, e Purutu! Tena ra e Hiha, e hinga!

I te matenga o Hiha ka poroporoaki a Maka
Anatoni ki a ia, ka tono ki nga kaikohuru kia
whakamatea hoki iae ko te wa tika tera hei
matenga mona.

Aue, e Hiha, e te nui! takoto kau ana koe.
Kei hea ou wikitoria, tou kororia, ou toa, au whakarau,
Koia nei ranei te mutunga? Haere, haere, i te ringa
kino.

Kahore he wahi pai atu, kahore he mate pai atu moku,
Heoi ano hei te taha o Hiha, ma o koutou ringaringa
e oka,

Ko maua hoki nga wairua whiriwhiri o tenei whaka-
tupuranga.

Kahore a Purutu ma i pai ki te whakamate i
a Anatoni engari i whakatupato ratou kia huri
ia ki to ratou taha. I haere ratou ki waenga-
nui i te pa whakaatu ai ki te iwi i nga take i
kohurutia ai e ratou a Hiha. I mea a
Purutu:—

Mehemea he hoa to Hiha kei tenei whakaminenga, he
hoa aroha RO Hiha, ko taku kupu tenei ki a ia, ko te
aroha o Purutu ki a Hiha, kahore i heke iho i to-
na. Ki ta ui taua hoa ki te take i tu ai te ringaringa
o Purutu ki a Hiha, ko taku whakahoki tenei: —Ehara
i te mea he iti no taku aroha ki a Hiha engari he nui
atu no taku aroha ki Roma. Pai atu ranei te ora o
Hiha a ko koutou kia pononga, i te mate o Hiha a ko
koutou kia rangatira? I aroha a Hiha ki a au, na
reira ia ka tangihia e aue i waimarie ia, a hari ana aue

i toa ia, a whakahonoretia ana e au: otira, i ngakau
apo ia na whakamatea ana e au. He roimata mo
tona arohae he hari mo tona waimariee he honore
mo tona toae otira he mate mo tona ngakau apo. Ko
wai te tangata tuaua rawa e whakaae hei pononga ia?
Mehemea tera ano, korero maie kua he au ki a ia.
Ko wai he kuare rawa. a e kore e pai hei tangata
whenua mo Roma? Mehemea, tera ano, korero maie

kua he au ki a ia. Ko wai te kino rawa, a kahore ona

TE PIPIWHARAUROA.

HIHA HURIU.

[He mea kohikohi mai enei korero i nga korero
matau a Wiremu Hakihea; ko te whaikorero a Maka
Anatoni e kiia ana, tetahi tino whaikorero kua wha-
kapuakina e te tangata. He korero nui nga kore
ro katoa a Hikitia ki te pakeha e whakaakona ana
nga tamariki i nga kura ki aua korero, e kore te pa-
keha kahore i mohio ki enei korero, e kore e kiia, he
matau. Heoi e te iwi, ata tirohia, ata whakaarohia
enei korero. Kei te mutunga etahi kupu whakamara-
ma i nga whakaakoranga i roto i enei korero.

No te tau 100 B.C a Hiha Huriu i whanau ai;

Na runga i tona mohio i tona toa he maha nga iwi i
tau ki raro i te mana o Roma. I tae rawa ia me tana
taua ki Ingarangi. I tu ia hei kawana mo etahi whe-
nua, no muri mai ka tu ko ia hei kaiwhakahaere
tuturu mo Roma, i mea hoki etahi ona hoa kia tu ia
hei kingi, I te nui o te mana o Hiha ka hae etahi o
nga rangatira ka whakaaro kia whakamatea ia, i wha-
katupato ano ona hoa i a ia otira kahore ia i aro ake;

no tona haerenga ki te Whare Runanga ka kohurutia,
ko Purutu, he tino hoa ano nona, tetahi' ona kaikohuru.]

Ko Kahiu raua ko Kahaka, nga tangata
whakatakoto i te whakaaro kia kohurutia a
Hiha; i haere raua ki te korero ki a Purutu
he tangata rangatira, he hoa hoki no Hiha
kia uru ki ta raua whakaaro. I mea a Kaha-
ka mo Hiha:—

E nga atua'. ano toku miharo
Ko tenei tangata korekore noa iho
Kia tu ki te tihi o te ao
Kia pupuri ko ia anake i te hepeta.
I whakaae a Purutu ki te kohuru i a Hiha,
ehara i te mea (e ai tana) he kino no Hiha ki
a ia engari hei painga mo te whenua katoa,
kua tau nei ki raro i te mana o Hiha i runga
i tona ngakau apo, a i te mea kua piki ia tera
e whakahawea ki te hunga iti. I mea a
Purutu:—

He mea tenei e marama ana,
Ko te whakaiti te arawhata pikinga o ngakau apo i tona

itinga,
E piki ai e titiro whakarunga ai;

Otira tae kau ano ki te kurupae whakamutunga,
Ko te huringa tera o tona tuara ki te arawhata,
Ka titiro ki nga kapua, ka whakahawea ki nga kuru-
pae o raro

I piki ake ra ia.

I te awangawanga tonu o te ngakau o
Purutu kahore i reka tana kai, tana moe, ka
hopu te ngakau o tana wahine o Pohia, ka tohe
kia whakaatu tana tane i tona mate. Tera
hoki kua tae te manukanuka ki a Karaponia,
te wahine a Hiha, kei te tohe ia ki tana tane
kia kaua e haere ki te Whare Runanga.
Otira he tangata toa a Hiha, na reira i mea.
ai ia ki tana wahine:—

He maha ano nga matenga o te tangata mataku i mua

atu i tona matenga;

Ko te tangata toa ia kotahi ano tona matenga,
O nga mea miharo katoa kua rangona e ahau,
Ko te mea 'miharo rawa ko tenei ara ko te mataku o

te tangata.





Kei te haere mai te mate, e kore e taea te kaupare,
E haere mai a te wa e haere mai ai.

Ka tohe ano a Karaponia kia kaua a Hiha
e haere; ka korero i tana moe, i kite ai ia i
ngaro tona whakapakoko i te toto:—

Aue, e toku ariki,
Kua horomia tou whai-mahara e tou toa.
Kaua ra e haere i tenei ra: kiia na toku wehi
I pupuri koe i te kainga, ehara i tou ake.
Unga ko Maka Anatoni ki te whare runanga
Mana e ki atu kahore koe i te pai i. tenei ra:

Tena ra whakarongo ki a au e tuturi nei i tou aroaro.

I te mea kua whakaae a Hiha ki te tohe a
Karaponia kia noho ia, ka tae mai tetahi o ona
kai-kohuru ki te tohe kia haere tonu ia, ka kata
ia ki te moemoea a Karaponia ka miharo ia ki
te mataku noa o Hiha. I runga i enei kupu ka
haere a Hiha ki te whare-runanga i reira ona
hoa riri e tatari ana mai. Ko te take i rere
ai ratou ki te wero i a ia he korenga no Hiha
e whakaae kia kaua e peia tetahi tangata i
mau nei tona he. Na Kahaka te oka tuatahi,
i muri mai na etahi atu na Maka Purutu hoki.
I te kitenga o Hiha i tona hoa ano e wero ana
i a ia, ka karanga:—

E tu, Brute, then fall Ceasar!
Ko koe ano hoki, e Purutu! Tena ra e Hiha, e hinga!

I te matenga o Hiha ka poroporoaki a Maka
Anatoni ki a ia, ka tono ki nga kaikohuru kia
whakamatea hoki iae ko te wa tika tera hei
matenga mona.

Aue, e Hiha, e te nui! takoto kau ana koe.
Kei hea ou wikitoria, tou kororia, ou toa, au whakarau,
Koia nei ranei te mutunga? Haere, haere, i te ringa
kino.

Kahore he wahi pai atu, kahore he mate pai atu moku,
Heoi ano hei te taha o Hiha, ma o koutou ringaringa
e oka,

Ko maua hoki nga wairua whiriwhiri o tenei whaka-
tupuranga.

Kahore a Purutu ma i pai ki te whakamate i
a Anatoni engari i whakatupato ratou kia huri
ia ki to ratou taha. I haere ratou ki waenga-
nui i te pa whakaatu ai ki te iwi i nga take i
kohurutia ai e ratou a Hiha. I mea a
Purutu:—

Mehemea he hoa to Hiha kei tenei whakaminenga, he
hoa aroha RO Hiha, ko taku kupu tenei ki a ia, ko te
aroha o Purutu ki a Hiha, kahore i heke iho i to-
na. Ki ta ui taua hoa ki te take i tu ai te ringaringa
o Purutu ki a Hiha, ko taku whakahoki tenei: —Ehara
i te mea he iti no taku aroha ki a Hiha engari he nui
atu no taku aroha ki Roma. Pai atu ranei te ora o
Hiha a ko koutou kia pononga, i te mate o Hiha a ko
koutou kia rangatira? I aroha a Hiha ki a au, na
reira ia ka tangihia e aue i waimarie ia, a hari ana aue

i toa ia, a whakahonoretia ana e au: otira, i ngakau
apo ia na whakamatea ana e au. He roimata mo
tona arohae he hari mo tona waimariee he honore
mo tona toae otira he mate mo tona ngakau apo. Ko
wai te tangata tuaua rawa e whakaae hei pononga ia?
Mehemea tera ano, korero maie kua he au ki a ia.
Ko wai he kuare rawa. a e kore e pai hei tangata
whenua mo Roma? Mehemea, tera ano, korero maie

kua he au ki a ia. Ko wai te kino rawa, a kahore ona















TE PIPIWHARAUROA.

HIHA HURIU.

[He mea kohikohi mai enei korero i nga korero
matau a Wiremu Hakihea; ko te whaikorero a Maka
Anatoni e kiia ana, tetahi tino whaikorero kua wha-
kapuakina e te tangata. He korero nui nga kore
ro katoa a Hikitia ki te pakeha e whakaakona ana
nga tamariki i nga kura ki aua korero, e kore te pa-
keha kahore i mohio ki enei korero, e kore e kiia, he
matau. Heoi e te iwi, ata tirohia, ata whakaarohia
enei korero. Kei te mutunga etahi kupu whakamara-
ma i nga whakaakoranga i roto i enei korero.

No te tau 100 B.C a Hiha Huriu i whanau ai;

Na runga i tona mohio i tona toa he maha nga iwi i
tau ki raro i te mana o Roma. I tae rawa ia me tana
taua ki Ingarangi. I tu ia hei kawana mo etahi whe-
nua, no muri mai ka tu ko ia hei kaiwhakahaere
tuturu mo Roma, i mea hoki etahi ona hoa kia tu ia
hei kingi, I te nui o te mana o Hiha ka hae etahi o
nga rangatira ka whakaaro kia whakamatea ia, i wha-
katupato ano ona hoa i a ia otira kahore ia i aro ake;

no tona haerenga ki te Whare Runanga ka kohurutia,
ko Purutu, he tino hoa ano nona, tetahi' ona kaikohuru.]

Ko Kahiu raua ko Kahaka, nga tangata
whakatakoto i te whakaaro kia kohurutia a
Hiha; i haere raua ki te korero ki a Purutu
he tangata rangatira, he hoa hoki no Hiha
kia uru ki ta raua whakaaro. I mea a Kaha-
ka mo Hiha:—

E nga atua'. ano toku miharo
Ko tenei tangata korekore noa iho
Kia tu ki te tihi o te ao
Kia pupuri ko ia anake i te hepeta.
I whakaae a Purutu ki te kohuru i a Hiha,
ehara i te mea (e ai tana) he kino no Hiha ki
a ia engari hei painga mo te whenua katoa,
kua tau nei ki raro i te mana o Hiha i runga
i tona ngakau apo, a i te mea kua piki ia tera
e whakahawea ki te hunga iti. I mea a
Purutu:—

He mea tenei e marama ana,
Ko te whakaiti te arawhata pikinga o ngakau apo i tona

itinga,
E piki ai e titiro whakarunga ai;

Otira tae kau ano ki te kurupae whakamutunga,
Ko te huringa tera o tona tuara ki te arawhata,
Ka titiro ki nga kapua, ka whakahawea ki nga kuru-
pae o raro

I piki ake ra ia.

I te awangawanga tonu o te ngakau o
Purutu kahore i reka tana kai, tana moe, ka
hopu te ngakau o tana wahine o Pohia, ka tohe
kia whakaatu tana tane i tona mate. Tera
hoki kua tae te manukanuka ki a Karaponia,
te wahine a Hiha, kei te tohe ia ki tana tane
kia kaua e haere ki te Whare Runanga.
Otira he tangata toa a Hiha, na reira i mea.
ai ia ki tana wahine:—

He maha ano nga matenga o te tangata mataku i mua

atu i tona matenga;

Ko te tangata toa ia kotahi ano tona matenga,
O nga mea miharo katoa kua rangona e ahau,
Ko te mea 'miharo rawa ko tenei ara ko te mataku o

te tangata.





Kei te haere mai te mate, e kore e taea te kaupare,
E haere mai a te wa e haere mai ai.

Ka tohe ano a Karaponia kia kaua a Hiha
e haere; ka korero i tana moe, i kite ai ia i
ngaro tona whakapakoko i te toto:—

Aue, e toku ariki,
Kua horomia tou whai-mahara e tou toa.
Kaua ra e haere i tenei ra: kiia na toku wehi
I pupuri koe i te kainga, ehara i tou ake.
Unga ko Maka Anatoni ki te whare runanga
Mana e ki atu kahore koe i te pai i. tenei ra:

Tena ra whakarongo ki a au e tuturi nei i tou aroaro.

I te mea kua whakaae a Hiha ki te tohe a
Karaponia kia noho ia, ka tae mai tetahi o ona
kai-kohuru ki te tohe kia haere tonu ia, ka kata
ia ki te moemoea a Karaponia ka miharo ia ki
te mataku noa o Hiha. I runga i enei kupu ka
haere a Hiha ki te whare-runanga i reira ona
hoa riri e tatari ana mai. Ko te take i rere
ai ratou ki te wero i a ia he korenga no Hiha
e whakaae kia kaua e peia tetahi tangata i
mau nei tona he. Na Kahaka te oka tuatahi,
i muri mai na etahi atu na Maka Purutu hoki.
I te kitenga o Hiha i tona hoa ano e wero ana
i a ia, ka karanga:—

E tu, Brute, then fall Ceasar!
Ko koe ano hoki, e Purutu! Tena ra e Hiha, e hinga!

I te matenga o Hiha ka poroporoaki a Maka
Anatoni ki a ia, ka tono ki nga kaikohuru kia
whakamatea hoki iae ko te wa tika tera hei
matenga mona.

Aue, e Hiha, e te nui! takoto kau ana koe.
Kei hea ou wikitoria, tou kororia, ou toa, au whakarau,
Koia nei ranei te mutunga? Haere, haere, i te ringa
kino.

Kahore he wahi pai atu, kahore he mate pai atu moku,
Heoi ano hei te taha o Hiha, ma o koutou ringaringa
e oka,

Ko maua hoki nga wairua whiriwhiri o tenei whaka-
tupuranga.

Kahore a Purutu ma i pai ki te whakamate i
a Anatoni engari i whakatupato ratou kia huri
ia ki to ratou taha. I haere ratou ki waenga-
nui i te pa whakaatu ai ki te iwi i nga take i
kohurutia ai e ratou a Hiha. I mea a
Purutu:—

Mehemea he hoa to Hiha kei tenei whakaminenga, he
hoa aroha RO Hiha, ko taku kupu tenei ki a ia, ko te
aroha o Purutu ki a Hiha, kahore i heke iho i to-
na. Ki ta ui taua hoa ki te take i tu ai te ringaringa
o Purutu ki a Hiha, ko taku whakahoki tenei: —Ehara
i te mea he iti no taku aroha ki a Hiha engari he nui
atu no taku aroha ki Roma. Pai atu ranei te ora o
Hiha a ko koutou kia pononga, i te mate o Hiha a ko
koutou kia rangatira? I aroha a Hiha ki a au, na
reira ia ka tangihia e aue i waimarie ia, a hari ana aue

i toa ia, a whakahonoretia ana e au: otira, i ngakau
apo ia na whakamatea ana e au. He roimata mo
tona arohae he hari mo tona waimariee he honore
mo tona toae otira he mate mo tona ngakau apo. Ko
wai te tangata tuaua rawa e whakaae hei pononga ia?
Mehemea tera ano, korero maie kua he au ki a ia.
Ko wai he kuare rawa. a e kore e pai hei tangata
whenua mo Roma? Mehemea, tera ano, korero maie

kua he au ki a ia. Ko wai te kino rawa, a kahore ona

TE PIPIWHARAUROA,

E tangi ana koutou e kite ana ahau 
Kua oho o koutou ngakau i te aroha: he roimata

atawhai.
E koutou ma, he aha te tangi i te mea ko te weruweru

noa

Ta koutou i kite ai kua tapatapahia nei? Titiro mai,
Ina a Hiha pu ano, e kite ana koutou, poke ana i te

hunga kino.

(Ka hamama te iwi, ka tangi; ka mea kia ngakia te mate
o Hiha, ka karanga kia tahuna nga whare o te hunga
kohuru, kia patua ratou: ka whakamarie ano a
Anatoni)

E aku hoa aroha, e nga hoa pumau kaua ra e oho
Ki te uruhanga o te ngakau riri.
Ko nga kai mahi i tenei kino, he rangatira:

He take ano pea a ratou kahore au e mohio,
I mahi ai ratou i tenei hanga, he hunga matau ratou,

he rangatira,

A e mohio ana au, e taea ano e ratou te whakamarama.
Kahore au i haere mai, e nga hoa, ki te tahae i o kou-
tou ngakau.
Ehara au i te pukorero, me Purutu nei;

E mohio ana koutou ki a au, he kore noa iho, he kuare,
E aroha ana ki toku hoa; e tino mohio ana hoki ratou,
Na ratou nei au i whakaae kia whai kupu ki te iwi mo
Hiha:

Kahore oku matau, aku kupu, oku painga,
He puhoi, he reo nanu, he arero paremo.
Hei whakawera i nga toto o te tangata: heoi ano ko
te korero tonu;

Ko aku i whakapuaki ai ki a koutou, ko ta koutou ano
i mohio ai;

Heoi taku ko te whakakite i nga tu o Hiha ki a koutou,

hei reo-kore, hei reo wahangu,

Ko enei hei mangai moku: mehemea ko Purutu ahau,
Ko Anatoni a Purutu, e, ko te Anatoni tera
Hei hiki i o koutou wairua hei hoatu arero
Ki nga tu o Hiha, a e hikitia
Nga kohatu o Roma ki te riri ki te rapu utu.
(Ka tahore te iwi ki te ngaki i te mate o Hiha: ka karanga
etahi kia tohuara te whare o Purutu, kia kimihia hoki
ona hoa; ka korero ano a Anatoni.)
Whakarongo mai, e te iwi; whakarongo mai ano ki a

au

E nga hoa, kahore koutou i te mohio ki ta koutou e
takare nei:

Na te aha i kumea ai o koutou ngakau e Hiha?
Kahore koutou i te mohio: maku e korero atu.
Kua wareware i a koutou te wira i whakaaturia ra e

ahau.

Ina taua wira, na Hiha ano tenei hiiri.
Ki ia Roma ki ia Roma, i waiho iho e ia,
Ki ia tangata, ki ia tangata, e whitu tekau ma rima

tarakaka.

I waiho iho ano e ia ki a koutou ana maara,
Ona whare raumati, me ana taiapa waina
I tenei taha o Taipara; kua waiho ki a koutou,
Kia a koutou uri mo ake tonu atu nga kaari takaro,
Kei haereerenga mo koutou, hei whakahauora i te nga-
kau.
Ko te Hiha tenei! tera ano ranei tetahi atu?

I wehewehe te iwi nui, i whai tetahi wehe-
nga i a Purutu ma, ko tetahi wehenga i a
Anatoni raua ko Hiha Oketu, tama a Hiha. I
te mea e takatu ana mo te riri, ka whakahau-
hau a Purutu i tana taua, ka mea ia ki tona
hoa ki a Kahiu kia kaua e whakaroa:—

Kua kite moe,
Kua tino whakamatautauria e taua o taua hoa,
Kua tino ki a taua taua, kua maru ta taua take:





Kei te nui haere te hoa riri i ia ra i ia ra;

Ko tatou, kei runga rawa nei, kei te heke.

He tai ano to nga hanga a te tangata,

Ki te hokinga i te takoko ka u ki te waimarie;

Ki te hapa, ko o ratou kaipuke katoa

E matua ki te papaku ki te pouritanga

Kei runga tatou i te takoko inaianei:

Heoi kokiritia kei ki ana te tai,

Ki te kore ka mate tatou.

Otira i te whawahitanga ki Piripai hinga

ana nga taua a te hoa riri i a Anatoni raua ko

Okehu, ko Purutu ratou ko ona hoa na ratou

ano i whakamate, i rere ki runga i a ratou

hoari.

He maha nga kupu matau kei enei korero;

korerotia kia toru kia wha korerotanga, kia

mau ai i te ngakau:—

He tu no te tangata he ware nei te whaka-
hihi ina "whai rawa ia; e titiro whakahawea
ana ia ki ona hoa o tona rawakoretanga. E
whakahihi ana etahi tamariki awhekaihe, e
whakahawea ana ki o ratou whaea Maori, ki
o ratou whanaunga, ki to ratou iwi, ki to ratou
reo, kaore e mohio i tupu ake ratou i reira.

Ko nga mahi kino a te tangata e ora ana i muri
i a ia. Ka mate tatou ka ora tonu a tatou
mahi kino i muri i a tatou, i roto i a tatou
tamariki i roto ranei i nga tangata i taka ki te
hara i runga i a tatou mahi. E ora ana ano
hoki a tatou mahi pai i muri i a tatou.

Me whakarapopoto nga whakaakoranga o
tenei korero i tuhituhia nei e Hakihea:—

1. E memeha noa te kororia o tenei ao.

2. Ko te kino o te ngakau hae, ko te pai hoki o ana

kupu whakamananawareka

3. Ko te hurihuri noa o te nuinga o te tangata i
runga i nga kupu whakamanawareka

4. Ko te kino o te tangata ki nga tangata e whaka-
aro nei i te pai nui mo ratou. Ina hoki kaore etahi
tangata e pai ki nga minita e whai nei i te tino pai mo
ratou—i te oranga tonutanga.

5. Ko te u pono o te tino hoa aroha, me Anatoni i
u ki Hira.

6. Ko te mate ano o te tangata kino mo tona hara
ahakoa ora roa noa ia.

No te 14 o nga ra o tenei marama i rere ai
a Reiri Ranapane, i hoki ai ratou ko ana tama-
riki ki to ratou kainga, e mutu ai te hoki mai
ki Niu Tireni nei. He nui te poroporoakitanga
ki a Hine, i tino nui hoki tona aroha mo tana
whakarerenga i ona hoa me Niu Tireni. Ki
tana ki kahore he whenua hei rite mo Niu
Tireni i te ao katoa. Tata tonu ka heke nga
roimata o Reiri Ranapare, engari ko tona
manawa i hotu. Hei te mutunga o te tau
haere ai a Rore Ranapane, e mutu ai tana tu
hei Kawana mo Niu Tireni. Ko te ono tenei
o nga tau i noho ai ia ki Niu Tireni nei. Ko
Rore Ranapare tetahi o nga tino Kawana kua
tu mo Niu Tireni.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE RETA NO TAUPO.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

Itu te tahi hui nui ki Waipahihi,  Taupo, i
te 8 o nga ra o Hepetema wahanga toru
o Tongariro Kaunihera. He nui nga iwi i tae
mai ki te hui he roa te hui, e tu ana kaore i
nui nga take i oti engari ko nga kai o te marae
o te hui i oti pai hui katoa te moni i pau i te
wariutanga o nga kai o te hui ai 32 38. 8 (1. i
hiahia ai kia panuitia tenei hui kia whakaaro
nga mema kia mutu te hiki i te ra o te hui i
whakaritea kia whakaaro hoki te iwi kia kotahi
kia rua ranei kia toru ranei o te iwi e haere ki
te hui i raro i te mema penei e kore pea e tae
te moni o nga kai i pau i te hui ki te ai 32 38 8 (1.
Kati tena.

E mahara ana pea te tangata ki tenei manu
ki te kiwi he taonga iti e tono mai nei he
pueru kiwi moana. He kete kiwi he huruhuru
kiwi he tino moni te huruhuru kiwi na konei
ki te whatua hei pueru e 8 pauna a raro ki te
25 pauna a runga kei te ahua o te pueru te
ritenga ki te whatua hei kete e 8 hereni a raro
ki te 3 pauna a runga kei te mahi o te kete te
ritenga ki te mahia hei kameta wahine e 2
pauna a raro ki te 3 pauna a runga. Kati
tena.

Ehara i te hanga te tangata kaha nei ki te
kai tuna e panuitia nei i te hui ki Omaahu
katahi ano ka mau te wehi no hea tenei tangata
te whakaatu ai i te ingoa kia tika atu ai taku
reta ki a ia. No te Tai Rawhiti pea no te pae
rauta ranei i te roa o te tuna e ngaro ana te
kitenga ake kaha atu te kai ka mau te wehi
kaua e kiia i rite ki te puku arewhana me
korero te arewhana te kararehe rangatira te
hoiho o nga kingi engari me ki he puku hinaki
te whanoke-na ka tika te tohutohu a te pepa
he iwi Rangatira te Maori na nga mahi a
etahi maori ka heke ko nga Maori tika e hiki
ana i te ahua o te Maori kia piki ka kino i aua
tu tangata ina hoki ka tae ahau ki Rotorua
ka haere ahau ki te whare kai pangia ana
ahau ki waho o te whare kai pau katoa nga
whare kai i au te haere kore rawa ahau e
tukua atu ki te kai mohio tonu ahau he kino
no nga maori o tera kainga kei te mihi te
ngakau ki te pepa e whakamarama nei i nga
tikanga ki nga marae hei titiro.

Heoi ano kei te Komiti te ritenga mo te
panui mo te kore ranei.

Na to hoa,
na KARAITIANA Poi.





TE PAREMETE.

Kaunihera Marae.

I TE pire whakatikatika i te Ture Marae
ka puta i a Timi Kara etahi kupu ataahua
mo tona Iwi Maori, he kupu whakanui nana
mo te rangatira o te Maori, na konei ia i inoi
ai ki te iwi pakeha kia awhina i te Iwi Maori.
I mea a Timi Kara kanui te kaha o te Ture
Marae, kua pai haere te noho a te Maori,
engari tera ano etahi wahi kei te puhoi tonu,
ko etahi wahi o te Tai Hauauru, kei te kaha
tonu te haurangi, ko nga wahi i raro i te mana
o Te Whiti. Ko te tino take o taua pire he
aukati kei mauria te waipiro ki nga kainga
Maori e te Maori e te pakeha ranei. Kahore
he pai o te tuku i nga tamariki Maori ki te
kura mehemea kahore he kainga pai hei hoki-
nga atu mo ratou.

I mea a Hereni he aha i whakarere ketia ai
he ture mo te Maori mo te pakeha, he tikanga
whakararuraru tenei.

Ki ta Moihi whakaaro mo te kaha tinana
me te kaha hinengaro he rite tonu te Maori
raua ko te pakeha. I whakahe ia i te Kawa-
natanga mo nga hoko whenua, he iti rawa te
utu o nga whenua maori e hokona ana e te
Kawanatanga.

I mea a Pareina Tuki e whakahengi ana
nga mahi whakatu hui a te Maori engari ko
te Kawanatanga ano ki te whakatu hui ma
nga Maori. Ki tana whakaaro kia kaua rawa
e whakaetia te utu o nga rerewe ina haere nga
Maori ki te tangi.

I puta he kupu whakamihi ma Tame Parata
mo nga Kaunihera Marae, o te tau 1860 ra
ano kahore te waipiro e haria ana ki nga
kainga maori o te Waipounamu. Kahore nga
hui o tera motu e kino ana i te haurangi. I
etahi tikanga kei runga noa ake nga Maori o
tona motu i nga Maori o tenei motu.

I mea a Hone Heke kua mutu noa atu te
haurangi i tona takiwa, na te Hahi Mihinare
na te Hahi Pikopo i takahi. Ki tana whaka-
aro kahore e pai kia kotahi ano he ture mo te
pakeha mo te Maori inaianei.

Kaunihera Whenua.

He maha nga whakatikatika mo te Tare
Kaunihera Whenua, ko te rarangi i tino tau-
tehea e te Komiti mo nga mea Maori ko tera
mo nga rakau e tupu ana i runga i nga whenua
maori ara kia riro ma te Kawanatanga te
whakahaere. I pangaia tenei rarangi e te
Komiti. Ko te take o tenei rarangi he whaka

TE PIPIWHARAUROA,

aro no te Kawanatanga kua raru nga Maori o
Taupo i tetahi kamupene mahi rakau, he kore
hoki no te Kawanatanga e pai kia riro i nga
tangata noa nga rakau e tata ana ki te rerewe.
I a Te Hetana e whakahe ana ki tenei kamu-
pene ka karanga ake tetahi mema ko te Kawa-
natanga te he rawa, e 3/- mo te eka.

Na Pereina nga kupu taikaha mo te Kawa-
natanga. I mea ia tenei ake te wa e oho ai te
ao katoa ki nga mahi kino a te Tari Maori.
No enei marama ano i hokona ai e te Kawa-
natanga tetahi whenua Maori mo te 10 mo
te eka, ahakoa i whakaaria te ^"60, 000 e nga
pakeha noa, ki nga Maori, mo te hawhe o
taua whenua. E 34» ooo nga eka o te whenua
o Tamaki. I whakatu kaporeihana nga Maori
hei whakahaere i taua whenua a i whakaae
hoki te Pirimia, otira e 48 haora i muri mai
kua tae nga mango ururoa a te Kawanatanga
ki te hoko i taua whenua mo te 10 mo te eka
Ki te hiahia te tangata noa ki te hoko whenua
me ata titiro rawa te tika o te hoko, ki te
hoko whenua te Kawanatanga kahore he kai
titiro. Ko te whakaaro o nga Maori inaianei
ko te haere ki Ingarangi ki te whakaatu ki a
Kingi Eruera i nga mahi tahae a te Kawana-
tanga. I puta ano etahi kupu a Pereina mo
te Kamupene Mahi Rakau o Taupo. Kua
rihitia e taua kamupene e 6245 eka mo nga
tau e 33, e £2 mo te eka mo nga totara me nga
matai. Tera pea e pau te ^'100, 000 i te
hanga rerewe e 40 e 50 maero ranei te roa, hei
kawe i nga rakau ki te rerewe nui; e taea
' pea te 12, 000, 000 putu rakau i te tau, ara e
tata ki te ^'5o>ooo te whiwhinga o taua kamu-
pene i ia tau i ia tau. E tata ana ki te 216,-
000, 000 putu totara, ki te 43>ooo, ooo matai o
te whenua katoa. Ko te moni e puta ki nga
Maori ^'12, 490. Kia mohio nga Maori i te
mea kua tuwhera te whenua i te rerewe ka
piki te utu o te rakau.

I te whakahoki a Timi Kara ki a Perehia i
mea ia 'e ^"300 ano te moni reti o Tamaki,
kaati kaore kau he painga ki nga Maori, tekau
ma tahi nga tau e tu mai nei ka mutu ai te
rihi, ka riro ai te whenua i te Kawanatanga.
Hea mea tango tenei whenua e te Kawanatanga
i runga i te Ture Whakanohonoho Whenua.

I mea a Mahi, tumuaki o te Apitihana ko
te tikanga pai ko nga moni e puta ana ki nga
Maori kia kaua e hoatu ki a ratou ano engari
me hoatu ma te Kaitiaki o te Katoa e tiaki
ma ratou.



HE AITUA KI TE WAI.

KI te kore he wai ka mate te ao; na te
rere o nga awa wai i roto i te koari o
Erena i pai ai te tupu o nga rakau o te kauri;

na te korenga he wai i amuamu ai te whanau
a Iharaira ki a Mohi i te koraha: na te kore

wai i whakarere ai a Hakara i te tamaiti; i he
manawa a Ahaha i te katinga o te ua, te
whakakitenga ki a Ehetere mo te Rongo pai
o te Karaiti, i whakaritea ki te awa wai; ki
te kore te tangata e whanau i te wai i te Wai-
rua hoki e kore e tomo ki te rangatiratanga o
te Atua; na te kore wai i pau katoa ai nga

whare o te taone i te ahi; ma te whai wai ka
haere ai te tereina; ki te kore he wai e kore e
ma te paru; na te kore wai i kore ai a Uenu-
ku-kopako e kaha ki te kai; ma te whai wai
hei inu ma te tangata ka ora ai me te kararehe;

na ki te kore he wai kaore rawa he painga o te
ao me ona tini mea i roto haue . . . e!

Ahakoa na te wai te ora nui o te ao, otira
na te wai ano hoki te parekura nui o te whaka-
mate o te ao, e takoto nei i a Kenehi ai!.

E hoa ma, tenei tetahi aitua na te wai.

No te 12 o nga ra nei ka haere etahi tangata
tokotoru ki te haara i nga taewa, ko nga ingoa
ko Ropine Rangihoukori, ko Kenana Herepu,
ko Tieketahi me nga tamariki tokotoru hoki
nga tamariki ko Rangihaukori, ko Tatara
Tieketahi, ko Te Anga Herepu. Ko nga
mahinga nei i tetahi taha o te awa, i te aronga
e mahi ana nga tangata nei ka haere nga
tamariki tokorua ki te awa o Waitotara, a
Tatara me te Anga Herepu, te kaumatua o
nga tamariki nei. Ko Tatara e ono tau, ko
te Anga Herepu e rima tau, ka tae mai nga
tamariki ki te takutai ka kitea atu i tetahi'
taha o te awa e tetahi tangata ko te Anga kua
maunu nga kahu e mau ana ano o tetahi, ka
karanga atu te tangata nei ki tera kaore he
kahu, kia hoki heoi ka hoki tera ko tetahi ka
tu tonu mai hua noa te tangata nei me te hoa
kua hoki tika te tamaiti nei kaore kua huri atu
ano ki tetahi manga ano o taua awa te haere-
tanga atu ano taka tonu atu ki te wahi hohonu
mate tonu atu, ka roa ka ui atu te tangata nei
ki tetahi o nga tamariki nei kei whea to hoa ka
ki mai tera kua tahuti kua hoki kei te taha i o
maua matua, katahi ka whakawhiti atu te
tangata i runga i te waka te taenga atu ka
kite e takoto ana ano nga kakahu o te tamaiti
nei, katahi te tangata nei ka karanga ki nga
tangata e mahi ra kei kona a Te Anga, ka
utua mai kaore, ko te rerenga o nga tokowha
nei ki. roto i te wai me te mea te papa he
porangi, i runga i te kimi pouri me te mea nei

HE KUPU WHAKAMARAMA

nga tokowha kua ngenge, kua rongo mai hoki
tetahi tangata ko te warihi, te ingoa, ka haere
mai hoki ki te kimi a na tera i kite te tamaiti
kua mate, ka hawhe haora pea ki roto i te wai
katahi ka whakatarewatia ko nga waewae ki
runga, kaore i pakaru te wai, katahi ano ka
he hau ki roto i te waha, ka puta mai
hoki te wai me nga kai i te waha, otira ahakoa
i nui te mahinga kore rawa i korikori e ono
haora i mahia ai kore rawa i puta mai he tohu
ora, i mau au i nga rongo mate o te tamaiti
nei ki te huarahi e haere atu ana ano ki taua
kainga, heoi i mahia e au, tetahi mahi mo
taua tamaiti kaore i taea, heoi haere e tama,
haere, haere ki o tipuna i te po!

Ka rima nga tau o te Anga Herepu, he
tamaiti whai whakaaro ko ia tonu tetahi o nga
tamariki kaha ki te hopu patai o aku kura
Ratapu mo nga tamariki, kua tukua hoki e au
taua tamaiti ki a whakahii himene o nga
karangatanga ko tona himene e whakahi ai ko
te 105, kua kite hoki a Ngarauru katoa i te
pai o taua tamaiti mo te hapai i taua himene.
He tino himene kaingakau na taua tamaiti,
ko tana mutunga i taua himene no te
ahiahi o te Ratapu. Ko te papa o te Anga
Herepu ko Kenana Herepu, he mokopuna na
Ngarangi-katitia koroua, me Ngawaka Taurua
Ko te whaea ko Ruihi Herepu he mokopuna
na Te Uranga. I hui katoa ona iwi ki te
tangi  a ia. He tamaiti kaingakau naku
taua tamaiti no te huinga katoa o ona iwi ka
tahi ka te awa i mate ai ia.

Heoi kia ora TE PIPI me te Komiti.

Na to koutou hoa ponanga i roto i te Ariki,
na T. I. TAMAIPAREA.

Waitotara.

[ I panuitia e matou i tera tau nga korero a Nikora
Tautau mo te whakaora i te tangata ngaro ki te wai, i
mea ia ahakoa tae ki te wha haora te ngaronga o te
tangata ki te wai e taea ano te whakaora. Me titiro
ana korero a Nikira. E mea ana te pakeha he kino
te huri i te mahunga ki raro, kei he te manawa o
te tupapaku i te wai, engari me whai ki a nga ia a
i runga i te hurihuri i nga ringaringa, me mea hoki
te tupapaku kia anga tiraha. Ki ta matou whaka-
aro he pai nga korero a Nikora Tautau. Tokohia
ra nga tangata i tohu i aua korero mo nga wa o te
aitua? Me ui ki nga pakeha te tikanga mo te wha-
kaora i te tangata ngaro ki te wai, kaua e waiho
hei te wa tonu o te aitua ka ako ai.—ETITA.]

PITOPITO KORERO.

KUA oti he ture i te Para Kaunihera o
Turanga nei kia hamenetia te tangata
e tuhatuha ana ki nga huarahi tangata o te
taone. Apopo te raru ai te Maori, he iwi
tuhatuha hoki.

Ka maha nga marama i tuhituhi tonu ai
tetahi pakeha ki te Niu Tireni Herara mo te
ahua o te Maori. He tangata tino mohio ia
ki to te Maori ahua, ki ona whakaaro ki ana
tikanga^ ki te reo Maori hoki. Nui atu tona
pukuriri ki nga tohunga maori, e mea ana ia
he mahi tinihanga, he tikanga rapu ingoa,
whai kai. E mea ana hoki ia kei roto noa iho
1 te hinengaro o te tangata te kehua. Ki tana
whakaaro e rua nga tino take e patu nei i te
Maori; he mangere, he moe whanaunga.

to ahua o ana korero he tangata tino aroha ki
te Maori. Heoi ano tona ingoa i tuhituhi ai
ko "W.B," ko tona kainga ko te Kuiti, Wai-
kato.



ETAHI MEA HEI WHAKAARO MA NGA
MATUA O NGA TAMARIKI KURA.

1. Kia ma nga tinana me nga kakahu o nga
tamariki.

2. Kia rua kaukaunga i nga tamariki ki
roto i te wai mahana i te wiki, kia nui te hopi.

3. Me paranene mo runga ake i te kiri, ka
kakahu ai i etahi atu kakahu kia rite te mahana
o te tinana.

4. Me mau puutu, tokena hoki, a kia ma-
roke tonu enei.

5. Kaua e tukuna kia haere nga tamariki ki
te kura mehemea e maku ana nga kakahu. E
kore te tangata e pangia e te mate mehemea
e mahi tonu ana tana tinana kia mahana,
engari ki te noho ia i roto i ana kakahu maku,
kaore ia e mahi ana kia mahana tana tinana,
katahi ka tuhera he huarahi mai mo te mate.

6. Kia makora nga tamariki i nga kainga
katoa, kaua e tukua matenuitia ki te kura.

7. Mehemea e tawhiti atu ana te kura i nga
kainga, hoatu kia nui he kai ma te tamaiti hei
hari. He nui rawa nga tamariki e kite ana au
e matekai ana i te kore kai o nga kainga, e
whakapaua ketia ana pea nga hereni e nga
matua ki nga Purei Hoiho, Piriota, me te
Rama. Ma nga tamariki e ora tonu ai o
tatou ingoa, heoi kia kaha te tiaki i a tatou
tamariki.

8. Ka ahua mate ano te tamaiti kaua e
tukuna ki te kura, a tikina atu he Takuta hei
titiro — pai ke atu hoki te hoko rongoa mo te
tamaiti kia ora, i te hoko kai ma te tangi-
hanga i muri o te matenga.

Na ta koutou tamaiti aroha,
na MAUI POMARE.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 䠀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 琀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀䠀唀⸀ഀഀ㔀㬀ⴀ 䴀愀椀欀愀 倀愀眀攀栀攀爀甀愀Ⰰ 吀愀椀洀漀渀愀 吀愀栀甀⸀ 圀⸀ 䌀漀漀瀀攀爀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀ഀഀ