Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 180.
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere."
HURAE 1913
"Kui! Kui! Whitiwhitiora."
KUA MEMEHA TE PIPIWHARAUROA.
KI te Iwi, ki nga Kai-tautoko ano hoki o
te Pipiwharauroa Tena Koutou. He
whakaatu tenei ki a koutou e whakamutua
ana ta tatou Manu i muri iho o te putanga
o tenei nama. E mohio ana au he tokomaha
nga mea e mamae, e pouri hoki mo te whaka-
mutunga i ta tatou Manu i- runga i te mea
kua maha rawa nga tau e rere atu ana ia ki
a ratou, kua waiho ona taenga atu hei mea
tumanako i roto i te ngakau; kua hoangia a
ia ki a ratou; kua ohangia hoki tona ahua
i runga i te mea he oha ia na nga mea kua
ngaro atu ki te po. E hoa ma e kore rawa
e taea te pewhea. I roto i enei tau maha i
whakahaerea ai te Pipi he nui nga mea i
hiahia kia tae atu ia ki a ratou he tokoiti
rawa ia o taua hunga e mahara ana ki te
tuku oranga mai mona. Ko matou ko te
hunga e whakahaere atu ana i ta tatou pepa
i konei e ruihi ana i te utunga i nga raruraru
o nga perehitanga me nga tukutukunga atu.
E mau tonu ake nei ta tatou whakatauki i
runga, " He ao te rangi ka uhia, he huruhuru
te manu ka rere." Kua maha rawa nga tau
inaianei he whakamahara tonu te mahi a te
Pipi kia mahara tatou ki te tikanga o taua
whakatauki otira he torutoru noaiho nga mea
e mahara ana. Ko ianei ra te mate o ta
tatau Manu. Kaore e taea te whakamomori
i runga i te mea kua roa rawa te wa e
whakamomori ana. Ko matou ko te hunga
e whakahaere atu ana i te pepa i konei kei te
tino pouri otira e taea hoki te pewhea. E
tohu ano koa ka timata te korero whakaaroha
atu o te Pipi i tenei nama (180) kua hori ake
nei, kaore kua tata mai tona ra matenga.
He mea whakaaroha rawa tenei otira me
pewhea hoki i to tatou whakaaro-kore, aroha
kore. E whakaete mai ranei he tete ano i
muri i te Pipi ara o tona kawai ano pewhea
ranei. He pai ra kia pera. I te taenga mai
o te Pihopa o Waiapu ki konei ka korero ia
i tona whakaaro mo te Pipiwharauroa. I mea
ia i runga i te mea kaore e ea tika ana nga
raruraru o te Pipi pai atu te whakamutu,
engari me whakahaere ano tetahi pepa iti iho
ko nga korero mo roto hei nga korero o te
Hahi me nga rongo korero hoki o te ao ara
me ki taua pepa he pepa na te Hahi. Ko
tenei pepa pea e pai ki etahi ki etahi ano
kaore e pai ara ki te hunga kaore nei e
manako ki nga korero o te whakapono. Kua
maro te whakaaro o te Pihopa raua ko te
Atirikona Hapata VViremu mo tenei take, a
hei a Hepetema nei pea puta ai te nama
tuatahi o te Pepa hou. Me ki pea ko te tete
ara hou ake tenei i muri i te Pipi. Engari he
aha ranei i kawa ai ki etahi ngakau Maori
nga korero o te Whakapono. Kei te marama
te whakautu ara he wairua mate. No reira
ka mutu ano pea te rongoa hei rongoa i taua
mate ko nga korero o te whakapono pai ake i
te waiho tonu atu i taua wairua kia mate ana.
Otira kua whakamaramatia ake ra ahakoa ka

TE PIPIWHARAUROA.
No. 180
huaina te pepa hou nei he pepa na te Hahi e
hara i te mea ka whakapono katoa nga korero
mo roto engari ka whakananu ngatahi nga
korero o te tinana me nga korero o te Wairua
ara nga korero Whakapono me nga rongo
korero o te ao. Ma nga Minita ma nga
Mangai Reimana me nga whakaminenga ano
hoki o te Hahi e tautoko tenei pepa hou. E
hoa ma kia kaha mai. Ma konei pea ka tino
tata ai, tatou tetahi ki tetahi i roto i a tatou
mahi katoa o te Hahi. Ma konei pea ka
rongo ai tatou ka matau ai hoki kei te penei
era o tatau na, kei te pera era na.  Kei konei
pea he awhina nui i a tatou i runga i te mahi
whakawhiti i o tatou whakaaro. Otiia ko te
mea tino nui e whakaarohia ana e te Pihopa
kia waiho te pepa hou nei hei mangai whaka-
puaki ki ia mema ki ia mema o te Hahi i nga
whakaakoranga nunui o te Hahi. E te Iwi
kia ora koutou. Whakamatauria te pepa hou
a te marama e puta ai.
ETITA.
  
TE MATE POKAPOKA.
(SMALL-POX).
HE hanga wetiweti te rongo o te tere me
te kaha o te horapa o tenei mate ki
nga wahi katoa o te Tominiana. Ko te tima-
tanga mai o tenei mate e ai ki te korero a nga
pepa pakeha i timata mai i etahi Maori no te
takiwa o Ngapuhi. Kotahi o taua hunga
kaore ano i roa te hokinga mai i Poihakena a
e whakaarotia ana nana i mau mai i reira.
Ae ranei na te Maori i mau mai na te pakeha
tonu ranei. E kiia ana he Maori te tangata
tino pirangatia e taua mate a inainei he Maori
nga turoro nui atu e pangia ana, e mate ana
hoki i taua mate. Tera kei te ahua o to te
Maori toto i pirangitia ai ia e taua mate.
Kua kore te Maori e whakaaetia inaianei kia
haere i runga reriwe, tima ranei kia oti rano
tona pakihiwi te pokapoka e te Takuta, kia
whiwhi tiwhikete hoki ia o taua pokapoka-
 tanga i a ia. He hohipera motuhake tonu
mo nga tangata e pangia ana e tenei mate.
Ko taua hohipera kei Akarana. Ko nga
tangata kei reira e takoto ana inaianei 10 nga
wahine, 13 nga tane; a o enei 13 tane kotahi
te pakeha he taitamariki. Ko katoa he Maori.
I tae a Dr. Frengley te tino Apiha a te Ka-
 wanatanga mo te taha ki te ora ki reira. Ki
tana ki he pokapoka tonu taua mate engari
ehara i te pokapoka tino kino rawa. Kua
puta te kupu a te Pirimia kia noho tupato nga
wahi katoa o te Tominiana. Ko nga rongo
korero mai o muri nei kua pangia ano tetahi
pakeha no Akarana e taua mate. No Kaikohe
tetahi Maori kua pangia ano e taua mate. I
te 25 o nga ra o Hurae nei ka tae mai te rongo
kua pa taua mate ki nga tamariki kura o te
Kareti Momona i Korongata. E kiia ana na
tetahi tamaiti i haere mai i te takiwa o Nga-
puhi i mau mai. Kua pa inaianei ki etahi o
nga tamariki. I tae a Dr. Barcroft o Here-
taunga ki te Kareti ki te titiro i te ahua o
taua mate a i mea ia he tino mate pokapoka.
Ko taua tamaiti me nga mea kua pangia kua
wehea a ko nga mahita me etahi atu o nga
tamariki o te Kareti kua pokapokatia. I runga
i te kaha o te horapa o tenei mate i waenganui
i nga Maori ka mea te Mea o Turanga kia
pokapokatia nga Maori katoa me nga pakeha
ano hoki. Ko nga Takuta ko Takuta Wiremu
raua ko Takuta Wi Repa kua whakaritea mo
tenei mahi. E hika ma kia tupato rawa i
tenei mate, he mate whakaweriweri i te ahua
o te tangata.
PUTAKE MAI O TE MATE POKAPOKA.
Ko te mate pokapoka kua horapa nei inai-
anei ki nga wahi katoa o te Tominiana i pu-
take mai i Amerika rano ara he mate e nui
ana ki te taha whakarunga o Amerika. He
ngawari taua tu pokapoka kaore i te pokapoka
tino kino rawa inahoki e whakaritea ana ki
tetahi mate ano e pa ana i etahi wa i Niu
Tirani nei ki te " chicken-pox." Ko te mate
nei na tetahi pakeha he tuari no tetahi o nga
tima o te Hatata Paka i mau mai i Amerika.
I te 12 o nga ra o tenei Aperira kua hori ake
nei ka rere mai a te Zealandia i Wanakupa
(Vancouver) Amerika, ki Poihakena. I te
wa e rere nei te tima kei te mate haere taua
pakeha engari kaore e takoto ki raro. Te
taenga mai ki Hirini (Sydney) ka tutaki taua
tuari raua ano ko tetahi hoa ona i reira. Ko
te mahi a tenei he mahi i roto i tetahi whare
hanga kahu (clothing factory). I te roa pea
o te tuari nei raua ko tona hoa e piri haere
ana ka pa atu taua mate pokapoka ki tona
hoa, a na tera i hoatu ki ona hoa mahi i roto
i te whare hanga kahu. Kaore i roa kua ho-
rapa te mate nei. Engari i te tuatahi kaore i
mohiotia he pokapoka na runga na te ngawari
o te pa ki te tangata. I Hirini kaore ano
tetahi tupapaku kotahi a taua mate ahakoa
he nui nga mea kua pangia. Kua puta te
whakahau a te Kawanatanga o te Tominiana
kia kaua nga Maori e. tukua kia haere i runga
i nga tereina, kooti, motoka, tima me era atu

No. 180.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
waka o te Pakeha he mataku kei mauria
haeretia e te Maori taua mate ka horapa ki
nga wahi katoa. He hanga whakaaroha taua
te Maori, me te mea nei i putake mai i a taua
tenei mate. Tuarua, te arai pea te Kawana-
tanga i nga Maori o nga takiwa kei reira taua
mate kai haere ki etahi atu takiwa, tena koa
arai ke i nga Maori o nga takiwa kaore ano
nei taua mate kia rongona kia mohiotia ranei
kei reira. He nui nga Maori o Turanga i
raru i tenei ture. He haere atu ki roto i nga
toa ki nga whare kai ranei ka panaia mai ki
 waho. Ka ai whakatarunga ma te Pakeha i
te ture a te Kawanatanga hei pananga mana
i te Maori he whakaaro kino tonu raia nona
ki te Maori. Tuatoru, ko te kakama o te
Kawanatanga ki te hanga ture mo nga Maori
ko te porori ki te tuku rongoa mai e taea ai
hoki nga Maori te pokapoka e watea ai nga
Maori i runga i ta ratou hereherenga. Tua-
wha, he pai ake te kati rawa atu kia kaua
tetahi tangata i ahu mai i nga takiwa kei reira
taua mate e haere ki etahi atu takiwa ahakoa
kua pokapokatia ia. Ehara hoki i te mea ma
te pokapokatanga e kore ai e mauria haeretia.
taua mate, ko te pokapoka ke hei arai i taua
mai kei kaha ki te tangata e pangia ana e
taua mate, a hei kaupare atu ranei i taua mate
kei pa mai. Ka nui nga tamariki o te Kareti
Momona i Korongata kua pangia e taua mate.
Ara ka kite tatou i te tika i te kati atu o nga
tangata e etahi wahi. Ehara i te mea no
Heretaunga ake taua mate engari he mea mau
mai no Ngapuhi na tetahi tamaiti i haere ki
te Kura Momona, a nana i hoatu ki etahi.
Ki te rongo ake kua tae mai taua mate kei
Turanga nei a ehara i te mea kei te Maori
engari kei te Pakeha tonu. Mehemea pea
i te Maori kua kawea noatia atu ra ki nga
Hohipera pera, tena koa i pa ki te pakeha ka
waiho noaiho. Ahakoa enei whakaaroaro e
te Iwi ahakoa te mamae o te ngakau mo tenei
tikanga a Mahi me tona Kawanatanga Kimoa
iho, tatou ka haere i runga i te ngakau tupato
kei rarua tatau i te autaia mate nei. Haere
kia pokapokatia koutou e te Rata, e rua noa
meneti ia e mahi ana ka mutu, kaore he
mamae he aha.
  
PITOPITO KORERO.
I wera tetahi whare waihanga kahu i New
York, Amerika, i wera ai e 50 nga tamariki
wahine, he wahine mahi ano i reira. He tino
parekura nui tenei. Ko nga wahine nei i nga
puroa o runga ko nga waha anake i rongona
e aue ana.
RETA WHAKAHE.
E TORU nga reta whakahe i te whakahau
a te Kawanatanga kua puta i roto i nga
pepa o Tauranga (Gisborne) ara whakahe mo
te kati a te Kawanatanga kei haere tetahi
Maori i runga i te tereina, i te taramuka, i nga
motuka me era atu waka harihari tangata i
Turanga nei. Kotahi na Hamiora Hei (bar-
rister & solicitor) e tika rere ana tana ki te
Minita mo te Taha Maori engari ko te kape i
tuhia ki roto i te Herald o Turanga. Ko tetahi
na Rawiri Karaha he reta whakaatu i te ma-
mae, me te honohonoa hoki o te ngakau Maori
i a ia kua whakakurimoritia nei. Ko te tuatoru
i hainatia na Kai-mahi e whakaarohia ana e te
Pipi na Hemi Topi (James Thorpe) rangatira
whakahaere o nga tangata whakatakoto a te
Kawanatanga i te takiwa ki Motu o te raina
reriwe o Turanga. He hanga whakaaroha
rawa te Maori i runga i tenei ahuatanga a kia
kore ianei e ki tona waha i te mea kua wero-
hia ia ki te koikoi. E ko:: e rawa e taea te
hoatu katoa i nga korero o roto e enei reta
engari pea ko nga kiko tonu me nga wahi
momona hei hoatutanga. Ko nga tino korero
o roto o ta Hamiora he mea atu ki te Minita
mo te taha Maori kia tirotiro ia ki te ahua o
te whakahau a te Tari o. te Ora kua whaka-
ritea nei tona tikanga i roto i nga Rohe o
Turanga. Ko nga mea hei whakaarotanga
mana ko enei ara:—
Tuatahi, kaore rawa he take e katia ai nga
Maori o Turanga kei haere i runga i nga waka
harihari tangata o te Pakeha i te mea kaore
ano kia pangia tetahi Maori kotahi e te mate
pokapoka. Mehemea ana te whakahau e pa
ana ki nga Maori haere mai o wahi ke katahi
ka marama te ngakau tena ko enei ko nga
mea kei Turanga nei ano te noho ana, kei te
noho tahi tonu me nga Pakeha kei te haereere
tahi tonu he aha ra te take i peneitia ai? He
aha hoki te take i katia ai ko nga Maori anake
kaore ano i pokapokatia e te Takuta a i kore
ai e katia nga Pakeha kaore ano i pokapokatia?
Me te mea nei ko nga Maori: anake nga mea e
pangia e taua mate a hei hoatu hoki ki etahi a
kaore te Pakeha. Ko te Pakeha anake e watea
i tenei here a ko te Maori ko tetahi o nga Iwi
tino piri pono o te Kingi kaua hei watea i
tenei ture. Katahi te mea tino rereke. Otira
i te mea kua tukua nei e te Tari Whakaora
tana whakahau he aha ratou te anga ai ki te
tuku rongoa mai ki te Takuta ki nga Takuta

TE PIPIWHARAUROA.
pokapoka ranei i nga Maori. Pai ake mei
mahara ratou ki tenei ahuatanga penei kua
kore noaiho he take hei putanga mo tenei
whakahau a ratou a kua kore noaiho he
whakamamae ngakau, kua kore he korero.
Tuarua, ka nui te mate o nga tamariki
Maori e haere ana ki nga kura Kawanatanga.
I te kore o ratou e pokapoka wawetia ka kore
ratou e tukuna wawetia atu ki te kura, aku nei
pea paahi atu te tau e noho penei ana. No
reira e rua nga mea hei tirohanga ma te
Minita
1. Kia whakakoria rawatia atu taua whaka-
hau i runga i te whakatangata ke o taua ture,
i enei iwi e rua i te Pakeha i te Maori.
2 Ki te kore ranei kia nui te tuku rongoa
mai a te Tari Whakaora; a kia tere hoki te
tuku mai.
Ko nga reta a Rawiri Karaha raua ko Heni
Topi e ahua rite tonu ana te takoto o nga
korero. Ko te korero nui tonu ko te wehe-
wehe i te Pakeha i te Maori i runga i te whaka-
hau a te Kawanatanga. I mea a Rawiri e
tika noatu ana te whakahau a te Kawanatanga
mehemea kua pangia tetahi Maori o Turanga e
taua mate. Tena koa ko tenei kaore ano taua
mate kia awhiwhi mai kua hereherea noatia
atu nga Maori. He aha te panaia atu ai ko
nga Momona e kiia nei na ratou tenei mate
i mau mai katahi ra ka kurapa ke te Kawana-
tanga ki te herehere i te Maori te iwi piripono
o te Kingi. Tetahi kaore tenei mate i putake
mai i te Maori a kaore ranei o te Maori mate
penei. Engari i timata tonu mai i a ia i te
Pakeha. A he aha te ahu atu ai ano ki a ia
ki te putake mai o tenei mate herehere ai.
Katahi ano pea kei tenei Kawanatanga tenei
mahi. Hoki ana tera te mahara ki nga upoko
o nga Kawanatanga kua hori ake nei, ki a
Hori Kerei, ki a Te Makari, ki a Parani, ki a
Hetana he tangata nunui katoa he pukutanga
no te kaha matauranga. Kaore he tangata i
tua atu i enei te pai ki te iwi Maori, kaore
rawa a ratou mahi" penei wehewehe i te ahua-
tanga o te Pakeha o te Maori. He mea ririki
rawa enei ahuatanga ki a ratou he whakaaro
e pangaia ana e ratou ki te tahataha. I mea
ano a Rawiri tera ia e tukutuku panui ki nga
hawhe-kaihe katoa kei runga nei o ratou
ingoa i te Rori Pooti kia pooti katoa ratou
mo tetahi Kawanatanga e whakaaro mai ana
ki te iwi Maori. Ko taua Kawanatanga, ko
te Kawanatanga o Timi Kara ma.
Ko nga tino korero o roto i ta Hemi Topi
ko enei I mea ia ka mahue i nga tangata o
Turanga te tahuri ki te rapu i nga tikanga e
kake ai to ratou taone ka puta ke ki tenei mea
o ratou mahara; a e hara i te mea he aha i
kotiti penei ai o ratou mahara engari heoi ano
na te mea he hiahia no ratou kia kino te Maori.
Kaore e tahuri ki te whakapai ake i to ratou
wahapu, i nga paipa harihari wai, harihari
paru ranei o to ratou taone kei tenei mea iti
porangirangi ana te tangata he mea kaore ano
kia kitea tetahi tongi paku nei ki runga ki
tetahi tangata Maori. Kei aua tonu atu te
mate kua porangirangi noatu. E pa hei te
taenga mai ko te hemo tonu kei muri atu.
He aha te take i katia ai ko te Maori anake a
i kore ai te pakeha? He tika he Maori te
tangata tuatahi i pangia e tenei mate no reira
tere tonu te hopu o nga tangata o Turanga.
Ae ko te Maori te putake mai o te mate poka-
poka. Otiia e tino he ana tenei whakaaro no
te mea ko te mate pokapoka ehara i te mate
Maori engari ko tetahi tonu o nga mate piri-
hongi ki te pakeha a e tino matau ana au na
nga Kaumatua Momona i hoatu taua mate ki
te Maori. He tika he tangata paruparu te
Maori, a he iti rawa te hopi e pau ana i a ia i
roto i te tau. Otira e mea ana au ko te Maori
anake ranei te tangata paruparu? Kua kite
au i etahi pakeha paruparu kaore e kite horoi,
kaukau ranei mai i te timatanga o te tau ki te
whakamutunga kia mau rano i te whatitiri i
te awha katahi ano ka maku i te wai. Na
mehemea ki te tirohia katoatia nga tangata o
Turanga ka kitea e rua tangata o roto o te
hunga tokotoru, he paru kei roto i nga mati-
kuku. Tetahi he patai naku mehemea ko te pa
mai o te mate pokapoka e pa ana i runga i
tona kaingakau ake ki te kiri parauri i tona
kaingakau ki te kiri ma. Ki taku mahara
kaore i te penei engari e pa ana i runga i te
ahua o nga toto. A mehemea ki te whakaaro
nga tangata o Turanga he kaingakautia ake
te toto Maori e te toto pakeha e taua mate,
he mea tipua rawa tenei ki roto ki te whaka-
aro ara te nui rawa o nga tangata kua pangia
e tenei mate i te taone tino ma o Hirini i nga
Maori kua pangia i te pa tino paruparu o
Mangere no te wa kotahi nei i pa ai taua
mate ki nga kainga e rua. Ka 30 ano kua
pangia o Mangere ka 400 o Hirini inaianei.
Ko ahau he toto Maori kei roto i ahau a kua
tae au ki nga wahi e tino nohoia ana e tenei
mate. " E mate ana te tangata, pakeha i tetahi
taha oku i tetahi ko au ia kaore rawa i raku-
raku mai tenei mate. Ko nga kupu whaka-
mutunga a Hemi he tangi mo tona iwi mo te
Maori mo tona whenua hoki. He iwi whaka-
manamana nana te Maori he whenua aroha
nana te whenua o tona whanautanga. Aha-
koa noho manene ia i te whenua he hoki tonu
mai te mahi a ona mahara. Tetahi i runga i
tona whakaaro nui mai ki tona iwi ki tona

No. 180.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
whenua hoki e waiho ana e ia enei mea hei tino
korero mana, i Inia, i Awherika, i Amerika.
Inaianei kua rereke, kua kore he maranga-
tanga ake o tona mahunga i te mea e whai
nei te pakeha kia pehia rawatia te Maori.
Nga kupu whakamutunga a Topi he tono ki
nga tangata o Turanga kia puta ano to ratou
aroha ki te iwi Maori kia whakangawaritia
iho nga ture herehere e pehi kino nei i te
Maori ara i nga Maori o Turanga.
Poneke, Hurae 24, 1913—I roto i te ripoata
a Dr. Valentine, te tino Apiha mo te Ora e
mea ana ia kei te kake haere tonu te kaha o
te mate pokapoka ki Akarana. E 49 nga
turoro kei te Hohipera motuhake mo tera
mate, e 39 he Maori, 10 he pakeha. Na
Takuta Te Rangihiroa tenei waea mai ki a ia
i patua mai i Kaikohe. Kua tae katoa au ki
nga whare titiro ai i te pa o Otaua, a tae atu
ana au ki nga kainga ngaherehere. E 57 nga
tangata i kite au kua pangia e te mate poka-
poka ka hui atu ai ki nga mea kua kitea e
Dr. Cawkwell ka 69 I roto i te whare kotahi
e 5 nga mea i kitea e au e mate ana. Kua
toru nga mea kua mate rawa. E tino kaha
ana taua mate ki nga pakeke. Kua oti katoa
nga tangata o te pa te pokapoka e au. Ko
nga mea kua pokapokatia kaore ano kia
pangia. Mai i te panga mai o te mate ki
naianei kua tekau katoa nga tupapaku a taua
mate he Maori katoa.
  
HE WHAKAMIHARO.
ETE Pipi, tena koe, e waha haere nei
i nga mahara o te hunga mahara, ki
ia marae ki ia kainga, nana ka puritia ki nga
kainga, peka noa ake. No te tangata haere te
whakatauki, " He ihu kuri he tangata haere."
Kia ora e te Pipi. Ki a koe nga manaakitanga
a te hunga manaaki i a koe. Tukua atu enei
kupu, mo toku miharo, mo te korero a Teri
Te Heihei, Pipi nama 179 Mo te waka nei
mo Matatua:—Ara, i mahara ahau, no Ha-
waiki te waka nei. No taku kitenga i te
korero a Teri, ko Puhimoanariki nona te waka
nei a Matatua. Ka miharo ahau. Ko Puhi-
moanariki no Aotearoa nei. Ko Matatua no
Hawaiki pea (ina ra): Kupe kia Nukutawhiti,
6 tupuranga; Nukutawhiti kia Puhimoana-
riki, 19 tupuranga; na Puhi-a-te-Hauangi
angi, nana ko Rahiri ma. I whanau enei ki
Hokianga. Heoi ena.
E 3 nga wahi o te korero a Teri e tautoko
ana ahau—(1) Ae, me unu taua korero he
puhi waka a Ngapuhi, e mohio ana ahau a
Ngapuhi ko Puhimoanariki toku Ngapuhi.
(2) Ae, engari kahore a Teri i whakahua ko
wai te waka i hoki ki Hawaiki i huaina ai
a Hokianga hokinga owai.
(3) Ngapuhi te Rarawa te. Aupouri he iwi 
kotahi. Ka tika tenei; engari, e Teri, e kore
e kotahi i to korero e takoto nei, mo Matatua,
mou anake to waka, engari, oti kia pehea ka
kotahi? Ae, kia penei, ko Kupe te tangata,
ko Ngatoki Matawhaorua te waka, i hoe
mai i Hawaiki, u mai ki Hokianga. I tae a
Kupe ki etahi wahi o te Motu nei, e mau
haere na nga tohu ka hoki a Kupe ki Ha-
waiki, me tana waka me Matawhaorua. Ka
huaina a Hokianga ko te hokinga o Kupe ki
Hawaiki. Tae atu a Kupe, ko te pakanga
nui i Hawaiki, ko Moremoretakiki te ingoa o
taua whawhai. I ui a Nukutawhiti kia Kupe
i nga korero o tana haere. Ka mea a Kupe,
he whenua rangatira kua kitea e ahau, i u
taku waka ki te taha hauauru i te toenetanga
o te ra, ko Hokianga tena. Ko Nukutawhiti,
" Homai te waka kia au, kia haere ahau ki te
whakatau i to huarahi, mehemea ia e kitea e
ahau, ko Kupe. " Ka kitea e koe, maku e
tohutohu ki a koe te tu o nga whetu i te ahi-
ahi i nga waenganuipo, i te atapo. Ka manu
i Hawaiki e rua nga waka. Ko Ngatoki
Matawwhaorua ia Nukutawhiti te rangatira;
ko Mamari, ko Te Parata te rangatira. Ko
Matawwhaorua he waka tapu, e kore e utaina
te kai ki runga, na Mamari i mau mai nga
oranga mo nga tangata o Matawhaorua, me
nga purapura. Ko nga hautupua na raua
nga waka nei i arahi mai i te Moana-nui-a-
Kiwa ko Niua ko Araiteuru nga mokaikai a
Nukutawhiti, ko aua hautupua te mana o enei
iwi, e noho nei ano i te puaha o Hokianga.
Ko Araiteuru ki runga ko Niua ki raro o te
puaha, ko Matawhaorua e takoto nei ano i
Niua. 1 motu te taura o Mamari ka tere
pakaru atu ki Ripiro. Heoi ena.
Ka whakatuputupu nga uri u Nukutawhiti
i Hokianga, Kaapiapi te whenua mo ratou.
Ko te Rarawa me te Aupouri i heke whaka-
raro o Hokianga, e noho nei ano te nuinga o
aua iwi i Hokianga. Ka hanga a Kaharau
tama a Rahiri, tana manu aute, hei whakataki
whenua mo ana uri, ko Tuoronuku te ingoa o
taua manu. Ka eke a Kaharau ki runga o
Whiria, te pa o Rahiri, me tana manu, ka
karanga hau mo tana manu. " Hau nui, hau
roa, hau pukerikeri, keria te tupe i raro nei.
Pipi parerarera homai he hau, kua whai hau."
Ka turua a Tuoronuku, " Taku manu ka tu-
rua atu nei he karipiripi, he kaeaea; turu
taku manu, hoka taku manu, kitua te hahawai

TE PIPIWHARAUROA.
koi atutahi kei arehua whakahoro, tautara te
kapua ko ia." Ka tukua mai, i muri ka
whakataua mai, ka kitea a Tuoronuku, ka
riro a Taiamai i a Ngapuhi. Heoi mo naianei.
 Na MATIU KAPA.
Kaikohe, Bay of Islands.

NGA KARAKIA MIHANA I ROTO O
HERETAUNGA.
KO te Mihana tuatahi i tu ki Tamaki i te
10 o Mei, no te 16 ka matu. Ko nga
pa Maori o tenei takiwa e toru, ko Tahoraiti,
Makirikiri, me Kaitoki.
Kati i te mea kaore e taea te whakatu he
mihana ki tena pa ki tena pa whakaturia ana
te mihana ki te taone o Taniwhaka ki te wahi
takawaenga o nga kainga nei. He mea hou
rawa tenei kia tu he mihana ma nga Maori ki
te taone Pakeha. Otira be tokomaha tonu
nga Maori kei te taone e noho ana no reira
hoki tetahi take i tika ai kia tu te mihana ki
reira. Nui atu te kaha o nga tangata ki te
manaaki i te mihana, ahakoa te kino o nga
rangi te ua, te matao me te hau, kaha tonu
nga tangata ki te huihui i nga haora huihui-
nga i te 3 o nga ahiahi me te 7 hoki o nga
ahiahi. Ko te whare huihui ko te Whare
Kura Ratapu o te Whare Karakia pakeha o
Tamaki. Ko te Kai-whakahaere i te Mihana
ko Rev. Peneti o Rotorua. Ko ona hoa ko
Rev. A. F. Wiremu, Kai-whakahaere o te
takiwa; Rev. Manaro, Minita o te pariha;
Hera Manaro; me Te Wheoro Poni, Kai-
karakia o Rotorua. I te whakaaro nui o nga
tangata ki te hoki ano ki te oha a o ratou
matua, tupuna kaore rawa i waiho te mara-
ngai, me te makariri hei arai atu i a ratou i
nga huihuinga. Tetahi mea aroha ko te
whakaaro nui o Ihaka Rautahi kia manaaki,
kia mau ana tamariki mokopuna, whanau
katoa, ki te whakapono. Ko tetahi tenei o
nga morehu kaumatua e ora nei o Ngati-
mutuahi me Ngatipakapaka he kaumatua
tawhito no roto o te whakapono. He Kai
karakia ia. Ko tana kainga he tawhito atu i
te taone, a koia i te nui o te mate takoto tonu
ai i runga i tona moenga. Otira i tana whaka-
aro nui kia kaha tana whanau ki te manaaki i
te Mihana, ka heke mai a ia ki te taone takoto
ai kia ai tana tauwira hei whakakaha i ana
 tamariki. Te wairua o nga kaumatua i tu ai
nga mahi nunui i roto i o ratou nei ra. Koia
nei te wairua hei hopu ma te whakatupuranga
o enei ra, e maranga ai ano te ahuatanga te
mana, te wehi, me te tapu o te iwi Maori.
Tera ano tetahi tangata i nui ai te aroha
mona ko Karaitiana. He uri rangatira no era
hapu, he tangata mohiotia ana ona matua e
tena wahi e tena wahi. I te wa o te mihana
i te takoto mate he mate nui rawa. Otira
ahakoa te ngoikore o tona tinana kaha tonu a
ia ki te tohutohu i ana tamariki kia kaha ki
te awhina i nga mahi o te mihana. Kaore e
ngaro te wairua whakaaro o nga kaumatua i
roto i o ratou uri.
I te marama o nga kauwhau me nga whaka-
marama ko nga hua o waho i kitea e te kanohi
koia enei. Nga mea i tu ki te whakaae kia
te Karaiti hei Kai-whakaora mo ratou i te aro-
aro o te tokomaha, e 28. Nga mea mo te
whakau a te Pihopa, e 23. Nga mea i oati
ka mahue te kai wai whakahaurangi, 19.
Nga koka i uru ki te ropu mo nga wahine
whaitamariki (Mothers' Union), 12. I te
karakia whakawhetai ko te ohaoha i tukua
mo te whakatu i tetahi whare karakia mo
ratou nga moni i kohia e £317-12-0; me te
tekihana hei tunga he mea tuku katoa i tenei
karakia. He nui te whakamoemiti ki te Atua
mo tenei wairua whakakaha, whakapai i runga
i ana tamariki o tera wahi o tana mara-waina.
Ma te Atua ratou e manaaki.
PORANGAHAU.
I te ata o Hatarei ka eke mai i te tereina
tae mai ki Waipukurau. I reira te motoka e
tatari ake ana, na Taketake Tipene Matua, i
whakarite. I te ahiahi ka tae ki Porangahau.
Ka mutu te tangi, te kai me te karakia me te
whai korero; whakamarama tonu atu a Peneti
i te tikanga o tenei mea o te mihana, ara he
tangata i tukua ki tetahi wahi hei whakaatu i
tetahi tikanga ki tera wahi. Koi ra te putake
o te ingoa Mihinare, he hunga i haere mai i
runga i te whakahau  a te Karaiti kia haere ki
te kauwhau i te rangatiratanga o te Atua ki
te ao katoa.
I te Ratapu 170 Mei te karakia o te 11
a.m. me to te 3 p.m. i te whare karakia, ko to
te 7 p.m. i te whare nui (Poho o Kahungunu).
Tokorima nga tamariki i iriiritia i te karakia
o te ata i 11 karaka. Ko nga karakia mihana
i nga ra o te wiki, atu i te Mane ki te Paraire
i rato katoa te whare nui. He nui te mana-
aki a nga morehu o Porangahau i a matau.
Aroha ana te noho kotahi mai i roto i te
whakatupuranga taitamariki o Tipene Matua,
morehu o nga kaumatua o tenei takiwa.
Ahakoa te ngoikore o tona tinana i runga i
tona mate, otira manawanui tonu a ia ki. te
tautoko, ki te awhina i nga whakahaere katoa
o te mihana. Ahakoa tera ano etahi wawa-
hanga o te tikanga o te whakapono i roto o

No.180.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
7
Porangahau, otira ko te whakaaro o nga mo-
rehu kotahi tonu ki te manaaki, ki te awhina.
Ko nga mea i tu ki te whakaae kia te Karaiti
hei Kai-whakaora: mo te whakau a te Pihopa,
20; nga mea hei kai karakla, 3
He nui te mihi me te aroha kia Ahitana
Nopera me tona hoa wahine Hirani Ropiha
Nopera me ta raua whanau katoa mo ratou i
ngakau nui ki te whakarere atu i to ratou
kainga me nga mahi, ki te heke mai ki Po-
rongahau awhina ai i te mihana me nga mahi
katoa. Otira e tika ana ko te mahi hoki tenei
a o raua matua i mua i a raua. Ko te kohi
o te karakia whakawhetai i tukua hei awhina
i nga mahi o te whakapono i waenganui i a
Tuhoe.
WAIMARAMA.
I te ata o te Manei, Mei 26, ka hoki mai
matou i Porangahau. Na Taketake Tipene
ano to matou waka. I Waipukurau ka eke
ki te tereina ka tae mai ki Te Aute. I te
Hatarei, Mei 31 ka haere matou ki Wai-
marama. I te ahiahi ka tae ka mutu te tangi
whai korero, kai me te karakia ka whaka-
marama a Peneti i te mihana. Ko nga morehu
kaumatua o tenei kainga, Mohi Te Atahikoia,
Tame Orihau, Turei me Timoti. Ko Mohi
anake raua ko Te Orihau i rokohanga ki te
kainga. I runga i te mate me te raruraru ki
wahi ke ka ngaro era o ratou. I whakahaere-
tia ano nga karakia o te Ratapu ki roto i te
whare karakia a ko te mihana i nga ra o te
wiki i te whare nui (Taupunga). He nui te
manaaki a nga morehu i nga mahi i nga
whakahaere. E rua nga huinga i te ra pera
ano me era atu wahi ara kei te 3 p.m. kei te
7 p.m. I te marama o nga kauwhau me nga
tohutohu ka hoki ano te mahara o nga mea i
kite i te kaha me te tapu o te whakapono i
nga wa i nga kaumatua ka hoki mai te tangi
me te aroha. Ka nui te manaaki me te mau
o nga morehu ki nga tikanga me nga whaka-
haere o te whakapono. Ma te Atua ano ra-
tou e whakakaha e whakau. Ko tetahi mea i
oho ai o matau ngakau ko te whakaaro nui
rawa o tetahi wahine (Tangiora Mohi). Ko
te tangata ka haere ana i runga i tetahi pai,
kaore e hiahia ki te whakarere. Ina hoki ka
haere i runga i te paki, kaore e pai kia mahue
taua paki, me haere ma te kata, me te tangata
he motoka tona kaore e whakarere i taua
motoka e haere ma te paki. Otira ki tenei
wahine ka mahue tona motoka mo matau ka
haere mai ma runga i te pereki ahakoa tohe
atu, ki a ia ano tana waka, kaore ko tana wha-
kaaro i nui noatu i tona hiahia ki te painga o
tana waka. Ka nui te mihi mo te pai o nga
mahi. Ko tetahi take i puta ake i tenei
mihana, ko te whakaaro kia whakaaturia he
pepa, kia puta ia marama ia marama, whaka-
atu mo nga mahi o te whakapono, whakama-
rama i nga whakaakoranga o te Hahi, whaka-
hoki i nga kupu whakahehe mo te Hahi a era
atu tikanga. He take e nui tenei tera ewhaka-
atuturutia ina tae ki te aroaro o te Pihopa.
Nga mea i tu i konei whakaae ai kia te Karaiti
hei Kai-whakaora, 44  mo te whakau a te
Pihopa, 16.
Ka nui te whakamoemiti ki te Atua mo ana
manaakitanga i te tangata i nga mahi. Mana
tenei hunga e whakau e whakakaha i te aro-
aro o te hoa riri o te kai whakawai.
KOHUPATIKI.
Ko tenei mihana i whakaritea mo O mahu
kati na te whakaaro o nga rangatira o nga
marae ka hikitia mai ki te Kohupatiki i tenei
wa mo tetahi atu wa ki Omahu. No te ata o
te Hatarei ka tae atu matau ki reira. I reira
te Pihopa kua tae mai i Nepia ki te whaka-
puare i te wharepuni, katahi ano ka oti te
hanga, hei whare huihui, hei whare karakia.
I te 12 o te awatea ka whakapuaretia e tetahi
kupu a te Pihopa i roto i tana kauwhau ko
tenei: " ka whakapuaretia nei e tatou tenei
whare ka tomo atu tatou ki roto, kia penei ano
hoki te whakapuaretanga a tena a tena i te
tatau o tona ngakau i enei ra o te mihana kia
uru atu ai te Kingi o te kororia (ara te wairua
o te Atua) ki roto hei noho i te ngakau o tena
o tena." No te ahiahi o te Hatarei i timata
ai te mihana, no te po o te Taite ka mutu. Ka
nui te kaha o nga morehu ki te manaaki ki
te whai haere i nga kupu whakamarama.
Tetahi mea whakamihi o konei, ko te kaha
me te manawanui o etahi ano o ratou ki te
oati whakamutu i te kai i nga waihaurangi.
He mea tenei e herehere nui ana i te tangata
otira e taea ana ano e te tangata ngakau
marama te whakarere, koira te mihi ko te
kaha o etahi ki te whakarere. Ma te Atua
ano hoki ratou e whakakaha. Nga mea i tu
whakaae kia te Karaiti hei Kai-whakaora mo
ratou, 28; mo te turanga kaikarakia, 2.
No konei te whakaaro kia whakahokia mai
ano te nohanga o te minita o te pariha ki te
Waipatu. Ka whakamaramatia tera i whaka-
ae nga tamariki a te Wiremu ki te tuku mai
i te whare kei te Hauke e tu ana hei whare
minita. Ka tu a Taranaki Te Uwamairangi
mana me tona whare kia £50 mo te mau mai
i te whare, ara nga wakena me nga hoiho.
Na Paraire Tomoana ko te turanga me te
£50. Na Rangi Kerehoma £30. Na Wari-
hia £29 Ko enei moni hei utu i te whaka-
nekenga o te whare. Ka nui te kaha o nga

TE PIPIWHARAUROA.
No.180
uri o te hunga kua riro ki te po; ki te manaaki
i nga mahi a o ratou matua. Kia kaha ma
te Atua koutou e tiaki.
PAKIPAKI.
No te Ratapu Mei 15 ka timata te mihana
ki te Pakipaki. I te whare karakia katoa nga
karakia. I te Ratapu e toru nga karakia
mihana ko to te 11 a.m., 3 p.m., to te 7 p.m.
He tokomaha nga tangata i hui. Nui rawa te
whakaaro o nga tangata kia rongo i nga kau-
whau me nga whakamarama. I nga po katoa
he rite tonu te hui mai o te tangata ki te
manaaki ki te tautoko i nga mahi. I nga ra
o te wiki ko nga haora o nga huinga ko te
karakia o te ata i te 7 I te 3 p.m., Paipera
whakamarama me te inoi a ngakau. I te 6.30
ko te inoi a ngakau ano ma nga mea e watea
ana. I te 7 p.m. ko te karakia mihana. Ka
nui te pai o nga kupu katoa a te kai-kauwhau
te ora me te ngakau marama hei whakakaha
i te whakapono. Nga hua nui o te mihana,
ko nga mea i tu ki te whakaae kia te Karaiti
hei Kai-whakaora, 34.  He tokomaha i oati
kia mahue rawa te kai i nga wai whakahau-
rangi.
Koia nei te mutunga o nga kainga mo te
mahi a te mihana i tenei wa kei tetahi atu wa
ko era atu kainga. Heoi ka nui te tangi me
te aroha mo tenei kaha i roto i nga ngakau o
nga tangata o te Hahi. Tenei ano hoki te
whakawhetai, te whakamoemiti ake nei ki te
Atua mo enei manaakitanga maha i runga i
ana pononga.
PITOPITO KORERO.
INA noa ake nei ka kitea tetahi mahi tino
rereke i Roma, he mahi tino kino. Tera
tetahi wahine ko Petari tona ingoa, he wahine
whakawhanau tamariki. Ko te kino o tana
mahi ko te tanu ora i nga tamariki whanau
hou ki tetahi wahi kaore rawa i pamamao atu
i tona whare. Ina tata nei ka mohiotia e nga
pirihimana taua mahi ana katahi ratou ka
haere ki taua wahi ka hukea e ratou aua
tamariki. Ano tera he tino pamu nui e putu
ana te mahi a te tamariki tona tini. I kitea i
runga i a ratou uiui ka maha rawa nga tau o
taua wahine e mahi ana i tana mahi kino.
I te purei hoe poti mo te toa o te Ao i
hinga a Pearce o Ahitereiria i a Barry te
tangata ano nana a Dick Arnst te toa o Niu
Tireni nei i patu.
Kua tata a Ta Hohepa Waari te taemai.
Hei ra nui ki Poneke a te ra e tae mai ai ia.
TE PIHOPA O AKARANA.
KUA rihaina te Pihopa o Akarana ko te
Pihopa kei Poihakena e takoto mate
ana inaianei. Ki te ki a ona takuta me kaua
rawa ia e mahi i tetahi mahi ahakoa paku mo
te tau kotahi. Ma reira anake ka ora ai ia.
Ko te putake o tona mate he nui no te mahi,
mahi a hinengaro me te mahi haere hoki i roto
i tona Pihopatanga. I runga i te taumaha o
aua mahi ka pa mai te kaha kore ki ona uaua
hari mahara ki tona tinana ano hoki. He mea
pouri rawa tenei mo te Pihopatanga o Akarana
i runga i te mea kua kitea nuitia te pai o
tenei tangata. Kua panuitia i tera nama o te
Pipi te whai-korero a te Pihopa i te tunga o
tana Hinota i mua tata atu o tona haerenga ki
Poihakena. Kaore rawa i roa to Nerikana
rihainatanga ka rihaina atu ano tenei o nga
Pihopa o Akarana. He Pihopatanga nui tonu
a Akarana me nga mahi he taumaha. Ko te
Pihopa mo tera wahi hei te tangata tamariki
hei te tangata tino pakari te tinana hei te
tangata ake o Niu Tireni nei hei te mea
hoki kua taungatia ki nga ahuatanga o tenei
whenua.
  
HUI TOPU O TE PIHOPATANGA
O AKARANA, 1913.
NGA Motini e rua:—(1) He inoi ki te
Komiti o Te Rau me te Ropu Whaka-
matautau kia whakaritea he whakamatautau-
ranga mo nga Maori e whakapakia ana hei
minita kia whakaritea ai he tohu matauranga
mo nga tangata e puta ana i tau whakama-
tautauranga. (2) He tono ki nga mema o
tenei hui kia whakaaetia te kohi i te whai-
korero a te Pihopa mo te ahua o te kohi mo
te hui ki Oihi, Kirihimete I9I4-

No. 180.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
TE RA O TE ARIKI.
KO te mehua o te Whakapono o te
tangata ko te ahua o tona pupuri i
te Ra o te Ariki, he mea whakaari hoki
tenei ra i te wa i mua nei i a tatou e noho
ai nga tangata o te Atua i te kainga kua
haere atu nei to tatou Ariki ki te whaka-
rite. A e korero ana tatou i nga kupu a
Hoani:—"I roto ahau i te Wairua i te
Ra o te Ariki," a i kite ia i nga mea meake
nei ka puta mai, o te wikitoria o te Ariki
i ona hoa whawhai, i kite ia i te pa tapu
me te tomo atu o nga iwi o tenei ao me o
ratou kingi ki roto, e mau atu ana i to
ratou kororia hei whakahaere ki te Matua.
I tenei ao e mau ana tatou i te ahua o
nga mea whaka te whenua na reira kua
whakaritea e te Atua kia ono nga ra e
mahi ai tatou ki nga mea mo tenei tinana
engari kua whakatapua e Ia te ra tuatahi
ai ki Ia, "Whakatapua te Ra Hapati," i
ki ano a Ihu Karaiti, " I hanga te Hapati
mo te tangata," na reira me puritia e te
tangata.
Ma te aha e pupuri ai tatou i te tapu o
te Ra o te Ariki? I te tuatahi kei waiho
i tenei ra hei ra mangere, kia oho wawe,
kia roa te ata whakaaro i nga kupu o te
Atua, me kaha hoki te inoi kia tino whaka-
maramatia mai nga taonga whakahara-
hara, tino whai kororia kua whakaaria
mai nei, kia ahu atu ai o tatou hiahia ki
enei mea—a ka haere tahi tatou me o
tatou hoa—kia tokoiti nga kupu, kia kitea
ai kei te whakaaro ke tatou ki era atu mea
—kia watea ano hoki o tatou hoa ki te
whakaaro ano ki enei mea, a i nga mea
me mahia nei mo te tinana, kia matua
whakaaro tatou ki te whakaiti rawa i enei
tu mahi, kia ata kai i nga kai kua matua
te taka—he whakatauki tenei, " Ki te kii
te kopu e tangere ana te Wairua."
Ko tetahi o nga tino mea mo tenei ra,
ko te huihui o nga tangata ki te karakia
tahi i te Matua, i te Tama, i te Wairua
Tapu, " Koia hoki e whakamoemiti ana i
Ahau, he whakahonore tana i Ahau, a ki
te whakatika haere ia i tona ara, ka tohu
ahau ki a ia i te ara o te ora." Tera ranei
tetahi mea e nui atu ana i tenei, ara, i te
whakahonore i te Atua he tino poauau te
tangata e kuware ana ki tenei, he matapo
e kore nei hoki ia e kite ana ko tenei te
mahi o nga anahera, o nga tangata ano
hoki kua whakamaramatia e te mata o te
Atua, ma te ako hoki o nga karakia ka
tupu haere ai te matauranga. He tino
mahi honore tenei kua riro mai nei mo te
tangata. I nga wa ke o te Ra o te Ariki
kia ata rapu nga tangata i mahi o te Atua,
nga mahi o mua, nga mahi hoki o enei ra
i nga wahi mohoao o tenei ao, ma tenei
hoki e kite ai tatou kei a tatou tonu te
Atua e haere ana a koia tonu te Kingi o
nga kingi, te Ariki o nga ariki, e mahi ai
enei i tona mahi.,
Kaua rawa e ahu atu ki nga takaro, ki
nga mea e ngaro ai te whakaaro ki nga
mea tapu o tenei ra—he nui rawa hoki te
hua o nga haora e whakapaua ana ki nga
whakaaro whaka te Atua Matua rapua nga
mea o te rangatiratanga o te Atua me ona
mea tapu a ka tapiritia mai ki a koutou
nga mea e matea ana e te tinana.
Ki te kore e ahuareka te tangata ki nga
mea tapu o tenei ra, ka ahuareka ranei ia
ki te noho i te rangi, ki te wahi e whaka-
paua nei te ngakau o nga anahera ki te
mea tonu i te Atua e pai ai?
13, Ki te tahuri atu tou waewae i te
Ihaia 58: hapati, i te mea i tau i pai ai i taku Ra
Tapu, a ka kiia e koe te hapati he ahuareka, he
tapu no Ihowa, he mea honore, a ka whakapono-
retia ia e koe, ka kore hoki e mahi i au ara ake, e
kite i au ake e ahuareka ai, e korero i o korero
ake: 14. Katahi koe ka whai oranga ngakau i
roto i a Ihowa; ka meinga ano e ahau nga wahi
tiketike o te whenua hei hoiho mou, ka whangaia
ano koe ki te wahi tupu a to papa, a Hakopa: na
te mangai hoki o Ihowa te kupu.
Ko te pupuri o te Ra o te Ariki te tino
tohu e mohiotia ai nga tangata o te Atua,
kia kitea rapea tatou i roto i enei, kia
kitea ano hoki i roto i nga ope o te rangi,
kua tuhia nei e te Ariki tona ake ingoa ki
o ratou rae.
Na PERERIKA H. PENEHA.
Whanganui. 

IO
TE PIPIWHARAUROA.
No. 180
HUPIRIMI KOOTI.
ITE 24 o Hune nei ka tu te Hupirimi
Kooti ki Turanga nei. Ko tetahi o
nga keehi i whakahaerea ko te hamene a
Wi Paraire, Minita o te Pariha o Nukutaurua
i a Meretini Huka he wahine no Nuhaka mo
te whakakino ingoa o taua wahine i tana panui
haeretanga ko Wi Paraire te papa o te tamaiti
a tetahi tamaiti wahine no Nuhaka ano ko te
Wai Nepia te ingoa. I mama ai tenei keehi
he unuhanga na Meretini i taua korero ana
me tana whakaatu ano i tona pouri mo aua
korero ana. Ara i runga i te whakaaro o
Tiati Kupa tera a Meretini e raruraru ka riro
tonu nana i tono ki a Meretini raua ko tona
Roia kia unuhia taua keehi, a ka unuhia hoki
kore ana i tae ki te Hurimana e whakatau.
Ko nga kupu enei i homai e te Tiati hei
whakaatutanga ma Meretini:-" E pouri ana
au mo taku whakakarekaretanga i tenei korero
a nonaianei ka mohio ahau i taku rongonga
i nga whakamarama e he ana aua korero
katoa aku. E whakaatu ana hoki au i toku
pouri mo taku panui haeretanga i aua korero.
Tuarua kua tino mohio au inaianei ehara i a
Wi Paraire te tamaiti a te Wai Nepia."
I mea ano a Tiati Kupa e tino manawareka
ana tona ngakau i te mutunga pai o tenei
take. E tino hari ana tona ngakau mo te
putanga o Wi Paraire ki waho o tenei raru-
raru te maneatanga atu o te ingoa kino i runga
i tona tinana i runga hoki i tona karangatanga
Minita. Ka tika tonu tana mauranga mai i
tenei take ki te aroaro o te Hupirimi Kooti no
te mea ka mutu tonu te huarahi whakawatea
i a ia i tenei raruraru e hoki mai ai ano hoki
tona ingoa pai ki a ia.
RONGO KORERO MAI O AMERIKA.
KEI te kinongia rawatia atu nga Tiapani i
Amerika ara nga mea e noho ana i Kari-
whonia. Kua pahitia tetahi ture e te Kawa-
natanga o reira ki panapanaia atu nga Tiapani
kia murua o ratou whenua. E whakaarohia
ana tera e tupu tetahi pakanga nui i waenganui
i nga Marikena me nga Tiapani mo tenei
ahuatanga. He mea miharo rawa te whaka-
nohonohotanga o te iwi Tiapani ki Amerika
ara ki tenei wahi kua whakahuatia ake nei.
He kai-mahi noaiho ratou i te tuatahi otira no
te roanga haeretanga ka piki haere a na wai
ra kua hoko whenua kua hoko mai ranei i nga
riihi a etahi tangata a inaianei kua riro katoa
mai te nuinga o te whenua i a ratou. I mua
he torutoru noaiho nga Tiapani i taua whenua
he tini nga Marikena otira inaianei kua huri
ko te Tiapani te tino nui ko te Marikena
te torutoru. Ka kitea i konei te kakama me
te matau o te Tiapani. Engari e kiia ana ko
te tino take i kinongia ai tenei iwi e te Mari-
kena he paruparu no nga tinana tonu tae atu
hoki ki a ratou tikanga. E kore e roa ka
paitinitia te hinengaro o tetahi tangata pai ina
whakananu ki roto i taua iwi tetahi he iwi
atua-kore ko o ratou atua Maori rano o ratou
na atua no reira kaore he ngakau hopohopo
he aha. E kiia ana ano hoki inaianei kaore
rawa tetahi Marikena e whakapiri atu e haere
tahi ranei i te taha o te Tiapani i runga tereina
ranei, taramuka ranei tetahi atu waka ranei o
te pakeha. He tino whakamau nui tenei a
mana noa kaore e puta tetahi pakanga nui
i roto.
TE PIRINIHA O WEIRA.
KO te Piriniha o Weira kei tetahi o nga
Kareti nunui o Ingarani e kura ana
ara kei te Oxford University. Ahakoa e
whakaaro iho ana te Piriniha kua pakeketia
ia a kei a ia ano tona tikanga otira rereke ano
te whakaaro o tona whaea kei a ia tonu te
tikanga mona mo te tohutohu i a ia mo te
whakahaere hoki i tona tinana. Ina noa ake
nei ka tae atu te waea a te Kuini ki tana tama
kia puta ki waho o tetahi ropu e karangatia
ana taua ropu ko te <( Bullindon Club." Ko
tenei ropu he ropu no nga tangata e kura ana
i Oxford he tangata whiriwhiri katoa taua
hunga, a ko tetahi tonu tera o nga tino ropu
o taua kura. Te taenga o te Piriniha ki reira
uru tonu atu ia ki taua ropu. Engari i uaua
tona urunga ki taua ropu i runga i te mea
kaore ona matua i pai. Ahakoa ra i uru ano
ia. Ina tata nei ka tu tetahi po ngahau a taua
ropu. Tetahi o nga mahi he unuunu rama.
He mea tohe te Piriniha e ona hoa ka unu
engari kaore i tino nui. Kaore i roa ka tae te
rongo ki tona whaea ara ki te Kuini. Kaore
i whiriwhiri nga whakaaro o te Kuini. Te
taenga tonutanga atu o te rongo ka waeatia
mai e ia ki tana tamaiti kia whakarerea taua
ropu kia puta ia ki waho. Kaore rawa a
Kuini Meri e pai kia pa tana tamaiti ki te
wai-whakahaurangi. Kaore be tauira ataahua
i tua atu i tenei hei whainga ma nga koka o
te iwi Maori.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TIMA PAKARU KINO.
KOTAHI tetahi tima no te Wiwi ko te
Henekara tona ingoa i pakaru ki te
takiwa o Ahia Iti. I tutuki ia ki etahi mea
whakapuku i raro o te moana, he mea ata
whakatakoto marire ki reira hei pera ano hei
pakaru kaipuke engari ia i nga wa o te
whawhai. Kati he tupono noa te tutukitanga
o te Henekara ki taua maina kaore i arikarika
te pakutanga. E 200 iari te tawhiti i te akau
te wahi i tutuki nei. Ko nga tangata i runga
i te tima 120. I haea tonutia i tetahi taha o
: te tima. Te mohiotanga o te Kapene kaore
ratou e ora ka whakapaua e ia te kaha o te
tima ki te rere kia u ki uta. Ora katoa nga
pahihi e toru rawa i mate ko etahi o nga
heramana.
Kaore rawa i roa i muri iho i tenei aitua ka
pa ano he aitua pera ano ki tetahi atu tima ko
te Newata te ingoa. E rere ana a te Newata,
ki waho i rere mai i te wapu, ka kite atu ia i
tetahi tima e rere mai ana ki roto. I tona
mataku kei tutuki raua, ka whakarerea e ia te
raina tika o te rere, ka rere ia ma waho iti atu.
Kaore i roa e rere ana ka tutuki ki tetahi ano
o aua maina. E toru rawa nga maina i
tutuki haere ai a te Newata kaore rawa i
pamamao mai i te wahi i tutuki ai a te Hene-
kara,. E 200 nga tangata i runga, o tenei 200
e 40 nga mea i mate rawa.

HUI KI MANUTUKE, 1913.
ETAHI O NGA MOTINI.
" Kia puta te kupu a tenei Hui ki te Hahi
kia tautoko i te take e whakahaerea nei i enei
ra, ara kia whakaurua te Paipera ki nga kura
Kawanatanga."
" Kia whakatakotoria he tikanga mo nga
pariha Maori ara mo nga pariha tuturu pera
me to nga pariha Pakeha, e kitea ai he moni
hei whakaea i nga raruraru o nga minita
Maori e haere ana ki te Hinota o te Pihopa-
tanga."
"Kia puta te kaha o te Tumuaki ki te
whakatere i te puta o nga pukapuka whakama-
rama pakupaku mo te ahuatanga o te tima-
tanga mai o to tatau Hahi, hei maramatanga
mo ia tangata, mo ia tangata o te Hahi."
''' Kia whakamaharatia e tenei Hui to tatou
pouri mo te ngaronga atu o o tatau hoa mahi
o Nikora Tautau raua ko Paraone Turei, ko
Hekiera Te Raro me Rameka Haumia kia
hoatu ano hoki te mihi a te Hui ki a ratou
pouaru."

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀