TE -PIPIWHARAUROA,

No. 64.

kaua e marena i runga i te kore aroha, kei
hoha nga whakaaro ka mahue. Na nga pakeha
tenei putake i whakatakoto.

2. Kia kaha te whakatu karakia whaka-
oho i te whakapono ki ia wahi, ki ia wahi.

3. Ko tetahi mate o te Hahi Maori ko te
kore kaha o nga tangata ehara nei i te minita
ki te tautoko i te whaka pono, he waiho i te
mahi ki nga minita anake, no te mea ko te ora
o nga Hahi pakeha ko te tautoko o te iwi nui
i nga minita.

4. Ko te mahi takuta i nga wa Maori;

e hiahia ana etahi wahine pakeha nana. turoro
ki te noho ki nga kainga Maori. I tu a Pita
Paaka ki te tapae i a ia me tora matauranga
ki te Hahi Maori. Hei tenei Hanuere tu ai
ia hei takuta e puta ai ia i ana whakamatau-
tauranga katoa. Ko te hiahia o Pita ko te tu
ano hei takuta mo tona iwi mo Taranaki.

HE MATE MOE.

KUA puta tetahi mate tipua, mate rereke,
ki nga wahi o te tuawhenua o Awhe-
nga, ki U kanata me nga takutai o Wikitoria
Roto; no enei tau ano i timata ai taua mate,
he mate tino kino rawa, ki te pangia te tangata
e kore rawa e ora.' E tata ana ki te hawhe o
nga maori o ora whenua kua pangia, a kei
waenganui i te 20, 000 me te 30, 000 nga maori
kua mate inaianei, engari ra kei te horapa
tonu taua mate, kei te piki haere tonu. Kanui
te pouri o nga kawanatanga o era whenua kei
ngaro rawa nga maori, ka kore he tangata.
Ko nga maori anake e pangia ana, kaore nga
pakeha.  Ki te pa mai taua mate ki te tangata
rereke tona ahua, kaore e tau ki raro, ka
haurangi te ahua, ka maha nga ra ka timata
te mate moe, ka mate moe tonu, ka mate moe
tonu, nawai ra ka takoto ki raro moe ai, a
hemo noa iho; e kore rawa e taea e te tangata
te whakaoho, te whakahoki mai ranei. Ki te
hohoro te mate ka mate i te marama kotahi,
ki te roa ka mate i nga marama e ono. Inaianei
e tata ana ki te hawhe o te iwi kei te mate
moe, a kei e hemohemo tonu i nga ra katoa.
Kua tae nga takuta matau ki reira ki te titiro
i te ahua me te take o tenei mate. I ki tetahi
takuta pa ai ki te roro o te tangata, na reira i
mate moe ai. Kei te kaha nga takuta ki te
kimi i te rongoa mo tenei mate kino.





PITOPITO KORERO.

HE mea whakamiharo rawa te korenga o
tenei hanga o te whatitiri me te uira i
te pito Hauauru o te Ao.

I PA tetahi raruraru ki waenganui i nga
Maori o Ohinemuri. Na Tera te Teina te
whakapae na Haora Tareranui i makutu tana
whanaunga a Hiriwa Moananui. I puta te
kupu a te Taira ki te mate a te Moananui ka
puhia e ia a Haora. I te komititanga ka
unuhia e te Teira tana kupu pupuhi, engari ka
ki tonu ia na Haora tonu a te Moananui i
makutu, heoi me tuku ma te tohunga maori e
whakatau tana totohe, ko Haora ia i mea me
tuku ano ma te ture e titiro, kaati kaore ano
kia whakataha.

I TAE mai tetahi minita nui o Ingarangi ki
Turanga nei ko tona hoa i haere ma Taranaki,
ko ta raua haere he whakahau i te Hahi kia
kaha te tautoko i te Komiti tuku i te Paipera ki
te ao katoa. Ka tata te eke ki te 100 nga tau
o tenei Komiti i tu ai. Na tenei Komiti i ta
te Paipera ki te reo Maori ki era atu reo hoki
e 369- I ki taua tangata na te Paipera i mau
tonu ai te Whakapono ki te ao. He rereke te
Paipera i era atu pukapuka katoa, ki te taia
era atu pukapuka he reo ke ka kino, ka ngaro
te kaha, otira ko te Paipera he rite tonu. Ko
te timitanga o tenei Komiti he kitenga no tetahi
minita i tetahi kotiro iti, ko Mary Jones tona
ingoa, e haere ana ki tetahi taone ki te rapu
Paipera mana, kaore hoki e nui te Paipera i
era ra, kaore hoki e taea te hoko i te nui rawa
o te utu, otira inaianei na te Komiti ka tino
ngawari te utu. E taea te Kawenata Hou te
hoko mo te pene kotahi.

No TE 24 o Mei ka whakapangia a Rev.
Eru te Awarua e Pihopa Nerikena hei piriti
ki Akarana; no te 31 ko Tuahangata Pereiha e
Pihopa Wiremu ki Manutuke hei rikona. E
tu ana a Pereiha hei minita mo Rotorua.

PA ana te wehi ki Niu Tireni katoa i te
putanga o te mate koroputaputa, na tetahi
tima i rere mai i Inia i mau mai, na te Grac-
chus. I kitea rawatanga mai ki Riritana, no
te matenga o tetahi o nga mete. I nehua taua
tangata ki te moana. Kua pangia ano tetahi
o nga Inihua. Kua hereheretia taua tima me
nga tangata o runga, ko nga taonga kua rekea
ki te moana, kua tahuna ki te ahi.

TE PIPIWHARAUROA,

No. 64.

kino. Mehemea e ngau tuara ana tetahi ki
tetahi mehemea e kawekawe korero ana, e rite
ana tenei ki te rongoa whakamate o te nakahi,
kia inoi tatou me Rawiri, Tiakina toku ma-
ngai, e Ihowa.

4. E rite ana te arero ki te ahi. He
kapura ano hoki te arero. He iti te timatanga
o te ahi, engari nui rawa te kino mehemea e
kore e tupatoria. Ko te riri nui e tupu ana ki
te aritarita, a ko te mutunga he kohuru. Ko
tenei te kopura e tupu tonu ana nawai ra kua
pau te aroha.

5' Ko te mutunga: kia mahara ki tenei,
ki te i ia kina e te Atua te arero, e kore e rite ki
te hoiho kahore nei he paraire, e kore e rite ki
te hoari koi, e kore e rite ki te kapura, engari
ka rite ki te puna wai hei whakahauhau i te
wairua mauiui. I te mea i tiakina e te Atua
nga ngutu o Pita i roto i te whare o Kaiapa,
kahore ia i whakakahore i a Ihu. Ki te mea
e inoi ana tatau ki te Atua a e tono pono tonu
ana kia tiaki i o tatou ngutu, e kore e puta ake
i te mangai te kupu poke, te korero teka, te
korero aroha kore ranei, engari ka whakamana
ta Paora kupu, " Hei runga i te aroha noa ta
tatou korero i nga wa katoa, he mea kinaki ki
te tote, kia matau ai koutou ki te tikanga mo
te whakahoki kupu atu ki tenei tangata ki
tenei tangata."

Kia mahara ki nga kupu a Horomona, "He
tokomaha e whangaia ana e nga ngutu o te
tangata tika." Mo tenei kia inoi tonu tatou
me Rawiri, Tiakina toku mangai, e Ihowa,
tiakina te tatau o oku ngutu"



TE RAUKAHIKATEA.

NO te 2 o tenei marama ka whakatuwhe-
ratia te whare karakia o Te Raukahi-
katea e te Pihopa o Waiapu. He tokomaha
nga kaumatua o Turanga nei i tae mai ki te
whakatau i te powhiri a nga tamariki o te
Kareti. Te moni i kohia e ^'32, i whakaari^
e Akarana Ngata $10. Kaore i nui te tanga-
ta otira a te torutoru i tae mai he nui te kohi.
Ko Peni te ua rawa to Heretaunga i tae mai.
I runga i te whai korero a Te Tiatene, kai-
whakaako o te Kareti, i mea ia e rua nga take
i kaha ai tona whakaaro kia hanga he whare-
karakia mo te Kareti: Tuatahi, hea mea tika
kia timata atu te whakaako i nga minita i ro-
to i te whare-karakia, tuarua, he mea tika
hoki kia whakaturia ki te Kareti na Te Wire-
mu Renata nei i timata, he whakamaharata-




nga ki a ia. I whanau a Te Wiremu ki roto
i te Maori a e mate ki roto i te Maori. I pu-
ta tana tono ki nga minita katoa o te Hahi o
Ingarangi o te taha pakeha kia whakaaro mai
ki tana inoi. Hui katoa te moni i puta mai
e 320 Kia 50 hei te toe atu ka oti pai.
Na te pakeha anake te nuinga o tenei moni he
iti nei ta te Maori. No te wa ano e tono ana
te Hahi Maori ki te pakeha, e tono ana hoki
te Komiti o te Kura Kotiro i Akarana, ka re-
re tana tono, a, ahakoa he taumaha katoa enei
tono nui atu te aroha o te iwi pakeha. I mo-
hio hoki ia e hiahia ana te Iwi Maori ki te
awhina ano i a ia. I tu mai a Rutene te Ara-
hi, a Peka Kerekere, a Tame Arapata me
Akarana Ngata ki te whakahoki mai i nga ko-
kero a Te Tiatene. I mea a Akarana Ngata
me karanga he hui nui mo te kawanga o te
whare hei whakaoti hei whakapai hoki i nga
wahi he o te kareti. I tautoko te huihuinga
i tenei whakaaro a i mea a Te Tiatene me
ata whakaaro marie. Ki te tu he hui, a ki te
nui hoki te moni me hoatu tetahi wahi mo te
Kura Kotiro i Akarana. I puta nga kupu
whakamihi a Apirana Ngata mo Wikitoria
kareti, e kiia ana he whare pai atu. Kanui te
whakamihi o te tangata ki te whare-karakia o
Te Rau, kei a ia anake tona hanga. E 41
putu te roa, 16 te whanui. Ko nga toetoe o
te tuanui he pereki papa. Ko te tepara tetahi
mea pai atu o tenei whare, kaore he tepara
hei rite ko te wahi hei korerotanga pukapu-
ka e whakairo ana e te Maori. Engari ko
te ha nga o tenei whare i whakaritea mo te
kareti ehara i te mea mo te whare karakia
pariha. E whakamihi ana matou mo te kaha
o Te Tiatene ki te hanga i tona whare, nana
anake i tono nga moni. Ina kua tu te whare
mo nga iwi katoa.



KEI te kainga o te Wiwi tetahi wahine i
moe i tetahi moe tino roa. Ko Makere Poe-
nawera tona ingoa. Ka rua tekau ona tau e
moe ana kaore te oho kaore te aha. Ko te
timatanga o tona moe he whiti ara he ohorere
no tona matakutanga. I ora roa ai, i tae mai
ai ki tenei wa e ora ana he mea whangai ki
nga kai papai mama ki te huri e te puku
ngoikore. No te Wenerei nei te 27 o nga ra
o Mei i oho ake ai i tana moe wairangi engari
torutoru nei nga haora i ora ai ka hemo i te
ngoikore o te roa o tona takotoranga. He nui
te whakamihi mo te manawanui o nga kai
whangai i tenei wahine i te wa e moe ana ia.

No. 64.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

WHAKATUWHERATANGA O TE KURA
KOTIRO.

NO te Paraire te 22 o nga o Mei ka wha-
katuwheratia te Kura Kotiro Maori o
Kuini Wikitoria ki Panera, Akarana, i reira
nga Pihopa katoa o Niu Tireni, me te nui o te
Pakeha rangatira. I te taenga mai o te Ka-
waka raua ko tana hoa wahine ka waiatatia e
nga tamariki o Tipene te waiata mo te Kingi.
I muri mai ka waiatatia te himene, " Te Take
o te Hahi." Na te Pihopa o Otepoti te inoi
pakeha na te Pihopa o Waiapu te inoi
Maori. Ko nga kupu tautahi ua te tumu-
aki o te kura na J H. Upton. I mea
ia ko te timatanga o tenei kura na Atiri
kona Tatari, ko te moni tuatahi 1400.
muri mai ka tangohia te whakahaere e Atiri-
kona Wiremu me Mihi Kiki o Te Aute, na
ratou e 2800. No te hokohoko ki Akarana,
ko Miss Gillies nei te kaiwhakahaere e ^850,
kai katoa te moni e £5050' E ^"2800 te utu
(o te hanganga i te kura, ko te toenga kei te
Peeke e ^"2250, ko te hua o tenei moni i te
tau 101,, na te kura o Tipene ^'50, hui katoa
^, 151, heoi ano te moni hei oranga mo te kura
i i tau ia tau ^'151- E marama ana e kore e
ora, heoi ano e ora ai ma te aroha o te iwi
pakeha o te iwi Maori.

Whaikorero a te Kawana.

Ka mutu te korero a te tumuaki ka mea ia ki
te Kawana kia whakatuwheratanga te kura. I
mea te Kawana:—

E hari ana au ki te whakaatu ki a koutou
i tenei ra mo te wa tuatahi, no tenei ra
ano i karangatia ai e au a Mahuta Potatau
te Wherowhero (ara a Kingi Mahuta, uri o
Potatau raua ko Tawhiao, i mohiotia nei he
kingi Maori) ki te Whare o Runga o te Pare-
mete o Niu Tireni, kua meinga ano hoki ia
hei mema mo te Kawanatanga o tenei koroni
(umere). He maha nga tau i tu tonu ai a
Waikato i waho heoi he ra nui tenei mo te
Iwi Maori, kua whakaae nei a Mahuta ki te
mana o Kingi Eruera, e piki a Waikato inaia
anei. E tino nui ana hoki toku hari moku i
tae mai nei ki te whakatuwheratanga o te
Kura Kotiro Maori. I puta nga kupu a te
tumuaki mo taku kitenga i te kura o Tipene.
He tika tana kupu mo te nui o taku whaka-
mihi mo Tipene. I oku taenga katatanga
mai ki Akarana e haere ana ahau kia kite i
tenei kura. Tino nui atu toku whakaaro mo
tenei kura, e tino whakamihi ana hoki au mo
te pai o te whakahaere (Hiai hia!) E hari
ana hoki au no te mea e pera ano te whaka-




haere o tenei kura e whakatuwhera nei e
tatou. (Umere). Ki taku whakaaro i he te
iwi o tenei koroni i te whakaarahanga he kura
mo nga tamariki taone i tuatahi—i timata ke
mai ratou i muri. Ko te tikanga ia ko nga
katiro i tuatahi. (Hia! hia!) Ma nga kotiro,
a to ratou marenatanga, e pai ai nga whare
me nga kainga, e piki ai te Iwi Maori ma te
pai o nga whaea. Otira e tautoko ana au i
nga taha e rua. Ki te ata whakaakona te
Iwi Maori e puta mai he painga ki tenei
whenua katoa. Kei te mea pea etahi o koutou
he iwi moho ao te Maori. Ka 50 ano pea ka 60
ranei nga tau o te unga mai o taua o te pake-
ha ki tenei motu, otira kua mano noa atu
nga t.au o piki ai taua a taea noatia mai tenei
a -ua o taua i tenei ra. I nga wa o mua i
rite tonu to taua ahua ki to te Iwi Maori inai-
anei. E tika ana kia nui to taua whakahihi
mo to taua iwi maori. Ko te iwi maori pai
atu tonu kei raro i te maru o Ingarangi
(umere), e whakamanamana ana hoki au i
toku turanga hei kawana mo tenei iwi. (Hia!
Hia!) E nui ana toku hari ki te whakatu-
whera i tenei kura, me te inoi ano kia tau-
taia e ta te Atua manaakitanga.

WHAI-KORERO A PIHOPA NERIKENA
I muri i te Kawana ka tu a Pihopa Nerike
ra ki te korero i whakamihi ia mo te wha-
kaaro kotahi o te Hahi o Niu Tireni ki te
tautoko i tenei whakaaro. I puta nga kupu
a Pihopa Nerikena mo Pihopa Herewini, i
mea ia ko tetahi tonu o nga pukapuka tuatahi
ki a ia i te mea kua whakaritea ia hei pihopa
mo Akarana, na Mata Herewini, ka 95 ona
tau inaianei I kite rawa ia i a Mata Here-
wini, kanui te ora. Tomo atu ana ia ki te
whare ko te patai tuatahi tonu a Mata Here-
wini ki a ia, " Ka pehea nga Maori?" Ano
te reo o tona hoa ko te reo tonu o Pihopa
Herewini e korero mai ana ki a ia, na reira
he nui tona hari i te taenga mai ki te whaka-
tuwheratanga o te kura. Kua tu ia i te taha
o te urupa o Pihopa Herewini, kua tu hoki ia
i te taha o te kohatu whakamaharatanga ki a
ia i te whare karakia i Ritiwhiira, Ingarangi.
He mea tenei kia mohio te Iwi Maori ara ko
te whakapakoko o Pihopa Herewini ko tona
matenga e takoto ana ki runga ki te kahu
maori—he tohu no tona aroha nui ki te Iwi
Maori. I te mutunga o ana kupu ka inoi te
Pihopa kia tukua iho e te Atua tana manaa-
kitanga kia ranea ki te kura.

I muri i te Pihopa ka korero ko Perere
Peneti. I whakawhetai ia ki te iwi pakeha
mo te tautokotanga i te kura, mo to ratou
aroha. I mea ia no te Pihopatanga o Waiapu

TE PIPIWHARAUROA,

No. 64.

^'1106; o Poneke ^"858; o Otepoti 410; o
Whakatu ^"223; o Otautahi 1 90; o Akara-
na ^"1550; no te hokohoko ^850.

Na Rev. Canon Makimare i whakaara te
motini whakamihi ki te Kawana, na H. E.
Morton raua ko Akarana Ngata i tautoko. I
mea a Akarana Ngata e kore e rite ana kupu
ki a te Kawana, ara e kore ia e mea he ra nui
tenei mo te Maori, engari ki tana whakaaro he
ra kino. No tenei ra i numia ai te whaka-
mutunga o te mana Maori i riro ai i te pakeha
anake te mana — kua ngaro te Maoritanga
inaianei kua henumi ki roto ki te pakeha;.
apopo te Maori ka takahia e te pakeha ki ra-
ro. Ko nga kino ko nga mate o te pakeha
kei te patu i te Maori;, kei te aru ke te
Maori i nga tikanga he a te pakeha, ka ma-
hue nga tikanga pai. I tino pouri ia: mo te
Iwi Maori.

E 20 nga kotiro kei te kura inaianei; ko
Mrs Williams te kai-whakahaere, ko Miss
Greensill M.A., te kaiwhakaako. Kei te
hiahia te Hekeretari o te kura ki etahi
kotiro tokorima kua puta i te turanga
tuawha o nga kura o te kainga engari
ki te hiahia ki te haere ki Akarana me tono
ki te Kawanatanga kia haere ai i runga i te
mana o te Kawanatanga kia riro ai hoki ma
te Kawanatanga e utu. Mehemea kua puta
etahi kotiro i te turanga tuawha whakaaturia
ki te kaiwhakaako o to ratou kura. Kua
whakairi ki te kura he whakaahua o Atiri-
kona Tatari, te kaumatua nana i timata te
korero mo te whakatu i tenei kura. E te iwi
i te mea ka tu nei te kura mo a tatou tamari-
ki i te pakeha kia kaha tatou ki te whangai,
e kore e ora i te ^150 i te tau.

Kua tae ki te Hekeretari 10 na Taare
Wherehi, Turanganui, i kohi; 10/ na Maku-
are Taurere, o Te Rau;  



TE HURINGA O MAHUTA.

I WHAKARITEA i te hui ki Waahi me
tutaki ano a Te Hetana raua ko Mahuta-.
ki te Whare Kawana i. Akarana, heoi! te
Paraire te 22 o Mei ka tae a Mahuta ki Aka-
rana me te iwi 150, ara no Waikato, no Hau-
raki, no Ngatimaniapoto, no Ngatihaua,, no
Ngatiraukawa, no Te Arawa. O te taha ki te
Kawanatanga ko Rore Ranapare, Kawana, ko
Te Hetana, Pirimia, ko Huoro-Hoane, ko
Takana, ko Timi Kara. 





Na te Pirimia nga kupu tuatahi; he whaka-
mihi nana mo te whakaaro o Mahuta ki te
whakakotahi ki te Kawanatanga, he whakaaro
nui te whakaaro o Mahuta, e kore e ngaro
tona mana engari e puta mai te pai ki te Iwi
Maori i runga i tenei whakaaro. " He ra tenei
no te whakakotahitanga he ra no te aroha."

Whaikorero a Mahuta.

I mea a Mahuta: E whakamihi ana ahau
ki enei rangatira katoa, e whakamihi aha hoki
au mo nga kupu a te Pirimia. Me tino wha-
kaatu e au inaianei i whakaae au kia whaka-
ritea nga raruraru i waenganui i. te iwi maori
me te iwi pakeha. E whakanui ana ahau ki
te Pirimia mo tona kaha ki te whakaoti i tenei
mea. He ra tino hui tenei. Ko te ra tenei
hei whakataunga i nga he katoa. E whaka-
ritea te ture i tenei ra, e matau ana hoki au
ki te kupu a te Pirimia e mea nei ko te ra
tenei e whakamutua ai nga raruraru i waenga-
nui i te Maori i te pakeha me te Kawanatanga
I tukua e te iwi ma maua ko te Pirimia e
whakariterite nga raruraru; E puta pea he
pai he kino ranei otira e tika ana te kupu a te
Pirimia ki te puta he kino no te Maori ano te
he. Ki taku whakaaro ko tenei te tino ra e

tino whakaetia ai nga raruraru i waenganui i
a tatou.

I mea te Pirimia ki nga iwi e tau ana i te
marae ko ratou nga pono o tenei marenatanga,
heoi ko te tangata e whakakore ana me whaka-
atu, " ki te kahore, kei kiki ia amua ake nei."
I nga ra kua pahure ake he kumekume tonu
te mahi, kume ke noa atu ana tena kume noa
mai ana tenei, me te wheke tonu o te Iwi Maori
ki te po. Inaianei kua kotahi tonu te kukume,
o nga tangata kaha tokorua o nga iwi kaha e
rua, e kukume katoa ana mo te pai.

I whai kupu ano a Timi Kara i whakahau
ki te iwi. kia rite te hoe i te mea kua kotahi
nei te waka. I tu ano a Mahuta, i mea ki te
iwi kia hapai i te ture, kia kaua e mataku i te
ture i te Kaunihera. I tautoko a Taingakawa
i nga kupu a. Mahuta. Ki te pai te ture e kore
ia e whaikupu otira ki te he e hamumu tona
reo. I mea te Pirimia kahore he take e wehi
ai a Waikato, kua tuakana kua teina raua ko
Mahuta, e pai hoki nga mahi a te Kawana-
tanga. I karanga ia kia tu a Henare Kaihau
ki te. korero i te mea nona te kaha i oti ai tenei
take nui. I mea a Kaihau e puta mai he oranga
mo te tangata mo te whenua, otira ko tona
hiahia kia marama nga painga i mua atu o te

whakaaetanga o Mahuta kia ura ki te Kawana-
tanga.

No. 64.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

I te whakahoki a te Pirimia i mea ia ko
tana i korero ai e oti, he kupu rangatira tana
e kore e taka. Kua puta tana kupu e whaka-
riteritea nga rohe o te Kaunihera o Waikato.
I uru ai a Mahuta ki te Kawanatanga hei hoa
awhina. E hari te Kawanatanga o Ingarangi,
me Kingi Eruera ki te rongo kua uru a Mahuta
ki te Kawanatanga. Kanu i hoki te hari o te
Kawana.

I mea a Hone Omapi kua whakaae a Nga-
timaniapoto ki te Kaunihera, ahakoa kaore
ratou i tae ki te hui i Waahi.

I te karangatanga a te Pirimia kia tomo a
Mahuta ki te whare kia oatitia ia hei mema
mo te Kawanatanga, ka humuhumu te reo o
te tangata, ka tu a Ngatimaniapoto ki runga
ka timata ria e Patu Patu te waiata, he poro-
poroaki ki a Mahuta, ka whakarere nei i tona
mana, i tona iwi ka huri ki te pakeha, "Haere
ra e waro ki Ingarangi ki Rehia atu." I te
urunga o Mahuta ki te whare ka oatitia e te
Kawana. I whai kupu ano te Kawana ki a
Mahuta, he whakamihi mo tenei ra nui, he
tumanako hoki nona kia nui te kaha o Mahuta
ki te rapu i te painga mo te iwi. I tono ano
te Pirimia i runga i te hiahia o Mahuta kia
kahititia tona ingoa ko, " Mahuta Tawhiao
Potatau te Wherowhero, e mohiotia nei ko
Mahuta, tamaiti a Tawhiao, mokopuna a
Potatau, i mohiotia i nga ra o mua ko nga
kingi Maori."



MAHUTA ME TE PIRIMIA.

I HAERE a te Hetana kia kite i a Mahuta
i tona kainga i Waahi ko Timi Kara me
etahi atu nga hoa o te Pirimia. Ka tau te
manuhiri ki raro ka tu a Mahuta ki te powhiri.
I mea a Mahuta ko tona hiahia kia noho pai
nga iwi e rua. I puta ano tana kupu mo te
whakatikatika i nga rohe o te Kaunihera
Whenua o Waikato: me whakaaro hoki te
Kawanatanga ki te whakawhiwhi i nga Maori
whenua-kore ki te whenua. 1 muri i a Mahuta
ka tu a Henare Kaihau raua ko Te Rawhiti
ki te tautoko i nga korero a Mahuta.

I te whakahoki a Te Hetana i puta ana
kupu mo te tukunga a Mahuta me tona iwi i
o ratou whenua ki te Kaunihera, no muri mai
ka tangohia ano ki waho. Me pehea e ahei ai
te Kawanatanga ki te awhina i a ratou ki te
penei ta ratou tikanga. Me tu mai te tangata
nana i tuhituhi te reta ki te Kawanatanga kia
unuhia aua whenua.





I whakamarama a Kaihau na te tokomaha
o te iwi i whakatau nga rohe, heoi kaua te
Kawanatanga e whakarongo ki te hunga toko-
iti. E tautoko ana ia i te Kaunihera. I tu
hoki a Te Rawhiti ki te whakaatu nana te
pukapuka ki te Kawanatanga, ehara i a Ma-
huta; ko tona hiahia inaianei ko te unu i
tana reta.

TE PIRIMIA: Kaati ra kua unuhia tenei
reta?

TE RAWHITI: Ae, kua unuhia.
TE PIRIMIA: Kaati ra i tikina mai.

I te tunga o Te Rawhiti ki te tiki i tana
pukapuka ka tangi te umere.

I mea te Pirimia kua marama inaianei te
tikanga mo te Kaunihera, ma raua ko Mahuta
e whakariterite. I mea te Pirimia e whaka-
whiwhitia te hunga whenua-kore, otira kaore he
whenua o te Kawanatanga. He whenua ano
i tukua ki te Hahi mo nga mahi kura mo nga
mahi karakia, otira kei te takoto mangere noa
iho te whenua, kaore he kura kaore he karakia.
Mo te taha ki te waipiro—ko te waipiro te
tino hoariri kino o te Maori, otira mehemea
ka kaha nga Maori ki te peehi i te waipiro i
Waikato ka tukua ina nga Maori e whaka-
, haere.

1 mea a Kaihau ki te tukua ma Mahuta e
whakahaere te peehi i te hoko waipiro i Wai-
kato, e kore e roa ka mutu. Ko te kupu a te
Pirimia, e kore e taea e nga pirihimana te
peehi te hoko tahae i te waipiro, otira ki te
kaha nga Maori ka tonoa e ia ki te Paremete
kia tukua taua mana ki a Mahuta.

1 te mutunga o te korero ka takoto te kai a
Mahuta ki te Pirimia me ona hoa.

I tae a Mahuta me tana iwi ki Akarana ki
te whakariterite i nga korero ki te Pirimia.
I whakaritea a Mahuta hei tangata mo te
Kawanatanga i whakaae hoki ia kia noho ia ki
te Whare o Runga o te Paremete o Niu Tireni.
I hapainga e Maniapoto taua waiata, he tangi
mo te whakaaetanga o Mahuta kia noho ia ki
te Paremete o Niu Tireni.

[Ki ta matou, whakaaro ki te tukua ki a
Mahuta te mana peehi i te hoko waipiro i
Waikato e kore e roa kua mutu. — ETITA.]

TERA tetahi manu kei Amerika ko tona ingoa
he Naitingikeera (Nightingale) Ko te motu
tangi pai  tenei i te ao ka rangona te re o
tenei manu e waiata ana kotahi maero te ma-
mao. Puara mai te aroha ina rangona tenei
manu e waiata ana.

TE PIPIWHARAUROA,

No. 64.

TE KORERO A MAHUTA.

NO te 23 o nga ra o Mei nei i tu ai tetahi
hui i waenganui i a Ngatimaniapoto
me era atu hapu o Waikato. I mea Timi
Kara raua ko Mahuta ko te mea tuatahi hei
mahinga ko te hoatu i nga whenua ki nga
Kaunihera Maori kia whakanonohia ki te
tangata. I meatia ano kia whakatuturia he
kura ako mahi •a-ringa hei ako i nga tamariki
Maori ki nga mahi Teera, Tuihu, Parakimete,
Kamura me era atu mahi •a-ringa a te pakeha;

kia uiuia koki he tikanga e whiwhi ai etahi
Maori kore whenua i te whenua i te mea ko o
ratou whenua kua murua ketia mo nga raru-
raru o nga wa kua mahue ake nei.

I korerotia ano kia whakatungia tetahi
Hohipera mo nga Maori a ko nga Takuta mo
taua Hohipera hei te Maori ano me ako, a, ko
nga moni mo taua Hohipera ma nga Maori
whai moni e whakaaro. I whaikorero ano a
Mahuta. Tino pai atu ona korero. I mea ia
kua tatu tona ngakau mo runga mo te ahua-
tanga o te whakaaro a te Kawanatanga, a, ka
mea ia ki tona iwi kia awhina i a ia i tona
tuunga hou kua whakawhiwhia nei ia, ara tora
tuunga hei Mema mo te Whare o Runga o te
Paremata o Niu Tireni. I mea ia ki tona iwi
kia hoatu o ratou whenua ki raro ki te Kauni-
hera, kia whakaae ki te whakaaro a te Kawana-
tanga kia tautoko hoki i te Ture me ona tikanga
katoa.

He maha nga waha ki o tena hapu o tena
hapu i tu ki te korero, a, kotahi ano te aronga
o a ratou korero he whakaae tonu ki nga mahi
katoa i oti i te hui me te whakaatu mai ano ko
nga raruraru kua kore, ko nga whakaaro he o
roto o te ngakau pohehe kua nehua kia ngaro,
a, ko nga whakaaro kino, ririri, mauahara kua
pangia atu kia haere ki te Ao o te Po ngaro
atu ai.

Ko te tangata iti rawa o tenei ao inaianei
kei Amerika. Ko tona tiketike 18 inihi, ko te
taumaha e 30 pauna weeti ara e 2 toene e 2
pauna. Ko nga tau o taua tangata e 36.

HE PANUI.

KEI a matou etahi Katikihama he akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu.

Ki te whakaatu mai tetahi minita ana e hiahia ana
He tukua noatia atu.





HUI KAWANGA WHARE NUI.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA, tena koe! te kai whakahaere o
ta tatou manu e tioro nei i te raumati.
E hoa, tukua atu ena kupu e mau i raro iho
na hai titiro ma nga iwi o nga motu nei, o
Aotearoa, me te Waipounamu. Koia tenei
nga kupu.

No te 20 o nga ra o Pepuere 1903 nei ka tu
tetahi hui kawanga whare nui ko tona ingoa
ko Rongo-mai-Aniwaniwa. I tu tenei hui ki
Te Rahui, Waiapu, ko taua hui na Kahukura
he kohi moni hai whakamama i o ratou tauma-
hatanga i runga i te mahinga i tenei whare nui.
Koia tenei ko nga pariha i tae mai a ratou
kohi:—

Te papa o te pereti, Kahukura me

Turanga 127 13 0
Pariha o Te Pohutu 24  10 0
Pariha o Te Wheuki me Hikataurewa 5 6 0
Pariha o Tuparoa 20 0 0
Pariha o Whareponga 24 0 0
No Tokomaru Na Hirini Tawhara,

raua ko Wahanui 156
Pariha o Whangara Paikea 106
No Whangara ano Na Hemi Kauta

i homai ki a Reihana 1 10 0
Ranginui Uawa. Na Ereti, me ona

matua, me ona tipuna 95°
Pariha o Turanga, te kura Mahaki,

te Huauri 14 11 o
Pariha o nga pakeha, Mirana 150
No te kaunihera, Raeana 10 o

Hui katoa te moni kohi o tenei hui £226 6 o

Ko nga wawahanga tenei ki runga i nga
raruraru o te whare ^' 145 114
I toe iho i aua raruraru o te

whare ^"80 13 8

Kati i wawahia ano e te komiti tenei toenga
moni;—

I te Wero a Te Wiremu £20 o o
I te Hui ki Heretaunga 10 o o
I te kura kotiro i Akarana 10 o o
I nga raruraru ano a Kahukura 10 o o
I toe iho kaitiaki i te whare-karakia 30 13 8

Heoi ano,
Na to koutou hoa pono
Na REIMANA MOARI.

No. 64.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA MATE.

KA nui to matou pouri mo te nui o te
matemate o nga tamariki pokupoku.
Me pehea taua te Iwi Maori e ora tonu ai te
ao ki te kore he tamariki hei tiriwa mo nga
kaumatua? I rongo matou o te kainga kota-
hi e 20 nga tamariki i mate, o taua takiwa
katoa e 60. E mea ana matou na te he pea o te
tiaki i penei rawa ai te nui o te mate. Ko
nga mate e whakamoti nei i a taua tamariki
ki te po, he mitara (measles), he mare whio
(whooping cough). E hara enei mate i te
mate e penei rawa ai te mate o te tamariki,
otira ki te kore e tiakina nga tamariki e kore
e hapa te mate. Kaua e whakaaro nui ki te
rongoa, heoi ano te tino ronga mo enei mate,
ki te tiaki tonu o nga turoro kei puta ki waho, kei
pungia e te matao. 1 kite au i tetahi kotiro e
pangia ana e te mitara, otira i puta ia ki waho
i te rangi matao, nui ke atu te whakaaro o
ona kaitiaki mo te tiki rongoa, kaore i pupuri
i te turoro kia noho tonu i te whare. Kia
kaha e nga matua kaua e whakarongo ki te
tangi a te tamaiti mate; pai ke atu tana tangi
i tau tangi.

He " piwa taipo" ano tetahi mate e patu
ano i a taua i te Maori. He mate ano tenei
kia tino pai rawa te tiaki, ma te pai anake o
te tiaki o te whakahaere hoki i nga kai ka ora
ai, otira he mate e ora noa ki te manawanui
te tiaki. Ina koa kua panuitia nei te matenga
o Timoti Kiriwi i te piwa taipo. Ko te mea
nui mo te tiaki i te turoro piwa ko te tapoto
kei pakaru te puku, i te mea kua angiangi
noa i te piwa te pai, kaua e whangai ki nga
kai pokepoke, kaua hoki e whakakorikoria.
Tukua kia tika ta koutou whakarongo ta kou-
tou korero, whakaaro ako, i nga kupu tohu-
tohu a te takuta kia manawanui ahakoa tino
koha te mate, he tikanga no te piwa taipo kia
pau rawa tona kaha katahi ka hoki ake ai te
turoturo. E te iwi kia kaha, kaua e rere to-
toa noa ki te tohunga.

HUI A NGA TAMARIKI TAHITO
O TE AUTE.

NO te 7 o nga haora o te ahiahi o te
Hatarei te 30 o nga ra o Mei ka hori
nei i tu ai te Hui a nga tamariki o Te Aute
kua mutu te Kura ki Te Raukahikatea, Kihi-
pane. Kei te rua tekau pea to ratou toko




maha. Kei roto i nga Tari-Roia  etahi e
mahi ana, kei etahi atu Tari, kei te Kura
minita hoki etahi i Te Raukahikatea. Ko te
tumanako a taua ropu tamariki he whakatopu
i a ratau hei Ropu Takiwa mo te Tairawhiti,
hei kimi i etahi tikanga e puta ai he painga
kia ratau me te Iwi Maori hoki hei awhina i
nga mahi pai, hei whakawhiwhi i etahi ki te
mahi ki te matauranga mo runga mo etahi
kanga. Ko te Tiamana o te Hui ko Tiatene
te mahita o Te Raukahikatea. He maha
ano nga wahine maori, reo pakeha o Turanga
i tae mai i taua hui. Ko nga manuhiri mai ki
taua hui ko Mihi Kihi, Hekeretari o te Kura
Kotiro i Akarana, ko te Rev. Perere Peneti,
Kai-Kauwhau ki nga tangata o Taranaki. I
whaikupu etahi o nga tamariki. I whaikupu
ano a Peneti.



PANUITANGA.
Ki te Etita o te Pipi.

EHOA tukua atu enei korero ruarua
hei whakatupato ki te hunga e
haere ana mai ki roto o taku rohe, noho
mohio ai. He arai naku kia kaua e tahu-
tahu noa i roto o taku rohe, i te mea ko te
ture tahutahu kua takoto noa atu, he
ture nui tonu tena. Ko toku rohe. Ko
Tarakeha kite Hanauru, Ko Tokaroa
Teihana ki te rawhiti. Na ko te ta-
ngata ko nga tangata ranei e tahutahu ana
i roto o tenei rohe ka whainatia ki te ma
puana (£5) He wehi kei wera ano aku
urupa i te ahi me te whakatitohea ano
i te whenua i roto i taku rohe.

Na to hoa,
27/4/1903. TAMARANGI KINGI.

HEI te mutunga o tenei tau mutu a te mahi
a te Popa, kaitirotiro o nga kura Maori.

TE PIPIWHARAUROA,

PIHOPATANGA O WAIAPU.

ITU te Hui o te Hahi Maori o te takiwa o
Heretaunga ki Omaahu i te 27 o Aperira.
Ko enei etahi o nga motini:—

Na Rev. Hemi Huata, raua ko Rev. A. Rangi:—

He kupu tenei ki te Tumuaki o te Hui, me
kore e taea e ia te whakarite ki ona koa Piho-
pa, kia tu he Hui Topu mo nga Minita maori
anake o nga Pihopatanga o Nui Tireni.

Na Rev. K. Pukerua, raua ko Rev. H. Huata:—

He whakaputa tenei i te pouri o tenei Hui
ki a Timoti Kiriwi Minita o te Pihopatanga o
Akarana kua mate, me te inoi ki te Atua kia
whakaharingia, kia manaakitia tona pouaru,
me ana tamariki, i roto i nga wa o te pouri.

He patai na Rev. H. Te Hata Te Tumuaki:—

He mea tika ranei kia tuku ripoata te mam-
ata, ki te Tiamana o te Kaunihera kia tukua
atu. ki tana rehita nga marena me nga nehu-
nga tupapaku me nga whanautanga tamariki?
Te utu a te Pihopa:—

Kaore he he o te tuku atu i ena mea ki te
- Tiamana o te Kaunihera, otira kahore he ture
mo taua mahi e eke ana ki runga ki te Minita,
kei te minita ano te Tikanga.

Na Rev. Hemi Huata raua ko Rev. A Rangi:—

He whakamahara tenei i nga tangata o te
Hahi kia tupato ki nga mahi whakaware a te
hoariri, e tangotango hei i nga kupu o te
Karaipiture hei kukume ke i te tangata i ru-
nga i te whakapono ki a Te Karaiti.

NA TE ETITA.

KUA tae mai te reta na Reihana Paraone
 he whakaatu mai naana i te matenga o
Ngawaki he. tino: kaumatua no te takiwa o
Kaipara., No te 80 nga ra o Mei i mate ai he
kaumatua tenei i ino^ mau i piri pono ki nga
tikanga papai, ki nga whakahaere rangatira a
tenei iwi o tatou o te maori. He tangata
pupuri rio nga kupu, he tangata hapai no nga
tikanga rangatira, ki te tangata ki te Atua
hoki. He kaumatua pupuri no nga kupu tapu
a te Atua tae noa ki tona matenga. I te mea
ka tino tata tona haora ka mihi iho ki te iwi
ko ana kupu whakamutunga ia. " E te whai
nau, e nga iwi, e te iwi hoki hei konei tenei
nga taonga ma koutou e pupuri ai i muri i
ahau. " Kei konei kia mau ki te whakapono,
kia mau ki te aroha, kia atawhai ki nga tama-
riki, kia aroha ki te iwi." Kia mau ki enei
taonga hei piringa mo koutou, kei titari koutou.

HUI MARAE KI ROTORUA.





HE tokomaha nga mema maraea huihui
ki Rotorua. Ko Ihaia Hutana i whiri

whiri hei tiamana, ko Wihapi hei hekeretari.
I reira hoki a Kapene Mea, a Takuta Pomare,
me Apirana Ngata, he ruarua noa nga Kauni-
hera i ngaro atu. He nui nga mahi o te hui
i oti hei painga mo te Maori; ko te mea nui
rawa ko te ture mo nga tohunga maori. I
whakaritea ko te raihana mo te tohunga kotahi
kia kotahi pauna, i mea etahi kia ^50 kia ^"100
otira i whakaarohia ko te mea nui ke ko te
whiwhi o nga kaunihera ki te mana hei whaka-
haere hei peehi ranei i nga tohunga. I whaka-
ritea ano me raihana katoa nga tukunga a nga
tohunga, ara nga " apotoro " me era atu waka
o nga atua. Ki te mahi noa iho tetahi tangata
i runga i te kore raihana ka whiua ki te utu e
50 I tohe tetahi mema o te Tairawhiti kia
puta a Te Wereta ki waho o tenei ture " no te
mea ko tona tiwhikete he mea tuku iho i te
rangi." ( He mea homai ranei no te whare-
herehere.—ETITA.)

I whakaritea ano kia taia he kahiti ma nga
kaunihera hei panui i a ratou ture i a ratou
ripoata. I tukua ma te perehi o Te Puke ki
Hikurangi e ta taua kahiti.

I whakaetia ano kia tau ki raro i te mana o
te Tari o te Ora nga takuta katoa e utua ana
e te Kawanatanga mo te. mahi ki nga Maori.
I whakaaetia hoki kia hanga he hohipera
Maori.

E tonoa ana kia riro ma nga Kaunihera e
tirotiro nga tikanga o nga penihana kaumatua
Maori. I mea te Pirimia ki te he tonu te
whakahaere i nga penihana e whakamutua te
puta mai, ara ki te riro ke nga penihana i nga
tamariki. E ^"20, 000 te moni o te koroni e
pau ana i nga kaumatua maori. Tera atu ano
te nuinga o nga mahi, engari ko enei nga take
nunui.

WHAKAPAKANGA RIKONA.

NO TE Ratapu nei te 31 o nga ra o Mei i
whakapangia ai a W T T Perehia,
o Rotorua hei Rikona mo te Hahi o Ingara-
ngi kite Whare-karakia i Manutuke, Te Arai
Kihipane. He maha nga tau o Perehia e ako
ana hei Minita i te Raukahikatea Kihipane a
no te Ratapu nei i tutuki ai tona hiahia me te
tumanako a tona ngakau. Na te Pihopa o
Waiapu ia i whakapa. E hoki ana a Pareiha
hei Minita mo tona kainga mo Rotorua.
No te 3 o Hune nei ia i hoki ai ki Rotorua.

HUI KI OTAUTAHI.

No te 2 tae atu kite 3 o nga ra o Mei nei
 i tu ai tetahi hui nui a nga tangata
kareti o Niu Tireni ki Otautahi—e 318 nga
tangata i hui, 10 he Maori ko Perere Peneti
no Taranaki, ko Tutere Wirepa ko Pita Paaka
me Neho Papakakura no Otepoti, ko Reweti
Kohere ko Tuahangata Perehia me Tame
Arapata no Turanga nei, tokotoru no Te Aute,
ko Kingi Tahiwi te pakeke; i reira ano a Rev.
A. O. Wiremu, o Waenganui; a Rev. A. F.
Wiremu, o. Te Aute; me Rev. Hapata W
Wiremu, o Turanga; me te tamahine a Te
Wiremu, raua ko tona hoa ko Mihi Kuti.
He mea whakamanuhiri matou na te pakeha
i te nohoanga ki Otautahi—nui atu te manaaki
o te pakeha i a matou Maori, noho ana i roto
i ona whare ataahua, nunui. Ko te upoko o
tenei hui ko John R Mott M.A. kua putanga
korero mona i tera marama; ko te take o tenei
hui he whiriwhiri i te tikanga mo te kauwhau
i te Rongo Pai ki to tatou nei ake whenua ki
te ao katoa hoki. He tokomaha nga tangata
i whaikorero ko te korero tuatahi na te Pihopa
o Otautahi; ko etahi no Matakataka, no Ha-
moa, no Inia, no Haina, ko Perere Peneti
raua ko Mihi Kihi i korero mo te taha Maori.
I tino whakamahia nga korero a Peneti—
matakitaki ana te pakeha ki te hua o te Rongo
Pai a te Karaiti, he maori e kauwhau ana,
i runga i te pai i te kaha, mo taua Rongo Pai
ano. Ina ta te Rongo Pai o te Karaiti tana
tangata i tarai ai. I oho noa te ngakau o
tai o tama o tai o hine kia haere hoki ki era
whenua kohikohi maori ai hei tatai mo te
karauna o te Karaiti. Otira na Moto nga
kupu nunui ki te hui mo te kauwhau i te
Rongo Pai a te Karaiti ki te ao katoa — i oho
pea te ngakau o taua whakaminenga ki te
tautoko i tenei mahi nui, inahoki kua hoko-
whitu rawa kua tapae i a ratou kia haere ki
nga whenua pouri ki te kauwhau i te ingoa o
te Karaiti, tena te nuinga kei te ata whiriwhiri
i roto i o ratou ngakau. Ko te mahi nui atu
tenei i te ao, ko te nuinga o era atu mahi
katoa he mahi mona ake ano hei painga mo te
kikokiko, hei whangai i te ngakau whakapeha-
peha. 

Ko tenei te hui mihinare nui kua tu ki Niu
Tireni, te hui nui hoki a nga kareti ahakoa he
aha te hui. Kaore i rite nga hui takaro a nga
kareti ki tenei, ko era ia no nga wa kore kura,
tena ko tenei no te wa kura tonu. I te nui o
nga tangata kareti o tenei hui kaore i tukua
nga tangata o waho ki roto. Ki te whakaaro
a te pakeha e oho te whakapono o tenei koroni





i runga i nga mahi a tenei hui. I kitea 1 tenei
hui ahakoa he nui te matauranga o te tangata
e kore ia e whakahawea ki te whakapono
engari e hiahia, e kitea ana hoki e te tangata
matau te pai o te whakapono ko te tangata
kuware ia kaore e kite.

I mea a Peneti i tana whaikorero, i kitea i
te tahanga o te Iwi Maori i te tau 1901,
o Aotearoa, 40, 665; o te Waipounamu, 1916;

o Rangiura me era atu moutere, 112; o Wha-
rekauri, 181 nga Maori, 31 Moriorio nga
wahine maori e moe ana ki te pakeha, 196;

hui katoa te nui o te Maori e 43,101 tane
22, 100, wahine 20, 001; e 3100 te nuinga ake
o nga tahe i "nga wahine. He tohu kino tenei,
te nui nga tane i nga wahine, he tohu no
te ngaro haere o te iwi. I ki ano a Peneti ko
te ngaro: 1110 te maori e kore e ngaro i runga i

te mate engari tera e ngaro ki roto ki te pakeha,
na reira i koi ai tana kupu kia kaha te hapai a
te pakeha i te Maori kia hanumi rawa ake ai
nga toto, he toto pai, he toto whakapono, he
toto rangatira.

I korero ano tetahi wahine o Hamoa ki te
huihuinga Maori, i mea ia he rite tonu te ahua
o nga maori o Hamoa ki nga maori o Niu
Tireni, he rite ano hoki te ahua o to ratou
whakapono, otira ko te kaha o te whakapono
o Hamoa ko to ratou hiahia kite haere ki nga
motu kino ki te kauwhau i te Rongo Pai ki
nga iwi mohoao. He nui o ratou kua mate
kua kohurutia, otira e kore tawa ratou e wehi
mai. Ko tana mahi he whakaako i nga
tamariki wahine.' Na nga maori te nuinga o
te moni i ara ai he kura. I komae nga maori
o Tututia i roto i nga marama ruarua ^"1500.
Na nga maori o Matakataka i hanga he whare
karakia mo etahi o nga maori o Whiti, he whe-
nua ke noa atu he iwi ke noa atu, e 4000
maero pea te tawhiti.

Tera atu te nui o nga. korero, otira kati i
enei hei titiro me te Iwi Maori, hei whakaoho
i o tatou ngakau, kei mahue tatou ki muri i
era atu iwi o te ao. Kia mahara e te iwi heoi
ano te mea e piki ai te iwi, e kaha ai, e ora roa
ai. ko te whakapono. E mea ana ko te
Whakatauki " Ma te tika ka kake ai te iwi."
Ki te ngaro taua i te mata o te whenua me
ngaro i runga i te pai i te nui.

I te mutunga o te hui nui ka huihui nga
Maori me a ratou pakeha ki te tirotiro i etahi
mea e pa ana ki te Iwi Maori. Ko enei nga
take. i wi; iriwhiria;

1. Ko te marena o nga tamariki Maori
whakapono ki a ratou ano, ko te waiho ano ma
ratou ano e titiro a ratou e hiahia ana; kia

Te Pipiwharauroa,

he KUPU Whakamarama.

NAMA 64.

GISBORNE.

HUNE 1903.

TE ARERO.

(WAIATA 141. 3*)

KO te arero tetahi wahi o te tinana e mahi
ana i te pai nui rawa, i te kino nui rawa
ranei; he wahi nohinohi te arero, engari he
nui tona kaha. Ko nga kupu a te tangata e
rite ana ki te mati e tahu nei i tetahi mea; he
nui te wahie e whakaungia ana e te ahi nohi-
nohi. E makere ana i te mangai te kupu,
otira he maha nga ra o tona tukunga iho.
Ko nga kupu a te tangata pai e rite ana ki nga
purapura, e hua ana i muri i te matenga o te
kai korero. Ko nga kupu hoki a te tangata
kino ko nga putake pea o te mauahara hono
tonu, o nga tatauranga ranei i muri i te tako-
toranga pukutanga o te kai korero i te reinga.
E homai ana e nga kupu a Ihu te oranga
ngakau ki nga tangata tini whaioio i tenei ra,
ahakoa kua tata ki te rua mano nga tau o te
orokokorerotanga o aua kupu.

E whakapoke ana hoki nga whakaaro o
nga tangata tokomaha e te kupu poke a te
tangata hara e korero kino ana. E ahei ana
te arero te mea i te kino nui, i te pai nui ranei.
E rite ana ki ta Hemi tuhituhi, ki te urungi o
te kaipuke, ahakoa he nohinohi, heoi e pare-
parea ana te kaipuke nui, waihoki ko te arero,
he wahi nohinohi ia, otira he tino nui tona kaha.
He nui nga korero i roto i te Karaipiture mo
te arero. Me korero tatou i nga Karaipiture
kia mohio ai tatou ki te whakarongo ki te reo
o Ihowa. 1 te tuhituhi a Hemi i mea ia ki te
kore tetahi e tapepa i te kupu, he tino tika
tenei tangata.' 1 mohiotia e Rawiri he mea
uaua ki  te paraire tona arero. Ko te take
tenei o te inoi nei Tiakina toku mangai e
Ihowa: tiakina te tatau o oku ngutu.'. I
whakapono ia e awhina te Atua i a ia. Heoi
kia whakarongo matou ki te whakaritenga a te
Karaipiture mo te arero.



1. E rite ana ki te hoiho hou ki ta Hemi

pukapuka, ki te mea he ahua karakia to tetahi
i roto i a koutou, a kahore e parairetia e ia
tona arero, he tinihanga hoki nona; ki tona
ngakau, he maumau karakia tana." E mea
ana hoki ia, Ki te kore tetahi e tapepa i te
kupu, he tino tika tenei tangata, e taea ano e
ia te paraire te tinana katoa,' etc. (Hemi 3. 2-8)
Otira ko te mea e kore e taea e te tangata e
taea e te Atua. Whakaaro ki te ahua o te
hoiho hou; ki -te kahore he paraire, e kore e
tika tana haere. Pera hoki te arero te kore-
rotanga teka; i te whakapuaki i te kupu
i auaha, i te kupu whakaaro kore hoki, e rite
ara ki te hoiho hou kahore i parairetia. Ki
te penei o tatou arero kia inoi ki te Atua me
Rawiri i inoi, " Tiakina toku mangai, e Iho-
wa, tiakina ta tatau o oku ngutu."

2. E rite ana te arero, e ai ta te Atua
kupu, ki te hoari koi. I mea a Rawiri i te
pukapuka o nga Waiata ' E takoto ana ahau
i nga tama a te tangata he tao nei o ratou niho,
he pere a he hoari koi o ratou arero.' Ko te
arero o etahi tangata me etahi wahine e rite
tonu ana ki te hoari koi. Ka whakapuakina
pea e tetahi he kupu hae, e ngoto ana ki te
ngakau me te hoari koi — he mea whakapouri
ngakau. A tetahi wa pea ka mea te tangata
i te kupu riri ki tana wahine, a mamae ana ia,
no te mea kua pangia tona ngakau e te hoari
koi o te arero.

He hoari koi ranei te arero o tetahi o tatou?

Kia inoi, Tiakina toku mangai, e Ihowa:

tiakina te tatau o oku ngutu.

3. E rite ana te arero ki te nakahi. I te
korerotanga a Rawiri mo ona hoariri i mea ia,
"Kui whakakoia o ratou arero ano he nakahi."
E takoto puku a ia te nakahi i roto i te tarutaru,
ka puta whakarere mai,! ki ngau, ka tuwha i
te. rongoa whakamate. E-penei ana te arero

KANUI te ponana o nga pakeha o Turanga
nei kia wawe te riro i a ratou nga toenga
whenua o te Maori. Ko to ratou hiahia kia
whakatuwheratanga te hoko ki nga pakeha katoa,
kanui to ratou kino ki te Ture Kaunihera he
porori ki te mahi. I te hui a te Uniana o nga
tangata mahi paamu i puta ta ratou kupu kia
puta nga pakeha o roto i te Kaunihera hei
whakahe ma ratou ki te Kaunihera. He
mahara pea e hoko te Maori i o ratou whenua
ina whakaaetia te hoko nui. Ko te ki a nga
pakeha ko nga whenua takoto noa kei te pupuri
i te koroni, otira ko o ratou pakete ke ta ratou
whakaaro tuatahi, no muri te koroni.

I A te Pirimia e korero ana i toua taenga ki
Kawhia, i Poneke, i mea ia ko te take i kore
ai e tere te tu o tetahi taone ki Kawhia na te
pupuri haere o nga maori e tata mai ana ki
reira i o ratou whenua. Heoi inaianei kua
huri a Kingi Mahuta ki te hepai i te Kawana-
tanga, kua kore te here e mau ana ki nga
whenua o nga Maori e noho tata ana ki era
wahi. Te ra e kaha te whakanoho o te pakeha
ki enei whenua inaianei i te mea ka whai hua-
rahi atu mo te pakeha. I mua hoki kahore he
mana o te Kawanatanga ki nga whenua o nga
iwi Maori i raro i a Kingi Mahuta, no naianei
kua rereke kei te haere mai te wa e tu ai nga
tima ki Kawhia e rere mai ana i Niu Paremata,
a ma te Reiriwe e whakatutuki mai a Kawhia
ki Otorohanga, e 25 maero ano hoki i Kawhia
ki Otorohanga, i Otorohanga ka tutuki mai
ano ki Akarana. I mea ano te Pirimia ko nga
tangata e noho ana i waho atu i te Takiwa o
Akarana, he iti te mohio ki te tino painga o te
urunga o Mahuta ki te Kawanatanga, anei
tetahi pai, ka puare nga whenua maori katoa
i raro i a ia ki te Kawanatanga. Kua whakaae
a Mahuta me nga iwi i raro i a ia ki nga tikanga
whakahaere a te Kaunihera. E tata ana ki te
rima miriona eka nga whenua maori kei te
takoto papatipu inaianei. Kati ki te whaka-
aro ake e tata ki 120, 000 eka o enei whenua
kei raro i a Mahuta.

I KOHURUTIA tetahi wahine pakeha, he ruru-
hi, ki Mangere, Onehunga. Ki te whakaaro
na te Maori i kohuru. Noho ai taua ruruhi ko
ia anake i tona kainga.

No TE 21 o Mei ka whakapangia a Nerikena
hei Pihopa mo Akarana, na nga pihopa o
Waiapu, o Whakatu, o Otautahi me Otepoti
i whakapa. Nui atu te tangata i tae mai, ano
hoki nga minita Maori o te Pihopatanga o
Akarana. I te Pihopa o Otautahi te kauwhau.
I tetahi ra atu ka ata powhiritia a Pihopa





Nerikena, e Pihopa Nepera i runga i te ahua-
tanga o te Hahi o Niu Tireni, e te Honore
Mitirihana, Mea o Akarana i runga i te ahua-
tanga o te iwi o Akarana. I runga i nga kupu
whakahoki a Pihopa Nerikena, i mea ia, kaore
e tika nga minita kia whakaatu nui i ta ratou
taha o te Paremete e tautoko ai, me pooti ano
me pooti wahangu, kaua e tautohetohe, ko nga
minita e mahi penei ana, ka heke ta ratou
mahi minita, e kore e kaha. Me pooti mo te
tangata pai, tika, kaha e pooti mo te tangata
kino.

KUA kahititia a Henare Peneti, teina o Rev.
Rerere Peneti, o Taihape hei Tiei Pi (J.P)
Ki ta matou whakaaro ko te Maori tuatahi
tenei ki te noho ki tenei turanga. He tangata
mahi toa mahi mira kani rakau a Henare
Peneti.

HE taonga mahinga roa te piana. Ka ta-
kahia te rakau ka whakatakotoria. Kia tae
ra ano ki te 40 tau e takoto ana taua rakau
katahi ano ka tika kei hanga piana.

Ko Rore Kitini te kai whakahaere ara te
rangatira o nga hoia katoa a te Kingi i Inia.
E 6, 000 pauna te moni maana i te tau. E
whitu tau ia e tu ana i taua tuunga.

HE mea kino te whaitaita kia tatau ki te
Mariri. Tera tetahi iwi he iwi Hainamana
he penei ta ratou tangi ki o ratou rangatira.
Unu ai i te potae ka whaitaita atu, e toru
whatero tanga o te arero.

HE ruarua nga tangata e mohio ana kite
tino painga o te potae peha nunui ara o te
" Feet Hat." He tino taonga tenei hei poito
i te tangata i roto i te wai. Me ata whaka-
takoto ko nga peha o te potae ki runga i te
kahu o te wai ka ata whakapiri mai ai ki te
poho. Ma tenei ka maanu te tangata mo
etahi haora rawaka.

I TE hae o tetahi Maori ko Koreopa Ihaka
te ingoa, no Rata, ka tapahia e ia te kaki o tona
wahine ki te oka, katahi ka anga ki te patu i a
ia. Wetiweti atu te patunga a taua tangata i
a ia ano—ia ki te hohipera o Whanganui,
ko te wahine kaore ano kia mate.

HEI te 30 o tenei marama mutu ai te hoko
waipiro ki Ashburton, ki Mataura, ki Chalmers
ki te rongo hoki e kore e whakaaetia e nga
komiti te hoko waipiro ki Newtown me Bruce.
He maha hoki nga whare waipiro o etahi
takiwa e turakina.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䬀漀 琀攀琀愀栀椀 琀愀渀最愀琀愀 爀愀甀愀 欀漀 琀攀琀愀栀椀 眀愀栀椀渀攀 椀 ഀ䤀渀最愀爀愀渀最椀 攀 ㌀　 渀最愀 琀愀甀 椀 眀栀愀椀愀椀瀀漀 愀椀⸀ 一漀 琀攀 ഀ琀愀欀椀眀愀 爀愀眀愀 欀愀 渀甀欀甀 愀琀甀 漀 爀愀甀愀 琀愀甀 椀 琀攀 㔀　 欀愀 ഀ琀愀栀椀 愀渀漀 爀愀甀愀 欀愀 洀愀爀攀渀愀琀椀愀⸀ഀഀ㄀ 圀䠀䄀䬀䄀䠀䔀 琀攀 䔀欀攀琀愀栀甀渀愀 䔀砀瀀爀攀猀猀 渀甀瀀攀瀀愀 洀漀 ഀ琀攀 眀栀愀欀愀椀琀椀渀最愀 愀 琀攀 䬀愀眀愀渀愀琀愀渀最愀 椀 琀攀 甀琀甀 漀 ഀ渀最愀 䴀愀漀爀椀 攀 栀愀攀爀攀 愀渀愀 椀 爀甀渀最愀 琀攀爀攀椀渀愀 欀椀 琀攀 ഀ琀愀渀最椀Ⰰ 渀漀 琀攀 洀攀愀 攀 眀栀愀欀愀欀愀栀愀 愀甀愀 琀攀 䬀愀眀愀渀愀ⴀ ഀ琀愀渀最愀 椀 琀攀爀愀 琀椀欀愀渀最愀 欀椀渀漀 愀 琀攀 䴀愀漀爀椀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 䴀攀欀愀洀攀欀愀Ⰰ 䠀漀渀攀 倀漀洀愀渀愀Ⰰ 吀甀琀攀爀愀渀最椀Ⰰ 䴀爀猀 䴀挀䜀爀愀琀栀Ⰰ 刀攀瘀⸀ ഀ䄀⸀ 刀愀渀最椀Ⰰ 刀攀瘀 䴀漀栀椀 吀甀爀攀椀⸀ 䴀爀⸀ 䘀⸀ 䈀愀洀昀漀爀搀 䄀渀 䬀愀渀愀爀愀⸀ ഀ㈀Ⰰ 㘀 吀愀椀眀攀爀愀 刀愀眀椀爀椀Ⰰ 刀甀琀攀渀攀 琀攀 䄀爀愀栀椀⸀ ㄀⼀㘀 䠀愀洀椀漀爀愀㬀  䄀瀀愀爀漀愀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀