Te Pipiwharauroa,

he Kupu Whakamarama.

NAMA 66.

GISBORNE.

AKUHATA 1903.

HE KUPU KI TE IWI MAORI.

Whakakitenga hi, 2.
(He kauwhau na Te Tiatene ki Te Arai.)

I TUHITUHIA enei kupu e Hoani ki te
hahi o Harariha. I te wa o Hoani, he
taone nui, he taone whai taonga a Harariha.
He tino nui nga tangata o te hahi o Harariha.,
engari kei te pehea ranei te taone inaianei;'
Kua ngaro te kororia he pa iti inaianei he pa
poke, he iwi rawa-kore, a kahore he hani
Karaitiana He aha te take i ngaro ai tenei
pa me tenei iwi? Kahore ratou i whakaro-
ngo ki te kupu a te Atua.

1 tenei pukapuka a Hoani i mea te Atua ki
a ratou " kahore ahau i kite i au mahi kia
tino rite ki te aroaro o te Atua. Na ki te
kore koe e mataara, ka tae atu ahau ki a koe
ano he tahae; e kore hoki koe e matau ki te
haora e tae atu ai ahau ki a koe." Kahore
o ratou ripeneta, kahore ratou i mataara, no
reira i te pahuretanga o nga tau e ono rau ka
pa he mate ki. Harariha rite ana ki ta te
Atua kupu. I whakaekenga te taone e te
taua nui no te rawhiti, a whakamotititia ana.
Kihai rawa i hanga i muri mai.

He whakatupato a Harariha ki nga hahi
katoa i ia wahi i ia wahi. He kupu ki a tatou
te kupu a te Atua ki te hahi o Harariha, "kia
mataara, whakaukia nga mea e toa nei ka,
tata nei te mate..';' Ko tenei te kupu a te Atua
ki te Hahi Maori i tenei ra. He mea nga-
wari te whakamoe i te hinengaro, i te ngakau.
E whakatupato ana te Karaipiture i a tatou
kei mangere o tatou wairua. E mea ana te
Atua ki a tatou " kia mataara, kia inoi, kia
whawhai, kia kaha, kia mahi." E mea ana
ia a Hatana ' hei aha.' ' kati,' 'e noho,' 'kaua e
maharahara, ' kia ngawari,' heoi, ' kia mataa-
ra whahaukia nga mea e toe nei ka tata nei te
mate.'





Na te aha a Hatana i tukua ai kia whaka-
wai i te tangata? Ko te whakahoki a Hemi
ki tenei patai, ko tenei, " kiia iho, e aku teina,
he mea hari nui ina taea koutou ki nga wha-
kamatautauranga maha: e matau aua hoki
koutou, ko te whakamatautauranga o to kou-
tou whakapono hei mahi i te manawanui."
Kia mahara ano hoki tatou ki tetahi atu, mea,
ara kua whakaaetia e te Atua he kahu mo ta-
tou ki te tu ki a Hatana, ia mea ana te Atua
ki a tatou " kahore ano kia pono ki a koutou
tetahi whakamatautauranga e rere ke ana i to
te tangata: a e pono ana te Atua, e kore nei
e taku kia nui ake i to koutou kaha te whaka-
matautauranga mo koutou; a ki te whakaau-
tautahua koutou ka meatia e ia he putanga
ake mo koutou."

E tino matau ana te Atua ki te kaha, ki te
ngoikore ranei o te tangata, a ahakoa i etahi
wa he kana rawa nga whakamatautauranga,
e mea ana ia " E kore ahau e whakarere i a
koe, e kore ano hoki e mawehe atu i a koa."
Na, ka maia tatou ki te ki ake ' kei toku taha
te Ariki, e kore ahau e mataku ki ta te tanga-
ta e mea ai ki a au.' I nga wa katoa o te
whakamatautauranga kia mahara tatou ki te
kupu a te Atua ' kia mataara.' ia ahei ana
rewera te whakaahua ke i a ia kia rite ki te
anahera o te maramatanga, na reira ' kia ma-
taara,' e ngoki ana te hara ki roto ki te nga-
kau e rite ana ki te nakahi, na reira ' Kia
mataara.' Te mea tika, ahakoa he mea iti i
rite ki te kapua nohinohi i nga ra o Iraia, kei
te kapu o te ringa tangata te rite otira hei te
tupunga ka ri te kite pouritanga o te rangi i te
kapua, i te hau, no reira ' kia mataara.' i a
tatou mahi e wareware ana pea tatou ki a te
Karaiti, no reira ' kia mataara.' 1 u tatau
pouritanga e 
reira ' kia mataara." Ko tenei he ukanga ma
nga tangata katoa. E matea ana tenei mea

TE PIPIWHARAUROA,

No. 65.

e te tamaiti i te kura; e matea ana e te hakui
e te koroheke. Kia mahara nga tangata ka-
toa ki enei kupu. I te kuare o nga
akonga tokotoru i Kehemane no te mea kihai i
pupuri i te kupu a te Ariki kia mataara me te
inoi, kei uru ki te whakamatautauranga. He
tokomaha nga tangata e taka ki te hara ki te
kahore ratou e mataara. E mea ana hoki te
rarangi "whakaukia nga mea e toe nei ka
tata nei te mate." Me whakau nga mea pai
katoa, ki te kahore ka mate. Ko tenei to
kupu ki te iwi Maori i tenei ra? Kei te
whakangaro haere enei mea i roto i te Hahi
Maori ka tata te mate. Me whakau enei
mea. Kei hea te whakapono ora o koutou
matua? Na te aha i tupu ai te mahi tohu-
nga? Na te aha i tupu ai te karakia Momo-
na, te karakia Ringatu? I hea enei mea i nga
ra tuatahi o te Rongo Pai? Kei whea to
hiahia tawhito ki te whakapono? " Kia
mataara; whakaukia nga mea e toe nei ka
tata nei te mate." Ae ra, whakaukia enei
mea, a ka tupu ano te whakapono, ka whaka-
kahangia ano hoki te Hahi Maori a ka mana-
akitia ano e te Atua te Iwi Maori, kia tupu
ai hei iwi kaha, hei iwi rangatira, hei iwi
tapu.



HUI KI KUINI WIKITORIA KURA.

KO tenei hui i karangatia ai hei whaka-
marama i te ahua o nga mahi ma ta
kura kotiro maori kua tu nei ki Akarana, i
ingoatia nei ko Kuini Wikitoria hei whaka-
maharatanga ki to tatou Kuini aroha, pai,
kua kore nei inaianei. No te 4 karaka o te
ahiahi o te Rahoroi te tahi o Akuhata i tu ai
tenei hui. I huia ki roto ki te whare kura o
nga kotiro. I tae a Rore Ranawhare ki taua
hui. I reira nga tangata o te Komiti whaka-
haere o te kura. I mua atu o nga korero ka
waiatatia e nga kotiro o te kura te waiata mo
te Kingi "Me tohu o te Atua, to matou Kingi
pai." I waiatatia maoritia e ratou. Nui atu
te whakamihi o te pakeha. Ko nga kupa tua-
tahi na Pihopa Nerikena o Akarana. I mea
ia i hingaia tenei kura hei whakaako i nga
tamariki wahine maori ki nga mahi -a-ringa,
apiti atu ki nga mahi ma te hinengaro. 1 te
inia nei hoki kua huaina te kura ko Kuini
Wikitoria, kia kaua e whakaarohia ko te ora
anake mo etahi o nga hapu o te iwi maori
engari ko te ora mo te iwi maori katoa. Kua
whiriwhiria ano hoki e te Komiti whakahaere





o te kura tetahi atu Komiti hei whakarite i
nga mea hei akonga ma nga hinengaro o nga
tamariki. Ko te karaihe whakamutunga o to
kura ko te ono. I mea ano a Pihopa Nerikena
a ona wa e haere mai nei me hanga e te Komiti
whakahaere o te kura he ture pumau mo te
whakahaere o te kura i ona wawahanga katoa.
I mea ano ia ko te wahine i ingoatia ai tenei
kura i rite he koka no te iwi pakeha, waihoki
ko tenei kura i hangaia ai i ingoatia ai hoki ki
a ia hei koka mo te iwi maori. Hei whaka-
ngote i a ratou ki te wai-u o te matauranga, o
te whakapono, e whiwhi ai ratou ki te pai, ki
te oranga tonutanga i tera ao. E piki ai te
iwi maori ma te whakapono me te mohio o
nga wahine, tane ki nga matauranga o te
pakeha. Ki tona whakaaro hoki ko nga
tamariki e kitea ana e nga mahita ka nui to
mohio me tuku ki Hukarere ina pahi i te ono
ki a tutuki pai ai ta ratou kura. I puta ano
ana korero kia whakaaro ratou ki te mea
karahipi ma nga tamariki. Ko te moni mo te
karahipi me wehewehe haere ki nga taone o te
motu ki a 20 hei kohi ma te taone kotahi.
I whakaatu ano hoki ia kua takoto te moni a
Reri Noki (Lady Knox) hei karahipi ma nga
tamariki mo te tau kotahi. Ko te wahine
tenei nana i timata tenei whakaaro. Ko nga
kupu whakamutunga a te pihopa mo Wikitoria
kura, " ki te kore e rite enei mea kua whaka-
puakina nei e ia i a ratou ko te hui kaore kau
he pai o te huanga i te kura ko Kuini Wiki-
toria."

I muri i a Pihopa Nerikena ka tu ko tona
hoa wahine. I puta ana kupu ki a ratou
whakawahine ano. I mea ia ki a kaha ratou
nga wahine ki te ako i o ratou tuahine maori
hei painga mo ratou ina hoki ki o ratou kainga.
Ko a ratou e whakaako ai ki nga kotiro hei
haringa hei koanga ngakau ki aua kotiro a nga
ra e heke iho nei hei painga ano hoki ki to
ratou iwi.

Na te Kawana nga kupu whakamutunga.
Ko ana korero i whai i runga i a Pihopa
Nerikena. I tino kaha ia ki te tautoko i te
whakaaro whakarite karahipi ma nga tamariki
I mea ia no te motu katoa te kura kaati ki
tona whakaaro tera te motu e hihiko ki te
kohi moni hei mea karahipi ma nga kotiro
maori o Wikitoria.

No. 66.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

MIHINARE.

KI te whakaaro ko Emiro Orohana te
tangata tuatahi kua tae ki te tua-

whenua a o te tonga o Amerika. E kiia ana ia ko
te Riwingitana o te tonga o Amerika.' Ka
rua tekau ona tau e noho ana i tenei whenua,
a kua taea katoatoa hoki e ia nga wahi o taua
whenua te haere. Ko ana korero enei mo
taua whenua.

Ko nga whenua o te tuawhenua o te tonga
o Amerika ka nui te momona, engari ko nga
ngahere piri tonu te rakau. Ko te nuinga o
taua whenua ki tona whakaaro i ngaromia e te
wai i mua. Ko nga iwi e noho aua i reira he
Mangumangu, E wha tekau ma tahi nga tu
ahua napu Mangumangu kei reira. He Inia

wherowhero (Red Indians) ano hoki kei reira.
Ko tetahi o enei hapu Mangumangu e karanga-
tia ana ko nga Hirimo, hie hapu tenei e tino
wehingia ana. Ko to ratou ahua i rite ki te
kuri mohoao, kaore e mau kakahu, kaore hoki
e mohio ki te whakaaro. Ko a ratou patu he
pere, paitiniria ai nga mata. Ko te mea tino
whakamiharo rawa ko to ratou kore kaore
e kaha ki te titiro hangai mai ki te tangata.

Ko nga kai arahi o Orohana i ona haerenga
i waenganui i enei iwi tae Inia. He maha ona
honeatanga i te mate i nga ringaringa o enei
iwi. Ko enei iwi kaore ano kia kite i te pu,

ka rongo ana i te tangi a te pu ka mataku, ka
uma. i nga kainga katoa o enei iwi e tae ana
a Orohana nui atu te wehi o nga tamariki i a
ia. Ka kite mai i a ia ka oma, he tauhou ki
te kite i te kanohi pakeha.

Kei tahi wahanga o te whenua nei te wahi o
te inia-rapa ara he mea horoi tuhituhi pene
rakau, mangumangu ranei. Wehi atu nga Inia
KI te haere ki taua whenua i konei ka
whakaterea a Orohana e ona kai arahi, kotahi
ano i whai kaha ki te haere hei hoa mona.

I wehi ai nga Inia i tenei whenua, he korero
purakau na o ratou tipuna, "Ko nga Inia-rapa
ko nga Inia e tae ana ki iaua whenua, patua
ai, ka paeratia ki ro kohua, Inia rapa tonu atu."

I whakaponohia e ratou tenei tito a o ratou
tipuna, na reira ka wehi ki te haere ki tera

wananga o taua whenua.

Kite whakaaro a Orohana hei tino whenua
a Amerika ki te tonga a nga tau maha e tu
mai nei ma nohoia enei whenua e nga iwi
pakeha.  Ki te ki a Orohana e nui ana taua
whenua hei nohoanga mo nga tangata e
35-000, 000 i waho atu o nga tangata-wnenua.





TE AO TOHUNGA.

AHAKOA tini te 'apotoro' kaore i te iti
te matemate o te tangata i nga rohe o
te tohunga — he tamariki, te tokomaha ki te
matemate. Ahea ano te tangata kite ai i te
horihori o nga mahi tohunga, ka tahuri ki te
ata tiaki i a ratou tamariki? No nga kainga
mahi tohunga tonu te tokomaha o nga tupa-
paku.

No te mutunga o te hui tohunga ki Pakirikiri
ka haere etahi o nga rangatira o Heretaunga
ki te rohe o Ngatiporou hapai ai i te tohunga.
I kiia enei rangatira e nga rangatira o Ngati-
porou ko te ' Ope Rererangi.' I rongo matou
i whakatenetia enei tangata e Wi Pokiha. I
mea a Wi Pokiha i te mutunga o ta raua
tangi ki te tupapaku i Waipiro ko tetahi tonu
tera o nga tupapaku a ta raua tohunga e whai
haere nei. I miharo hoki a Wi Pokiha mo te
haere noa o enei rangatira nunui i tenei mahi
tamariki. Kaore i rikarika te kupapatanga
o nga rangatira o nga iwi ki raro i nga wae-
wae o Wereta. E ki ana ko Wereta, ' Naku
hoki i aha.'

I tu a Paratene Ngata raua ko Mohi Turei
ki te whakahe i te mahi a Wereta — i tauto-
tohe Karaipiture a Mohi Turei raua ko te
' poropiti,' kati kaore i tu tamariki raua ko te
matauranga poriro i te pakeke, otira e ki ana
nga pononga a Wereta ko to ratou tohunga i
tu. Mehemea he tino mohio to ratou tohunga
he aha te take i tohutohu ai ratou i a Wereta
i nga wa e korero ana ia, i titiro rarangi ai
mana? E mea ana ko te Pukapuka, " Kei
mea ake koutou he mohio koutou.'' Ko nga
tangata whakamanamana atu mo to ratou
matauranga ko nga tangata kaore nei he
matauranga.

Kei te haere te karere a tetahi tohunga no
Tuhoe, kei te whakaatu haere i nga mahi a
tona tohunga. E kiia ana whakapa ai ano
tenei i ona ringaringa ki nga turoro ka pani
atu ai i te ingoa whakapono. E ki ana ko Te
Hetana, "Let 'em all come." — " Tukua kia
haramai katoa." Ka pehea ra te mutunga o
tenei mahi? E pa ranei he aitua nui ki te
Iwi Maori? Ko te hunga e whai-whakaaro
ana kia tupato kia manawanui, ata titiro atu,
kaua hei rere atu te ringa ki te tautoko i runga
i te ngahau. " Kia potopoto ake nei hoki, a
ka kore noa iho te hunga kino: ae ra, ka ata
tirohia e koe tona wahi, a kore kau noa iho."

TE PIPIWHARAUROA.

No. 66.

HE KUPU WHAKAMAHARA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

I TE po i korero ai a Reweti Kohere raua
ko Te Wereta i Pakirikiri i puta te ko-
rero a tetahi tangata kia kaua nga Kai-aru ia
te Wereta e tango i te Pipiwharauroa. E
te iwi ata tirohia tenei korero hei muri kia
tino marama te ngakau katahi ka whakatutu-
ki ai i to hiahia. He aha te kino o te Pipi-
wharauroa kia koe i kore ai koe e awhina i
a ia. Na te tangata ana korero ka riri ke koe
ki te Pipi. Hoatu o korero whakahe mo te
tangata nana nga korero i taia ki roto o te
Pipi kaua hei korero kino mo te Pipi ehara
hoki ia ia ake ana korero nate tangata ke i
homai kia taia ki tona uma. I hiahiatia ano e
te Komiti kia kaua e taia nga korero e ahu
ana mo te tinana o te tangata kati nate penei
o te whakaaro kei mamae te ngakau o te Kai-
tuku mai i nga korero na reira ka taia kia
takoto atu ai te pakanga ki waenganui i te
Kaituhi raua kote tangata mona nga korero.
Kati no te rongonga i te korero a taua tanga-
ta ka penei te ngakau he mea pai me whai-
kupu hei whakamarama i tenei ahuatanga.
Kaua e waiho te riri o roto ia tatau ki te ta-
ngata hei riri hei whakamauahara ma tatau
kite Pipi kaore nei ana hanga kia tatau.
Pakangatia te pakanga i waenganui ia korua
kote tangata ki te marae ki waenganui ano ia
korua kaua hei pokake kite Pipi riri ai mea ai
kia kaua e awhinatia. Ehara i te mea he painga
kite Komiti e whakahaere nei i te Pipi e kimi
nei he korero engari he whakaaro ke ki nga
matapo ki te hunga noho ngaherehere kia
rongo ai ano i nga korero o era atu wahi. Ko
to taua tino matua ko to te Maori kote Aroha.
Kati ra kia aroha kite kapo kite matapo aro-
haria nga mohiti whakaatu ki ona konohi ata-
rau i nga korero o te ao. Kaua o tukua te
riri o te ngakau kia kake ki runga o te aroha
Tautohetia nga korero e whakaaro ana koe e he
ana mate ao e titiro te mea tika te mea he.
Awhinatia te kaipupuri i to taua reo kei
ngaro. Waiho pea ma nga whakatupuranga
kei te haramai e nanati to taua reo to te
Maori i muri ia taua kia haere rawa ake ai
taua haere marama atu o taua nei hinengaro
i te mea kaore taua nei i awhina i te hunga pata
i to taua reo. Tautokona nga mahi e ora roa
ai to taua reo, e mau ai te ahua Maori, te ahua
o taua tipuna i runga ia taua. Whakarerea
atu nga ririri o era nga ra. Whakaaro iho
he toto kotahi tatau he iwi kotahi he toenga,
he morehu nate mate. He kapunga kau no
te mano kua riro atu kite po. Kotahi ano to





taua reo. He iti noa iho a taua nupepa
Tautokona katoatoa kia tipu ai hei taonga hei
kitekitenga mo tatau ia ra ahakoa kei tawhiti
nga tinana; hei tanginga ma tatau ina mate
nga whanaunga i era atu wahi; hei akonga
ma tatau i nga whakaakoranga a nga mataura-
nga o te motu; hei kitenga mo tatau i nga
whenua o tawhiti, hei kitenga mo tatau i nga
matauranga o te Pakeha. Kati whakarerea
ake nga ngangaretanga o era nga ra. Ho-
houhia te rongo. Parea ake te mauahara ki
muri. Awhi natia a taua nupepa kia tipu ai
hei taonga ma taua ma o taua uri hoki i muri
ia taua' E rua a taua nupepa e awhina katoa
ana au ehara i te mea he matapo noku i hiahia
ai kite awhina engari he awhina kau kia tipu
ai hei taonga hei pupuri i te reo, hei mohiti
mo te konohi atarua mote matapo.

E nga hoa i nga wahi katoa ehara tenei i te
korero taikaha atu kia koutou engari he wha-
kamahara kau ake kia kaua e tukuna e tatau
ko to tatau riri ki te tangata kotahi hei takahi
i te taonga a o tatau matapo. Pakangatia te
riri kite hoa riri kaua ki te oneone o te puta-
karinga ara kite Pipiwharauroa. He oi kia
kaha te awhina i a tatau taonga i nga nupepa
Maori

Kia ora nga whanaunga i nga wahi katoa!
Kia ora! Kia ora!

Na to koutou whanaunga karanga maha.
Na HENARE RAUMOA.



PITOPITO KORERO.

I puta he waipuke nui ki Tiiwhiu i Haina.
He maha nga whare me nga piriti i riro i te
wai. E 700 nga tangata i mate; E 2, 000 kei
te noho kore kai.

I etahi wahine tokotoru e kaukau ana ka ka-
hanina e te ia o te wai ki te moana, tona to-
kotoru mate katoa.

Ko tetahi wahine i Kotarara e wha ana ta-
mariki i te whanautanga kotahi.

Ko nga moni katoa a Ha Tamati Riritana
kua pau i te whakamatauranga ki a riro mai
i a ia te kapu o Amerika mo te purei iaata
nuku atu i te ^"4001000.

Kei Kaha he taone kei Tipeto, ko nga ka-
kahu o nga tangata noa iho nei he ma, ko o
nga rangatira he whero, ko o nga hoia he ka-
ra kohai.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE POOPA.

NO te 20 o nga ra o Hurae nei ka mate
 te Popa, te upoko o te Hahi o Roma,
te Hahi Pikopo. E 93 ona tau, 25 nga tau
i tu ai ia hei Popa.

Kaore pea te nuinga o te Iwi Maori i te mohio
ki te ahua o tenei tangata. Ko te Popa te
upoko o te Hahi o Roma i te ao katoa, kei
runga ia i nga pihopa i nga akepihopa me nga
katinara; ki ta te Hahi o Roma ki ko te Popa
te riwhi o te Karaiti i tenei ao; ki ta ratou ki
ano ko Pita te pihopa tuatahi o Roma, ko nga
popa katoa e noho ana ki te torona o Pita.
Otira kaore a te Karaipiture whakaatu i tae a
Pita ki Roma, i tu ranei ia hei pihopa mo
Roma. Kaore ta te Popa kupu e he e ai te
ki a nga pikopo. Te pihopa tuatahi o Roma
i whai kia nui tona mana ki runga ake i o era
atu pihopa katoa, ko Tepene. I noho ia ki
Roma ki te pa i noho ai te kingi, i kite ia i
nga kawana katoa o nga wahi i raro i te mana
o Roma e tuku ana ki raro i te kingi o Roma,
na reira a Tipene ka mea he mea tika kia
pera te tikanga o te Hahi me te tikanga o te
kingitanga, ara me tuku era atu pihopa katoa
ki raro i a ia, he penei te pikinga o te mana o
te Popa, nana noa i whai kia tu ko ia hei
upoko mo te Hahi.

I nga wa o mua i whai te Popa kia uhi tona
mana ki nga whenua katoa ara kia nui ake ia
i nga kingi, kia rua ona mana ko te mana
tangata ko te mana wairua. I tu he ope hoia
mana, i haere hoki ia ki te whawhai. Ko
etahi popa i nui ke atu to ratou hiahia ki te
mana tangata i to ratou hiahia ki te mana
wairua. I nga wa o mua i tino kaha te popa
kia tuku ki raro i a ia te kingi o Ingarangi,
otira na te kaha tonu o nga kingi ka puta
ratou. Ko te mana o te Popa inaianei he
mana whakapono anake, kaore nga kingi i
whakaae kia tu ia hei rangatira mo ratou. I
mua ko te Popa tonu te kingi o Itari otira na
te kaha o te iwi ka whakawhaititia tona mana
ki te hahi. I etahi wa e rua nga popa i wha-
katuria, katahi ka anga ki te whawhai ki a
raua ano mo to raua mana. Ko te ingoa o
tenei popa i mate nei ko Reo xiii, he tangata
matau he tangata pai, engari i nga wa o mua
ko etahi o nga popa he tangata kohuru, he
porangi. No Reo xiii tetahi o nga whare
ataahua atu i te ao katoa (the Vatican), he
ope hoia ano tana hei tiaki i tona whare.  
Ka nui te kaha o te Hahi Pikopo inaianei ki
te inoi kia atawhaitia e te Atua te wairua o te
Popa.





Kaore rawa te Hahi o Ingarangi e pai ki te
Hahi o Roma, e whakahe ana hoki te Hahi o
Ingarangi ki te Hahi o Roma. He maha nga
whakaakonga tino he a te Hahi Pikopo. Ki
te ki a nga tangata kuare i puta mai te Hai i
o Ingarangi i roto i te Hahi Pikopo—he tito
tenei korero na nga tangata kuare. Ko Aku-
tini te tangata tuatahi o te Hahi o Roma i
haere ki Ingarangi, tae rawa atu ia kua u noa
atu ia te Rongo Pai ki Ingarangi, he hahi ano
ia to Ingarangi—ko ia nei te matua mai o to
Hahi o Ingarangi—he teka rawa atu te ki ko
te Hahi o Roma te matua o te Hahi o Inga-
rangi.

Kua tu ko Katinara Sato hei Popa, kua
huaina ia ko Piu X.



NGA MANU REO.

KI te komiti o te PIPIWHARAUROA. I kitea
ki roto ki te nama 64 wharangi 5 o te
Pipi o Hune nei tetahi manu no Amerika,
he Naitingikera, he manu tangi pai i te ao.
Otira he maha nga manu reo reka o te ao o ia
wahi o ia wahi. Ina hoki to Aotearoa nei
tona manu reka te reo ki te tangi he Horireri.
re. He manu reo reka ki te tangi, he manu
mohio, he homai whakaaro mo te tangata kia
oho nga whakaaro i te timatanga o te tau;

Hei waenganui o nga ra o Hune ka tangi
taua manu. Ka mea te tangata kua hoki te
ra he Raumati. I waenganui o nga ra o
Hurae ka tangi' ano taua manu katahi ka ata
rangona nga Kupu o taua tangi. Ahakoa 3
tini nuku atu hoki iho ranei marama katoa
nga kupu o tona tangi ki te whakarongo atu.

Koia tenei.

0 •hoo-a •ta-ki •ki •ri-i,
0-hoo-a •ta-ki-ki-ri-i,
Kai-a-te-ka-we-i-i,
Kai-a •te •ka-we •i-i,
0-hoo-ki-ri-ri-ra.

Kia whiti te ra kia kore he hau kia Puahuru
te rangi ka whakahua mai ia i nga kupu kua
tuhia ake nei katahi ka kiia e te tohunga "E,
"he tau pai he tau hawere he tau Rangatira
he tau tuku roa." Ka tukua nga kakano hue
mori ki te wai, i te ata ka horahora ia kia
ahua moroke ka kopakitia ki roto ki nga rau
kopakopa. Ka here a ki te pou Tokomanawa
o te whare ki te wahi mahana i te ahi kia ho-
horo ai te tipu ka tatari ki te eanga o te
marama a ka kitea kua ea te marama he
Tirea, he Oue, he Akoro. I te ata o te Hoa-

TE PIPIWHARAUROA,

No. 66

ta ka karikari nga whawharua e rua nga
mea i huaina he ingoa ko Marua-a-Nuku te-
tahi ko Maruaia-Rangi tetahi. Ko etahi o
nga whawharua kahore he ingoa i te tonga o
te ra i te ahiahi ka marama te titiro atu ki te
Hoata ka wetewetekia te Kopaki o nga Kaka-
no. Ka tangohia tetahi o nga kakano e te
runga Maui. Tetahi e te runga katau. Ka-
tahi ka tuhia atu nga kakano e rua e
mau ra i nga ringaringa ki te marama. Ka
whakahuatia nga kupu, e kiia ana he karakia.

Ki horo te marama,
Ruarua mai akuani,
Ruarua mai apopo.
Ka mate te hue nei,
Te hiora.

Ka onokia e te tohunga ki ana whawha-
rua. Ta te maui ki a Marua-a-Nuku. Ta te
Katau kia Maruaarangi. Ko etahi o nga
whawharua ka onokia noatia atu.

Ka tipu te hue ra ka pa Tangaroa ka Rauta-
ratia ka Putauwhinutia. Ka tu te Kawai,
ka mau te tohunga ki te Kaupeka Kokomu-
ka, Mapou ranei. Ka tae ki te hue ka puri-
tia te kawai. Ka whakahuatia te karakia.

Tu-tu-to-kai-nuku 

To-kai-Rangi,

Pu-te-hue.

Whanaunga-iho

Te-kai-a-te-kirikiri

Pohatu whaktatangihia, Penu.

Ka tukua te Kawai ki raro. Ka Karaputia
kite kaupeka kokomuka mapou ranei. Ka
toro te kawai o te hue, ka kotukutuku ka
ringa tahi ka nunui te hue, ka kite te tohunga
i a Kahukura e tawhana ana. Ka mohio ia
ka mate tona hue kite ua te awha ka rere ake
te puehu o te oneone ki runga ki te hue ka
kino, kaiahi ka kanga a Kahukura e te tohu-
nga.

Kaura mokai nei,

Te tipi whenua nei,

Te koke whenua nei,

Whano ko kite Paratetaitapu,

Tau te hue tau ki te putake

Tau te hue tau ki te matamata,

Hopi hopa hopakari hue.

E kiia ana he karakia tono tenei i a Kohu-
para kia haere ki runga ki te Koua o te Ha-
mati. Koia ra a Paratetaitapu ka kore e ua
ki runga o te hue. E kiia ana koia nei nga ku-
pu. i tapu ai te hue i kore ai e kakea nga kawai
u te tangata noa e te wahine hoki ma te tohu-
nga anake e haere a waenga o te hue. I te
mea ka nunui te hue ka ahua pakari hoki ka
whakaritea e te tohunga he tumau hei tahu
he umu te ingoa he 'Pure.' Ka ka te pure
ka tikina e te tohunga ngahue i nga whawharua





ra i a Maruanuku i a Maruaarangi. Ka
whakia mai e rua e toru e hia ranei nga hue
ka kawea ki te taha o te Pure ara o te umu.
Ka tikina te rakau he Paapa ka whaita kia a-
hua toihi ka poua iho ki te hue ka titoretorea
ka whakahuatia nga kupu o te Karakia.

E tangi ana hue

Ki tona matua,

Ka ripiripia ka toetoea

Ka haehaea ka kaparangi-tia

Ki taha o te umu,

E tangi ana hue.

Ka taana ka maoa. Ka wharikitia ki te
kiokio ki te mauku ka whakatakotoria ki
runga. Ka karangatia nga tangata hei kai
tokorua tokotoru tokohia ranei. No roto i
te whare whakamoetau. Ka timata te tohu-
nga ki te whakahua i nga kupu nei.

Huhu kai. Huhu kai. Huhu taku Ariki,

O ringa rarahu ake ki tahaki. Koia te makoti te makota.

Oringa rarahu ake ki te whanga

Koia te mokorara-a-rara

Ake te peke o Naha Kainga.

Ka mutu te kai i te pure katahi ka noa te
hue. Ka kitea te hue e putu ana i waenga te
Ika Roa, a Hine Kotukurangi, a Hine Pumata,
a Hine Ponotinoti, a te Karure. Ka whaka-
araarahia era hei Ipu, hei Poito, hei Taha wai,
hei Huahua manu. Ka kite te tangata i te
nui o te Hue. Katahi ka pepehatia. "A ma-
hi a te tangata i rere i te po o te Hoata putu
ana tera,"' me te "Tahoata." Ki te mea ka
whanakotia e te tangata ka pepehatia ano ina
mau taua tangata i whanako ra.

<<E •he •he, I whea koe i te tangihanga o te
Horirerire. Kati i konei. Ka hokia ano te
reo o tenei manu o tenei pepeha. Ko
te reo reka ra tenei o tenei manu mehemea i
penei nga kupu o tona tangi.

Te-nge •nge-nge •i •aku-turi,
Te-nge-nge-nge-i •aku-turi,
Te-nge-nge-nge-i •aku-turi,
I •te-piki-tanga-nei,
I-te •piki •tanga-nei,
Ti-ro-ri •ro-ri-ro •ri.

Ki te penei tana tangi ka mohiotia he tau
kino he tau matao he tau kaiapo he tau toe-
ke. Katahi ka kawea e nga tohunga ki roto
ki te wharo whakamoetau whakahaere ai.

Ki te tu o te kohanga o taua manu i te Rau-
mati ka hori ake ra. Na tirohia hoki ki te
ahua o te patanga o nga whetu me te ahua hoki
o nga kupu a taua manu. Ka mohiotia ano
nga po hei onokanga mo te hue me era kai.
Heoi ra kotahi tonu te pepeha ko tera kua
whakahuatia ra. Mo te whanako mo te
mangere ka pepehatia ano.

"I whea koe i te tangihanga o te horirerire."

TIRIKAMU."

HEI te kitenga pea te tangata i tenei
kupu, e miharo he aha ranei tona tika-
nga— " Tirikamu." Ko te tino tikanga o te
kupu nei, Tilikum no te reo o te Iwi kiri-
wherowhero o Amerika ki te Tonga, tona
whakamaoritanga ko te 'hoa'; ko te ingoa
tenei o te waka o tetahi pakeha i tae mai ki
Niu Tireni nei, e taiawhio ana ia i te ao katoa
i runga i tona waka — no te unga ki Poneke i
kite ai au.

Ko te timatanga o tenei whakaaro he peti
na etahi pakeha o Amerika, neke atu i te
^"1000 te peti. I te mea kua takoto te moni
ka kimihia he waka, kitea ana ko te waka
whawhai o tetahi Inia kiriwhero, kua 40 nga
tau o taua waka, i te mea kua rangimarie kua
takoto noa iho kua meinga hei waka hi-ika.
Te kitenga a Kapene J. C. Voss,, kua mohio
ia ko tenei waka hei taiawhiotanga mana i te
ao. Kotahi tonu te rakau i taraia ai tenei
waka, e 32 putu te roa o te takere, e 6 putu te
whanui, e 3 putu te hohonu, e 2 ki te 3 inihi
te matotoru. E toru nga rewa, i toru rawa ai
kia pakupaku ai nga heera. Ki te nui te hau
kaore e whakaititia te heera engari ka tukua
ki raro; noho tonu ai te tangata i te kei ka
kukume i te taura tuku. Ko te taumaha e 25
hanarete-weeti. Ko te tauihu o te waka he
upoko kuri.

Moana-nui-a-kiwa.

Ko te tangata nana te peti ko N. K. Luxton
engari ko Kapene Voss i tonoa e ia hei whaka-
tutuki i tana whakaaro. No Mei 22, 1901 ka
rere mai a te Tirikamu i Vancouver Kanata,
ka whakawhiti i te Moana-nui-a-kiwa, tokorua
nga tangata i runga ko Voss raua ko Luxton.

He tuatahi tonu tenei no Luxton ki te rere
i te moana, heoi nui atu tona mate. He maha
nga ra i poipoia haeretia, ai raua i te moana i
te nui o te hau o te marangai; i te mate o te
hoa ka riri ko Kapene Voss anake. I mea ia;

' E rua tekau haora i noho tonu ai au i te kei
o taku waka, te nukunuku te aha, maku katoa
au, e pokia tonutia ana au e te ngaru, ko aku
kakahu kua taretare noa iho." I u raua ki
tetahi kainga Inia. No te 6 rawa o Hurae ka
whakawhiti raua i te Moana-nui-a-kiwa. I
kite raua i tetahi tohora e patua ana e te ika
ihu-kani, ka tata te mate ka 'rere ki runga,
tata tonu to raua waka ka tahuri i te taunga
ki te moana. I te nui rawa o te hau ka tukua
to raua punga maanu, hei whakatika i te ihu
o te waka ki te hau, e 24 haora i maanu noa
iho ai raua i puhia ai e te hau i pokia ai e te
ngaru.





Nga Moutere o te Moana.

No te 2 o Hepetema ka kitea e raua he
moutere Io Penryhn—i kiia he motu kai-
tangata. No to raua unga atu he kaipuke ia
i reira e tu ana, ka manaakitia raua e nga
Maori, na ratou i horoi i peita to raua waka, i
homai hoki he kai ma raua, he kokonaiti. Kei
runga i tenei motu nga repera e noho ana, kei
konei hoki tetahi wahine pakeha e noho ana i
te taha o tana tamaiti repera. E 58 o raua ra
i rere mai ai i Kanata ka u ki Penryhn. I te
21 o Hepetema ka u raua he motu ke ano, ko
Humphreys. I manaakitia raua e te kingi,
e 50 raua ra i noho ai ki konei, i whangaia ai,
i haka ai nga maori ki a raua. I tono ano te
kingi kia marama, a Kapene Voss ki tana
tamahine. Kaore raua i roa ki Apia, Hamoa,
ka rere ki Whiti. Tata tonu to raua waka ka
pakaru; i a Kapene Voss e moe ana, ka eke
ki runga akau, engari na te ngaru i hiki tau
rawa atu i tetahi taha, ka punga hoki i reira.
No Oketopa 19 ka u a te Tirikamu ki Suva,
Whiti, hei reira ka mahue a Kapene Voss i a
Luxton, ka hoki tera ki te kainga, ka eke mai
he maori he hoa mona, ko L. Begent te ingoa.

No Oketopa 21 ka matara mai a te Tirikamu
i Whiti, no te 28 ka taka a Begent ki te wai
ngaro tonu atu, no tana haerenga ki te ihu ki
te tahu i te rama ka taka, riro atu hoki i roto
i tana pakete te kapehu. Ka mate ra tana
hoa ka rere ko Kapene Voss anake ki Poiha-
kena; kaore ana kapehu. Ka hiahia moe ia ka
panga i te punga maanu ki te moana, ka moe
ia, hei te po ko nga whetu hei arahi i a ia hei
te ao ko te ra. I te putanga o te marangai
nui ka whati te rewa o mua, otira no te 10 o
Nowema ka tae a te Tirikamu ki Poihakena,
ka eke hoki ki te 10, 000 maero te roa o te
haerenga mai i Amerika.

Ahitereiria ki Niu Tireni.

He roa te wa i noho ai a te Tirikamu ki
Niu Tauti Weera, ki te whakamatakitaki i
iaua waka, hei whakarawe hereni mana, he
tikanga hoki i whakaritea mana ano e rapu he
oranga mona. No Pepuere 16, 1922 ka rere
ia ki Merepana, ka eke mai he hoa mona ko
Hamutana te ingoa, no te 11 o Maehe ka tae
ia ki Merepana. I manaakitia a Kapene Voss
i konei, i whakamatakitakitia hoki tana waka.
No te haringa ki tetahi whare ka pakaru te
waka, a tamanakia ana e ia te tangata hari, e
^200 te utunga ki a ia. I utaina a te Tirikamu
ki te tereina ka haria ki nga taone nunui o
Wikitoria. No Nowema 23, 1902 ka rere atu
i Merepana ki Atareta no te 28 ka tae. E

TE PIPIWHARAUROA,

No. 66

rima ona wiki i noho ai i konei. No Hanuere
8, 1903 ka rere ki Tahimania ko O'Kanara
tona hoa. E 5, 000 nga tangata i haere mai ki
te waapu ki te poroporoaki ki a te Tirikamu.
No Hanuere 13 ka puta he hau nui, ka taka a
0'Kanara ki te moana, a tata tonu ka mate.
I te takoto a Kapene Voss ka rongo ia i te
takanga o tona hoa; i piki ki te rewa taka ana,
ka pa te mahunga. I herea e Voss he taura
ki tana hope, ka rere ki te moana ki te whaka-
ora i tana hoa. No Hanuere 21, 1903 ka u ki
Hopata, te taone nui o Tahimania. No Pepu-
ere 9 ka rere mai ki Murihiku, Niu Tireni.
I tae a te Tirikamu ki nga taone nunui katoa
o Niu Tireni. Na te tereina i mau mai i
Poneke ki Pamutana, ki Whanganui, ki Tara-
naki, ka whakawhiti ki Whakatu, i reira ki
Nepia, na te nui o te marangai i kore ai e
peka mai ki Turanga nei, kei Akarana inaianei.
Hei Akarana ka rere ki Awherika ma te raki
o Ahitereiria, i Awherika ki Amerika, ka taia-
whio ia i te ao katoa, kia tae ki Amerika ka
whakawhiti ki Ingarangi. Hei te taenga ki
Ingarangi panui ai i te roanga o nga korero.

Ko te hoa o Kapene Voss inaianei he tangata
no te kaipuke i haere nei ki te pito o te ao.
Ko te Tirikamu te kaipuke paku atu kei te
whai kia huri ia i te ao katoa. He tauwhainga
te timatanga o tenei whakaaro. He take
whakamanamana na te Marikena te huringa i
te ao o Kapene Slocum i runga i tana kaipuke
i a te Spray otira mea ana nga Kanata ka
taea e ratou te huri te ao i runga waka. Ko
te moni nui ma tenei tangata ko te utu o tana
waka a te mutunga o tana haere; otira he nui
te moni e puta mai ana ki a ia i runga i ana
whaikorero, i runga hoki i te haere mai o te
tangata kia kite i a te Tirikamu. I taku uinga
ki a Kapene Voss ka pehea ia mehemea ki te
pangia e te mate, kaore he tangata hei whaka-
tere i te waka, ko tana whakahoki mai ki a au,
" Kaore e tika te heramana kia pangia e te
mate."—R.T.M.K.

TE MANGERE.

Ma te rewera e whakawhiwhi ki te mahi

Ihi. nga ringaringa mangere" — he wha-
katauki na te pakeha. Ara ki te kore te
tangata e mahi tera ia e mahi tutu.

 Ma mahi te kai,"—he whakatauki na te
Maori. Anei ano tetahi, " He toa taua he toa
pahekeheke, he toa mahi he toa mau tonu."

E mea ana etahi pakeha ki a ratou tamahine,
" Hei te tangata whai moni te marena," ko
ta te Maori ia ki tana tamahine, E moe i te
ringa raupa kia ora ai koe i te kai."





Na te nohoanga o Rawiri i te kainga no
tona korenga, e haere ki te whawhai i puremu
ai ia ki te wahine a Uria.

Mehemea e whakarongo ana te Maori ki te
tohutohu a Paora tera e piki nga mahi a te Iwi
Maori. ''' Ki te kore tetahi e pai ki te mahi,
kei kai ia."

Ko te whangai i te tangata mangere ehara
i te aroha, engari he maukino, he whakaako i
a ia ki te mangere tonu.

Ka mohio te tangata mangere ara te kohua
kai whai kinaki kei te kainga o mea, kia tata
ki te wa o te kai ka haere ki reira. Ara noa
te hui kei tetahi kainga, te tangihanga, te
huihui karakia ranei kei reira te tangata ma-
ngere.

He tika mo te tangata mangere tenei whaka-
tauki te "ngau ringa," "te mangere ngau
ringa." He pai te ngau i tona ringa ake, ko
te he he ngau i nga ringaringa o nga mea ahu-
whenua.

Ko nga iwi mangere katoa i te ao e kore e
hapa te heke. Kua puta te kupu a tetahi
pakeha e rua nga mea e patu nei i te Iwi
Maori: ko te moe whanaunga, ko te mangere.

Na te aha i tini ai i piki tonu ai te Haina-
mana? Na te kaha ki te mahi.

He korero na te pakeha mo tetahi kuri: ki
te hiahia ki te pahupahu ka oma rawa ki te
taha o te taiapa o te whare ranei whakawhiri-
naki ai, katahi ka timata tana pahupahu.

Kaore etahi tangata e tu noa me kuhu rawa
nga ringaringa ki nga pakete o te tarau, me
whakawhirinaki rawa ka tu ai.

Ki te tu ki te karakia kei roto tonu nga
ringaringa i nga pakete, hei te inoi kaore e
tuturi, ki te tuturi ka whakangawari rawa te
koropiko.

He moe tetahi kai reka ki te mangere — he
moe roa i te ata he moe i te awatea. Kei te
mahi tai o tangata kei te ngongoro ia a nehe
tane.

Kaore he tikanga ki a ia o nga tohutohu a
ta Karaipiture:—

" Kia pehea ake te roa o te takoto, e te
tangata mangere? a hea koe maranga ai i te
moe? " Kia iti ake nei te wahi e parangia ai,
kia iti ake nei te moe, kia iti ake te awhinga
o nga ringaringa."

" Te tangata e moe ana i te kotinga witi, he
tamaiti tera e hua ai te whakama."

He paruparu nga kakahu, te whare, me
nga tamariki a te tangata mangere. I kore
ai e horoi ehara i te mea he kore wai he kore
hopi ranei engari he kore hiahia.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

E mea ana te kai-kauwhau—
 Ma te mangere ka pirau ai te whare; ma
te ngoikore ano o nga ringa ka tuturu ai te

hare."

Ka kite te mangere i tetahi mea e takoto he
na kaore ia e whakatika engari ka waiho tonu
i kona takoto ai. Ka kite i te puruma e wha-
kapae ana i mua i a ia kaore e whakatu engari
ka whakawhiti ma runga. Ka tonoa te ma-
ngere ki te mahi ka whakawareware ka ki
ranei " taihoa," ae, na mangere tenei kupu a
"taihoa."

Hei te mangere haere mataku ana te takahi
kei pakaru te oneone, hei tana whakatika ki
runga auto ana, he maumau taima ki a ia te
haereere noa a te tangata ki te whakamaroro
i ona waewae.


NGATIAPA ME NGA MAHI TOHUNGA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EPA, tena koe me to Komiti, e whaka-
haere maina koutou i nga kupu e mau-
ria haerenga nei e ta tatou manu, ki nga wahi
katoa o Aotearoa, me Te Waipounamu, me
era atu motu o te moana; e pa kia ora koe
me to Komiti, ma te Atua koutou e whakakaha
ki te mahi i tana i pai ai, heoi te mihi. Tenei
e te hoa, he tino tangata tauhou ahau to hoa
pononga i roto i te Ariki, ka tuhi reta atu nei
ki a koe me to Komiti, hei uta atu ma koutou
ki runga ki nga pakau o TE PIPIWHARAUROA,
e whakakoromaki nei tana rere, ki tena marae,
ki tena marae, i runga i te rangimarie. Kia
ora a TE PIPIWHARAUROA.

Koia nei nga kupu hei uta atu ma koutou,
ki te mea ra e pai ana ki ta koutou titiro.

No te pepa o te marama o Hurae ka hori
ake nei, ka kitea iho e ahau i roto i TE PIPI,
Nama 65 te kupu i panuitia e taku hoa e
T.H.Teipu, me tetahi tangata atu kaore nei
i tuhi i tana ingoa ki raro i tana panui (1) e
mea ana a raua panui ko Eruera Te Kahu no
Ngatiapa ki Whangaehu, he Ringatu, (2) ko
Ngatiapa tetahi iwi i tae atu ki te hui tekateka
noa a Wi Pere raua ko tana tohunga ko te
Wereta i Pakirikiri, Tunanganui. Na whaka-
rongo mai e T. H. Teipu, me to hoa, i panui
nei korua i a Ngatiapa, kia tere ta korua unu
i enei kupu ki waho, kia mohio korua ko Te
Kahu no Ngawaiariki, kei Kauangaroa te kai-
nga nohoanga o tena iwi, he ringatu etahi, he
mihinare etahi, he pikopo etahi, kati ko ahau





me toku iwi me Ngatiapa katoa he mihinare,
timata mai i te awa o Whangaehu, ki te awa
o Turakina, tae mai ki te awa o Rangitikei, i
pouri ai ahau me toku iwi me he mea nei
korua e mea ana he ringatu tenei iwi a Ngati-
apa me tenei kupu hoki, i tae atu a Ngatiapa
ki te hui i Pakirikiri, kaore toku iwi a Ngatiapa
1 te ringatu, kaore hoki a Ngatiapa i tae atu
ki tena hui tekateka noa a Wi Pere raua ko
tana tohunga ko Wereta. He tamariki koia
matou ko toku iwi, ki te whai i nga mahi
tinihanga a te tangata, ehara ano hoki matou
i te iwi e pai ana ki nga mahi a nga tohunga
maori penei me Te Wereta, kotahi to matou
tohunga kei te rangi ko Ihu Karaiti, ko te tika,
koia ano hoki te Kai-whakamarie mo tatou
me te kai-whakaora i o tatou mamaetanga.
Na whakarongo mai e hoa ma kei te mohio
nga Pihopa me o ratou hoa minita ara te
Atirikona Wiremu o Te Aute ki tenei iwi kia
Ngatiapa he iwi e tino hapai ana i te whaka-
pono o Ihu Karaiti ki te taihauauru nei, e hoa
ma, e nga iwi, e nga hapu, e nga reo, e nga
rangatiratanga ki a u ki nga kupu a to tatou
tupuna a Paora, (1 Koroiti 15. 58)» "kia u
kei taea te whakakorikori, kia hira te mahi ki
te Atua i nga wa katoa e matau ana hoki
koutou ehara i te maumau noa ta koutou
mauiuitanga i roto i te Ariki; kei whakapohe-
ketia tatou e nga hoa, ka heke nei ki te kino
nga tikanga pai, Oho ake ki te tika kia u ki
runga ki te whakapono." I penei ai te ahua
o aku kupu he pohehe no enei tangata ki te
panui noa i toku ingoa i a Ngatiapa ki runga
ki nga mahi tohunga maori koia ra ka whaka-
hau atu nei ki a korua kia tere te unu atu i a
korua kupu ki waho, ehara a Ngatiapa i te
ringatu engari a te Kahu he ringatu, kati kei
Kauangaroa te kainga o te ringatu, ko Nga-
waiariki te iwi. Kaore a Ngatiapa i tae atu
ki te hui i Pakirikiri, engari a te Kahu me he
mea i penei ta korua panui e kore ahau e whai
kupu. E hoa ma, e nga kai panui he tohunga
tonu toku kei waenganui i ahau me toku iwi
me Ngatiapa katoa e tu ana, ko Rev. Temuera
Tokoaitua, e whakapuaki nei i te ora mo te
tinana raua ko te wairua. Heoi ra nga kupu.

Na to korua hoa pono i roto i te Ariki,
na RATANA NGAHINA me Ngatiapa katoa.

[ E tino whakapai ana matou ki nga kapu a Ratana
Ngahina, e pouri ana hoki mo te he o te kupu a ta matou
tangata, i mea nei ia i tae mai a Ngatiapa ki Pakirikiri,
he pohehe no Ngatiapa a Te Kahu. Ka unuhia taua
kupu, e te hoa, a ma matou hoki e unu te kupu a Teipu.
Kia ora koe e koro me tena o taua iwi. - He tamariki
i kuare ai no Ngatiapa a Te Kahu, te whakaaro ko
koa ke te whakatinanatanga o Ngatiapa, ehara hoki tou
ingoa i te ingoa iti e ngaro ai. Kia ora i roto i te ata-
whai o te Ariki.—ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA,

No. 66

HE TAMARIKI!

[He kupu whakahawea na te tangata, ara, na te
kaumatua, te ki, He tamariki, kaua e whakaarohia ana
kupu ana mahi ranei—waiho atu i kona. He whaka-
tauki hoki na taua na te Maori, " He tamariki wawahi
taha." E tamariki ana ano a Wiremu Piti ka tu hei
mema mo te Paremete o Ingarangi, e 21 ano pea ona
tau, na konei ka whakahaweatia e te Pirimia e Korahi
Warapooro, mo te putanga o nga kupu whakahe a
Wiremu Piti mona i marama hoki ki te iwi nui he nui
atu nga mahi tahae a Warapooro i nga moni o te
Kawanatanga, i meinga e ia hei hoko pooti mo tona
taha. Ko te whakahoki a Piti tetahi o nga tino whai-
korero kua rangona ki roto i te Whare Paremete o
Ingarangi. Kahore i roa i muri mai ka tu ko Piti hei
Pirimia, ko ia hoki tetahi o nga tangata nunui o Inga-
rangi. Me ata titiro te whakamaoritanga o te korero
a Wiremu Piti e whai ake nei.]

E TA E kore ahau e kaupare e whaka-
korekore ranei i te hara whakarihariha
kua whakapaea nei ahau e tenei mema honore
i runga i te wairua kaha i te whakaaro pai,
ara te hara o te tamariki; heoi ano taku ko te
tumanako kia rite au ki tetahi o te hunga e
mutu nei o ratou he i nga ra o te tamarikitanga,
a kia kaua au e rite ki te hunga e kuare tonu
nei ahakoa taea te kaumatuatanga.

E Ta, e kore ahau e whiriwhiri mo te tika
mo te he ranei o te ki a te tangata he he te
tamariki; otira he mea tika kia whakahaweatia,
te kaumatua kua maumauria nei tona oranga
rea i tenei ao, kahore kau nei he painga i
kitea; engari i kitea ko te kino kua piki i te
mea kua heke te kaha o te tinana. Ko te
nanakia e tohe tonu nei ki te he ahakoa i
mamae ia i ona haranga tini o mua atu, i te
mea kua kaumatua nei ia ka nui rawa tona
ngakau pakeke me tona wairangi, he tangata
tenei e tika ana kia wehingia  kia whakahawea-
tia, a kia kaua e tukua ko tona mahunga hina
hei taupoki i a ia i te tawainga. Kia tino
kinongia ia, e Ta, te tangata Kua heke nei
tona pai i te mea kua piki ona tau, kua kaha
nei tona kino ahakoa kua iti haere ona whaka-
matautauranga; te tangata e whakataureka-
reka nei i a ia mo te moni kahore nei he painga
ki a ia, i whakamutua nei e ia ona ra ki nga
mahi tahae ki nga mahi turaki i tona whenua
ake.

A, e Ta, mo nga tangata i mamae nei i a
aku kupu, ki taku whakaaro, mei tinihanga
au e kore au e whakahengia e ratou: ko te
take i mamae ai ratou he tika no aku kupu,
he kaha noku ki te turaki i te hunga he, i
toku aroha ki toku whenua. E kore e taea e
au te noho me to matakitaki kau atu ki te
mahi tahae, engari ka puta toku uaua ki te
pei i te kaipahua, ahakoa he aha te mea e
whakapangia mai ki a au, kia toia e au te





tahae ki te marae o te ture ahakoa ko wai
ranei ona hoa mahi i te kino hei huna i a ia
hei tautoko ranei i ana hanga kino.

Kaore ano kia rereke te ahua o te tangata inaianei.
Ka tika ana nga korero a te tamariki mo te kaumatua
e mahi ana i te he hei whakapekatanga mana ka ki,
' He Tamariki! He he tamariki e taea ano te whaka-
tika, tena he he kaumatua e kore e taea no te mea kua
utonga ia ki te he, kua reka ki a ia, kua hemo tona
hinengaro kua aumangeotia ia heoi ano ma te kaha
anake o te Atua e taea ai te wewete ana mahi he. Kei
te nanakia tonu etahi kaumatua, ahakoa kua tau nga
henga kei raro, kua whakatatare ki te urupa kei te
pupuri tonu ia nga ringaringa ki te hara.



NA TE ETITA.

KUA tae mai te reta a Hapeta Hau ki a
matou, e whakaatu ana mai i te nui o
to ratou aroha, ki to ratou Minita ki a Rev.
Timoti Kirihi kua mate tata ake nei. I te
takiwa e ora ana a Rev. Timoti Kiriwi, e tino
kaha ana ia ki ta whakahaere i tana " Koaea
Himene." Koia enei ko nga ingoa o nga
mema o tana " Koea."



Ki ta matou whakaaro he tino mea pai tenei
te whakatu ' Koea' mo nga Pariha o nga
Minita Maori ta te mea ko etahi tangata ma
te reka tonu o te Himene katahi ano ka haere
ki te karakia, a ko etahi ma te pai o te kau-
whau. Ko tetahi wahi nui tonu tenei o te
karakia ara ko te Himene atu ki te Atua.

Ki te whakaaro ake ko Ngapuhi, ko Te
Rara wa me ta Aupouri nga iwi Maori pai atu
i Niu Tireni nei ki te Himene ko te take he
ako katoa no ratou i nga reo e wha.

KUA tae mai te reta a Paraone Hatarana e
whakaatu ana mai i te matenga o tetahi kau-
matua rangatira o Te Aupouri. Ko tona
ingoa ko Hohepa Wahangu. No te 1 o nga
ra o Hurae, 1903, i mate ai. He nui te
tangi a tona iwi ki a ia me nga mea ano hoki
e matau ana ki taua kaumatua, ko te Himene
o tona tanumangu ko «Mahue rawa tenei ao.'

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

TENA KOE! Tukua atu enei korero ki
 raro ki nga Parirau o ta tatou manu
ahakoa e kore e tika otira mau e titiro iho
•mehemea e ahei koia tena. Tioro tioro tioro
 te whitu tioro i te waru kia tae te tiorotanga
i te katoa e whai ana tenei ki te
raumati kua tata rangona tona reo ki
runga i te pua o te Rakau tioro ai. Heoi ra
Tenei kei te ruku tipene ki roto i te mangu-
mangu kei te tuhi atu i te whakarahanga o te
kohatu o Wiki Te Pirihi i a Aperira 22, 1903.
He tangata nui ano no nga Puhi i tona mate-
nga i a Nowema, 1902. He nui nga iwi i tae
ki tona matenga i te aranga nei o te kohatu
ka nuku atu te nui o nga iwi ara i timata mai
i te Aupouri, Te Rarawa, Ngapuhi, Ngati-
whatua, me Waikato hoki ko te tino mea ia
ko te ahua o tenei mea o te Raku he rakau
taua kohatu ko te teitei II putu ko te whanui
3 putu ko te tamaha 800 rau. Ka matakitaki
te kanohi tauhou ki tenei ahua kohatu he maori
te tangata nana i mahi na konei ka tino
hiahia kia kite e aha hoki te maori kaati ko te
mea whakamiharo ko te hou o te tangata ki
te whare kai e tae ana ki te 89 i te tomonga
kotahi e rima tomonga i tera kapau kaati i
ata whiriwhiria nga tangata hei hura i taua
kohatu. He mea ata tuku ki roto i te whare
oti ana he mea tango haere no roto i aua iwi
ara Te Aupouri, Te Rarawa, Ngapuhi, Ngati-
whatua, ko Waikato kihai i whakaae kia uru
ia ki taua Hurahanga. He nui ano nga
Pakeha Rangatira i tae kia kite. Ko etahi o
nga pakeha i riri ki nga tamariki a taua kau-
matua i te kore whakamahara ki a ratou ko te
hiahia katoa ia o te pakeha kia kite i taua ko-
hatu kaati ko tenei te tahi hui pai ki tenei
kainga ki Takahiwai kei te Puaha o Wha-
ngarei.

Ko tahi te minita maori i tae ki taua hui,
ko Hare Maihi, ko etahi he minita momona ko
te karakia i nga ata e riro ana i te momona i
nga ahiahi e riro ana i a matou. He nui nga
nga mahi ngahau. He pai katoa ara he
whakatutu reihi Tamari me te Purei hoki o te
Peene.

Hoi ra, kia ora!

Ma te Ariki nana nei tatou i homai maana
koutou e tiaki. Na to hoa aroha,

na MATIU H. HOUTAEWA.



HE KORERO IKA.

I TE whea tau ranei taku taenga ki te
Kohupatiki, Heretaunga, i kite ai au i
etahi tuna rata, he tuna whangai. Ko to
ratou roto i noho ai he wai patu, taiapatia ai
kei puta nga tuna ki waho. Ka tu te tangata
ki te taha o te wai ka whakaputaputa mai nga
mahunga o aua tuna, he mahara he kawe kai
atu ma ratou. E whangaia ana aua ika i nga
wa katoa, na reira nui atu to ratou tetere,
kunekune ana; ho etahi kua nunui rawa ko
etahi he tamariki tonu. Ka hiahia te rangatira
o aua tuna ki te kinaki ka tae mai ranei he
manuhiri kaingakau mana ka patu ia i tetahi
o ana mokai. Ko toku tuatahi tonu tenei ki
te kite i te tuna rata i te tuna whangai, ehara
i te pakeha i whakarata engari na te Maori
tonu.

Ki etahi iwi rapu ai te tuna, toitoi ai, patu
ai, matau ai, hinaki ai, wero ai ranei, otira kei
etahi wahi o Ngapuhi ruku ai. Ka mohiotia
te tauwhare nohoanga tuna ka ruku te tangata
me te matau ano ki te ringa, ko nga hoa i
runga ki te pupuri i te aho. Ka tae tangata
nei ki roto i te ana ka tirotiro haere mo nga
tuna, na ka kite ia e maana apa, ka ata kowai-
ria e ia ko te mea rahi, ka pou ai i te matau
ki roto, hei te ohonga o te tuna ka maaro te
aho ka mohio te hunga i runga kua mau he
ika, ka timata te kukume, ka hoki ake hoki te
toa i ruku ra. I etahi wa motu atu te aho, ka
tawhiwhi ranei ki te rakau, otira ka mau ana
he ika kaore i rikarika te whakahara.

Na, i rite rawa ki tenei te patu mango,
pioke, a nga maori o nga moutere o te moana
ara o etahi moutere e tata ana ki Rarotonga.
E mohiotia ana e nga maori nga wahi noho-
anga mango. Ka hangai te poti ki reira ka
heke nga toa, tokorua, tokotoru ranei, me nga
oka ano ki nga ringa. Hei te taenga ki raro
ka kite i nga mango e maanu ana katahi ka
timata te riri, ka poua nga oka ki te kopu o te
mango; ma te puta tonu o te toto ki runga ka
mohio nga tangata i te poti kei te riri i te take
o te moana. Ka puea ake nga tangata hei
muri ko te mango kua mate, ka paretetia ki
uta hei kai. Ehara enei korero i te mea hanga
noa, he tika katoa. E te tangata, e te tangata!
I tu noa koe hei rangatira mo nga mea katoa.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀Ⰰ 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀漀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 琀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀㨀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀　⼀ⴀ 䠀攀洀椀 䴀愀琀攀渀最愀Ⰰ 䴀爀猀⸀ 圀漀漀搀戀椀渀攀 䨀漀栀渀猀漀渀⸀ 㔀⼀ⴀ 䠀愀琀愀 ഀ倀愀愀欀愀Ⰰ 䜀⸀ 䄀⸀ 䠀愀渀猀愀椀搀Ⰰ 䜀攀漀⸀ 䌀漀砀Ⰰ 倀攀琀攀爀 䴀挀一攀椀氀Ⰰ 䴀椀猀猀 䬀攀氀氀礀 ഀ䬀⸀ 伀爀洀猀戀礀 匀攀渀爀⸀Ⰰ 圀椀爀攀洀甀 吀甀欀愀爀椀爀椀 ㌀⼀ⴀ 䠀椀爀愀 吀愀爀甀欀攀  ഀ䠀攀爀攀眀栀愀爀攀  䴀愀渀椀栀攀爀愀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀