Te Pipiwharauroa,

He Kupu Whakamarama.

NAMA 68.

GISBORNE.

OKETOPA 1903.

TE WAIRUA ME TE TINANA.

TENEI ra o te pukahu tanga o te tohunga
hei whakaora i nga mamae maha o te
tinana (e ai te korero a te iwi e whakapono
ana ki te tohunga) i te kaha o te aroha o
te tangata ki tona tinana kua whakahawea ia
ki nga mea e ahu ana mo tona wairua. I
panuitia e te Puke ki Hikurangi nga korero ta-
wai a Eruera te Kahu mo te Hahi, he mahi
no te Hahi mo te taha anake ki te' wairua,
ka wareware te taha ki te tinana; I puta
ano enei kupu i a ia i te hui a tana tohunga a
Wereta i tu nei ki Pakirikiri. I mea nga
kaikarakia o te Hahi i riro i te pohehe ki
roto i nga mahi tohunga, " Koia nei ke ia te
hangaitanga ko te mahi mo te tinana raua ko te
wairua." He tu tonu no te tangata te rapu
tikanga hei whakatika i nga mea e mahia ana
e ia, e awangaawangatia ana hoki e tona nga-
kau he he. I ui tetahi tohunga Ringatu mo
te take i whakapono ai au, no taku whakau-
runga atu, kia ora ai taku wairua, ka kata ia.
Kei te penei toku ngakau na, ko te ora anake
pea mo te tinana e whaia nei e nga Ringatu,
ko te oranga pea mo te tinana te take nui i
karakia ai ratou.

Ka iti te whakapono o te tangata ki te
Atua, ka nui rawa tona whakaaro mo nga
mea anake o tenei ao, mo te tinana, nawai ra
kua hou ona whakaaro katoa ki roto anake i a
ia, kua kore e whakaaro ki te Atua ki nga
mea whakaatua ranei, kua kore ia e whakaaro
mo nga mea e kore nei e kitea e ia e taea ra-
nei te whawha e ona ringaringa. Nui ke atu
te pirangi o te tangata ki nga mea e kitea ana
e ia i tona pirangi ki nga mea kahore nei e
kitea. Ko etahi tangata kuare kaore e wha-
kapono ki nga mea kahore nei e kitea e o
ratou kanohi. He maha nga mea e kore e
kitea otira e kore e taea te whakakore kahore





kau he mea pera. Kaore e kitea atu te Atua
hari korero, hopu korero ranei a te pakeha, te
electricity (hiko), otira ko nga tangata waira-
ngi anake e ki kaore kau he mea pera. Ko
nga mea e kore ana e kitea nga mea mau tonu
nga mea nui, ko nga mea e kitea ana e meme-
ha. 'E mea ana te Karaipiture," he mea no
nainei hoki nga mea e kitea ana; he mea
mau tonu ia nga mea e kore e kitea." Ko
nga mea e kore e taea. e nga kanohi te titiro,
e te ngakau ranei te whakaaro ma te whaka-
pono ka kitea ai, ma te whakapono e whaka-
tinana. "Na, te whakapono, he whakapumau-
tanga i nga mea e tumanakohia atu ana a he
whakakitenga i nga mea kahore nei e kitea"
(Hape. ai, i). I te kore o nga kanohi
maori o te tangata e kite 'i te Atua, kaore
ona tino wehi i te Atua, kaore ia e whakapono
ki te Atua; i tona kore e kite i te rangi
me ona painga, ka whakapaua katoatoa ona
whakaaro ki nga mea memeha noa o tenei ao,
ka tata ra ano te mate ka wareware i a ia te
te kupa, "I te awhi tonu ano ona ringaringa ki
tenei ao, ka haere tahanga mai tatou ki tenei
ao, ka haere tahanga atu ano hoki i tenei ao."-

I te kite o te tangata i tona tinana i tona
kore hoki e kite i tona wairua ka pau katoa
ona whakaaro, ona hiahia me ana mahi mo
tona tinana, nui ke atu tona aroha ki tona
tinana i tona aroha ki tona wairua, ahakoa
e tino marama ana he pirau tona tinana he
mutunga-kore ia tona wairua. Ko taua aro-
ha nui ki te tinana e whakapohehe nei i te
tangata i enei ra, i mamingatia ai ratou e nga
hanga a te tangata; ko taua aroha nui ki te
tinana e mea nei ki te Hahi, " Hei aha koe,
kaore ou whakaaro ki te tinana, ko te wairua
anake tau e whakaaro ai." He tika ranei
tenei taunu ki te Hahi me nga kai-kauwhau i
te Rongo Pai a Ihu Karaiti? He tika ano
ehara nga minita i te rata te tohunga, otira

TE PIPIWHARAUROA.

e tohutohu- ana ano ratou i nga tikanga e ora
roa ai: te. tangata—kia tupato te tiaki i te tina-
na. Mehemea e tupato ana te tangata i nga
huarahi mai o te mate e kore ia e haere auau
ki te rata e kore hoki e rere porangi ki te
whai haere i nga tohunga kia whakanuia, o o
ratou mate. Ka hia nga tau i kauwhau ai te
Kotahitanga o Te Aute mo te tiaki i te tina-
na? Kaore te Maori i te whakarongo ki a
ratou kauwhau a me te mate ato te iwi Maori.
He. mahi nui na etahi, minita. te tirotiro turo-
ro, te rongoa.

Otira kaore kau he tikanga e uhupoho ai a
Eruera te Kahu kei whakaaro anake te ta-
ngata ki tona wairua i runga i takaha o nga
minita ki te kauwhau a ka wareware i a ia
tona, tinana. Ehoa, kei wehi noa koe. E
kore. te tangata e wareware ki tona tinana,
engari tona wairua e warewaretia. Ko te
take i karakia-ai: etahi tangata ehara i te mea
he. hiahia,.nui po ratou kia: ora ai o ratou wai'
rua-engari: kia ora roa ai o ratou tinana. He
aha ra te -take o ta: Te Kahu karakia? E
mea.; ana a: Paora» " Kahore hoki tetahi kia
kino noa ki. tona kikokiko ake: engari e ata-
whai ana, e. whakaahuru ana," Whanau ana
mai te tangata ki te ao, a tae noa ki tona
matenga he whakaahuru tonu te mahi i te
tinana. I te tamarikitanga; ka whangaia ki
nga kai: ngawari» ka, takaia ki nga kakahu
mahana, ka tiakina te koka i te ao i te po,
ka horoia, ka tapuhitia, pau katoa te whakaa-
ro o ona matua ai te tiaki i. a ia; ka pakeke
ka whakaakona ki te. kura mutu atu te kura
ka timata, te mahi oranga, hei oranga mo te
tinana, heke; ana. te kakawa, i te mata, ka
mahi i te matao i te maku i te whainga ki te
oranga-mo te tinana. I hanga he whare mo
te tinana: kia-maru ai. Hei te haerenga ki te
moe, ka tomo ki te ruma, ka piki ki te moenga,
he ngawari, he huruhuru; manu ka tomo ki
waenganui i nga huti, kei waho ake ko nga
paraikete ko te. kuira, ka. takoto tona mahu-
nga ki te urunga kopungapunga he mea
whakairo rawa, ka moe ka ngongoro te ihu.
I te ata. ka. maranga, ka kakahu i a ia, ki te
paranene, ki te haate, ki te kara ki te hei.
He kakahu ke ano. o roto he kakahu ke ano o
waho; ka takaia ona waewae ka kuhua ki nga
hu. Ka mutu te horoi me tana. kakahu ka
noho ki te kai kua rite rai tana wahine i ana
pononga ranei, ka pare ko te tuara ki tetahi
te kopu; ki nga kai; e toru e wha e. rima
rawa ranei ona kainga i te ra. Ka hiahia ia
ki te haereere ka eke Ia te hoiho, ki te paihi
kara, ki te. paki, ki te tima, ki te rerewe, ki te
motuka ranei, ka haere, ka whakapau i





ana moni. Ka hiahia ia ki te ngahau, ka
haere ki te takaro, ki te reihi hoiho, ki te
riata, ki te aha ki te aha. Ka pangia ia e
te mate, ka takoto, ki te moenga tino pai,
ka homai nga kai tino pai mana, ka tiakina
ia te ao i te po, ka haere mai te rata;

hei tona hemonga ka tangihia, ka takaia ano,
ka hanga he kawhena whakapaipai, 'ka tanu-
mia, ka tataitia tona urupa ki te puawai, ka
taiapatia, ka tangi nga whanaunga i muri
nei. Enei mahi katoa hei atawhai i te tinana
ko te pirau nei tona mutunga. E tawai ia
nei te tangata mo te kore o te Hahi e whaka-
aro ki nga tinana, a he aha i tawaia ai mo te
whakaarotanga ki te wairua Tirohia te nui
o nga mahi a te tangata hei manaaki i tona
tinana. Mo nga tau e hia?*' Nga reo o ma-
tou tau e whitu tekau tau; a ki te whai kaha,
a ka waru te kau nga tau; heoi he mahi
mauiui, he pouri to ratou kaha." E whitu
tekau tau; a ki te whai kai, ka waru tekau. E
te tangata mo enei tau anake ranei tau mahi?
Ka pehea a tua atu? Pehea te nui o tou ka-
ha, o au moni, o to taima, o whakaaro, e pau
ana i te rapunga i te ora mo tou wairua,
kaore nei e mate tahi me te tinana? Mo ake
tonu atu te wairua, ko to tinana e kore pea e
tae ki te whitu tekau nga tau. E tika ana
ranei te kupu tawai ino te kauwhau anake
mo te taha ki te wairua? Kaore ranei koe e
mohio kia nui ke ake nga mahi mo te wairua,
a kia iti iho mo te tinana? Otira ko te hea
te mea e nui ana tau mahi? Kaore rawa i
penei te uaua o te mahi e ora ai te wairua,
otira kaore noa iho he mahi, kua oti ke hoki i
a te Karaiti. Heoi ano te mahi ko te whaka-
pono anake o te ngakau. "Me whakapono ki te
ariki ki a Ihu Karaiti, ka ora ai koe." E te
tangata kia whai •whakaaro. Mahara ki te
Atua i a koe e ora ana. Ma to mohio ki te
Atua, ma te whakaorangia o tou wairua, ka
mohio koe te painga o te oranga i tenei ao.
Kei maumauria e koe tou wairua i mate nei a
te Karaiti, kei maumauria e koe mo tou tinana
memeha noa, pirau, atarangi. Inoia te inoi
a te kai-waiata, " Akona matou ki te tatau i

o matou ra kia anga ai te ngakau ki te whaka-
aro."

Kanui rawa te noho kino o Ruhia raua ko
Tiapani, tera pea e whawhai. Kua hokihoki
etahi Tiapani i era atu whenua, kei te hoko
kaipuke whawhai hoki a Tiapani, kei te wha"
kahuihui a Ruhia i ana hoia. Ki te ki a etahi

tangata ka whawhai ana e " pare-te-ihu" o
Tiapani.

KUA tae mai te pukapuka a Paora Ho-]
pere o Taupiri, Waikato, mo nga;

korero o te hui karakia i Te Muriwai, i kiia
ai e matou ko Nga Waea i hinga i runga i
nga tautotohe mo te Hahi Momona. Kaore
matou i te hiahia ki te panui katoa i te puka-
puka a Paora Hopere, ko tana hiahia hoki he
tautotohe, mehemea he he ta matou panuita-
nga i nga korero o te hui ma Nga Waea
e whakahe ma tetahi tangata ranei o Te Muri-
wai, ma tetahi tangata i rongo i nga korero.
Kaore o matou wehi ki te whakahoki i nga
korero a Paora, e mama noa te whakautu i
ana korero engari kotahi rawa te kupu a tenei
tangata me whakahoki e matou, ki tana wha-
kaaro hoki e he matou e kore rawa e taea
te whakahoki. I mea a Paora Hopere, "Ka

nui rawa taku hiahia kia whakaaturia mai
e koe te upoko i noho ai tenei kupu a au e ki
nei, kotahi ano ta te Karaiti wahine i whaka-
rite ui ma te tangata no te mea kei te tino
ngaro tena upoko i a matou o Waikato nei,
hanga te kupu mo te wahine i whakaritea e
te Atua ma Arama hia kotahi ano, e tika ana
tena." Kua whakaae aP. Hopere kotahi
ano te wahine i whakaritea e te Atua ma te
tangata, a tena nonahea i taka ai ta te Atua
ture i whakaritea ai e ia kia ngahuru he wa-
hine ma te tangata? Koi ara ano te wa hei
whakanuinga i nga wahine ma te tangata ko
te wa i a Arama i te mea e tokoiti ana te tanga-
ta i te ao. Ki te whakaaro aP. Hopere kaore
rawa a te Karaiti i mea kia kotahi ano he
wahine ma te tangata engari pea ia kia toko-
maha tonu. E puta ke ranei ta te Tama i ta
te Matua? Mehemea kahore a te Karaiti
kupu, he aha aP. Hopere me Waikato te
whakapono ai ki ta Ihowa? I mea te kupu,
"No konei, ka whakarerea e te tangata tona
papa me tona whaea, a ka piri ki tana wahi-
ne a hei kikokiko kotahi rawa" (Kene. 2, 24).
Kaore i penei na ana wahine," " hei kikokiko
kotahi ratou," ko te tikanga ano ia tenei ki a
Hohepa Mete. I penei ano ta Paora (Epe.
5, 3 • I penei ano hoki ta te Karaiti. I
whakaukia e ia, i hiiritia ta tona Matua wha-
karitenga kia kotahi ano he wahine ma te
tangata i whakahuatia ano e ia ko nga kupu i
a Kenehi 2, 24; i mea ia, " Mo konei ka
mahue i te tangata tona papa tona whaea, a
ka piri ki tana wahine a hei kikokiko kotahi
raua tokorua" (Matiu 19» 5; Maka 10, 6-8).
Kia pehea rawa te marama ki te Momona?
Kaati mehemea kahore i mea a te Karaiti kia
kotahi ano he wahine ma te tangata whakaa-
turia mai ta te Karaiti kupu kia tokomaha





he wahine ma te tangata kotahi. Whakaa-
turia mai, e hoa, maku hoki te tono ki a
koe. Kei te mohio ranei koe ki nga whaka-
akoranga katoa a to Hahi'? Uia ki o koutou
minita pakeha mehemea e whakaaro ana
ratou he wahine ano a te Karaiti, a i moe
hoki te Atua i a Meri whanau mai ana ko te
Karaiti. Uia, e hoa, kia kitea to ratou kaha
ki te whakakorekore.

E kore ranei e tika kia tino riri te nga-
kau ki te Hahi e penei ana etahi o ana
whakaakoranga? I mea a Paora Hopere hi
te whakaaturia atu e matou ta te Karaiti ku-
pu mo te kotahi o te wahine ma te tangata
katahi ano ia ka whakaae i hinga a Nga
Waea. Na wai ra i whakarite ko ia hei kai
whakatau,- he wairangi pea ia ki a ia nga ta-
ngata o Te Muriwai i hone rawa ai ia mana
rawa e whakatau, ko ia hei Hupirimi Kooti.
I te tau 1900 ka tuhituhi mai tetahi tangata
Momona, ki te whakaaturia atu nga he o te
Hahi Momona ka puta ia me etahi atu ki waho
o taua Hahi. I whakaaturia nga he kino o te
Hahi Momona, kahore i taea e taua tangata
aua kupu te whakahoki, kaore hoki taua ta-
ngata i puta ki waho o te Hahi Momona,
waihoki mehemea koe he Momona e kore koe
e whakaae kia hinga a Nga Waea he Momo-
na hoki ia. Ae, kaore matou i te tino tauhou
ki te ahua o te tangata.

TUKUNGA I WHITIREIA.

[Ko te kape tenei o te Tiiti tuku i Whitireia hei
turanga Kura. Na Rev, Peneti i whakahau kia
'R M Tolhurst, Roia o Poneke kia kimihia i te
Tari Whenua Kawanatanga.]

Otaki, Akuhata, 16, 1848.

E hoa e te Kawana Kerei tena koe, e pono
ana ta matou whakaaetanga ki Witireia hei
Kareti ma to Pihopa, ehara i te mea he tuku
atu na matou hei kainga mo te Pihopa, otira
mona mo nga Pihopa a muri ake nei e wha-
kakapi^ ai tona turanga, hei whakatupu i nga
ritenga o te whakapono ki a Te Karaiti, kia
waiho ai hei patutu kia ruru ai i nga hau
huanoa o te ao ara i te he. Heoti ano kua
tumau rawa taua kainga hei Kareti ma nga
Pihopa o te Hahi o Ingarangi.

Heoti ano na matou,
NA TE RAUPARAHA. NA WIREMU KANAE.
NA TAMIHANA TE RAUPARAHA.

NA RAWIRI PUAHA.

NA MATENE NA TE 'WATARAUIHI NOHORUA.

NA HOANI TE OKORO. NA RAWIRI HIKIHIKI.

TE PIPIWHARAUROA.

NGA TOHUNGA MAORI.

HE nui atu te pouri, mo te kaha tonu o te
 Koiwi o nga tohunga maori ki te koiri
ake i roto i nga ra o te ture a te pakeha e hoa
i mua nei ki nga mahi whakatahunga kia tino
whakakorua atu. Kua maha ano nga tohunga
maori kua whare hereheretia e te ture i runga
i te whakaputa tonu i a ratou tikanga. Otira
e te iwi, e kore au e ki, no nga tohunga anake
te he, engari no te iwi nui tonu, hui atu hoki
ki nga rangatira, e hapai ana e whakamana-
mana ana i runga i te mana o ratou tohunga,
e ai ki ta ratou korero no reira ka titiro etahi
tangata kuare, whakai he mahi pai tenei te
whakatahunga, kia whai ingoa ai ratou. kore
rawa e mohio tera ano te ringa kaha o te ture
kei te matakitaki tonu mai ki a ratou. Inai-
anei kua taimaha te whiu mo nga tohunga no
te mea kua roa rawa tenei e whakatupato
haere ana te ture. I mua tata ake nei, ka
hopukia tetahi o aua ta tangata, e korero ake
nei au, i runga ake nei, ki te whare-herehere,
mo te ringihanga wai matao ki runga ki te
tinana o te turoro, o to tatou hoa aroha o
Heta te Kani-a-Takirau kua mate nei. E
mohiotia ana tera ano e ahua roa atu ona ra e
era ana na tenei mahi kuare ka tangihia
wawetia tona tinana. Heoi tanapu tirotiro
marire nga tangata e whakaaro ana kia whai-
ingoa ratou i runga i nga mahi maminga. I
tuhia atu ai ene; korero, ehara i te mea he aha,
engari he ngakau aroha, pouri hoki, mo te
kaha tonu o nga mahi pohehe a te Maori i roto
i nga ra o te matauranga o te pakeha.
Na to hoa aroha,

na TAME ARAPATA.
Te Arai, Gisborne.

HE NGAHURU TOHUNGA.

I TE matenga o Heta te Kani kotahi ano
te korero nui ko tona matenga i runga i
nga mahi tohunga; i nga whaikorero i puta
tenei korero, i nga tangi i puta ano. Ko Heta
te Kani tetahi o nga rangatira i tautoko i a
Wereta; i runga i te nui o tona whakapono ki
a Wereta i runga hoki i te kupu a te tohunga
takahia ana e ia te kupu a te Kooti kia kaua
ia e whiti ki tua o Whangara, kia kaua e uru
ki te rohe o Ngatiporou. Otira i tera tau i tae
ia ki Tokomaru. Na, e ki ana te Ringatu
inaianei na te takahanga i te kupu a te Kooti





i mate ai a Heta. Ki a matou nei hoki he
horihori noa iho nga kupu a te Kooti, ehara ia
i te Atua e mana ai ana kupu. He tinana mate
tonu a Heta, na te kaha o te rata mate pai o
te tiaki i tera tau i ora mai ai ia, engari he ora
whakauaua noa iho. I era ra kaore he tohu-
nga hei whakamanawatanga penei me enei ra.

Ko te mate o Heta, ehara, i te tangata, he
mate tawhito tonu, engari na nga mahi tohu-
nga i whakahohoro tona matenga. I mauria
atu a Heta i te taone ki Whakato, ki te hui a
te Ringatu, koi ara hoki tona karakia. I reira
ka eke he tohunga hou ki te mahi i a ia, ko
Matene Kaihau. No nga ra i a Wereta ka
whakaea tenei tohunga, ka tapa ingoa mona,
ka ngahau hoki te mahi tohunga i te hapainga
a nga rangatira, a nga mema o te Paremete.
Ko nga atua o tenei tohunga he atua maori,
ko Teko ko Toiroa, ko Toi-korero-parau. I
puta tana kupu e toru nga ra ka ora i a ia a
Heta. Heoi ano te tikanga o enei kupu, he
tino teka, he korero ranei na te rorirori. Ka
kitea i konei te kaha o te tangata ki te whaka-
puta i nga kupu uaua, i te whainga pea kia
nui tona ingoa kia rite ki to Wereta. I te
whakaaro o Matene he tangata a Heta i
whakatupua ka puta tona hiahia kia mukua e
ia nga tapu o Heta, katahi ka tono ki a Heta
kia horoia ia ki te wai matao, otira kaore a
Heta i whakaae, hei aha ka tohe tonu te
tohunga nei. I te ata tu ka mau tohunga nei
ki te pakete wai, ka ringihia ki runga i a Heta.
I te matao o te ata, i te matao o te wai, i te
nui o te mate, i te tino ngoikore o te tinana, i
te ohorere o te ringihanga i te wai, kino tonu
atu te mate o Heta, a mate noa. I te taenga
o te rata ka mea e kore a Heta e ora, ka pouri
hoki ia mo te whakarerenga a Heta i a ia,
tahuri ke ki nga tohunga. No tenei wa ka
rere te karere a te Kaunihera Marae o Taki-
timu ki te tiki i tetahi atu tohunga ko Ena te
ingoa, no Waikaremoana Te putanga mai
o tenei, ano he uruhanga, oma tonu mai te
hoiho, tuku tonu ki raro, ka whakatupato i te
iwi kei turituri i a ia e mahi ana i te turoro.
No te hokinga ake o Heta, he hokinga whaka-
mutunga, ka hari nga tangata hapai i nga
tohunga, ka ki kua ora a Heta i te tohunga.
Ko Heta ia i mohio tonu kua he ia, i tangi ia
mo tona kuare ki te whakarongo ki nga tohu-
nga maori.  

He nui to matou pouri mo te matenga o
Heta, i kaha ia ki te riri ki tona mate papatua,
otira na nga tohunga korero •parau nei ua ana
i raru ai. Ko te mea pai kia hopuhopukia
enei tohunga ki te whare •herehere. I hopukia
a Matene e nga pirihimana a kua tukua ma te

HE KUPU WHAKAMARAMA.

Hupirimi Kooti e whakawa. I te whakawa-
kanga ka kiia na Matene tonu i tohe nui kia
riro mana a Heta e mahi, ko te mate o Heta i
te kaki e ai ki a ia, he koko kei roto, kaati
mana ka puta ai ki waho, ma ona atua. Ko i
te mate o Heta he kohi-a-kiko, hei te tohunga :

kuare ka ringihia ki te wai, oho ana te tinana
katoa, tanuku ana, tangatanga ana nga hono-
nga o tona tinana, puni ana tona wai. Kaore
a Heta i whakaae kia ringihia ia ki te wai, no
te mea ka 10 nga tau kaore ano ia i pa noa ki
te wai matao, otira i mea a Matene,'(Waiho
mai tena i a au," ara e kore te he e pa ki a
Heta i te mea na te tohunga te kupu. I te
ata tu ka haria a Heta ki waho, ko tona tarau
moe anake te kakahu, katahi ka ringihia e te
tohunga ki te wai matao, he tonu atu a Heta,
he mea whakawaha ki te whare i tae ai, i mua
atu haereere ai ano; kore rawa a Heta i ara
ake a mate noa. Na te takuta i papu ka puta
te wai. Ahakoa ka tata a Heta te mate, i te
taenga mai o Ena kei te whakamanamana
tonu ano etahi tangata mo nga tohunga maori.
Na runga i te korero parau a Matene kei a
Ena te mate o Heta ka tukua e te tumuaki o
Takitimu he pukapuka ki taua tangata kia
haere mai.

Kua mohiotia e te tangata te kino—te kino
nui o TE PIPIWHARAUROA ki nga tohunga
maori, ahakoa ko wai te tohunga. Pai ke atu
te takoto noa iho o te turoro i tana haere ki te
tohunga. Ki te kore e taea he takuta me ui
ki nga, pakeha matau nga rongoa tika, me te
tiaki i te turoro. E te iwi kaati te whakarongo
ki nga mahi teka, no hea te mohiotanga o nga
tohunga ki te mate? Kei te mohio noa te
tangata kuare he mea kino te wai matao mo
te turoro otira he pai ia ki te tohunga. Koia
nei ranei nga tangata hei whakawhirinakitanga
mo tatou?

Kua puta mai he rongo o roto o Turanga
kua mate ano he tamaiti i runga i nga mahi
tohunga, na te "apotoro" tenei hanga, na
tetahi o nga apotoro a Wereta mihaia. I
tapahia nga makawe o te kopako o te tamaiti,
ka tahuna ki te ahi, ka whakahongihongia ki
te turoro. E kiia ana na Wereta ano tenei
tikanga, kaati e taea e ia e te tangata mohio
ki nga Karaipiture te kimi he rarangi i te
Paipera hei kaupapa mo tenei tikanga. Kei
te uiui ano te pirihi mo tenei tohunga.

E te iwi, i kite ranei koutou i te patai a TE
PIPIWHARAUROA o Akuhata, i mea ra, " He
aha ra te mutunga o tenei mahi, he aitua pea?"
Kaati noa te whakawairangi i a taua ki te
whakapono ki enei mahi wairangi, mahi tini-
hanga.





PITOPITO KORERO.

KEI te whawhai a-kupu tonu a Ingarangi
mo te tikanga a Tiamurini kia kaua e
tiutitia nga taonga o Ingarangi e tukua ana ki
nga koroni me o nga koroni e tukua ana ki
Ingarangi, engari ko nga taonga o era atu
whenua katoa me tiuti. Ki te whakaaro a
etahi tangata ki te oti tenei ture ko te hekenga
ano tenei o te Emepaea, ki ta etahi ki ko te
pikinga. He tino riri nui tenei.

I te hokinga o Takuta Torei raua ko Aro-
hawera ki to raua kainga ki Tikako, i to raua
taiawhiotanga i te ao katoa kauwhau ai, he
nui whakaharahara to raua powhiritanga, i
waiata te mano i himene. I mea a Torei mea
ake ka oho te ao katoa ki te whakapono. I a
raua i Parawaha, Aerani, nui atu te tangata i
popoke kia rongo i te Rongo Pai, i tata ki te
10, 000—i te kore whare ka tu i waho.

Kei te mura tonu te whawhai i Makeronia,
kei te kohuru tonu nga hoia o Takee, kei te
rere tonu te wahine me te tamariki i runga i
te mata o te hoari, kei te wehi nga mana ki te
wawao. Ki te penei te ahua tera pea e ngaro
atu i te mata o te whenua te iwi o Makeronia.
Kei te tohe te spector, he nupepa nui no
Ingarangi kia whakaaro nga iwi Ki te whaka
mutu i tenei riri kino,, kia whakaturia he
Kawana Karaitiana hei whakahaere i Makere*
oia. Kei te karanga tonu te tangata o Make
roma me ia i karanga ra ki a Paora, kei te
hamama tona reo tangi ki nga iwi Karaitiana,
kei te mea, " Whakawhiti mai ki Makeronia,
whakaaro mai ki a matou." I tera ra na te
tau tangata te karanga ki te tangata Karaiti-
ana, i tenei ra na te iwi Karaitiana ki nga iwi
Karaitiana. Kahore a Paora i whakaroaroa
ki te whakarite i te karanga a-wairua noa,
tena i enei ra kei te tahurihuri noa iho nga wi
kaha ki te whakarite i te karanga a tai o tama-
riki a tai o te wahine, " whakawhiti mai ki
Makeronia, whakaaro mai ki a matou."

I nga mahi takaro a te Kareti nui o Otepoti.
ko Pita Paaka te tuatahi i te rere tupeke, i te
oma rere taiapa, i te whiu i te kohatu taima-
ha. I hinga i a ia nga pakeha.

I mea a Huriu, pihopa o Otautahi, mehe
mea ana no enei ra te nohoanga o te Karaiti i
te ao tera e kiia he tangata taikaha, ehara i
te ngawari, no te mea he tokomaha nga ta-
ngata rangatira i mamae i nga kupu i nga
mahi a te Karaiti. Ko te tangata ngawari
inaianei ko te tangata kaore e hamumu te reo,
ahakoa kite atu i te he. Kaore i penei to te
Karaiti ngawari.

TE PIPIWHARAUROA

ETAHI RETA KI TE ETITA.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

E HOA, tenei etahi kupu torutoru nei hei
 tuku atu mau hei titiro iho hoki me
nga i hoa aroha hei matakitaki iho hoki i nga
mahi i puta i tenei wa e te tau, he nui ta
whakamoemiti o te ngakau ki tetahi tikanga i
mahia e Rev. P. Peneti ki Taranaki nei he
kohi moni hei awhina i te kura kotiro, kua tu
nei ki Akarara. E hoa ma, kanui te tuma-
nako o te ngakau ki te kaha o to tatou hoa o
Peneti ki te kimi i tenei mahara hei awhina i
tera taonga o tatou he nui hoki te whakamoe-
miti o te ngakau ki nga pakeha o taua takiwa,
tane wahine, rite tonu te kaha ki te awhina ki
te tautoko hoki i a Peneti ratou ko tona Komiti,
heoi e nga hoa kia titiro nui tatari ki tenei
tikanga nui e mahia nei e to tatau hoa hei
painga mo te katoa.

Heoi na to koutou hoa aroha,
na INIA TUHATA.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

TENEI etahi kupu ruarua hei tioro haere-
tanga ma ta tatou manu i raro i tona
mana, ara koia enei;—No te ata o te Paraire,
Hepetema 25, ka moe a Wiremu Kake i te
moengaroa, i te 51 ona tau. Ko ia tetahi o
nga tangata rangatira o tenei hapu, o Ngati-
hau, Ngapuhi, i roto o Whangarei.

Ko ia te tangata whai mana o tenei marae
o Pehiaweri, he tangata hoki ia i arohaina
nuitia e ona iwi ake, me ona hoa pakeha hoki.
He tangata ia i u tonu ki te whakapono mai,
i. ona tupuna, a tae noa ki tona matenga.

No te 27 o Hepetema i te Ratapu te 3 o
nga haora i te ahiahi, ka nehua e ahau ki te
wahi tapu o Pehiaweri. I nuku atu i te rua
rau nga maori me nga pakeha i tae mai ki a
kite i tona nehunga.

Na nga Maori i kawe mai i te marae o te
tupapaku ki te keeti o te taiepa nui o te whare
karakia, na nga pakeha i kawe mai i reira ki
roto ki te whare karakia, a tae noa ki te tuku-
nga ki. te poka. E rua nga reo o te karakia,
o nga kauwhau hoki, he maori, he pakeha, i
roto i te whare karakia, i waiho hoki. Katahi
ano ahau ka kite i te tini o te maori, o te
pakeha hoki i roto o te pariha o Whangarei i
runga i te nehunga tupapaku. A, ko tana
tamaiti matamua ko Henare Kake, te kai-
whakakapi i muri i tona papa.

Heoi ano,
na to hoa ponanga,
na H. M RUARANGI.





KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

HE mihi poto. Kia ora! te mokai taonga
e hari mai nei i nga taonga nunui o
nga whakaaro-whaimahara o nga hoa aroha i
tera wahi i tera wahi o tatou. E hoa panuitia
atu aku mihi mo te matenga o taku tuahine o
Mange K Tuauru, no Ngapuhi ki Kaikohe no
te 18 o nga ra o Hepetema i mate ai. He
wahine i arohaina nuitia e ona iwi, he nui nga
tangitangi i tae ki tona matenga no roto tonu
aia i nga momo rangatira i te ra i tanumia ai
ia.

Ka pupuhi te iwi he maimai aroha mo tona
ngaronga katahi ka pakaru te pu a tetahi o
ratou, ara a Rangi Arama Karaka, poroporo
katoa nga matikara o te ringa rerere ake nga
maramara o te pu tititi atu ki nga kanohi ki te
matenga hoki. i te matenga te poare nui. I
kite tohu ahau i tenei aitua kei te hohipera ara
i Whangarei e takota ana i tenei ra. Haere e
te hoa ki te okiokinga o te hunga tika.
Heoi nei, kia ora ra.
Na TAURAU TOI.

KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

E MANU, tena koe! me o Ariki ma te
Atua koutou e awhina. Kati, kei a
koe te ritenga ki te tuku atu i tenei korero hei
titiro manga Iwi o Aotearoa me te Waipou-
namu.

He kite noku i nga korero o tenei mea o te
tohunga kati i tae tetahi tangata o Kaipara
nei ki Pewhairangi. Ko te take i tae ai taua
tangata nei ki reira i haere ki te Kooti Kauni-
hera Whenua. Ka tae mai te tohunga nei
a Te Wereta tae atu i te ahiahi ka ki taua
tohunga kia whakapuaretia te hooro hei kitenga
mona i te iwi kati ka whakaaetia i te ahiahi
ka hui ki te hooro nei ki tonu i te tangata ka
mutu ka karanga a Ngapuhi i te tohunga nei
ka mutu ka tu mai a Te Wereta ki runga ka
puta te kupu ko te mana kei au nei no Ihowa
he mana whakaora tangata. Ahakoa pehea
te mate, ka ora i a Ihowa. Katii mutu tonu
te korero a te Wereta kei runga atu ko tetahi
tangata no Ngapuhi kati e ki naka koe ko te
mana kei a koe naka ko te mana o Ihowa.
Kati taku mate kei toku tuara he puku no
konei ahau te paingia ai e te wahine mau pea
e mahi kia ora ka whiwhi pea ahau ki te
wahine te kinga atu a Te Wereta. E kore e
taea e ia no te kopu mai ano o to, whaea to
mate ko te kino nga tenei o Ngapuhi kia te
Wereta kati ko ahau ko Ngatiwhatua e kore
e pai ki te tohunga.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA, tena koei i runga i te pono o
tau whakahaere i ta tatou manu i a
TE PIPIWHARAUROA kia ora koe heoi te mihi.

E hoa, he tautohe na matou ko nga kai-
whakahaere a Mahuta ara o Honore Mahuta
M L C., i haria mai e ratou he pitihana hei
haina ma matou penei na he tautoko i te kupu
a Kingi Eruera raua ko te Kawana me tu a
Mahuta hei kingi na ko te ingoa e mau nei i te
nupepa kua oti nei te ta e koutou e ki ana nga
kaiwhakahaere a Mahuta he horihori e hara
ia Mahuta i haina tena ingoa hoi ko ahau te kai-
tautohe e ki atu ana me tahuri a Mahuta ki te
whakahe i tana ingoa e mau nei i te nupepa ki
te kore ia e whakahe i taua ingoa e kore ahau
e haina i tena pitihana e kore ano hoki ahau
e pai kia riro maku e whakahe ta te Kawana
ingoa i iriiri ai mo Mahuta hoi ko te pitihana
nei, kia marama mai koe e penei ana he haina
mo te whakatu a Kingi Eruera raua ko te
Kawana i a Mahuta hei kingi, tuarua hei
turaki i nga pitihana teka a te maori kati e
mea atu ana ahau ki a koe, kei roto tonu ahau
i te kohu e whakapohehetia ana e aua iwi
kawenga matauranga nui, kia tino mohio ai
ahau ko wai e horihori ana.

Na H. PARAONE.

WHAKAATURANGA.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

NO te 13 o nga ra o Hepetema 1903» ka
whakaaro tetahi hapu o Waikato ko
Ngatitamaoho kia kohi moni whare mo ratau
hei whare huihui apiti tonu atu hei whare
karakia takoto ake te moni timatanga mo
taua whakaaro ^3 14s 7d. No te Mane te 14
ka kohia ano, ka kohi te Maori ka tautoko te
pakeha, i te mea ka tautokona e te pakeha ka
puta te mahara, ki te nui nga moni ka wehea
kia rua whare; kotahi whare karakia kotahi
whare huihui, ki te kore e nui nga moni ka
whakakotahitia taua whare. Kaati kua ^60
te moni kua takoto mo taua whakaaro na te
pakeha te nuinga kotahi te pakeha i homai ki
au mo taua whakaaro e ^'35'

Kia mohio mai nga kaititiro i TE PIPI.

No te tau 1863 te whawhai ki Waikato nei,
ka mahue i nga tangata o Waikato nei te
karakia ki te Tokotoru Tapu. Na ko te tau
1903 tenei ka tino tutuki te 40 o nga tau.
Katahi ano ka whakaaro ki te hanga whare

karakia, i roto i tenei 40 tau kaore rawa he
whare karakia o nga maori o tenei takiwa nui
o Waikato. Na maua ko Rev. T Hapimana
ka tae mai ki enei takiwa ka kohia he moni e
te iwi i noho ai maua £20 to matau kaha ka
mutu na te pakeha i awhina ki te ^.50 ka
hanga he whare karakia e o matau ake ringa-
ringa, ka oti he whare karakia ki Te Pourewa
i te takiwa o Ngatimaniapoto.

Kua tukua ano te whakaaro mo enei whare
kia panuitia e te kahiti a te Hahi kia whaka-
aro mai te taha pakeha.  

E te iwi kauaka e tukua ma te pakeha
anake e tautoko e aroha. He tamariki e wha.-
kamatau ana ki te hikoi taupurua koi hinga
whakaaroa te ture a te Karaiti, ko te aha-ianei
taua ture? Ko te aroha rai Tena ra e te
iwi e e! Mahara mai, pikaua e koutou nga
whakataumaha o tetahi hei whakaritenga ma
koutou i ta te Karaiti ture. (Kara. 6. 2.) . Ki
te kore koe e Pikau i tetahi waahi o tenei
taumahatanga, kaore koe i te whakarite i te
 ture a te Karaiti, ara i te aroha.

He aha te Karaitiana? He aha te tohu e
kiia ai, i kiia ai he karaitiana koe? ara koutou
he aroha pea! ae, otira kaua e ki he aroha
pea, kaua e pea, engari he aroha. Kaati kia
aroha mai ra kia arohaina ai hoki koe e Ia, e
te tangata karakia kore me te haurangi me era
atu ahua tangata, kaore koe e wareware ana
i te minita e inoi ana mou i roto i te whare
karakia i nga wiki katoa ki te ki koe he teka
tenei ki na reira ka ki atu au ki a koe tirohia
te Ritani i te pukapuka inoi wharangi 27.

Kaati me whakamomori noa pea koe i to
inumanga kotahi i to pia tukua noatia tetahi o
6 (1. i whakaaroa e koe mo to karaihe mo to
piriote ranei kaore e whakahaweatia te hepene
te kapa ranei. He aha hoki kai runga atu ka
koa ra hoki te kai tono ka tuku mai me penei
te tuku Rev. Nikora Tautau, Hopuhopu, Tau-
piri, Waikato. Ki te kore koe e tuku mai ki
au me tuku ki te pakeha penei te tuku ki a ia
Mr. S. Hunter, Mercer, Waikato, ki te kore
tukua ki a Rev. H. A. Hokena, North Shore,
Akarana (1. Ahakoa kapa to moni tera ano
koe e kite ka tukua atu ano ki TE PIPI te
whakaaturanga koia tenei ko matau tokotoru
i whakaritea e te Komiti hei tukunga moni
mai kauaka hei waiho ma te pakeha anake e
aroha. Taikiu mo a koutou hereni mea ake
nei tukua mai.

Na NIKORA TAUTAU.

TE PIPIWHARAUROA.

HE IWI MOHOAO.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

WHAKAATURIA enei kupu. Ko etahi
  pea, e noho nei i Aotearoa kaore ano
kia rongo i etahi iwi e noho mohoao tonu mai
nei i Te Waipounamu, ko to ratou kainga kai
runga i te maunga, he pari etahi taha o taua
maunga, ko Kairuru te ingoa. He huka a
runga e ai te rongo, kaore e taea e te tangata
te haere e kitea ana etahi tangata mohoao
o Ngatimamoe, e tae iho ana ki raro ki te hi
ika ki te patu tuna, ka whaia kaore e mau ko
etahi i mau kaore i ora.

Ko tenei iwi he tino tangata whenua no Te
Waipounamu, na te whawhai o mua noa atu
i te taenga mai o te whakapono nei, i haere ai
ki te maunga, ki Kairuru.

Me mutu i konei taku whakamarama. E
te tangata o Te Waipounamu e kite ana i
tenei korero aku, mau e ata whakaatu mai te
pono o aku korero te he ranei, me tuku ano e
koe ki TE PIPIWHARAUROA. E tino kaha ana
toku whakaaro kia marama enei korero.

Ko te tikanga ia ma te kawanatanga e kimi
taua iwi, ma nga tangata ano ranei o Te Wai-
pounamu, otira ko taku whakapae, mo te take
i kore ai e kaha ki te kimi, na te mea ko te iwi
tera nona te motu ki te puta mai ki waho kua
he nga kootitanga o te whenua, me te rironga
o te whenua i te kawanatanga, kaore nei taua
iwi i te mau patu, ko ratou nei nona te whenua.

I tae a Te Rauparaha ki te whawhai ki Te
Waipounamu, kaore ia i whawhai ki taua iwi
e kiia ai i riro i a Te Rauparaha, kaati ake
enei kupu. E Etita, ki te pono aku korero, ko
te Ngatimamoe kai te noho mohoao otira e ki
pono ana au e pono ana. Na reira ka penei
taku whakaaro me panui kia rongo te ao katoa,
me kore e tokomaha hei tautoko i toku whaka-
aro aroha ki taua iwi. He penei taku mahara
me kohi e te Hahi o Te Karaiti e whawhai nei
i tenei ao, he moni kia paenga tena ka tuku ai
he kai titiro mo te ahua ki te kitea tera hoki e
kitea he huarahi e taea ai. Ko te aroha tika
tenei i roto i a Ihu Karaiti, me whakapaunga
mahara ki era wairua tangata. I mate a Te
Karaiti mo taua, me ratau, kia ora ai, kauaka
e penei te mahara, e kore e taea. Me tohe
ahakoa e hia tekau noa tau, otira me tohe i roto
i te Ariki mana e tuara te tohe kaore aku
mahara penei ka mate i te huka, ka patua
ranei e taua iwi ko te kakahu whakapaipai ra
hoki tera mo tenei ingoa mo te Karaitiana, ko
te mate, i runga i te mahi i whakahaua mana.





Ki te oti tenei whakaaro i nga kai whakariterite
o te mahi ki te whakahaua he tangata kia
haere kaore aku mahara ki te mate, ki te mea
ka kiia ko au tetahi, na te aroha i roto ia au e
akiaki ana i au i ki penei ai au, a i panui ai
hoki i tenei take, me whakapau te uaua ki te
kawe i te Rongo Pai.

Heoi ko Ihu te Hepara.
Na NIKORA TAUTAU.

HE AITUA NO TE NGAHERE.

HE nui te pouri i pa mai ki te ngakau i
te putanga mai o te rongo kua mate
a Tamati Paenga ki te ngahere, i tamia e te
rakau hinga. Tokorua nga hoa o Tamati ki
te tua i ta ratou ngahere, ko Tamati i te tope
i te tawa. Ka keke te rakau ka whakatupato
atu nga hoa, hei aha tope tonu ia, no te hi-
nganga o te rakau ka oma, e oma ana ka taia
e te rakau te tuara, takoto tonu atu a Tamati,
kahore i roaroa rawa kua hemo. Na nga hoa
te riri nui ki te whakawaha i to raua hoa ki
te kainga o te pakeha, hei reira ka utaina ki
te paki no te po ka tae ki Te Arai. Ko taua
ra ano he ra hei taenga mai ki te kainga, i tae
mai ano ia engari i tae tupapaku mai.

Nui atu te aroha me te tangi mo Tamati,
no te mea he tangata tino pai, kaore rawa
ana koha ki te tangata, he tangata aroha he
tangata ahuwhenua. I mea tetahi tangata i
matau ki a Tamati o tona marenatanga ki
tana wahine a tae noa ki tona matenga kaho-
re rawa ana kupu taikaha ki tana wahine i
rangona e ia. Tokoono nga tamariki a tenei
tangata, he tamariki i ata whakatupuria e ia,
i kaha hoki ia ki te rapu oranga na reira ka
aitua nei ua ana. Kaore tenei tangata e pai
ki te mangere, i etahi wa e wha marama ia e
ngaro ana ki te ngahere katahi ano ka puta
mai ki te kainga ki te toro mai i tana whanau
me tana hoa wahine. I ana tamariki i te ka-
reti i te Aute i puta tona uaua ki te rapu ora-
nga mo raua kia pai ai ta raua noho i te
kura. Koia nei nga tangata e pouritia nei te
matenga e arohaina nei ina ngaro. Haere,
haere, e te hoa, i te ringaringa o aitua, tenei
ou haereerenga te whakamakukuria nei ki te
roimata—waiho tou whanau ki muri nei hei
whakaarangaranga i tou ingoa.

HE WHAKAPAPA.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

TENA koe! me tou Komiti, te whaka-
haere na i nga ara o te pono me te tika
me ka tau hua me ka tau titohea me ka ra
roroa o te waru. E hoa, taku mihi atu ki a
koe kia ora koe i ka wa e heke mai nei me ou
kaiwhakahaere e PIPI kei pouri koe ki taku
panui ka tukua atu nei mau e hari atu kia
marae.

I te 31 o nga ra o Hurae kua taha nei i te
tau o to tatou Ariki 1903 ka mate taku kotiro
a Tuatini Kararaina te Mamaru i te ono o
nga haora i te ata o te Paraire. E rua tekau
ma wha ona tau te putake o tona mate he
atua maori he rewera i pa mai ano ki Mahi-no
taua mate. E hoi, kanui toku pouri i au e
noho nei i roto i te whare i mate ai tona
tinana i tona whaea hoki e ruha nei i te karoka
atu o ta maua tamaiti, i te tahi o nga ra o
Akuhata i timata ai ka uhuka te tae mai ki te
taki ki to ratou mate i te Turei te rua o nga
haora ka nehua te tupapaku, ki te urupa ihaua
e ona tipuna, ki tawhiroko i te Wenerei ka
pakaru kauhuka ka hoki ki o ratou kaika.
E hoi nei, me hoki atu ki etahi wahi o nga
whakapapa e mau ana ki ona tipuna tae mai
ki ona matua tae mai ki a Tuatini Kataraene
te Mamaru, kua mate nei.

Me timata mai i Waitaha kei a Hikaororoa
ka wahi te taha ki tona whaea me te taha ki
au e hoi ano ka haere ano etahi putake whaka-
papa etahi ko te nuika me waiho noa iho.

Na WAITAHA

Meti ki atu ia Putauaho tana

Ko Temaha-nui-o-raki tana
Ko Teputaka tana
Ko Ru Tarukauako tana
Ko Rakaihaiti tana
Ko Te Uhitataraiakoa tana
Ko Marakaoneone tana
Ko Hinerauti tana

 Ko Toi Kawahia tana mai ki a Raru
Ko Rauru tana
Ko Hatoka tana
Ko Ripeka tana
Ko Motoro tana
Ko Tahatiti taua
Ko Ruatapu tana
Ko Terakaumanini tana
Ko Terakauhape tana
Ko Parea tana
Ko Terakauwhakamataku tana
Ko Uruao tana
Ko Waitahanui tana
Ko Waitahaki tana
Ko Wairaki tana

2 Ko Te Waireika Kawahi ki a Mata-
 [kinui





Muri iho Ko Te Whatukorokota tana
Ko Rakiroa tana
Ko Rongomai tana
Ko Te Whatueki tana
Ko Te Watere tana
Ko Hotumamoe tana
Ko Auaitaheke tana
Ko Matairaki tana

3 Ko Houmea tana
Ko Uenukukorea tana
Ko Haeremaitua tana
Ko Haerearoarouri tana
Ko Haeremaiwhano tana

4 Ko Teutuporaki, Houmea, a Rokoi-

[pae a tera tahu, i a Rata
Ko Tuhukutira tana
Ko Tukaumoana tana
Ko Hikaororoa. Urupa tana

Tumaikuku

Me waiho i konei me tiki atu kia Hikaeroroa
Ko Hikaororoa
Ko Whakataha
Ko Marunui
Ko Matamata
Ko Tenukutauraro

KO Terakitaukene

Ko Karapohatu

KO Tutumakohu

Ko Taratuturi

Ko Takaiwaho

Ko Moi

Ko Tuara

Ko Te Wini

Ko Mere Teone te Mamaru

Ko Tuatini Katarina te Mamaru,

[kua mate nei.

Me waiho i konei te taha ki tona whaea
Ko Hikaororoa
Ko Tumaikuku
Ko Rokokote
Ko Manawatakitu
KI Tuwhaitara, Marukore. No te ka

[hea tenei.
Ko Tamaraeroa
Ko Teaohikuraki
Ko Hamua
Ko Hutika
Ko Reitai
Ko Hakina
Ko Tehauraraka
Ko Kukure
Ko Kerehe

Ko Kawiri te Mamaru
Ko Teone Rena te Mamaru,
Ko Tuatini Kataraena te Mamaru,

[ka mate nei

Me tiki atu ki tera putake mai o Kahukahu
Kia Kahutuanui
Nana a Matapirau
Mana ko Rokokako
Tana ko Tamatea
Tana ko kahukunu
Taua ka Rokomaipapa
Tana ko Te Whatumariaria
Tana ko Kahukuranui tamu pi rawa
Na Te Whatumariaria nana a Maika tana ko

Tutekawa,
Tana ko Terakitama
Tana ko Hikitiateraki
Tana ko Takaoteraki
Tana ko Pitorua

TE PIPIWHARAUROA.

Tana ko Te Waipunahau

Tana ko Te Ketewahi

Tana ko Mahaka

Tana ko Matatohu te Mamaru

Tana ko Teone R. te Mamaru

Ko to tupapaku ko Tuatini Kataraere 

te Mamaru
Me tiki atu i a Uetahaenui

Uetahenui a Pahinu
Hinkura Rakihikaia
Kahukiao Taitea
Tanetiki

Hinemihi

Kekauiro

Makuru te huanoa
Teuawhakataka
Te hau raraka
Kukore
Korehe

Rawiri te Mamaru
Teone Rena te Mamaru
Tuatini Kataraene te Mamaru, kua mate nei

KO Tauaweheera

Ko Marainaka
Ko te Rakinukai

Pouraka

te Kete

Matarau

Puaka

te Raki

te Uawhakatata

Tehauraraka

Kirikure

Korehe

Rawiri te Mamaru

Teone Rena te Mamaru
ko te tupapaku Tuatini Kataraene te Mamaru

Tutaimaaro

Hine teraraku
Tutatara
Huikai
Tewekeehu
Teakinaiwaho
Teiwipaoa
Te Waipunahau
Te Ketewahu
Mahaka

Matatohu te Mamaru
Teone Rena te Mamaru
e tupapaku Tuatini Kataraena te Mamaru
ko Peke

Tewekeehu

Te Akinaiwaho
Te Iwipaoa

Te Waipunahau
 Te Whakatikipoua

Korehe

Rawiri te Mamaru

Teone Rena te Mamaru

Whata

Te Kete

Te Ruatuwhenua

Puaka

te Raki

Teuawhakataka

Tehauraraka

Korehe

Rawiri te Mamaru

Teone Rena te Mamaru
ko te tupapaku Tuatini Kataraene te Mamaru





ko Raukawa
ko Haumia
ko Tamakaitahi: 
ko Mokai
ko Kakanui
ko Tapaki
ko Teuawhakataka
ko Tehaurarakia
ko Kakure
ko Koreto

ko Rawiri te Mamaru
ko Teone Rena te Mamaru
ko te tupapaku, Tuatini Kataraena te Mamaru

E hoi hei konei mutu iho ai taka tuhi atu i
enei putake whakapapa ki a koe, e PIPI kia
ora koe me ou matua ki te oha koe ki te panui
i enei patake ka tukua atu nei e au ki a koe,
mau e whakahoki mai e hoi, tena koe i raro i
te atawhai o te Ariki.

E hoi, na to hoa pono,

na T. R. TE MAMARU
Moeraki.





RONGO KORERO O PONEKE.

KANUI te kaha o Tame Parata raua ko
Hone Heke ki te riri ki nga ture kino
e pa ana ki te Maori. Ko Kaihau kua hoki
ki te kainga.

I whakahaerea tetahi pire, i mea tetahi ra-
rangi me raihana rawa nga Maori ka ahei ai
te hi ika te pupuhi manu ranei, na Tame
Parata raua ko. Hone Heke ka pangaia taua
rarangi.

I mea tetahi mema o te Whare o Runga he
tino pai atu nga maori o Tonga, he iwi nga-

kauwhakahopu.

I mea a Tame Parata i te Paremete, " E
whakama ana au i taku kitenga he nui ke atu
ta whakapono o nga maori o nga moutere o
te moana i haerea nei e matou, he nui ke atu
i te whakapono o nga Maori o Nui Tireni."

I ki a Rorehana mema mo Riritana, " Kua
tutaki au ki etahi roia tika, kahore i tokomaha
rawa. Ko etahi o ratou kua hemohemo—he
mate kai i hemohemo ai." Ma te tangata e
whakaaro te tikanga o nga kupu a Rorehana.

NA TE ETITA.

HE nui te pouri mo te roanga o te putanga
o TE PIPI i tenei marama. I penei ai
na runga na to matau haerenga ki te kauwhau
i nga marae maori o Turanga nei.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

RONGO KORERO.

NO te 21 o Hepetema i whakapangia ai
a Reweti Kerehoma hei rikona, e te
Pihopa o Akarana; i te mate o Makoare
Taurere kahore ia i whakapangia, engari kia
era ka whakapangia ai. E haere ana a Kere-
koina ki Whangarei mahi ai.

Kua puta a Reweti Kohere raua ko Wi
Paraire i te whakamatautauranga minita
pakeha, ko Wi Paraire i te turanga tuarua,
ko Reweti Kohere i te wahi tuatahi o te
turanga tuawha. Kia puta te tangata i te
turanga tuatoru ka ahei ia te whakapangia hei
minita pakeha, ko te tuawha ta mutunga mai
o te whakamatautauranga minita.

Kua puta mai nga rongo o kaitakaro,
Waiapu, mo te weranga o tetahi wahine i te
ahi ko Maraea Ariari te ingoa ratou ko ana
tamariki tokorua. I te moe ratou ka timata
te ka o te whare, na te kaha 6 tenei wahine i
ora ai etahi, no muri mai ia ka mate hoki i te
kino rawa o tona weranga.

No te 27 o Oketopa i mate ai ki Whanganui
a Meiha Topia Turoa, he rangatira nui no era
iwi. I whawhai tenei kaumatua mo te taha
hauhau i tuatahi no muri mai ka huri ia ki te
taha Kawanatanga, a whakaturia ana ia hei
meiha. Ko ia tetahi o nga rangatira Maori i
haere ki Ingarangi ki te kawe i nga mate o te
Iwi Maori ki te aroaro o te Kuini.

E whakapai ana te tumuaki o te Kareti
o Te Rau ki nga tangata i tuku mea mai mo
te whare karakia, na Mrs. Simpson wahine
o te pohimahita o Kihipane, he takotoranga
pukapuka, nana ano i whakairo, na Rev.
Butterfield o Te Wairoa, he uhi mo nga mea
o te Hapa. Ko Rev. Ahipene Rangi kei te
whakairo he korerotanga pukapuka. Kei te
tatari tonu to matou whare ki tetahi pere.

Kua panuitia e matou nga korero o te
Tirikamu, ara o te waka e taiawhio nei i te ao.
Kua mahue mai a Ahitereiria i taua waka,
kei te whakawhiti inaianei ki Awherika. I te
ngahau o etahi pakeha o Niu Tireni nei kua
hanga poti hoki hei taiawhio i te ao. Kei
Taranaki tetahi, engari kaore rawa i roa te
rerenga kua raruraru, hoki mai ana, kaati
inaianei kua aukatia e te Kawanatanga kei
haere. No Akarana tetahi ko te Kia Ura te
ingoa. I te rerenga mai o tenei i Akarana ki
Turanga nei ka paea ki uta — ko te whakaaro
o tenei ko te rere ki Ranana. Kua poauau te
pakeha.





 I te waiho tonu o tetahi wahine i tana ta-
maiti e wha nga tau ki roto i te taiapa heihei
kua ako taua tamaiti ki nga mahi a te mana
kua whakamanu haere. Takaro ai ratou ko
nga manu, rakuraku ai i te oneone ki ona ri-
ngaringa ki ona waewae, takaokeoke ai,
kohikohi ai i te otaota, tangi manu ai, whaka-
tataha haere ai, penei me te heihei toa, ngooki
ai tana haere, ka whai haere i nga manu;

kahore ona potae ona hu, he pakarukaru nga
kakahu. I hamenetia te whaea o tenei tama-
iti, he kotiro ka 20 ano nga tau, mo tana mau
kino i tana tamaiti. I mea taua wahine, e
kore e taea e ia te tiaki tana tamaiti, 6.20
marama i mahi ai ia kaore ano kia utua ia e
tona rangatira.

E tu ana te hui o te Kotahitanga o Te
Aute ki Manutuke a tera tau, hei nga ra
whakamutunga pea o Hanuere. Kua tukua
te powhiri a nga rangatira o Turanga nei ki a
Te Wiremu kia haere mai ratou ko ana tama-
riki.

KIA PONO TE KORERO.

I NGA korero whakatoi a Eruera te Kahu
mo te Hahi, i panuitia e Te Puke ki Hiku'
rangi, i mea ia i whakarerea e tetahi minita
pakeha tana mahi i Putiki, Whanganui, haere
ana ki Te Waipounamu, he whainga ki te utu
nui. He aha ra te nawe a tenei minita ki a
Te Kahu i puta ke ai ki reira taunu ai? E
tino mohio ana ranei a Te Kahu ki te pono o
tana whakapae? Kei te mohio matou: ki
tetahi minita i noho ki Putiki engari kei Te
Waipounamu inaianei. Kua mohio noa atu
matou ki te take i mutu ai tana noho ki
Putiki, he take ano, ehara i ta Te Kahu e
whakapae nei. He tangata aroha tenei ki te
Maori, a i a ia o noho mai nei i tera motu kei
te karakia tonu ia i nga Maori o reira» ko tona
hiahia ia ko te hoki mai ki tenei motu. Otira
mehemea he nui ake no te utu i haere ai ki
tera motu, ko wai a Te Kahu i mea ai ia
mana e whakahe; e hoatu oranga ranei a Te
Kahu ki taua minita ratou ko tana whanau
nui, mehemea i noho tonu ki Patiki? Mehe-
mea he he tera, nono anake tona he, ehara i te
Hahi, i whakatoi ai a Te Kahu ki te Hahi
katoa. Kanui te rere he noa iho o nga kupu
a Te Kahu o te wa i whakapono ai ai ki te
" poropiti" ki a Wereta.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ∀†䬀漀 琀攀 䤀渀漀椀Ⰰ 吀甀栀椀琀甀栀椀Ⰰ 刀漀渀最漀瀀愀椀Ⰰ 漀 琀攀 刀愀琀愀瀀甀 ㈀㔀 ഀ洀漀 琀攀渀攀椀 刀愀琀愀瀀甀⸀ഀഀ 䬀漀 琀攀 䤀渀漀椀 漀 琀攀渀攀椀 爀愀 洀漀 洀甀爀椀 椀栀漀 漀 琀攀 䤀渀漀椀 漀 椀愀 爀愀Ⰰ ഀ漀 椀愀 爀愀Ⰰ 琀愀攀 渀漀愀 欀椀 琀攀 愀栀椀愀栀椀 椀 洀甀愀 漀 琀攀 刀愀 圀栀愀渀愀甀琀愀渀最愀⸀ഀഀ 䠀攀椀 琀攀渀攀椀 爀愀Ⰰ 琀攀琀愀栀椀 爀愀 爀愀渀攀椀 漀 琀攀渀攀椀 眀椀欀椀 ⠀ 栀愀甀渀最愀 ഀ琀攀 刀愀琀愀瀀甀⤀ 琀攀 欀愀爀愀欀椀愀 椀渀漀椀 洀漀 琀攀 䠀漀爀愀 椀 琀攀 刀漀渀最漀瀀愀椀⸀ഀഀ䤀 洀攀愀 琀攀琀愀栀椀 洀攀洀愀 漀 琀攀 圀栀愀爀攀 漀 刀甀渀最愀 栀攀 ഀ琀椀渀漀 瀀愀椀 愀琀甀 渀最愀 洀愀漀爀椀 漀 吀漀渀最愀Ⰰ 椀 渀最愀 䴀愀漀爀椀 ഀ漀 一椀甀 吀椀爀攀渀椀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀椀 椀愀 愀 琀攀琀愀栀椀 洀攀洀愀 栀攀 ഀ欀椀渀漀 渀最愀 洀愀漀爀椀 漀 吀漀渀最愀Ⰰ 栀攀 椀眀椀 渀最愀欀愀甀眀栀愀ⴀഀ欀愀栀漀瀀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 唀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 䔀爀甀攀爀愀 琀攀 䬀甀爀愀Ⰰ 吀愀洀愀爀愀渀最椀 䬀椀渀最椀Ⰰ 䴀椀挀栀愀攀氀 琀攀 䄀琀椀栀椀欀漀椀愀 ഀ䠀攀渀愀爀攀 琀攀 䴀愀椀爀攀Ⰰ 䘀愀琀栀攀爀 䈀爀甀渀椀渀最Ⰰ 䄀瀀攀爀攀栀愀洀愀 刀攀渀愀琀愀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀