Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 179
 GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere.
HUNE 1913
" Kui! Kui! Whitiwhitiora." 
HE WHAKAARO.
HE whakaaro toku i tenei wa ki te tuku
atu i aku mihi ki a koutou e oku kai-
awhina, e oku kai-tautoko hoki. Tena koutou
i roto i nga mahi tohu a to tatou Matua i te
rangi. Kua tae tenei kei waenganui o tenei
tau e tioro haere ana ta koutou mokai i o
koutou marae, a he mihi te mea nui kei roto i
toku ngakau mo to koutou kaha mai ki au
mai ano o te timatanga o te tau nei tae mai ki
naianei. I te timatanga o te tau e tu tahanga
noaiho ana ahau kaore i mohiotia ko wai hei
whakakakahu i au i te haerenga o toku kai-
whakakahu, kai-whangai hoki i au ki nga hua
kareao e tukuna mai ana e koutou, o enei tau
ka mahue ake nei. Kei te pai au inaianei kei
te ahua ora. Tena koutou nga mea kua tae
mai nei a ratou whangai moku. He nui nga
mea kua aroha mai ki a au i tenei tau a koianei
te putake o enei kupu mihi atu, he whakamihi
ki oku kai"awhina kua tutuki mai nei o ratou
aroha. Tera ano nga mea kaore ano i whaka-
aro mai no reira he whakamahara kau atu
tenei ki a ratou kei wareware ratou ki te
whakaaro mai. Tera ano etahi kei te hiahia
kia mutu taku rere atu ki a ratou; otira e
mea atu aua au ki a ratou e hoa ma ka
whakaaro ra i tena whakaaro ka tuku noaiho
ki raro. Mahara mai ano ki ta koutou mokai.
Ahakoa oku he, oku kore e mau atu i. nga
korero e rawe ana ki a koutou, e parekareka
ai koutou, au atu, whakakorea noatia iho ena
ahuatanga mahara tonu mai ki ta koutou
mokai. E mihi ana hoki ahau ki nga mea e
mahara tonu mai ana ki au ahakoa enei
ahuatanga oku e korerotia i runga ake nei.
Ko te mea tino nui tena e wawatia ana e ta
koutou mokai i nga wa katoa kia reka he
kawenga kai atu maku ki a koutou, kia tika
nga kupu, kia pai nga rongo-korero, ma reira
hoki ka kaha ai koutou ki te tautoko mai i au.
Kei te whakamatau au, kei te kimi hoki i nga
ara korero me era atu ara mahi e ata tutuki
ai a koutou tumanako, a koutou wawata
moku mo ta koutou mokai. Kei huri ke atu
koutou i au a apa ano kia tau au ki te moenga,
kia pau oku kaha e kore ai pea au e kitea atu.
kia kore ranei oku whakatupuranga i muri i
au hei reira ra ka huri ke atu o koutou
mahara i au. Ko taku mahi he mahi uaua te
rere haere i nga takiwa nei, me taku kawenga
he kawenga tino taumaha. Ma oku koutou ma
kai-whakakakahu atu hoki i konei, kai-whaka-
riterite atu hoki i aku kawenga ka kaha au
ki te mahi i taku mahi ki te kawe hoki i taku
kawenga. Kaore noaiho he painga o te riro
ma te hunga torutoru au e tautoko mai, ko te
nuinga kaore i te whakaaro mai me taku rere
tonu atu ano ki a ratou. Ma koutou noa e
titiro mai ki te ahua o aku korero ka wha-
kaaro mai. E tino matau ana au kei te
whakaae mai koutou ki aku korero. Kei
pohehe mai koutou he korero riri; kaore
engari he korero whakamarama. He pai ake
to koutou mohio mai ki oku mate, ki oku
taumahatanga tae atu hoki ki oku wahi kaha
mehemea ia he wahi kaha ano oku. Ma
koutou e kite mai anei oku ngoikoretanga hei
reira koutou tahuri ai ki te whakakaha i aua
ngoikoretanga, ki te whakamama i nga tau-
mahatanga, ki te tino whakakaha atu ranei i
nga wahi e kaha ana au. Kei pohehe mai
koutou ina iti nga kai o aku kawenga i etahi
wa kawa ranei ki ta koutou whakamatau mai

TE PIPIWHARAUROA.
kei te mangere au kei te koroukore ranei.
Kaore au i te peha. Kei te pukumahi tonu
au engari e mahi ana i runga i te uaua i roto
hoki i nga taumahatanga huhua e pa ana mai
ki ta koutou mokai. Hei kupu whakamutu-
nga atu maku ki a koutou he mea atu naku
me mahara mai ano koutou ki te tuku mai i
nga kupu korero o koutou na takiwa. Ma
kona pea ka mama tetahi wahi o taku mahi;
a ina tuku mai koutou kaua hei tukuna mai i
nga korero kaore e whanui ki te katoa. Ko
te wahi uaua tena ko te rapu i nga take e pa
ana, e pai ana hoki ki te katoa. Ko toku
hiahia ma nga wahi katoa e homai he kai mo
aku kawenga, ma kona hoki ka noho tumanako
tonu mai ai koutou ki oku putanga katoata-
nga atu ki a koutou. Mehemea kaore i te
reka nga hua o aku kawenga e harihari atu
nei au me kore he hua pai i a koutou. Ma
koutou au ka kaha ai ki taku mahi, ma koutou
au ka totika ai ara ma to koutou kaha mai ki
au ka kaha atu, ka ngoikore mai hoki koutou
ka ngoikore atu ano ta koutou mokai. Tena
pokaia houtia he ahuatanga mo tatou; ka
tatari au ki to koutou kaha hei kaha moku;
ka whakapaua ano hoki e ahau toku kaha ki
te whakarite i a koutou wawata katoa moku.
Hei kona ra koutou i roto i nga mahi tohu a
te Kaihanga. Heoi. Na to koutou mokai.
TE PIPI.
Te Rau,
19 Hune, 1913
  
MR. J. T. THORNTON.
"TE TATANA."
KUA tae mai te rongo kei te takoto mate
a Te Tatana, Kura Mahita Tuatahi o
Te Aute, a ki te whakaaro a ona takuta e
kore e roa ka mate ia. Ko tona mate kei ona
toto ara kua kaha-kore haere. He tino mea
mamae rawa tenei ki roto ki te ngakau, a e
mohio ana au tera nga wahi katoa o te
motu e mamae, e tangi ina rongo i tenei rongo
kino. No tera tau ka mutu te whakaako a
Te Tatana i Te Aute ka noho he rangatira
hou ki tona tunga. Tona putanga mai i
Te Aute ka heke ia ki Hawheraka wahi o
Heretaunga ki reira noho ai, a kei reira ia e
takoto mate ana inaianei. Tona tangata i
 tino whai ai ia kia kite ko Te Tiatatene, te
Kaumatua o Te Rau Kareti. I mea ia ko
Te Tiatatene te tino tangata tika hei waiho-
tanga iho mana i ona whakaaro whakamutu-
nga. No nga ra, whakamutunga o Mei nei
ka tae mai tana waea; ara na tana tamahine
i tuku mai, poroaki mai i a Te Tiatatene kia
haere atu. Kaore i taea e Te Tiatatene te
haere i taua wa ano i runga i te mea kua
poroakitia mai ia e te Pihopatanga o Akarana
kia haere atu ki te awhina i etahi mahi e hia-
hiatia ana e tera Pihopatanga. Engari no te
mutunga o nga mahi a Te Tiatatene i Aka-
rana ka tika ia ma te reriwe i Akarana ki
Nepia. Te taenga o Te Tiatatene ki Nepia
ka haere kia kite i a ia. He hanga mamae,
he hanga whakaaroha nga kupu a Te Tatana
ki a Te Tiatatene. Ko te mea i kaha rawa
ai tona mate i runga i ana whakamahara ki a
Te Tiatatene ko te mutunga wawetanga o
tana mahi whakaako i Te Aute. Te mutunga
o tana mahi ka noho noaiho ia; a kati he
tangata ia kaore e mohio ki tenei mea a te
noho noaiho, a te noho mangere. Otira tera
ano e taea e ia te rongoa tera ahuatanga heoi
ano i he ai kua kaumatua rawa ia. Tena ia
ko te mamae o tona ngakau i tona wehenga
kinotanga mai i tana mahi kaore i arikarika.
Ko te wahanga tino nui tonu o tona oranga i
whakapaua e ia ki Te Aute. Ka hia nga tau
inaianei e noho ana ia i reira a he mea pakaru
manawa rawa tona wehenga mai i te kainga
kua kaingatia, ki a ia, i te mahi kua rahuitia
e tona ngakau hei mahi mana, he mahi e tino
arohaina ana e ia. He hoki tonu mai te mahi
a enei whakaaro ki roto i a ia; ai nga wa
katoa tahuri mai ana hei mea patu i a ia. Ka
mutu ena korero ana ka mea ano ia ki a Te
Tiatatene kei te mohio ia kua tutata rawa te
wa e haere atu ai ia i tenei ao. He tino painga
tera ki a ia: kaore tahi ona wehi ki te haere.
He pai ake tana haere wawe i tana noho i
tenei ao noho noaiho ai, noho huakore ai.
Kua whawhaitia e ia tana whawhai, kua
tutuki te wahi ki a ia, no reira e hari ana
ia i te mea kei tewhakahaere tona tinana
kei te whakatata ki te wa e haere atu ai
ki roto ki nga ringaringa o te Kai-hanga. Ka
mutu ena kupu ana ka timata tana patapatai
ki a Te Tiatatene mo ana akonga tawhito mo
nga mea kei te kareti o Te Rau me etahi atu.
Kaore e wareware i roto i ona mahara ana
tamariki. He mea nui ratou katoa nana ki
roto ki ona whakaaro. I runga i to ratou
noho nui ki roto ki ona whakaaro ko tana kupu
nui tenei i homai ai ki a Te Tiatatene hei
panui ma Te Tiatatene ki ana tamariki ara
ko nga kupu a Hoani i tana pukapuka tuatoru
ki nga tangata katoa te wha o nga rarangi e
mea ra Hari pu ahau noku i kite i etahi o
aku tamariki e haere ana i runga i te pono, e
whakarite ana i te ture kua homai ki a tatou
e te Matua." Tana kupu whakamutunga i

No.179.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
mua atu o te haerenga mai o te Tiatatene mo
te iwi Maori; ara he iwi te Maori e kore rawa
e wareware i roto i tona ngakau; e ki tonu
ana tona ngakau i te tangi mona ka tata nei
te wehe i a ratou. I whakapaua e ia ona kaha
i te whainga kia tupu te iwi Maori hei iwi
rangatira. I konei ka mea atu ia ki a Te
Tiatatene, " Haere hoki atu koe ki te Iwi, me
te mea atu kei roto tonu ratou i oku whakaaro,
a ma te mate rano ahau e wehe mai ia ratou.
Tetahi o nga mea ngau kino i roto i a ia ki
tana korero ko tona korenga i matau ki te reo
Maori. Otira i mea ia kaore i taea te pewhea
i runga i te taumaha o nga mahi, i te nui hoki;
ko reira te take i kore ai he wa watea hei huri-
nga ki te ako i te reo Maori." Ka mutu ana
korero ka me atu a Te Tiatatene mehemea kei
te hiahia ia kia waiata atu ia ki a ia. Ka mea
atu ia he mea tino hari rawa tera ki roto i
tona ngakau. Ka haere a Te Tiatatene ki te
purei i te piana ka waiatatia hoki e ia nga
himene e toru, (1) Au e Ihu tirohia, (2) E te
Reme a te Atua tenei au te haere atu nei, (3) Kia
tata mai hei au koe noho ai. Ko tona hiahia kia
waiata tonu atu a Te Tiatatene ki a ia i nga
wa katoa. Otira kaore i taea i te mea kua
tae mai te wa hei haerenga mai mo Te Tiata-
tene. Ka mutu te waiata ka karanga mai ia
kia haere atu a Te Tiatatene ki tona taha.
Ka tae atu ki tona taha ka awhi ki te kaki o
Te Tiatatene, ka awhi atu hoki a Te Tiata-
tene ki a ia ka mihi raua ki a raua; ka mutu
te mihi ka haere mai a Te Tiatatene. E koro
takoto mai i to takoto a waiho he mahara ma
matou mou ko te inoi e whai ake nei:
" E to Matua Atua e Ihowa, kei nga wahi katoa nei
Koe, kahore rawa hoki he takiwa hei wehe i a Koe ia
matou; e matau ana matou ko te hunga e mawhe ana
tetahi i tetahi, e tata tonu ana ki a koe, koia matou i
inoi ai ki a tiakina tonutia o matou hoa hoa aroha e
wehe ke nei i a matou inaianei: tukua mai hoki ki a
ratou, kia a matou, kia whakatata tahi atu ki a koe, ki
a tata ai tetahi ki tetahi he mea hohou ki te he ngaro
o tou aroha, ki a uru tahi ki to Wairua, ko te rangapu
o tau hunga tapu. Kei a koe na te whakaaro mo to
matou kitekite kore ranei e kitekite, a muri ake nei i
runga i te whenua, otira kia pono ta matou mine tahi
a te Aranga o te hunga tika, tomo tahi ki te whare, he
maha nei nga nohoanga, kua rite mai na i a koe mo te
hunga e pono ana te aroha kia a koe; ko Ihu Karaiti
hoki to matou Ariki. Amine.
No Tiapani te tima whawhai nui o roto i
enei ra. Ko nga tana e 27, 500; nga hoiho-
pawa e 8o, ooo ara e 28 maero e rere ana i te
haora. E waru nga pu repo nunui ake i o te
H.M.S. New Zealand. Hui katoa ona pu e
74 me etahi atu pu ririki.
HE TOHU TOA—HE KORERO
WHAKAMIHARO.
KO tenei korero no tetahi tangata, ko
Hone Eke tona, ingoa, he tangata
titiro i te tino reriwe e rere ana i waenganui
o Ranana me Karanahama, e karangatia ana
taua tereina ko te tino Ekiperehi o Mana-
tiehita (famous Manchester Express). Ko te
tino mahi a Hone Eke he titiro i mua atu o
nga haerenga katoa o tenei tereina mehemea
kei te tika katoa ona wahi; kei tupono kei te
he tetahi wahi ka raruraru ki te huarahi. Ko
te pamamao atu o Karanahama i Ranana kei
te 1oo maero nuku atu ranei. Ki te rere te
Manchester Express kahore rawa e tu i tetahi
teinana kotahi, engari kotahi tonu te Marota-
nga atu i Ranana ki Karanahama. I tetahi
rangi ka mahi a Hone Eke i tana mahi i te
wa kua noho rite te tereina mo te haere. Hei
te rua o nga haora i te ahiahi ka rere atu te
tereina i tetahi wahi ko te " King's Cross."
Ko tona wa tae ki Karanahama ko te 4 o nga
haora ara e rua haora e rere ana ka tae. I a
Hone Eke e mahi ana i tana mahi ka kite ia i
wahi ahua he o te tereina i raro rawa o tetahi
o nga kareti. I tona aro nui kia oti pai tana
mahi kia kore ai e tupono he raruraru ki te
tereina, kaore ana whakaaro ake ki te wa e
haere ai te tereina. Tera kua rongo ake ia
i te nukunga o te Tereina otira kaore ia i
mahara ko te timatanga tonu tera o te haere i
runga i tona mohio he pera tonu te mahi a
taua tereina i mua o tona rerenga. Kaore ko
te timatanga tonu tera o te haere. Ko ia, i a
ia e mahi ra kei raro o te tereina e piri ake
ana ko ona waewae mau atu ai ki etahi maitai
i raro ano o te tereina ko ona ringaringa kei
te pupuri ki te pereki. Tiro rawa ake ia kua
hipa, ke te tereina i te teihana kua kaha te
haere; katahi ano ia ka mohio kua haere te
tereina. Kaore e taea e ia te whakamakere iho
i a ia ko te po tonu hoki. Me whakaaro e tatou
ko te tereina nei e 53 maero e rere ana i te
haora; tuarua kaore he tu mo te rau maero;
tuatoru he kirikiri he puehu tana e hiki ake
ai; ko nga ahuatanga enei hei whawhaitanga
ma Hone Eke. Ka kitea i konei tona toa, te
kaha me te marama hoki o ona whakaaro. I
mohio tonu iho ia ko te ora mona ko te mau
o tana pupuri ki te pereki me te u o ona wae-
wae, ki nga maitai o te kareti. Otira ahakoa
te marama ona whakaaro i mea ano ia no te
mea ka whakatata te tereiana ki te 70 maero
e rere ana ka rongo tonu iho ia kua pau haere
tona kaha, ka rongo iho hoki ia kua ngoikore
rawa ona turi, a tera pea ka ohorere noa te
makeretanga. Otira ka kawe ano tona koiwi

TE PIPIWHARAUROA
ka mea iho ia ki a ia kia kaha. Kei te mohio
ia ko te wahi tino kino ko te wa e whakatata
atu ai ki Karanahama. Hei reira hoki ka
tere rawa atu te rere a te tereina ara ka rere i
te 77 maero i te haora. Hei te terenga o te
 haere hei reira ia mate ai i te puehu i te
kohatu. Ka haramai ka kuku te po i a ia i te
wa e whakaaro ana ia ki enei ahuatanga.
Otira ka mea iho ano ia ki a ia kia kaha,
whakamanawanui; ehara: ko tona koiwi
noaiho e kawe nei. Otira i tae pai ia ki
Karanahama i runga i tona manawanui.
Whakaarohia e tatou tetahi tangata e moe
ana a i roto i tana moe ka rongo ia e taka
ana ia i tetahi pari poupou tiketike hoki. I
taua tangata e taka ra kei te tatari tonu ia ki
te wa e pepe ai tona tinana i te taunga atu ki
raro otira i tona tatanga atu ki raro o te pari
ka oho ake ia, na ka miharo kei runga tonu ia
i tona peeti e takoto ano, he moemoea ke taua
takanga ona. E ki ana o Hone Eke pera tonu
tona ahua i te unga atu o te tereina ki
Karanahama. Ano me te mea i te moemoea
ia i a ia e piri ra i raro o te tereina; me te
mea tera he moe nana tona piringa haeretanga
a oho rawa ake ia i Karanahama kei te pai
tonu ia. I te rongonga o Kingi Hori i
taua korero ka karangatia e ia a Hone Eke
kia tae atu ki tona aroaro. Te taenga o Hone
ka ruru te Kingi ki a ia, ka mihi hoki ki a ia
mo tona toa. Pau katoa i a ia te korero ki te
Kingi nga korero o tona piringa haeretanga i
raro o te kareti. Kei te mahi tonu a Hone
Eke i tana mahi inaianei a nui atu  tona
whakahonoretia e nga tangata o tona taone.

KEI TE KUHU TE ORA.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa
TUKUA atu enei korero aku mo taku
 whakaaro mo te iwi Maori, ki taku i
whakaaro ai mo te iwi Maori inaianei e tika
noa atu ana te whakawhirinaki o te Maori kia
ratou ano hei aha i whakaaro atu ki te pakeha;
i te mea kua pahemo atu te nuinga o nga kau
matua, a ko tatou tenei ko te ropu hou, a ki
te kore e taea e tatou tetahi mea kahore ano
tatou kia hou noa ahakoa ano hoki kei te mau
tonu ano nga whakairo i roto i te iwi, otira ko (
era ahuatanga e pahemo tata ake nei. Ko te (
Maori i tenei ra kahore he take i uru ai ki
nga mate e mate nei ratou, i rawakore ai te (
tangata ehara i te mea no wai te he, kei aia
ano te he e mau ana i pa ai ki aia era mate
He mea hanga noaiho te eke ki runga ki te
tika engari ko tenei ma te matauranga e mahi
e rapu hoki, e kore nei e taea e tetahi te tuhi-
tuhi katoa.
Ko te ingoa kino tetahi mate nui e tiaho ana
i roto i te iwi Maori, e tika nei kia whakaaro
tatou te ropu hou ki te ata rongoa haere; ara
ki te whakaputa i etahi kupu hei whiriwhiri-
nga mate iwi. E rongo tonu ana hoki tatou
ki te pakeha, e tanuu ana ki a tatou mo runga
i o tatou ngohenga kuaretanga hoki. Pena i
tetahi Maori he tangata i mahi tahi ai me etahi
pakeha, ae mahi tahi ana ratou ki tetahi atu
pakeha.
Ahakoa ano pehea te nuku noatu o te
matauranga o taua Maori i era ra atu pakeha
otiia no te kahangarawatanga o te tiaho-
tanga o te matauranga o taua Maori, a me te
tika hoki o te haere hoki o nga mahi e wehea
atu ana mana e te rangatira, katahi ano te
rangatira ka kite he tino tangata ano* taua
Maori a whakatungia ana ia hei rangatira mo
te mahi ki runga atu i nga kai mahi katoa a
taua pakeha, a whiwhi ana tera Maori ki te
tika i roto i ana mahinga otiia he mea whai-
kaha rawa mana. Me titiro hoki e tatou ki
etahi mahi he Maori anake nga kai-mahi engari
ia ko te rangatira he pakeha; na te aha iana
na te he hoki o te ingoa o te Maori, no etahi he
ra te he otiia pa katoa ki te nuinga na te ngohe
na te whakaaro kore na te ngawari rawa ki te
pakeha, penei kau mai na te reo o te pakeha
he whakaae kau ta te Maori kahore e kaha ki
te tohe ki tana i whakaaro ai e tika ana.
Ko tahi ano te huarahi mo te tanga ta, ko te
huarahi anake ki te tika a ki te tautohe mai
tetahi whaia tonutia te tika mou kaua hei
whakarongo kia wai tangata.
Na konei i penei ai au me wehe rawa te
Maori i te pakeha i runga i nga tikanga katoa
kua tika te Maori i tenei ra kia whakawhiri-
naki kia ratou ano he aha hoki kei te pakeha
ma tatou he oi ano ta te pakeha i whai ai ko
nga whenua o nga Maori, i te mea ko te
wahi o te waka e puta ana ko te ihu, heoi ano
e te Iwi kia maro kaua e ngohengohe i te mea
e whai purutanga ringa ana kumea te waka.
Ko te ingoa pai he tino taonga nui ma tenei
hoki e tiaho ai tatou i roto i a tatou mahi ko
te takiwa ano hoki e marama ana ko ia ano te
wahi e huia atu ai. Heoi ano.
TANGATA AHUWHENUA.
26 Mei, 1913

1 te Mane te 28 o Aperira nei ka eke nga
tau o tetahi tangata he roia ki te 102.

No.179.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE HAINAMANA.
KO tetahi o nga mea tino whakamiharo o
roto i enei ra ko te whanautanga hou-
tanga o Haina, ko tona ohonga ake i tana
moe roa o enei huhua mano tau kua pahure
nei. Tona ahua i roto i tena takiwa roa ano
he wai e tu ana i tetahi wahi kahore nei he
wai rere mai ki roto, kahore ranei he huarahi
putanga atu mo taua vvai. E matou ana ta-
tou ko te wai penei te ahua kahore ona painga
ake i te kore o tetahi atu wai e rere ana mai
ki reira hei whakapai ake, i te kore ranei o
tetahi huarahi putanga atu mo taua wai, e
mauria atu ai nga paru nga kino o roto. Ko
te wai pera e rite tonu ranei tona ahua i nga
wa katoa e heke haere atu ranei ki te tino
kinonga. Ko te ahua tenei o Haina i roto i
enei mano tau kua pahure nei. He iwi tenei
i tino kaiponu i o ratou mahara ki a ratou ano
i runga i te whakaaro ko ratou anake te tino
mana kei te ao ehara atu era mana nunui i
runga i te mata o te whenua. Ko o ratou
mahara i riro katoa i tenei whakaaro: ko te
mea nui ki roto ki a ratou ko te titiro whaka-
parahako atu ki era atu mana katoa, no reira
ko tana titiro i roto i enei mano tau ko tona
aroaro ano kahore he titiro ki waho ki whea
ranei. Kahore ana whakawhiti whiti whakaaro
ki nga mana o waho he pera i te wai tu
kahore he wai rere mai ki roto kahore hoki he
huarahi putanga ki waho. Kahore he puta-
nga o ona whakaaro ki waho kahore hoki he
urunga mai o nga whakaaro o etahi atu iwi ki
roto ki a ia. Ko te ahua tenei a Haina i roto
i enei manomano tau ka pahure nei me ta
ratou whakaaro iho kei te piki ratou otira
kaore; kei te heke haere ke atu ki te kinonga.
Ko te ahuatanga pea nana i mau ai tenei iwi
na te takoto hohonu o tenei mea o te puku-
ahuwhenua i roto i a ratou. No tenei ra ano
katahi ano tenei mana ka whanau hou, ka
uea ake i tana moe roa. Katahi ano ka hapai
ake i tona mahunga ka ahu whakawaho te
titiro. Katahi ano ka tuwhera he huarahi
putanga mo o ratou mahara ki waho, a katahi
ano hoki ka manaakitia nga mahara o waho.
Kua kite a Haina inaianei kei te whakawhiti-
whiti whakaaro te ora mona, kei te whakarere
ake i etahi o ona tikanga nana ia i herehere
i roto i enei mano tau kua pahure nei, i kore
ai ona pikinga ake, i totohu tonu atu ai ana
tikanga me ona ahuatanga katoa. Katahi ano
a Haina ka whakaeke ki runga ki te tikanga
o ta tatou whakatauki o ta te Maori e mea
nei, " Ka pu te ruha ka hao te rangatahi."
Kua ata waiho ake e ratou te kupenga tawhito,
kua mau ratou inaianei he kupenga hou. Kua
kite nei a Haina i te maramatanga apopo ka
ka tu mai ko ia tetahi o nga mana whakawehi
o te ao. I roto i aua mano tau kua whaka-
huatia ake ra e riro ana a Haina ma te tangata
kotahi e kawana, kahore he reo o te iwi. He
pai tonu tenei tikanga i te wa e noho kuare
ana te iwi otira i te mea kua timata haere te
marama kahore he painga. Tuarua, e pai ana
taua tikanga i te wa e mau ana nga whakaaro
o ratou tupuna i roto i te ngakau, ara i te wa
e mau ana te mana Maori o te Hainamana
tena i te wa kua noho ko te matauranga hei
kaha mo te tangata kahore tahi he painga o te
tangata kotahi ki te kawana i tenei whenua
nui, i tenei iwi nui whakaharahara. Ko te
tino mate nui ia tenei o Haina ara he kuare.
Pau katoa enei mano tau i a ia e noho ana i
roto i te kuaretanga. Inaianei kua whiti nei
te maramatanga ki roto o Haina kua whai
ratou i nga tikanga kawanatanga a era atu
iwi, ara a nga iwi whai-paremata. Kua kite
ratou pai ake ma te iwi ano ratou e whaka-
haere no reira kua whakamutua te tikanga
kawana i raro i te tangata kotahi ara i te kingi
kua noho inaianei ma te Paremata e Kawana.
Kihai rawa i roa i muri iho i to ratou aranga
ake nei i te moe kua tu to ratou Paremata
hou. He mea whakamiharo rawa tenei kei te
miharotia e nga iwi mohio katoa o te ao. O
te whare o raro e 596 nga mema. O te whare
hanga ture e 274 nga mema. O roto i enei
hunga e 500 nga mema o te whare o raro,
177 nga mema o te whare o runga i huihui tahi
ki te pooti i tetahi o ratou hei tumuaki mo
ratou. Ko to ratou whare huihuinga he mea
tauira mai i te whare huihuinga o te whare
paremata o Wahingitana, Amerika. E ai ki
nga rongo kaore he whare whakapaipai i tua
atu i te paremata o nga Hainamana. Ko nga
mema o te Paremata no nga wahi katoa o
Haina. Ko te tunga o te Paremata kei Pi-
kina, kei te tino taone nui o Haina. He ra
tino nui te ra i whakapuwaretia ai te Pare-
mata.
HE KOHURU.
IA Aperira i o nga ra ka kohuru tetahi
pakeha i a ia, te ingoa ko Paaka he
kaumatua; he kipa toa na. J. Evans, Wai-
harera nei. I te 9 karaka ka ngaro. Ka
rapua po noa kaore i kitea. I te 2 o nga ra
ka rapua ano, ka kitea. He tini rawa nga

TE PIPIWHARAUROA.
tangata i rapua ai kitea ake kua kino. Ka
tirohia e -te pirihimana te wahi i mate he mea
pupuhi i te takiwa ki te ngakau. He nui te
wehi i pa mai ki nga tangata katoa, e kore e
moe i te po. I te toru o nga ra ka nehua.
Nana ano ia i pupuhi. He pakeha kairarna
tana ingoa pakeha ko W. Parks. Na maua
ko taku hoa pakeha i mahi te kawhena, a
naku i tanu. He kohuru kino tenei na tenei
pakeha. Na reira e nga hoa kia wehi i tenei
tauira kia iti te kairama. Kia u ki te whaka-
pono hei pupu ri i a koe kei penei.
HENARE NGAPUHI RENATA.
Waiharera,
3 April, 1913
  
HE KORERO WHAKAAROHA.
HE tino mahi na tetahi wahine raua ko
tana tamahine te haere ki nga whenua
pamamao he matakitaki whenua noaiho te
take. Ko taua wahine raua ko tana tamahine he
Ingarihi. To ratou haerenga atu i Ingarani
noho rawa atu raua i Konatatinopara te taone
o nga Take. I a raua i reira ka rongo raua
meake tu te Ekipihana o Parihi (te taone nui
o te Wiwi) ara te ekepihana kua taha ake nei.
I te mea kua roa rawa raua ki te whenua, a
kua tata te wa e hoki ai raua ki Ingarani ka
whakaaro raua he pai me hoki raua ma taua
whenua o te Wiwi kia kite ai raua i te ekepi-
hana. Ko to raua haerenga tena ka tae ki
Parihi. U atu ana raua tae ana mai te waka
hei mau ia raua me a raua paka ki te hotera
hei nohanga mo raua. Ko a raua mauranga
e rua nga paka maitai, kotahi te paka kakahu
nui, he paka e maumauria tonutia ana e te
wahine nei i ona haerenga katoa. Ka eke atu
a raua mea i te taraiwa ki runga i te waka,
ka eke atu ko raua. Ko te paka kakahu nui
i utaina e te taraiwa ki runga i nga paka
maitai ara ki waenganui. Otira ia ratau ka
haere ka whakaaro te Taraiwa he pai ke te
whakatakoto i taua paka ki raro i ona waewae
kei makere atu ko tana hopunga atu tera ka
whakatakotoria e ia ki raro i ona waewae.
Kaore i roa ka tae raua ki to raua whare
noho. To raua taenga atu ka haina raua i o
raua ingoa ki roto i te pukapuka takototanga
o nga ingoa o nga tangata e tae atu ana ki
taua paparakauta. Ka mutu te haina i o raua
ingoa ka tono atu raua kia homai he ruma mo
raua, ka mea atu raua kia noho tata tonu o
raua ruma. Ka mea mai te rangatira o te
whare kaore e taea e ia te pera i te mea kaore
he ruma i te noho tutata e watea ana. Heoi
ano ka mauria te koka ki tetahi ruma i te
ruma puroa tuatoru, ko te tamahine ki tetahi
i te puroa tuawha i runga tonu ake i te
ruma o tona whaea. I mua atu o to raua
haerenga ka mea atu te tamaiti ki tona whaea
tera ano ia e hoki iho. Te haerenga atu o te
tamaiti, ka tae ki tona ruma moe tonu atu i
te ruha i a ia i te ngenge. E toru pea haora
i muri iho, kei te tekau ma rua inaianei o nga
haora o te po ka haere iho te kotiro nei kia
kite i tona whaea ki te mihi atu ki a ia i mua
o tona moenga. Ka uru atu ia ki roto i te
ruma me tana mohio tonu iho ko te ruma tera
o tona koka, i te puroa tuatoru, ko te nama o
te ruma he nama 49 Otira i tona urunga
atu ra ka titiro ia kua rereke katoa taua ruma,
katahi ka whai haere ona kanohi me kore ia
e kite tangata kore noaiho. Katahi ia ka
whakaaro kei te pohehe pea ia, ko tana ka-
rangatanga tena i tetahi o nga hawini. Tera
kua mohio atu te hawini ki te aituatanga o te
koka o te wahine nei, otira i tona urunga atu 
ki roto i te ruma ka whakaohorere i tona ahua
me te mea kaore rawa atu ia i te matau. Ko
te koka o te wahine nei no muri tata tonu i a
ia ka pangia e te mate, te mate he piuponiki
(bubonic plague), i pangia mai ia e taua mate
ki Konatatinopara. I te panga mai o te mamae
ki te wahine nei he iti noaiho tona kana i tae
ai ia ki te pere hiko i roto i tona ruma. Kaore
i roa kua tae mai tetahi o nga hawini. Te
kitenga o te hawini i te ahua o te wahine ra
tere tonu te haere ki te rangatira o te papara-
kauta. Tae rawa mai te rangatira o te whare
kua totohu rawa atu te ahua o te wahine nei.
Ka waeatia e ia he Takuta kia haere mai, ka
haere mau e rua nga takuta, he takuta kawa-
natanga. Tae rawa mai kua hemo ke te
wahine ra. Ka ti rohia hoki e raua te mate
ka kitea e raua he piuponiki. Te mohiotanga
o nga takuta he piuponiki taua mate ka mea
atu raua ki te rangatira o te whare kia kaua
taua aitua hei korerotia ki te tangata engari
me waiho kia tino ngaro ko te take mehe-
mea ka mohiotia kua tae atu taua mate ki
reira tera e porangirangi te ahua o te tangata
a tera te Ekipihana e mate. Ka whakaritea
e nga Pirihimana tae atu hoki ki nga kai-
whakahaere a te Kawanatanga kia kiia kaore
he wahine pera i tae ki taua hotera. Tona
matenga ra ka nauria tona tinana ka tanumia.
I te hawini ra ka tae mai ka ui atu te tama-
hine a te wahine nei ka whakaatutia mai te
ruma o tona whaea ki tana whakaaro he
ruma ke tera i tika atu nei ia. Ka mea mai te
hawini ra ki a ia, ko koe anake taku e matau
ana, he wahine i haere mai i to taha kaore au
i te mohio. Ka porangirangi te ahua o te

No. 179.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
7
wahine nei katahi ka tonoa atu e ia te hawini
ra kia haere ki te tiki i te rangatira o te papa-
rakauta. Te taenga mai o te pakeha ra ka
mea atu ki te wahine ra kei te porangi ia.
Kaore tahi ona hoa i haere mai ai engari ko
ia anake. He wahine ano kei reira engari he
wahine ke noatu. Katahi ka mea atu te
wahine ra kai te tino mohio ia ki to raua
haerenga tahitanga mai ko tona whaea, a kei
te tino matau te tangata harihari paka no te
mea nana i hari ake a raua mea. Ka ka-
rangatia taua tangata ka tae mai. Te uinga
 atu ki a ia ka mea mai ia ko te wahine ra
anake tana i mohio ai kaore kau ona hoa.
Ka timata i konei te kapakapa haere o te
manawa o te wahine nei, ka mohio tonu ia
kua pa tetahi raruraru ki tona whaea. Kotahi
te tangata kei te toe atu ara ko te taraiwa
nana raua ko tona whaea i mau mai ki taua
paparakauta. Ka tikina te taraiwa ra ka tae
mai. No te uinga atu ki a ia ka mea mai
ia ko te wahine ra anake tana i mohio ana
kaore kau ona hoa. Katahi ka mea atu te
te wahine nei ki te taraiwa ra mehemea kaore
ia i te mau mahara ki tana whatorotanga atu
i te peeke a tona whaea i te whakatakototanga
ki raro i ona waewae. Ka mea atu te taraiwa
ra kaore. Ko te hinganga tenei o te wahine
nei i te whitinga o tona poho. Ko te whaea
o te wahine nei ara i korerotia ake ra kua mate
ke, kua mauria atu kua tanumia. I runga i
te rereke o tona mate me tona matenga ka
korero whakarite nga pirihimana me etahi
kai-whakahaere a te Kawanatanga kia kaua
rawa e panuitia taua take. He mea tahu nga
pukapuka takototanga o nga ingoa, kia ngaro
ai nga ingoa o aua wahine, he mea utu te
taraiwa, me te hawini me te kai harihari paka
hoki kia kaua e korerotia taua mea. Hoki
pouri atu te tamahine a taua wahine ki Inga-
rani ko ia anake. Kotahi tau me te hawhe i
muri mai katahi ka whakaatutia atu e te ha-
wini e korerotia nei ki taua wahine te matenga
o tona koka, me te mea atu ano a te hawini
nei tera koe e penei he purakau aku korero e
korero atu nei au ki a koe. Katahi ano te
wahine nei ka mohio ki te ahuatanga i ngaro
ai tona koka. Kaore i arikarika te panga mai
o te mamae ki tona ngakau, tetahi tangi nui
nana mo tenei ahuatanga kino i pa mai nei ki
a ia, ki tona whaea hoki.
Kua rere te taramu-wei i Turanga inaianei.
He hiko te mea whakahaere a he hanga whaka-
miharo. Kaore he waea pera i nga taramu-
wei o Poneke, o Akarana. Ko tenei kei roto
i tena kareti i tena kareti tona mihini whaka-
haere, tona mihini whakahaere. Kei roto i
aua mihini nga wahi whakamahinga i te hiko.
Katahi ano te mea penei ki tenei wahanga o
te ao. Kaore i Poihakena.
HE WHAKAPAPA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
EHOA tena koe. Ma te Matua i te rangi
koe e manaaki, e whakakaha. Tukua
atu enei kupu e whai ake nei hei wahanga ma
ta tatou Manu. He whakamarama ake naku
mo te waka nei mo Matatua, haunga ia nga
tau kumekume kei runga i taua Waka.
Taku ki ta Ngapuhi, noku tena waka a
Matatua, a i whakamahue te tinana o tena
waka ki roto o te awa o Takou. Ko tenei
Takou kei waenganui o Pewhairangi me
Whangaroa, a i huaina iho te wahi i takoto
ai ko Matatua. Tona ingoa tuturu tera tae
mai ki te rangi nei. Ko te punga o Matatua
kei te puaha o Takou e takoto ana; huaina
iho tona ingoa ko Kohakoha. Tona ingoa
ono tera tae mai ki naianei. Ko te mata
tiutiu kei uta tata; huaina iho tona ingoa ko
Tapiurau. Ko nga rangatira no raua tenei
waka ko Puhimoanariki raua ko Puhitaniwha-
rau. Ko ia i a Puhimoanariki te karangatanga
o tenei Iwi o Ngapuhi, e titoa nei e etahi
tangata pohehe he Puhi-a-Ngapuhi no te
waka o te Arawa. E! me unu tera korero
pohehe mo Ngapuhi. I tau ano a Matatua
ki Hokianga i mua i tona taenga mai nei ki
o Takou. I hiahia a Puhitaniwharau ki te
noho ki Hokianga; engari kaore a Puhimoana-
riki i whakaae. Ka hoe mai ka tae mai nei
ki Takou mau tonu te hiahia o Puhitani-
wharau ki te haere ki Hokianga, a, i te wa i
rite ai ka haere a Puhitaniwharau ki Hoki-
anga. Ka mauria e ia te Tiheru o Matatua,
kahore i tae ki Hokianga. Ka waihotia i
waenganui o te whenua ara i waenganui o
Pewhairangi me Hokianga. Huaina iho te
ingoa o taua wahi ko te Tiheru o Matatua.
Tona ingoa tuturu tera tae mai ki tenei
rangi. Te tino tikanga o tenei ingoa o
Matatua ko te matatoki tuatahi tonu ki te
tinana o te rakau i te wa ano e tu ana.
Ahakoa he toki te mea i korerotia e au; engari
e korero ana ahau ki te mea nana te rakau i
tua. He nui ke nga waka o Ngapuhi i takea
mai i aua waka me o ratou rangatira. Tenei
ingoa e karangatia nei ko Hokianga ara
Hokinga ano ki Hawaiki a ka hoki mai ano.

8
TE PIPIWHARAUROA.
No. 179
Kei te tautoko nga Iwi o Tauranga o Motiti
moutere o Whakatane me etahi atu wahi o
reira i ta Ngapuhi e ki nei no Ngapuhi tera
waka a Matatua; engari e titoa ana e taua
Iwi tetahi wahi o ta ratou ki he mea tahae mai
a Matatua e Puhimoanariki. E hei aha hoki
ma Puhimoanariki i tahae ai i tona ake waka.
I whakahaere rahui ano a Puhimoanariki mo
te whenua, no reira i poua ai e ia te hoe o te
urunga o Matatua ki te taha hauraro o
Whangaroa huaina iho tona ingoa ko Kahoe
tona tino tikanga ke, ko te hoe kaha o te
urunga o Matatua. He whakatauki tuturu
to nga ngaru o te puaha o Takou. E kia
ana e nga kaumatua ka tangi te hoe a
Matatua. He take tino nui tenei e ahei ana
me mohio te katoa i era wa noa atu, engari i
taka ware ai nga mahara o Ngapuhi ki te
whakahaere kaha i tenei putake i warea tonu
nga whakaaro ki nga man uhi ri tuarangi i tae
mai nei ki a ia.
Manuhiri tuatahi—No te tau 1814 ko Te
Karaiti tenei. He take nui he mea waha
tonu ki runga i nga pokowhiwhi tae mai nei
ano ki te rangi nei.
Manuhiri tuarua.—No te tan 1840 ko
Kuini Wikitoria tenei ko Waitangi. He take
nui ano he take taumaha tae mai ana ano ki
te rangi nei.
He tapu nui to nga uri o Puhimoanariki.
Kei te taha hauraro o Takou te tapu.
Tarere e wha nga matapihi, mano, mano te
hunga kua moe kei tenei tapu. Nga ingoa o
nga matapihi ko enei ara:—
1. Ko Piakoa.
2. Ko te Kahika.
3 Ko te Tahuhu.
4 Ko Ruareimokaroa.
Ko Puhitaniwharau  he tamaiti ano na
Puhimoanariki. He nui mai ano nga korero
kei te toe, engari kia mohio tatou ki tenei ko
te Rarawa he Ngapuhi ano ia, ko te Aupouri
he Ngapuhi ano ia, ko Ngatiwhatua, he
Ngapuhi ano ia. Hei kupu whakamutunga,
kei te pupuri tonu atu taku ringaringa ki te
urungi o Matatua.
TERI TE HEIHEI.
Purerua, Bay of Islands.
 
HE AITUA KINO.
E HI KA tena koe e whakahau mai na i
ta tatou manu te kai-tukutuku haere i
ta tatou taonga i tena marae, i tena marae o
nga motu e rua nei o Aotearoa me Te Wai-
pounamu.
Ko tetahi hoki tenei o nga taonga nui i
whakaraua iho nei e nga kaumatua kua ngaro
atu ra ki te po, ara kia tatou ko nga tamariki
hei manaakitanga ma tatou.
Te take i tuhituhi atu ai he toko noa ake no
to matou ngakau mamae mo te matenga o
tetahi tamaiti rangatira, ara o Hemi Mete no
Nuhaka, ko tona iwi ko Ngatikahungunu. Ko
tona papa to Tame Mete. Ko ona matua
katoa o tenei tamaiti e tino mohiotia nuitia
ana. Te take i tae mai ai ia ki konei, na te
taha ki tona hoa wahine. Ko te wahine he
tuahine no Takuta Wi Repa. Ka mutu to
raua marena e rua tau i muri iho ka heke mai
raua ki Te Kaha nei Pei o Pereti, ki te mahi
ahuwhenua i nga whenua o tona hoa wahine.
Timata tonu atu ia ki te turaki rakau mahi
taiapa, mahi kainga mana, a ka oti i a ia he
wharepapa. Ko te whakaaro tuatahi ona ko
te whakatipu kau. Kia nui ra nga eka o te
whenua e pai ka huri ai ki te mahi hipi. E
toru nga tau e mahi ana ia i tona whenua i
runga ake i tona uaua, kaore hoki ona tuara i
muri i a ia. Ka pa mai tenei aitua kino ki
a ia.
No te 21 o nga ra o tenei marama Aperira,
i te Manei, e haere atu ai ia raua tahi ko tona
taokete ko Wiremu Arihana ki te whakaora i
etahi ona kau i runga pari e piri ana. Ka tae
atu ia ki te taha whakararo ki te a mai i nga
kau ki runga e ora ai, ka pupuri ia ki tetahi
kowhatu e piri noa ana i te pari, hei pupuri i
a ia kei taka, ko te tanukutanga o te kowhatu
katahi ia ka hinga whakatuara ki te ritenga
atu o te pari, ko te takanga atu tera ki raro,
ka mate. Mehemea pea i te ki te tai e kore
rawa pea e tino mate. Te omanga atu tena o
te taokete, ma tetahi huarahi ke, te taenga atu
kua he ke, ka ringaringatia ki te wai, me etahi
atu mahi, kaore i hoki ake te koiwi.
Te taenga mai o te rongo o te aitua nei kia
matou o Pahaoa tae noa i Te Kaha, porangi-
rangi ana te tu o nga wahine, o nga tane tae
atu i a matou tamariki.
Ko te manutanga o te poti i taua po ano ki
te tiki ia Hemi ki te mau mai ki Pahaoa ki to
matou whare nui, marae hoki kia ata mana-
akitia tenei mate e nga iwi whakaeke katoa.
Nui atu nga uhunga i whakaeke ki runga i tenei
tangata, o roto o nga rohe o Te Whanauapanui
katoa, mai ano i Tikirau tae atu ki te takiwa
o Ngaitai.
No te Taite i nehua ai e te minita o te
Pariha, e Hakaraia Pahewa. Ko te kupu
kauwhau o te nehunga, " E te Ariki kia ma-
hara koe ki a au." (Ruka 23, 42)- Tata ki te
200 nga tangata i tae ki tona nehunga. He
maha nga roimata ona hoa taitamariki i heke

 
HE KUPU WHAKAMARAMA.
mona i taua ra, tae atu hoki ki te iwi nui.
Ko ona matua, me tona iwi ake kei Nuhaka ke,
kei Pahaoa ia e takoto ana. E tatari ana nga
ngakau mamae, " Ki taua Ra! e puao ake ai
te Ata a te Rangi Nui—o te Ra whaka-
mutunga. He tangata tautoko i nga mahi a
te iwi, tae atu ki nga mahi a te Hahi o Inga-
rani. He karanga hoki i nga tira haere kia
peka ki tona kainga. He tino whai korero
naku, mehemea tekau tangata penei ia Hemi
nei te ahua i roto i nga rau kotahi o te iwi
Maori katoa o Niu Tirani nei, katahi ka mana
te wawata ato tatou mema a Hon. A. T. Ngata
ara mo te ahuwhenua, me ta tatou Minita
Maori a Hon. W. Herries e ki nei ia, kia rite
he ture mo te Maori raua ko te iwi pakeha.
 Haere ra e hika koutou ko matua,
Unuhia i te rito o te harakeke.
Ka tu i te aro a kapa,
Aku nui, aku rahi, aku whakatamarahi ki te rangi,
Waiho te iwi mana e mae noa i e.
 Kia mate ia nei koe e hika,
Ko Atamira te vvaka, ko hokitaihirangi,
Ko tai opuapua, ko te rarotu maheni,
Ko Arai te uru, ko Nukutai memeha,
Ko te waka i hiia ai te whenua nui nei he-e."
  
HUI TOPU O TE PIHOPATANGA
O AKARANA, 1913.
TE WHAI KORERO A TE TUMUAKI.
E O KU hoa e arohaina nuitia ana, e
nga piriti e nga rikona e nga mangai
reimana o te iwi Maori: tena koutou; haere
mai koutou ki tenei hui o te taha Maori o te
Pihopatanga nei.
Ma te Atua Wairua Tapu tatou e whaka-
kaha ki te ako i tika, mana hoki e mea o tatou
ngoikoretanga i nga ra kua huri ake nei, me
nga he o te mahi hei whakaako i a tatou, mana
hoki e mea kia tino matau tatou ko te mahi a
te Hahi he mea i ata whakaritea e te Atua pu
ano, ko te whakapono hoki o te Hahi ko ta
nga Apotoro, a, puta noa i te ao, na reira e
tino rite ana ki ta nga Karaipiture.
I te tuatahi, me titiro tatou ki te iwi Maori
nui tonu, ko nga mahi a o koutou tupuna i
nga ra kua pahure ake nei he mea whaka-
miharo, ko a ratou haerenga i nga moana
nunui e ahua rite ana ki te iwi o Iharaira, ko
o ratou whakapono he mea tino tawhito i ahu
mai nei i hea noa atu; i roto i a ratou mahi
he iwi mohio rawa ratou; i roto i a ratou
whawhai he iwi toa ko etahi o o ratou tika-
nga he mea pai rawa i aroha ratou ki a ratou
tamariki i hopohopo hoki ki o ratou rangatira
ki o ratou kaumatua. Engari ko te mea i
pouri ai era ra ko nga taimahatanga me nga
kino o nga whawhai i waenganui i a ratou, me
nga mamae i pa nei ki nga whakarau ki nga
tinana hoki o nga tangata i hinga nei i te
whawhai. He iwi nui tonu koutou i enei ra
ahakoa kahore e tino rite ana ki o koutou
tupuna te tokomaha. I timata te ngaro haere
o te iwi Maori i mua o te taenga mai o te
Pakeha  ki Niu Tirani. Katahi ano au ka
hoki mai i tetahi motu ko tona ingoa nei ko
te Piki Paria, e kitea ana ki reira nga tohu, i
runga i nga maunga, i roto i nga awaawa,
i roto i nga ana, i ki katoa tena motu i mua i
te Maori. I enei ra ia he morehu kau nga
Maori kei reira e noho ana. Na te aha i
ngaro ai tenei iwi nui? Na te pakeha? Ka-
hore. Engari na te ope o tetahi iwi Maori
ano ratou i whakangaro. Kei te mohio koutou
i pena te mahi a te Maori i ena tau kotahi rau
kua pahure ake nei. Engari koutou, i enei
ra e noho ana i raro i te mana o to tatou
kingi, e tiakina paitia ana hoki.
He nui nga painga kua riro mai i a koutou
i raro i te Tiriti o Waitangi kei roto hoki i to
tatou Paremata o koutou mema e noho ana,
kua hanga hoki he ture kei maumauria o kou-
tou whenua, he nui te mana kua hoatu ki o
koutou Kaunihera.
Ki te ki mai koutou kua raupatutia e te
Pakeha etahi o nga whenua, kia mahara kou-
tou i pena hoki tetahi mahi a te Maori i mua,
te muru whenua. Titiro koutou ki etahi o
nga painga kua riro mai nei i a koutou i raro
i te mana o te Pakeha- Ko a koutou whawhai
i waenganui i a koutou me te kino o te whaka-
taurekareka tangata kua kore. Engari kua
whakaakona koutou ki etahi matauranga nui,
kua pai" to koutou noho, a ahakoa i he nga
mahi ki a koutou i etahi wa kua whakamatau
te iwi Pakeha kia tika a ratou mahi ki a kou-
tou. Otira ko tatou e noho nei i roto i tenei
hui tapu, kei te mohio tatou ko te tino taonga
nui, ko te tino mea pumau, kua haria mai nei
ki a koutou ko te whakapono ki to tatou Ariki
ki a Ihu Karaiti. Ahakoa kua waiho etahi
Pakeha hei tauira kino mo koutou, i mohio
ai koutou ki etahi mea kikino, ahakoa tena,
ko te tino mea hei hapai i te iwi Maori ki te
pai, hei whakatika hoki i ana mahi, ko te
whakapono ki a Ihu Karaiti i ripekatia nei
mo tatou mehemea ra ka pono tatou ae ra
kia pono. Ko te tino huarahi nui o to tatou
whakapono hei whakamahara i a tatou ki te
ki te whakawhetai ki te Atua ko te karakia o
te whakawhetainga e kiia nei ko te Hapa
Tapu, he mea whakarite, he mea whakahau
hoki na te Tama Ora Tonu a te Atua. Ko te

TE PIPIWHARAUROA.
tino hari nui ma tatou ma te Karaitiana ko te
tae tonu ki taua karakia whakawhetai.
I te tau e heke mai nei ka taea e tatou te
whakaatu ki te Atua i te nui o to tatou whaka-
whetai ki a Ia mo te taonga nui rawa i homai
nei e Ia ki ta tatou whenua, ara, mo te taonga
i haria mai nei te Matenga ki konei, te whaka-
pono o Ihu Karaiti. I korero ahau ki a kou-
tou i tera tau mo te ra o te Kirihimete 1914 ka
pau ai te kotahi rau tau i muri i te kauwhau
tuatahi i kauwhautia nei ki Niu Tirani e taua
piriti maia o to tatou Hahi e Hamiora Ma-
tenga. Kua tautokona oku whakaaro e nga
pihopa e nga piriti e nga mangai reimana o te
Hinota Topu o Niu Tirani. Ka tukua ki a
koutou etahi pepa hei whakamarama ki a kou-
tou i o matou whakaaro me o matou hiahia.
Ko te mea tuatahi ka tu tetahi karakia nui a
taua ra ano i te wahi i kauwhautia tuatahitia
a te Karaiti e te Matenga. Kei reira hoki te
ripeka e tu ana i whakaarahia nei hei whaka-
maharatanga mo taua kauwhau ana. Ka tu
hoki ki reira taua karakia nui a te Kirihimete
1914 Ki te kahore koutou e kaha ki te tau-
toko e kore o matou hiahia e tutuki. Me ti-
mata inanianei te inoi me te mahi mo taua ra.
Ki te tika ta koutou whakawhetai, ta koutou
mahi tera pea ka whakahoutia katoatia te
mahi a te Atua i roto i a tatou katoa o Niu
Tirani.
Ko te mea tuarua kia kitea he hua no te
whakawhetai o o tatou ngakau. Ka kaha
ranei koutou ki te kohi tahi me te pakeha i
tetahi ohaohatanga nui ki te Atua hei whaka-
whanui i te matauranga Karaitiana ma a tatou
tamariki. Me penei te kohikohi:—Ma ia tane,
ma ia wahine, ma ia tamaiti, ma ia koriro, e
hoatu tetahi puhi moni mo ia tau kua ora nei
ia, timata mai i tona whanautanga ki taua
Kirihimete mutu ai. Mehemea e rima ona
tau, kotahi tekau ranei e rua tekau ranei e toru
tekau ranei e ono tekau ranei, ahakoa e hia
ona tau me kohi kia kotahi puhi moni mo ia
tau i ora ai ia, ahakoa he kapa, he hiriwa, he
koura te puhi moni, ara, me kohi te mea e taea
ana e ia. Ka whakaae ranei taku iwi Maori
ki te whakarite i tenei hiahia oku.
Te mea tuatoru, hei a Pepuere 1915 ka
tu tetahi huihuinga nui ki Akarana nei hei
whakamaharatanga hoki ki taua take ano.
He tokomahanga tangata o Nui Tirani nei ka
haere mai ki taua hui, he tokomaha nga Piho-
.pa me nga minita me nga reimana o to tatou
hahi e haere mai nei i nga takiwa katoa o te
ao hei whakaoho i te ngakau o nga taha e rua
o te taha pakeha o te taha Maori. Kia kaha
koutou ki te inoi ki te Atua ki te korero hoki
ki o koutou iwi mo taua hui nui.
Pai atu te whakawhetai i te amuamu, engari
ki te mohio tatou ki o tatou he tera pea ka
whakatikaia, na reira ka whakaaturia etahi he
kua kitea nei e ahau i roto i a koutou. Tua-
tahi, he kupu ki aku hoa minita "Whakaukia
te ahi ara ta te Atua mea i homai na tera i
roto i a koutou he mea na te whakapanga atu
o nga ringaringa." E tino hari ana au mo te
pai me te kaha o etahi o o tatou minita Maori
ki te mahi, e tino mamae ana ia toku ngakau
mo te mangere o etahi. E aku tana kia ma-
hara ko te mahi i homai nei e te Atua ki a
koutou he mea tapu, a, "ki te pono mai tetahi
mate, tetahi raruraru ranei, ki tou iwi, he
mea na to koutou mangere, e mohio ana
koutou ki te nui o tena he, ki te ahua
mataku hoki o tona whiu e takoto ake
nei." He tikanga tuturu no te Maori te
huihui. E kaha ana ranei koutou ki te
whakahuihui i nga tangata o nga kainga
katoa i roto i tou takiwa ki te karakia ki te
Atua? E pewhea ano tou ake ahua to te
Piriti? E kaha ana ranei koutou, e u ana
hoki ki te iwi puku ki te Atua ki te tuturi ta-
kitahi me te inoi mo o koutou iwi pera me te
Karaiti. E pewhea ana te ahua o nga whare
o te Atua i roto i o koutou takiwa, e ma ana
ranei ana whare, e pai katoa ana nga mea i
roto hei wakahonore mo to tatou Atua? I te
mea e whakatakoto ana koutou i te Hapa
Tapu, e hopohopo ana ranei koutou, me te
mahara e mahi ana koutou i te aroaro o te
Atua? E rapu aha ranei koutou i nga turoro?
E whakapau ana ranei koutou i to koutou
kaha ki te whakaako tika i nga tangata mo te
whakau me te inoi tahi me ratou? E kaha
ana ranei koutou ki te ako i nga Karaipiture,
ki te inoi hoki ki te Atua kia tika ai ta koutou
whakaako i te iwi? " Whakahoutia tau mahi
i roto i a matou e Ihowa, whakahoutia tau
mahi."
Kua rongo au e whakahoutia ana te mahi
i etahi takiwa i roto i tetahi atu Pihopatanga.
Engari tatou, kei te mate ranei tatou kei te
ngakau kore ranei ki te mahi? Tuarua, he
kupu ki aku teina o te taha reimana. Ka patai
atu ahau ki a koutou me te ngakau aroha, " E
pai ana ranei koutou ki te hoatu ki te Atua i
te mea utu kore i te mea noa iho." (II Ham.
xxiv, 24). Ka mate pea te mahi i roto i tenei
Pihopatanga i te kore moni, no te mea kua
tae mai te kupu a te Pihopatanga o Otautahi
kua mutu ta ratou tuku mai i te £300 i te tau
i tukua mai nei e ratou i era tau kua huri ake
nei. Na reira e kaha ana ahau ki te whakaatu
ki a koutou ki te kore e nui atu te kohikohi a
te taha Maori, hei awhina i te mahi i waenga-
nui i a ratou ano, ka mate haere tana mahi.

No. 179.
HE KUPU WHAKAMARAMA.

He karanga atu naku tenei Id a koutou kia
whakaarohia nuitia tenei take i roto i tenei hui,
a, ma te Atua o koutou ngakau e arahi.
He kupu mo a tatou tamariki. Nui atu to
tatou aroha ki a ratou engari ka pewhea ta
ratou mahi i roto i te Hahi i roto hoki i te iwi
i nga ra e heke mai nei ki te kahore ratou e
whakaakona? E tino whakapono ana au ma
te tika o te mahi a ia tangata takitahi e whaka-
houtia ai e whakakahangia ai te iwi Maori.
He tikanga papai nga tikanga huihui i nga ra
kua huri ake nei, engari inanianei i enei ra ma
te mahi a ia tangata a ia tangata e ora ai taua
tangata e whiwhi ai hoki te iwi ki te pai. Ma
tenei ma tenei tana taranata e whakamahi
kaua e huna ki te whenua. Ma ia tangata
tona ripeka e amo? e aru hoki i ia Ihu Karaiti.
Me whakarapopoto e au oku whakaaro mo
enei take.
Ma ia tamaiti ma ia kotiro e ako nga Ka-
raipiture me te pukapuka o nga Inoi, a, i te
tuatahi, ma nga matua ano ratou e whakaako.
Me haere katoa nga tamariki ki nga kura.
Me ako nga tamariki tane katoa ki tetahi mahi
a ringa ahuwhenua ranei. Me ako nga kotiro
katoa ki te tiaki whare me nga mea katoa mo
te whakawhanau me te whakatupu tamariki.
Ma ia tangata tona ake whenua e mahi ma
ia tangata e inoi takitahi ki te Atua me te
whakaatu ki a Ia i ona ake whakawai, hara,
hiahia.
Ma ia tangata e inoi, e inoi, e inoi, mo tona.
Hahi. Ma ia tangata e hoatu ana rawa ki te
Atua i homai nei Tana Tama Kotahi ki a ta-
tou.
Ki te mahia katoatia enei mea, katahi te
tinana a te Karaiti, ara, te Hahi Tapu i roto
i te ao nei ka ora, no te mea ka whai kaha ia
tangata i roto i tana tinana kotahi.
Kahore e taea ana e ahau te korero ki a
koutou ki to koutou reo, e pouri ana au mo
tenei. Na reira e whakawhetai ano ahau me
te Pihopatanga katoa ki toku ringa matau ki
toku kanohi hoki kia Atirikona Hokena hei
whakapuaki i nga hiahia me nga kupu a te
Pihopa ki a koutou. E tautokona paitia ana
hoki ia e to tatou hoa aroha e Makewiremu.
Kei wareware hoki tatou ki te pai o te mahi a
nga neehi e mahi ana i roto i te Pihopatanga
nei e whakaako ana i a koutou wahine i a
koutou kotiro hoki.
Kua pau inanianei te rua tau o taku mahi i
roto i te Pihopatanga, a kei te mohio koutou
ki te nui o te hiahia o toku ngakau kia waiho
ko au hei kai; awhina hei tuakana hei matua
pono mo koutou katoa.
Ma te Atua Wairua Tapu tatou katoa e
whakaako e arahi i roto i tenei hui.
HE RONGOMAU HE RANGIMARIE MO
NGA TAU E 28.
NO waenganui o Hune nei ka eke nga tau
i noho ai a Tiamani i runga i tenei
mea a te rangimarie ki te 25. He nui nga
waea whakamihi i tukuna ki te Kaiha, ara ki
te Emepara o Tiamana. Nga moni i kohia
hei whakanui i taua ahuatanga £190, 000, ko
enei moni ka whapaua ki nga mahi o te
whakapono ara ma nga kaikauwhau o te
Rongopai ki nga Koroni katoa o Tiamana.
O taua moni £125 ooo ka ahu ki te Hahi o
Ingarani me era atu Hahi ko te toenga ka
ahu ki nga Katorika. I tae ano he waea
whakamihi ma Kingi Hori ki te Kaiha. I
te taenga o tetahi ropu o Ingarani ki te
whakanui i te Kaiha mo tenei ahua o tona
kingitanga ka mea ia ko toku hiahia kia
penei tonu te ahua o Ingarani raua ko
Tiamana kia kaua he kino e tupu ake engari
kia kaha haere ko to raua hoanga.
I te taenga o Kanaki tetahi o nga mirionea
o te ao nei kia kite i te ka. Ha ka whakamihi
ia ki a ia mo enei tau e 25 i whaia ai e ia ko
tenei mea ko te rangimarie, ko te rangimarie
anake kia tupu. Ka whakautu a te Kaiha ka
mea ia ko te tumanako nui o tona ngakau kia
25 atu ano tau e noho ana tona kingitanga i
runga i te rangimarie i te rongomau.
HUI KI MANUTUKE, 1913.
ETAHI O NGA MOTINI.
Na Rev. R. T. Kohere raua ko Rev. H. P. Munro:
" Kia tautokona e tenei Hui Te Pipiwha-
rauroa, ara kia korerotia ki ia takiwa, ki ia
takiwa, kia tuku oranga mo te pepa."
Na Rev. A. Rangi raua ko Rev. H. Huata;
" He tono ki te Upoko o te Hui kia whai
kupu ia ki te Pihopa kia nukuhia  mai te Hui
Topu ki Manutuke nei a te tau 1914."
Na Rev. R. T. Kohere raua ko Dr. Wi Repa:
" Kia puta te kaha o tenei Hui ki te tautoko
i nga take i whakautia e te Hui Nui o te
Hahi i tu nei ki Whakatu (Nelson) hei whaka-
maharatanga mo te rau o nga tau o te unga
mai o te Whakapono ki enei Motu."
Na Rev. R. T. Kohere raua ko Rev.W. P. Rangihuna:
" Kia whakaturia ko H. Wepiha Wainohu,
Himepiri Munro, Tutere Wi Repa, Apirana
Ngata, Pine Tamahori, me Reweti Kohere
hei komiti ripoata i tetahi huarahi e kaha ai
te awhina i Te Pipiwharauroa, a ko taua ri-
poata me panui ki roto i Te Pipi."

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀