Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA
NAMA 176.
GISBOR-NE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere."
MAEHE 1913
HE PANUI!.
HUI O TE HAHI MAORI—PIHOPATANGA
O WAIAPU.
Takiwa. o Turanga  me te Takiwa o Heretaunga.
KA tu te Hui o te Hahi Maori mo te
Takiwa o Turanga me tera mo te
Takiwa o Heretaunga ki Manutuke a te 9
o nga ra o Maehe, 1913 Ko te ra hoki tera
e whakapuwaretia ai te Wharekarakia o Te
Tokotoru Tapu.
Na HAPATA WIREMU,
Atirikona.
HE AITUA NUI NO TE WHENUA HUKA.
NO tenei ra ano te tekau ma tahi o nga
ra o Pepuere ka tae mai te rongo o te
aitua nui i pa ki a Kapene Kooti ratou ko ona
hoa, i mate i te whainga kia tae ratou ki te
pito whakamutunga mai o te ao o te taha ki
te tonga. Kei te mau mahara pea koutou ki
korero i roto i tetahi putanga o ta tatou Pipi
e whakaatu ana i reira i te taenga o tetahi
tangata ko Kapene Amundsen tona ingoa ki
taua wahi i poua ai e ia ki reira te haki a
tona iwi a te Nowitiana hei tohu ko ia ko te
Nowetiana kua tae wawe ki reira. Kei te
mau mahara koutou ki nga korero o tona
haerenga, hokinga mai hoki. Koiara ano te
wahi i whaia nei e Kapene Kooti kia tae ia
ratou ko ona hoa. I tae ratou, engari no to
ratou hokinga mai ka aitua nei to ratou ope.
I akina haeretia ratou e te huka a ko Kapene
Kooti tonu tetahi o nga mea i mate tuatahi
no muri iho ko etahi.
I te rongonga o Kapene Amundsen kua
mate taua tangata ka mea ia," Katahi te rongo
tino kino, ki toku whakaaro tena atu ano te
mate i pa mai kia ratou," ara i korero penei ai
ia he mohio nona i runga i te mea kua haerea
e ia taua wahi e kore e riro ma te huka a
Kapene Kooti ratou ko ona hoa e patu, engari
pea ma etahi tu mate weriweri i pa mai ki o
ratou tinana. No te Hanuere o tera tau ka
tae a Kapene Kooti ratou ko ona hoa ki te
pito whakamutunga o te ao. I mohiotia ai i
tae ratou ki reira, na runga na nga korero
tuku mai a Kapene Kooti me nga tohu hoki
i waitohu ai ia i roto i aua whakaatu mai. I
kite a Kapene Amundsen i aua korero aua me
ana waitohutanga ano hoki, a whakatika ana
ia, me te mea ano, ko te wahi tenei i waiho
atu nei e au te haki a taku hapu a te Nowiti-
ana kia iri ana. Ko tenei mate no te Ingarihi,
kati kei te aue katoa nga wahi katoa mo
tenei aitua nui, whakaaroha hoki.
TE AITUA O KAPENE KOOTI.
NO tenei rate 12 o Pepuere katahi ka tae
katoa mai nga korero o te aitua o
Kapene Kooti ratou ko ona hoa. Kitea ana
te toa o tenei iwi o te Pakeha kahore ona wehi
mo te mate i runga i te whainga kia whiwhi
to ratou iwi ki te kororia ki te honore.
Tokowha nga tangata o Kapene Kooti i
whiriwhiria e ia hei hoa haere mona ki te pito
whakamutunga o te ao a ko te nuinga o to
ratou ope i whakahokia mai i te huarahi ki to
ratou tino pu pahi. Nga ingoa o nga tangata
i whiriwhiria e Kapene Kooti hei hoa mona
koia enei—

2
TE PIPIWHARAUROA.
No.176
Takuta Wirihana (Dr. Wilson).
Rewhetenana Paoa (Lieut. Bowers).
Kapene Oti (Captain Oates).
Ewana he heremana (Seaman E vans).
No te 18 o Hanuere ka hori ake nei ka tae
a te Terra Nowha (Terra Nova) te kaipuke o
Kapene Kooti ki Ewana i hoki mai i reira ki
Niu Tireni nei a hoki atu nei ano. Te taenga
atu ka korerotia mai enei korero e nga mea o
taua hunga i reira. Note 18 o Hanuere, 1912,
ka tae a Kapene Kooti ratou ko ona hoa ki te
pito whakamutunga mai o te ao o te taha ki
te tonga. Engari no to ratou hokinga mai
ko ona hoa, ka pangia katoatia ratou e te
aitua. Ko Kapene Kooti, ko Takuta Wiri-
hana, me Rewhetenana Paoa na te huka i patu
mate ana i te 29 o Maehe, 1912. Ko Kapene
Oti na te huka ano i patu no te 170 Maehe
ka mate ia ko ia te mea tuarua ki te mate.
Ko Ewana te mea o ratou i mate i to te tangata
mate ara i taka ia pakaru aua tona mahunga.
Ko ia tonu te mea tuatahi ki te mate ia Pepu-
ere te 17 o nga ra.
"Maharahara o nga mea i noho iho."
Ko te tikanga kia tae mai a Kapene Kooti
ratou ko ona hoa ki tetahi pu-pahi ano o ratou,
i te 10 o Maehe, 1912, ka whakatata ki taua
takiwa ka maharahara a Takuta Atikinihana
(Dr. Atkinson) katahi ka tono tangata ia kia
haere ki te whakahei i a Kapene Kooti ratou
ko ona hoa. Ko Takuta Atikinihana te upoko
o nga mea i noho iho. Ko Karara (Garrard)
raua ko Timitiri (Dimitri) nga mea i haere
me a raua tima kuri to koneke e rua. No te
3 o Maehe ka tae a Karara raua ko Timitiri
ki tetahi pupahi, ko Wana Tono te ingoa,
engari kotahi wiki tona raua ki reira ka hoki
ano i te paunga o nga kai ma a raua kuri to
Koneke i te kino hoki o nga rangi. No te 16
o Maehe ka tae ano raua me a raua kuri ki
Hata Paina (Hut Point) tetahi o ratou tino
pupahi te wahi kei te noho tatari atu ratou
nga mea i noho iho ki a Kapene Kooti me
ona hoa. Tae rawa mai tenei tokorua ka
mate katoa nga waewae o a raua kuri i te
ngaunga a te huka. He maha nga ope whaka-
hei i haere, kore noaiho he painga a whano
tata ka aitua ko ratou ano.
Kitenga i nga tinana.
No muri o te Hotoke, i te 30 o Oketopa ka
haere ano he ope whakahei na Takuta Atiki-
nihana ano i whakataka. I wahia kia rua nga
ope whakahei nei. Ko Takuta Atikinihana,
ko Karara, ko Timitiri ratou na me a ratou
tima kuri. O tetahi ope ko Raiti (Wright)
ko ia te upoko o tenei wahanga me ona hoa
tokowhitu me a ratou miuru e whitu. Ko a
ratou kai i whakaritea te roa mo nga marama
e toru. Ka haere to Takuta Atikinihana tona
ope, ka haere hoki to Raiti. Ka tika ko to
Raiti i runga i te huarahi. Ka tae ratou ki
tetahi pu-pahi no Kapene Kooti ratou ko ona
hoa, ka kite ratou e pai tonu ana, e takoto pai
tonu ana nga kai. I a Nowema i te 12 onga
ra ka eke ratou ki tetahi huarahi—he huarahi
tawhito, he huarahi e tino mohiotia ana.
Kihei ratou i roa e haere ana ka kitea atu e
ratou te teneti o Kapene Kooti e tu mai ana. To
ratou taenga atu ka kitea e ratou e takoto ana
i roto i te teneti kua mataotao ke a Kapene
Kooti (o te Royal Navy), a Takuta Wirihana,
a Rewhetenana Paoa hoki. E takoto tonu
ana nga pukapuka a Kapene Kooti whakaatu
i nga ahuatanga katoa o a ratou mahi mai o
te haerenga ki te pito whakamutunga o te ao
tae mai ki te wa i matemate ai ratou. Na
aua pukapuka enei korero—
Te Pukapuka a Kapene Kooti.
To matou tangata   tuatahi tonu ki te mate ko
Eteka Ewana (Edgar Evans). No Pepuere te 17
o nga ra ka mate ia. I taka ia pakaru aua tona
angaanga.
Ko Kapene Oti (Oates) te mea tuarua o matou
ki te mate. Tino mate atu ona ringa me ona wae-
wae i te ngaunga a te huka, otira hei aha mana
ka whakamanawanui tonu ia. I a Maehe te 16 o
nga ra ka mohio ona hoa o kore ia e ora, otira i
kaha tonu ia ki te whakamanawanui a tae noa ki
te haora i mate ai ia. Kaore ana aue, amuamu
ranei, aha ranei he tohu no te toa.
He matenga Tangata Toa
He tuhituhinga enei na Kapene Kooti mo Oti.
He tino tangata toa ia. Te ahua o taua moe me
te mea tera e moe ana ia i tetahi moe roa, he moe
kaore nei he tumanakotanga kia ara ake ano i te
ata. Otira te hahaetanga o te ata kua ara ia. I
a ia e rere nei te huka ka mea a Oti, " E haere ake
ana au ki waho nei, a mana ra ka oti atu ki waho
e taea hoki te pewhea." Tona putanga atu ki
waho ka mutu ano to matou kitenga atu i a ia. I
mea ano a Kapene Kooti i roto ana tuhituhinga,
" I tino mohio matou e haere ana a Oti kia tutaki
huarahi raua ko tona mate, a ahakoa i whaka-
matau matou ki te tohe ki a ia kia kaua hei haere
i tino mohio matou ko tana haere he akiakinga
na te ngakau toa, he ahua no te tino Ingarihi
(English gentleman).
Ka mate nei a Oti ka haere ano a Kapene
Kooti, me Takuta Wirihana me Paoa ka ahu
whakarunga. I runga i te kiko o nga rangi kaore
i mamao to ratou haerenga, ko to ratou nohanga
nei i te wahi i kitea ai to ratou teneti me o ratou
tinana e takoto. Na te huka, na te kore kai ratou
i patu.
I te tirohanga a Takuta Atikinihana i nga
pukapuka a Kapene Kooti ka kitea i reira
ana kupu whakamutunga ara.

No. 176.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
He kupu ki te ao katoa: E hara i te mea nga
take o tenei aitua i pa mai ai he he no te whaka-
haere, engari he aitua tonu i runga i nga kino i
hangai mai ki te aroaro i te kino o nga rangi—i te
rewanga o te huka nana i whakaporori ta matou
haere—i te matemate o nga kararehe hari kai, te
piki haere i runga i nga Maunga Huka i taka a
Ewana i reira, i pakaru ai tona mahunga. I tino
mate ai matou no to matou ekenga ki runga ki
taua maunga hukapapa. Ko te mutunga mai rano
o te kaha o te huka o te makariri a runga o taua
maunga me te aki mai hoki o te hau i o matou
aroaro. He mea tipu rawa tenei Id a au te puta-
nga penei mai o enei ahuatanga. Kaore au i
mohio ki enei ahuatanga! mua atu, katahi ano.
He Ingarihi Toa.
Ki taku mahara kaore ano he tangata kia uru
noa ki roto i enei tu ahuatanga kua korerotia ake
rei. Tera matou e puta pai noatu engari no te
panga o Kapene Oti e te mate, no te paunga
haeretanga hoki o a matou kai e kore nei e taea e
au te whakaaro te take i penei ai, rokohanga hoki
e te akinga haeretanga a te hau i a matau i a
matou ka tekau ma tahi maero te tawhiti mai i
tetahi pupahi o matou he wahi kei te whakamau
atu o matou ngakau hei reira matou whiwhi kai
ai. Kaore matou i puta a ko a matou kai e tae
ana e rite ana mo nga ra e rua tonu. E wha nga
ra i noho ai matou i roto i to matou teneti kaore
e taea te puta ki waho i te awha huka e aki mai
ana i waho.
Kua ngoikore matou, kua kore kaha.
Kua ngoikore matou, kua kore kaha. He mea
tino uaua te pupuri i te pene te tuhituhi, engari
toku whakaaro tonu ake, kahore aku awangawanga
aku pouri aku aha mo tenei haere i kitea ai i konei
te kaha te manawanui o tenei iwi o te Ingarihi
ahakoa haere rato u i roto i te awaawa o te ata-
rangi o te mate, kitea ana te whakaaro pai o tetahi
ki tetahi awhina, tetahi i tetahi, kitea ana to ratou
wehi-kore kia mate ratou mo to ratou kingi-iwi
whenua hoki.
He inoi whakamutunga ki te Iwi.
Ko nga kupu whakamutunga enei a Kapene
Kooti i mua atu o tona moenga roa.—I mohio
matou ki nga mate i o matou aroaro e whakapae
ana mai, a i pa mai aua mate ki a matou no reira
kahore he take e amuamu ai tetahi kotahi o matou,
heoi ta matou he tuku atu i a matou ki roto kinga
ringaringa o te Kaihanga, o te Kai-whakahaere o
nga mea katoa. Otira i runga i tenei tukunga atu
nei a matou i o matou tinana kia mate mo tenei
take nui he take i wawatia e matou kia tutuki kia
puta mai ai he honore nui ki to matou whenua e
te iwi tirohia tenei ahuatanga. Whakaaro i mate
matou mo koutou i te whainga kia rongo nui koutou
kia whiwhi koutou ki te kororia ki te honore. Mehe-
mea he whakaaro to koutou ki a matou, he aroha
whakaputaina taua whakaaro taua aroha o koutou
ki a matou pouaru ki a matou tamariki i muri i a
matou ki nga mea kei a matou nei he taro e ora
ai ratou. Mehemea i ora ahau ka riro tonu maku
e korero te toa, te manawanui, te kaha o tenei iwi
o te Ingarihi. Ma enei tuhituhinga, ma o matou
tinana mataotao hoki e takoto atu nei e korero
nga korero i muri i a matou.
R. KOOTI.
Maehe 25, 1912.
  
HUI O MANUTUKE.
KEI te haere nga mahi whakariterite mo
te hui nui ka tu nei ki Manutuke. Kua
oti a te Tokotoru Tapu te whare mona te hui
kua tutu haere katoa ona pou whakairo. He
hanga ataahua, he hanga whakamiharo te
whare katoa tae atu hoki ki ona whakairo.
Ma te tangata tino tohunga tonu pea e kitea
ai nga nawe o tenei whare. Mana tonu e
korera atu tona ahua ki a koutou a te wa e
tae mai ai koutou ki tona kawanga. Pai ake
i to koutou rongo korero. Kei te whakaotioti
haere te whare kai inaianei katoa te roa o taua
whare kai e rima tiini. E toru tekau ma rua
nga teepu, e 24 putu nuku atu ranei te roroa
o ana teepu. Ko nga tangata mo runga i te
kainga kotahi kei runga tata atu i te whitu
rau.
Kei te whakahaeretia ano hoki ara atu tika-
nga e kore ai he mate e pa ki te tangata ara
nga mate tonu e ra roto ana mai i nga hui-
huinga nunui penei. Kei te kaha nga tangata
o te marae ki te whakapai i to ratou marae.
Kua oti nga whare putunga kai, putunga
miiti, tununga kai hoki. Ko nga tima he tao
kai kua tukuna katoatia ki a Taranaki Te Ua
te whakahaere. Hei te 20 o tenei marama ka
whakaeke mai ia ki runga i te marae.
Kua putu te mahi a te Koori wahie kaore e
arikarika. Kua tawheta te mahi a te taewa,
e kore e pau i te hui.
I te taenga o Ta Timi Kara ki Manutuke
raua ko tona hoa wahine ko Reri Materoa ki
te titiro i te ahua o nga mahi o te marae ki te
whakahauhau hoki i a raua tamariki. Ka mea
a Ta Timi Kara, he hui nui whakaharahara
tenei. Tera e tae katoa mai nga iwi o nga
motu e rua nei. Ko te hui anake o Manutuke
kei roto i te waha o te tangata i nga huihui-
nga tangata, i runga reriwe, i nga tutakitanga
huarahi.
Ko te tino korero tenei kei te hau mai nga
rongo ara ko te nui o te tangata kei te whaka-
teteka kia tae mai ki tenei hui.
  
Te Pipiwharauroa.
Ko te o ranga mo te Pepa, e rima hereni i te tau.

TE PIPIWHARAUROA.
No.176
KAIAPOI
Na ATANATIU KAIRANGI.
KO te tino take i haere ai a Te Rauparaha,
he kanga na Ngatiruanui mo te tama-
hine a Te Puoho, a tetahi rangatira nui o
Ngatitama. No Kawhia te whaea o Te Puoho,
ko tona matua no Taranaki. Te rongonga o
Te Puoho mo te kanga i tana tamahine, ka
tuku karere atu ia ki a Te Ao-o-te-rangi, he
rangatira no Ngatitahinga, e noho ana i te
puwaha o Waikato. He whanaunga taua
tangata ki a Te Puoho. Te rongonga o Te
Ao-o-te-rangi i taua kanga, katahi ia ka tuku
karere atu ki a Ngatiwhatua, ki a Ngapuhi.
Ko nga rangatira o Ngatiwhatua, ko Tuwhare
raua ko tona matua, ko Taoho, me etahi
rangatira o Hokianga, a Moetara, me Patu-
one, me Nene. Ka haere mai nga rangatira
o Ngapuhi me Ngatiwhatua, ka tae mai ki
Kawhia, ka uru a Te Rauparaha, me Te Rako,
me Te Pehi, me era atu rangatira o Ngatitoa,
hokowhitu topu ratou. Ko Ngapuhi kotahi
rau topu. Ka tae mai ratou ki Taranaki, ka
tonoa e Ngatiawa o Waitara kia haere ki te
patu i nga tangata o Taranaki. E rua nga
pa horo o Taranaki i mate i taua ope o Nga-
puhi ratou ko Ngatitoa me Ngatiwhatua.
Nga ingoa o nga pa horo, ko Tataraimaka,
ko Panikau.
Ka hoki taua ope ki Waitara, ka tonoa ano
e nga tangata o Waitara kia haere ki uta o
Waitara ki te patu i a Ngatimaru. Ka horo
te pa o Ngatimaru ko Te Kerikeringa te
ingoa. Ka tika tonu atu te haere ki a Ngati-
ruanui, ki te tino take i haere atu ai ratou.
Te taenga atu, kua oma katoa a Ngatiruanui
ki runga ki nga maunga. Tuwhera kau ana
nga pa, kahore he tangata o roto. Ka haere
tonu atu ki Whanganui. Te taenga atu ki
Whanganui, kahore kau he tangata o te pu-
waha o Whanganui kua oma katoa ki nga
maunga, ki roto ki te awa o Whanganui.
Katahi ka haere tonu atu ki te takiwa o Nga-
tiapa, ka patu i nga tangata o Whangaehu, o
Turakina, o Rangitikei. Kahore he patu i
Manawatu: i oma nga tangata ki runga ki
nga maunga ko etahi i oma mai ki te takiwa
o Heretaunga. Nuku tata atu ki Horowhenua,
kahore he tangata. Kua wawa nga tangata
ki te maunga. Tae atu ki. Otaki, kahore he
tangata. Nuku tata ki Waikanae kahore he
tangata. Ko nga tangata o enei takiwa, o
Otaki me Waikanae, ko etahi i haere ki te
moutere, ki Kapiti, ko etahi i haere ki Puke-
rua. I reira tetahi pa nui e tu ana. Nga
tangata i roto i taua pa, e waru rau topu.
Te taenga atu o taua ope ki Waikanae, ka
kitea te ahi e ka ana i Kapiti ka whakawhiti
atu te ope i runga i nga waka ki Kapiti.
Rokohanga atu kua huihui taua iwi ki roto ki
te pa. Nga tangata o taua pa, e wha rau topu.
Te ingoa o te pa, ko Te Hape. Ka whaka-
ekea e te taua. Te kitenga o nga tangata o
taua pa e kore ratou e kaha, houhia ana ki
te rongo. I te ope a Te Rauparaha ma e
noho ana ki Kapiti, ka tonoa atu tetahi o
taua iwi ki te iwi e noho ana ki Pukerua kia
wahia te pa, kia haere atu ki nga maunga.
Kahore taua iwi i whakaae. Katahi te ope a
Te Rauparaha ma ka haere atu i runga i nga
waka ki Pukerua, ka whawhaitia taua pa.
Ka nui te kaha o nga tangata o taua pa. He
maha nga rangi e whawhai ana, ka horo te pa.
Patua katoatia taua iwi he ruarua nga mea
i ora, ko nga mea i oma atu ki te maunga.
Te rongonga o nga tangata o Porirua kua
horo taua pa, ka horo ro nga tangata o Porirua
ki Wairarapa. Te rongonga o nga tangata o
Te Whanga-nui-a-Tara kua horo taua pa, a
Pukerua, kua mate katoa hoki taua iwi, ka
horo atu ano ki Wairarapa. Te taenga atu o
te ope a Te Rauparaha ma ki Porirua, kahore
he tangata, ko nga pa kau e tu ana. Ka
hoe atu i ranga i te waka ma waho i te moana.
Te taenga atu ki Te Whanga-nui-a-Tara,
kahore kau he tangata, ko nga pa kau e tu
ana. Ka haere tonu atu ratou i runga i nga
waka, ka tae ki Mukamuka, ka kite atu i te
hua o te karaka, ka u ki uta ki te tao karaka.
I te nui o te karaka ka wehewehe to ratou
noho. I te po ka huaki mai te taua a Ngati-
kahungunu: tupono tonu ki te puni o etahi o
Ngapuhi, patupatua iho oma ana ki runga
ki te maunga a Ngatikahungunu. Te mara-
ngatanga ake o te nuinga o te ope i te ata,
haere atu ai ki te titiro ki etahi o ratou, kua
mate i te patupatu a Ngatikahungunu; he
tokomaha i mate, nga tane me nga wahine.
Katahi ka whakatakariri taua ope, katahi
ka haere ki Wairarapa. Rokohanga atu te
tangata, kapi ana te whenua. Te tirohanga
mai ki te ope taua e haere atu nei, te kitenga
mai ano ki te iti, whakatika tonu mai ki te
riri. Haere atu ana tetehi, haere mai ana
tetehi te tutatakitanga ki a raua, te pekenga
atu o te ope taua, patua iho te tangata whenua,
he tini ki te takotoranga. Tapaa iho te ingoa
o tena parekura, ko te Mawhitiwhiti.
Ka hoki mai te ope taua a Te Rauparaha
ma ki Te Whanga-nui-a-Tara, rokohanga mai
ko te kaipuke e tu ana i te whanga o Poneke.

No.176.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Ka whakarongo a Te Rauparaha ki nga ranga-
tira o Ngapuhi e korero ana ki a ratou ake
ano, kia tere to ratou hoki ki Ngapuhi, ka
hoki mai i runga i te kaipuke ki te tango i
Poneke hei waapu tunga kaipuke ma ratou.
Ka mea atu a Te Rauparaha ki tona iwi, ki a
Ngatitoa, kia tere hold to ratou hoki mai ki
te tango i Poneke hei waapu turanga kaipuke
ma ratou.
Te taenga atu o Te Rauparaha ki Kawhia,
ka timata tana whawhai ki a Ngatimaniapoto
me Waikato hoki kotahi te tino tau e wha-
whai ana: ina hoki i timata i a Mei, i te tau
1818, tae noa ki a Mei i te tau 1819 I
mohiotia ai ko Mei taua marama, ko te nga-
huru hoki, ko Hune hoki, ko te tahi ki ta te
Maori tatau. Ko te ngahuru, ara ko Moi te
marama i mau ai te rongo a Ngatimaniapoto
ki a Te Rauparaha. Ka ata takoto te whenua
i te pakanga. Ka heke mai a Te Rauparaha
ki Taranaki, ka noho ki Mimi Ka rongo a
Waikato kua heke a Te Rauparaha, kei Mimi
e noho ana, ka mahara katahi ka mate i a ia.
Ka haere Waikato ki te whai i a Te Rau-
paraha ratou ko tona iwi, ko Ngatitoa, roko-
hanga atu i Mimi e noho ana. Ka whakatika
raua ki te riri. Patua iho Waikato e Te
Rauparaha ratou ko tona. iwi, he tini nga
rangatira o Waikato i mate. Whakaorangia
ake a Potatau Te Wherowhero e Te Rau-
paraha. Te hokinga atu o Potatau Te Whero-
whero ki Waikato, kei te hanga i tona pa, i
Matakitaki. Te otinga kautanga o taua pa,
ka puta te ope taua a Hongi me tona iwi, me
Ngapuhi ka horo taua pa, he nui te tangata
o Waikato i mate. Taua tau, ko te 1822.
I taua tau 1822 ka mahue Taranaki i a Te
Rauparaha, ka heke mai, noho ake i Patea.
Ka tonoa atu e Te Rauparaha etehi tangata
o tona iwi ki nga tangata o Waitotara kia
homai he waka mo ratou. Kaore he waka i
homai ko aua tangata i tonoa atu ra, patu-
patua iho. Ko nga ingoa o aua tangata i
patua ra, ko Hape, ko Te Whatuatepo, ko
Te Rangi-i-runga. He hunaonga tenei ta-
ngata na Te Rauparaha. Te kitenga o Te
Rauparaha kua mate ona tangata, haere atu
ana ratou ko tona iwi, whakangaromia iho
taua iwi ko nga mea i oma ki te maunga i
ora ko nga waka hoki i kaiponutia ra, i riro
katoa mai i a Te Rauparaha.
Ka mahue a Patea i a Te Rauparaha, ka
haere ki te pito o te tonga. Kihai i whaka-
patari riri ki Whanganui he whakaaro ki
a Te Rangiwhakarurua raua ko Turoa, e
whanaunga ana ki a Te Rauparaha. Te
taenga atu o Te Rauparaha me tona iwi ki
Whangaehu, ki Turakina me Rangitikei, kihai
i whakapatari riri ki tena iwi, he whakaaro
ki a Te Piki, he wahine rangatira no Ngatiapa,
i moe i a Te Rangihaeata iramutu o Te Rau-
paraha. No te haeretanga tautahitanga o Te
Rauparaha ratou ko nga rangatira o Ngapuhi
i mau ai taua wahine, a Te Piki, moe iho hei
wahine ma Te Rangihaeata. Engari i haere
tonu a Te Rauparaha ratou ko tona iwi, ka
tae ki Horowhenua, ka rokohanga atu a Mua-
upoko ki reira e noho ana. Ka haere atu a
Te Rauparaha raua ko Te Poakai me a raua
tamariki, a Te Rangihoungariri, a Te Uira, a
Taiko, ki roto ki te pa o Muaupoko, ara o
nga tangata whenua, he korero kia noho ratou,
kia whaka-iwi-kotahi ki roto i a Ngatitoa. Ka
whakaaro a Muaupoko tera ratou e waiho
hei pononga, patua iho a Te Poakai me a
raua tamariki; ko Te Rauparaha i puta, ora
ana. Ka waiho tena hei take mo Muaupoko
e whakangaromia ai. Maringanui te whaka-
pono kia tere te tae mai i puta ai he morehu
ki te ao. Ka mahue te noho o Ngatitoa i te
tuawhenua, ka hoe i runga i nga waka ki
Kapiti moutere noho ai. Kihai i maha nga
ra e noho ana i Kapiti, ka hiakai ka hoe mai
i runga i nga waka ki Waikanae, ki te keri
aruhe hei kai. Ka huaki mai nga taua nga
tangata noho maunga o Muaupoko ma, ka
male tetehi tangata rangatira o Ngatitoa, ko
Tangahoe te ingoa, me etehi wahine rangatira 
hoki o Ngatitoa. Ka mate a Pohe raua ko
Tiaho, ka hoki ano a Ngatitoa ki Kapiti. Ko
enei raruraru katoa i pa nei ki nga tangata o
Ngatitoa, no te tau 1823.
Kihai i maha nga ra i muri iho i te matenga
o Tangahoe, ka kitea te kaipuke e rere ana i
waho iti o Kapiti, ka whaia e Ngatitoa i runga
i te waka. Ka mau taua kaipuke, ka rere atu
a Te Pehi ki runga, haere tonu atu ki Inga-
rani. Ka karangatia tona ingoa e nga pa-
keha, ko Pehi Kupa.
I te tau 1824 ka whakaaro nga iwi katoa,
timata mai i Whanganui, Ngatiapa me Rangi-
tane, Muaupoko me Ngatikahungunu ki Wai-
rarapa. nga iwi o te pito marangai o te motu
ki Te Waipounamu, kia whakangaromia a
Ngatitoa e noho nei i Kapiti kua kitea hoki
ehara i te iwi nui. Ka haere huna mai ratou
i te po, tae po mai ki te motu o Kapiti, huaki
tonu i te ata po ki Waiorua, te ingoa o te pito
marangai o taua motu. Otira ahakoa to ratou
haere po mai, i kitea ano ratou e Ngatitoa; i
rangona e nga tangata o Ngatitoa e noho ana
i runga i nga maunga tata ki te moana ki te
wawa o nga kirikiri kowhatu o tatahi i te
ekenga mai o nga waka o te taua ki uta ka
takahi hoki te waewae o te tini ki whea? Ina
hoki rere ke te wawa o te ngaru me ka whati

TE PIPIWHARAUROA.
ki uta ki te kirikiri kowhatu waihoki rere ke
te wawa, ara te ngaehe o te kirikiri kowhatu
me ka takahia e te waewae tangata. Te
whakatikanga ake o Ngatitoa patua iho aua
mano, waiho iho nga kohiwi kia paea aua e te
tai ki uta, waihoki ko nga waka tino nui ki
uta paea ai e te tai i te kore tangata hei eke
mo runga. Ko te parekura tenei i mutu te
whakapatari pakanga a nga iwi o Aotearoa
nei ki a Te Rauparaha. Te ingoa o taua riri,
ko Whakapatai. Ko te wa hoki tenei i ata
takoto ai te whenua, timata mai i Rangitakei,
tae ki Poneke, ki nga ringa o Te Rauparaha
ratou ko tona iwi, ko Ngatitoa.
No te tau 1825 ka timata te haere mai o
Ngatiraukawa me Ngatiawa ki te noho i taua
whenua. No taua tau, 1825, i hoki mai ai
a Te Pehi Kupa i Ingarani. I tu tona kai-
puke ki Hakaroa. I rokohanga mai e Te Pehi
a Tamaiharanui ki reira. 1 eke mai a Tama-
iharanui ki runga ki te kaipuke o Te Pehi;
ka rere tahi mai raua ki Kaikoura. Ka haere
atu a Tamaiharanui ki uta, ka ki mai a Tama-
iharanui ki a Te Pehi, " Haere ki Kapiti, mau
e hoki mai kia kite i a au." Ka whakaae atu
a Te Pehi. Ka rere mai te kaipuke o Te Pehi,
ka tu ki Kapiti. Ka rongo a Te Pehi ki te
matenga o nga iwi o taua whenua i a Ngatitoa,
ka koa ia, ka ea te mate o tona matua o
Tangahoe  Ka tae mai hoki etehi tangata o
Ngatikoata ki Kapiti, i haere mai a Rangitoti
kia kite i a Te Pehi, ka korero ki a Te Rau-
paraha, ka mea atu, "I ki a Wharepini, ki te
whiti atu koe ki Hoiere, ka patua koe e ia ki
te tukituki patu aruhe." Te rongonga o Te
Rauparaha i taua kupu, ka riri; otira i ata
wa; ho e ia taua kupu i tona ngakau.
I te tau 1827 ka hara te wahine a Te Rangi-
haeata ki a Te Kekerengu, he rangatira no
Ngatikahungunu ki Wairarapa, no Ngaitahu
hoki tetehi hawhe o taua tangata, o Te Ke-
kerengu. Ka oma taua Kekerengu ratou ko
tona iwi ki Kaikoura. Tona taenga atu ki
Kaikoura, ka korero ki nga tangata o taua
whenua, e whaia ana ia e Te Rauparaha kia
patua. Ka puta te kupu a Rerewaka, " Ki te
tae mai ia ki konei, ka haea tona puku ki te
niho mangaa." Kaore i maha nga ra, kua tae
atu te ope taua a Te Rauparaha ki Kaikoura;
otira kihai nga tangata o taua pa, o Kaikoura
i mohio, he taua. Ki ta ratou whakaaro, he
waka hoe mai no etehi kainga o to ratou ta-
kiwa, me ta ratou mau atu ano i nga neke,
me te tohutohu atu ano ki te wahi pai o te
akau hei ekenga atu mo nga waka. No te
rerenga atu o nga waka i runga i te ngaru ki
uta, ka mohio a Te Kekerengu ki te ahua o
nga tangata. Kihai rawa i karanga ki taua
iwi o Kaikoura, " Ko te whakaariki." I oma
hu ki te maunga ratou ko tona iwi. No te
ekenga atu o nga waka o te taua a Te Rau-
paraha ki uta, katahi ka mohio a Ngaitahu,
ko te whakaariki . Tu kau noa iho taua iwi,
kihai i korikori ki te rapu utu mo ratou.
Hopuhopu kau ana te taua i taua iwi. Otira
kaore taua iwi i patupatua e Te Rauparaha.
Tokorua anake i mate, ko Panewhai raua ko
Te Paewhiti, ko nga tino rangatira o Kai-
koura. Kihai hoki raua i pai kia mau herehere,
no reira tahuri ana raua ki te riri patua iho
raua e Te Rauparaha. Ko Rerewaka ia, nana
ra te kupu kia haea te puku o Te Rauparaha
ki te niho mangaa, whakaorangia ake e Te
Rauparaha. Ka mea a Te Rauparaha kia hoki
mai ratou i Kaikoura. Ka ki atu a Te Pehi
ki a Te Rauparaha kia haere ratou ki Kaiapoi,
kia kite i a Tamaiharanui. Ka whakaae atu
a Te Rauparaha ki te kupu a Te Pehi. Kihai
hoki a Te Rauparaha rana ko Te Pehi i
mahara ki nga toto o Panewhai raua ko Te
Paewhiti i whakahekea e  nei e raua. Haere ana
ratou ki Kaiapoi. I reira tetehi rangatira o
Ngapuhi e noho aua i rere atu i runga i te
kaipuke ko Hakitara te ingoa. Tona kitenga
i a Te Rauparaha ratou ko ona  hoa rangatira
ka mahara ia ki nga toto o Te Waero raua
ko Te Paeoterangi i patua e Tuhourangi ki
Tarawera, i runga i te whakahau a Te Rau-
paraha kia patua. Ko enei tangata, he ranga-
tira no Ngapuhi. Ka korero a Hakitara Id
nga rangatira o Ngaitahu kia kohurutia a
Te Rauparaha ratou ko ana tamariki, me te
whakaatuatu ano a Hakitara ki a Ngaitahu
i nga tino rangatira o Ngatitoa. Otira he
tangata tino tupato a Te Rauparaha, me tana
ki atu ano ki tana whanau kia kaua rawa e
haere ki roto i te pa. Kihai a Te Pehi i
whakarongo. I taua ope e noho ana i waho
iti o te pa, ka tae mai te karere a Tamaiha-
ranui kia haere atu a Te Pehi ki roto i te pa.
Ka mea atu ano a Te Rauparaha ki a Te Pehi
kia kaua e haere. Kihai a Te Pehi i whaka-
rongo. Haere ana a Te Pehi ratou ko Pokai-
tara me Te Aratangata ki te pa. Te kitenga
o Hakitara i a ratou, ka mea atu ia ki a
Ngaitahu, " Ko nga tino rangatira tenei o
Ngatitoa patua." A patua ana ratou, mate
ake otira he tokomaha ano etehi tangata i
whai i a ratou, i mate tahi me aua rangatira.
Tokorua nga tangata i tupeke mai i roto i te
pa, i ora, ko Te Iti te ingoa o tetehi, ko Rere-
pari tetehi. Te kitenga o Te Rauparaha kua
mate ona iramutu, ka whakahau i ona tangata
e whitu tekau kia whawhai ki te pa. E toru
nga ra o taua hokowhitu e whakaeke ana i
taua pa, kihai hoki i horo. Heoi ka hoki mai

HE KUPU WHAKAMARAMA.
a Te Rauparaha ma ki Kaikoura, ka eke mai
i runga i o ratou waka, ka rere mai ki Kapiti.
I muri i to ratou rerenga mai i Kaikoura, ka
mohio ai Te Kekerengu kua hoki mai a Te
Rauparaha, ka hoki iho hoki a Te Kekerengu
ki te pa, ki Kaikoura. Te kitenga o nga tangata
o Kaikoura i a Te Kekerenga, ka mahara ra-
tou, na taua tangata te take o Te Rauparaha
i tae atu ai ki to ratou whenua, i mate ai a
Panevvhai raua ko Te Paewhiti, i mate ai hoki
nga iramutu o Te Rauparaha, i whai take ai
hei whakangaromanga mo ratou i te ao nei,
ka oti ta ratou whakaaro, ka whakatika atu
ratou, patua iho a Te Kekerengu me tona iwi.
Otira i ata tiakina e Te Rangihaeata te tamaiti
a Te Kekerengu, ko Te Mihaoterangi te ingoa,
e ora nei ona uri, kei Wairarapa e noho ana.
I te tau 1829 ka rongo a Te Rauparaha,
kua mate a Te Kekerengu, ka haere te ope
taua a Te Rauparaha ki Kaikoura, ka mate
taua iwi, ka mate hoki to ratou tino rangatira
a Ngatitakaihe. Te ingoa o tona riri, ko Hui-
 aka. Ka hoki mai ano a Te Rauparaha ki
Kapiti.
I te. tau 1830 ka tu mai te kaipuke o Kapene
Tuari ki Kapiti, ka mea a Te Rauparaha kia 
tonoa e ia. taua kaipuke hei ara muna ki Ha-
karoa, ki te patu i a Tamaiharanui. Ko Te
Kaora tetehi pakeha o runga i taua kaipuke,
he taitamariki i noho ki Peiwhairangi i mua
atu, kua mohio ki te reo Maori; ko ia te kai-
whakamaori i nga kupu a Te Rauparaha ki a
Kapene Tuari. No te whakaaetanga o taua
Kapene Tuari, ka rere te kaipuke, ka tae ki
Te Hakaroa, ka tonoa atu nga pakeha ki te
tiki i a Tamaiharanui  Te taenga atu o ana
pakeha, kihai rawai korero ki a    Tamaiharanui,
he Mauri kei runga i taua kaipuke. Te taenga
mai o Tamaiharanui ki te kaipuke, heke tonu
ki te kapene, ratou ko tona wahine me tana
tamahine. Kihai a Tamaiharanui i v, whai me-
neti ki te kapene, ka puta atu a Te Rauparaha.
Ka mea atu a Te Rauparaha ki a Tamaiha-
ranui, "Tenei o kai kei roto i te hooro o te
kaipuke nei e noho ana tikina ake, patua hei
kai mau." Ka mea mai a Tamaiharanui ki a
Te Rauparaha, " Maringa nui ahau kia hopu
ake i a Te Pehi hei utu moku, kei mate kau
a Panewhai raua ko Te Paewhiti,  kaore he
take."
I a Te Rauparaha e korero ana i enei kupu
ki a Tamaiharanui, kihai nga hoa o Te Rau-
paraha i puta ki te teki o te kaipuke, he
whakaaro kei kitea mai e nga tangata o uta.
No te mea ka ahiahi po, katahi ka puta ki
runga i te teki o te kaipuke, ka eke hoki ki
nga poti, ka haere ki uta. Kihai nga tangata
o taua takiwa i mohio ko te whakaariki tenei.
Whakaeke kau ana te taua ki nga pa. E rua
nga pa horo i taua po, ko Wainui tetehi, ko
Onawe tetehi he nui nga tangata i mate, ki-
hai hoki tetehi tangata i tukua kia whakaora
i tetehi tangata hei pononga mana ko nga
tangata katoa i tupono mai, ka patua.
Ka hoki mai taua iwi, me to ratou kaipuke,
ka riro ora mai a Tamaiharanui raua ko tana
wahine. Ko ta raua tamahine i kohurutia e
raua i runga i te kaipuke i te po. Te taenga
mai ki Kapiti, ka hoatu a Tamaiharanui e
Te Rauparaha ki te wahine a Te Pehi, raua
tahi ko tana wahine. I whakamatea ki Wai-
tohu i Otaki.
I taua tau, 1830, ka rongo a Te Rauparaha,
kua haria mai nga iwi wheua o ona iramutu e
Tuhawaiki, he tangata no Whakatu, hei ma-
tau hi ika mana. Ka pouri a Te Rauparaha,
ka mahara hoki ki te kupu a Wharepuni mona,
kia patua ia ki te tukituki patu aruhe. Ka
tono ia i tona iwi ki te whakangaro i nga iwi
o te pito marangai o te motu ki Te Waipou-
namu. Ka rongo aua iwi, a Rangitane, a
Ngatikuia, a Ngaitara. a Ngaitumatakokiri 
ka huihui ratou ki Hikapu. kotahi tonu te
whakaaro. Te putanga atu o te ope taua a
Te Rauparaha, patua iho aua iwi wehewehea
ake nga tangata i ora o aua iwi hei pononga
ma ia tangata, ma ia tangata o te iwi o Te
Rauparaha; me to ratou whenua hoki, vvehe-
wehe rawa ki ia tangata, ki ia tangata, tae noa
mai ki te tau 1853 te wa i hokona ai te pito
marangai o te motu ki Te Waipounamu e
Ngatitoa ki a te Kuini e Te Makarini Ko-
mihana.
I taua tau, 1830, i te mea e patu ana a
Te Rauparaha  i nga iwi o te pito marangai o
te motu ki Te. Waipounamu, ka tono tangata
atu a Te Rauparaha kia haere ki Kaiapoi, Id
aWhakauira  ki te rangatira o Ngai tuahuriri,
he hapu no Ngaitahu. Ko te hapu tenei o
taua pa o Kaiapoi Ko ana kupu enei, " Kei
mahara iho koe ki te umu i taona ai e koe aku
tamariki, ahakoa muia to ratou umu e te
papakura, ko te tae ata ano ahau ki Kaiapoi."
Te kupu whakahoki a Whakauira, " E kore ia
e puta mai i te pari! mata;" ara i te nui o te
pu, o te paura, o te mata.
1 te tau 1832 ka tonoa e Te Rauparaha
tana ope ki Kaiapoi, he tino nui Te taenga
atu ki Kaikoura, kaore he tangata. Hoko-
whitu anake nga kai-tiaki o tana pa, patua
iho e mua o taua ope. Haere tonu te ope ki
Kaiapoi: rokohanga atu kua huihui katoa ki
roto ki te pa taua iwi; kua tae mai hoki a
Taiaroa ki roto ki taua pa. Ka whakaekea
a Kaiapoi e te ope, kihai rawa i horo. Ka
whakapaea te pa, e rua marama, kihai i mate

8
TE PIPIWHARAUROA.
No. 176
i te hiakai. Katahi ka keria atu ki te awa,
he mea whakahoki nga awaken. Ka tae atu
ki te taiepa o te pa, ka tahuri ki te tope ma-
nuka. Ka horahia kia maroke nga manuka,
ka paiherea, ka amohia hei tahu i te pa Id te
 ahi. Otira kikai taua iwi i mohio hei aha
ranei aua manuka. Ko nga tangata kei roto
i te awaken e haere ana, ko nga paihere ma-
nuka e puta ana ki runga. Ka pupuhi kau
mai ki nga manuka, kaore i kite mai i te
tangata. No te kitenga ka nui te manuka ki
te taha o te taiepa o te pa, katahi ka mohio,
hei tahu i to ratou pa ki te ahi. Mau rawa
ake ki nga tirou hei kape atu kia mamao atu
i te taiepa. Me pewhea i te whiu a te mano i
te manuka? Ka ngaro te pa ki raro i te
manuka. Katahi ka tahuna ki te ahi, ka wera
te pa i te ahi, ka horo hoki te pa, ka patua
taua iwi i te awatea, ka patua i te po. I te
mea kaore ano te pa i horo noa, ka mahara a
Taiaroa, meake te pa ka horo. Ka karanga
mai a Taiaroa ki a Te Hiko. kia put a te
whakaaro o Te Hiko kia a ia kihai hoki ia i
uru ki te whakaaro o Ngaitahu, i kohurutia ai
a Te Pehi. Ka mea atu a Te Hiko kia puta
mai a Taiaroa ki waho o te pa ratou ko ona
teina me puta mai i taua wahi e tu atu ra ia.
Puta mai ana a Taiaroa ratou ko ona teina,
kotahi tekau ratou. I muri i a Taiaroa, i te
awatea, ka horo te pa, ka tahuna ki te ahi, ka
mate a Whakauira me tona iwi. E waru rau
topu nga tangata o taua pa, o Kaiapoi Ko
nga oranga o taua pa i riro herehere mai hei
pononga; he takitahi i oma atu ki te tonga.
I te mea ka horo nei a Kaiapoi, ka haere te
ope ki te patu haere i nga tangata o taua
whenua, tae noa ki Onawe. Te taenga atu o
te ope, kua huihui nga tangata o taua pa ki
roto i to ratou pa. Ka whakaekea e te ope,
ka horo a Onawe Ka mutu te patu, ka kore
he tangata o taua takiwa, ka heke katoa ki
Murihiku, ka rere atu ki nga moutere noho
ai, ara ki Ruapuke, ki Rakiura. Otira i a
• Ngaitahu e noho ana i Murihiku, i tae. mai
ano he ope taua ma Ngaitahu ki te pito ma-
rangai o taua motu, o Te Waipounamu. Ko-
tahi te haerenga mai o te ope a Ngaitahu,
wahi iti ka mate a Te Rauparaha ki Kapara-
tehau. I kau a Te Rauparaha ki te moana,
ka ora. Ko te nuinga o nga tangata i eke ki
uta, i mate i a Ngaitahu.
Tenei ake te roanga.
MAUI.
Ka mea atu tetehi, waiho kia noho ana
engari kaua e hoatu he aho kia ia. Ka hi ratou,
na ka kai te ika nui ki te matau a Mauimua,
e ki ana ia he hapuku, katahi ka kiia pukutia
atu e Mauitikitiki-a-Taranga, he mango, te
ekenga ake ki runga i te waka koia ano he
mango. Ka kai hoki te ika ki ta Mauiroto, ka
mea ia he hapuku, ka ki puku atu ano a
Mauitikitiki-a-Taranga he rari, koia ano he
rari. Ka rupeke nga tuakana he mango anake
nga ika, he rari. Katahi ano ia ka ki atu,
" Homai hoki tetahi maunu ki au." Ka mea
atu ratou ki a ia, " E kore e marere atu." Ka
kukua te ringaringa, ka motokia ake ki tana
ihu, ka toto te ihu ka pama ki te matau ka
whiua ki te moana i runga ano e haere iho ana,
ka kai te ika, katahi ka hutia e te koroke nei
tana ika, ka eke ki runga, ko te whenua. Hoki
ana ratou ki to ratou kainga. Katahi te tangata
nei ka whakaaro ki te tinei i te ahi a Mahuika.
Ka po, ka tikina ka tineia katoatia nga ahi o
nga kainga. Ka hi te ata ka karanga atu ia
" ka hemo au i te kai." Katahi ka haere tetehi
Id te tiki ahi. Kaore i kite ahi, ka hoki mai
ka korero mai, kaore he ahi. Ka ki atu a
Hine te whaea o Mauitikitiki-a-Taranga,
" Tikina he ahi i a Mahuika." Haere ana ki
te tiki ahi i a Mahuika, ka homai e Mahuika
ko te koiti o tana ringaringa. No muri a
Maui ka haere atu ka tutaki i te tangtaa tiki
ahi, ka turakina e Maui Id te wai, ka mate te
ahi. I turakina ai, kia mea ai nga tangata i
hinga ki te wai. Haere ana ki a Mahuika,
ka homai e Mahuika ko terehi  o nga maikuku 
Ka hoki a Maui. ka; a tae Id te wai, ka tineia
te ahi. Ka hoki atu ano kia Mahuika, ka
homai e Mahuika ko tetehi o ana maikuku.
Ka haere ano ia ka tae ki te wai, ka tineia ano
te ahi. Ka hoki atu ano ki a Mahuika, ka ki
atu " Kua mate ano taku ahi." Ka homai ano e
Mahuika ko tetehi o aua maikuku. Na ka
peratia tonutia e Maui, pau noa tetehi o nga
ringaringa, ka tango ki tetehi o nga ringa-
ringa, pau katoa tetahi o nga ringaringa.
Ka tango ki nga waewae pau katoa nga wae-
wae, kotahi i toe ko te koromatua. Ka mohio
a Mahuika, ka ki atu kia Maui, " Ko te tangata
pea koe e korerotia nei," ka ki atu a Maui,
" Ae." Katahi ka tahuna e Mahuika ki te mea
i toe o nga maikuku. Na rere ana he kahu.
No konei i tika ai tona whakatauki, " Ko Maui
tinetinei ahi." Na haere ana i roto i te pawa
o te ahi, piri ana ki te rangi. Katahi ka ka-
rakiatia e ia ki te ua whatu, ki te ua ti, ki te ua
ta, ki te ua patapata nunui. Ka haere te uira
me te whatitiri i roto, na ka mate te ahi a

No. 176.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Mahuika i konei, ko te oranga o taua ahi i
whiua e ia ki te kaikomako.
Ka ki atu a Maui ki tana taokete ki a Ira-
waru, i moe hoki tona tuahine i a Maui, a
Hine. Ka haere raua ko tana taokete ki
tetehi kainga ka noho raua i reira. Ka hoki
mai ka ki atu a Maui ki tana taokete, " Haria
he kai ma taua." Ka ki mai te taokete, " E ora
ana au." Ka haere raua, ka kumea e Maui te
whenua kia roa, kia hemo ai tana taokete i te
kai. Ka haere raua, i mau ano a Maui i tetehi
kai mana. Ka hemo raua i te kai, ka noho a
Maui ki te kai, ka noho noa iho te taokete,
kaore ana kai. Ka mutu te kai a Maui ka ki
atu ki te taokete," Haere mai ki te hapaki i aku
kutu." Haere atu ana te taokete hapaki ana i
nga kutu o Maui. Ka ki atu a Maui, " Homai
hoki ou kutu kia hapakina." Takoto atu ia ki
te aroaro o Maui, hapakina ana. Ehara i te
pakani he nukarau nana, whakamoea ana ia,
takahia ana e Maui te iwi tuaroa, kumea ana
te  whiore. haere ana he kuri, whangaia e Maui
ki te paru. Haere ana a Maui ki te kainga ka
karanga mai nga wahine, " Kei whea to tao-
kete?" Ka ki atu ia " I waiho ake e au i konei,
na tena iana karangatia." Ka karangatia e te
wahine a Irawaru, " Kei whea koe?" Ka ki
atu a Maui, " E kore e rongo mai ki tena ka-
ranga." Ka ki atu te wahine, " Ati me pewhea
te karanga?" Ka ki atu a Maui, " Moi, moi."
Haere mai ana ki te kainga he kuri, torohe-
rohe mai ana te whiore.
Ka mutu tenei ka timata ki nga uri o Maui.
Ko te Rupe ta te Rupe. Ko Titipao ta Titi-
pao. Ko Rarapo ta Rarapo. Ko Moana ta
Moaha. Ka moe i a te Kowhara. Ko Kai-
tangata ka moe i a Whaitiri. Ko Hema ka
moe i a Urutonga, ko Tawhaki tona teina ko
Karihi.
HIMENE MO TE WHAKAPU WAKETANGA
O TE HAHI O TE TOKOTORU TAPU
i Manutuke, Maehe 9, 1913.
38 Rangi, St. Philip. 94
00. 777.
1 Te Ariki, tenei au
Ka tahuri atu nei.
Inoi pono atu ai.
2 Homai ra he ngakau hou,
Ngakau kino ki te he,
Mahi i nga mahi pai.
3 Tenei ka tuohu nei,
Tukua mai te Wairua pai
Hei whakaako i ahau.
4 Nei ra whakarongo mai,
Tino awhitia ahau
Hei tamaiti tupu mau.
174 Rangi Gertrude. Hymn. Con 32
• 6565o.
1 Hoia o te Hahi,
Whakatika ra
Haere maia ake
Nei he mahi mau.
Te Ariki Tapu,
Nana koe i ki,
Haere ki te whawhai,
Takahia te he.
Hoia o te Hahi,
Whakatika ra
Nei te tohu mana,
Ko te Ripeka!
2 Ma te rongo maia
Hatana e pei
Haere i te whati
Ia me tona nui.
Wehi mai te Reinga
I te rongo toa
Tena, e te iwi,
Kia tatanga mai.
Hoia, o te Hahi, &c
3 Me he ope taua,
Ko te ahua ia
O te Hahi tapu:
E, ka oho mai.
Haere ropu tonu
Haere maia ai.
Ma wai ia e wehe?
Ma wai e whawhai 
Hoia o te Hahi, &c
4 Taonga! e memeha.
Pai! e ngaro noa
Tena ko te Hahi,
Pumau tonu Ia.
Ahakoa te Reinga
Whakatene mai;
Kore noa e kaha a,
Kore ia e tua.
Hoia o te Hahi, &c.
5 Tena, e te iwi,
Whakatika mai
Haere ropu tonu 
Haere a matua.
Whakahua te hari
Mo te Kingi nui.
Whawhaitia te kino;
Turia ko te pai.
Hoia o te Mahi,
Whakatika ra
Nei te tohu mana,
Ko te Ripeka!

TE PIPIWHARAUROA.
OK Rangi, Stephanos. 254
00. 85 S3.
Turanga Mate koe i te mauiui,
Tamia rawatia?
Nei kei a au te ata noho;
Haere mai!
2 Matauria ai ki te tohu,
Whaia atu ai?
Poka pu nga wae, nga ringa,
Te kaokao.
3 He karauna kingi ranei,
Mau ki tona rae?
Koia tena, otira he
Taramoa.
4 Kite au, whai haere atu
Whiwhi ranei au?
Nui te mahi, nui te raru,
Te mamae.
5 U tonu ahau ki a ia,
Aha ra te pai?
Mahue raru, mutu mahi,
Nui te koa.
6 Whakatata au ki a ia,
Panaa ranei au?
Rangi, whenua, kia pahure,
Kore noa.
7 Kitea, whaia, taea, tohea,
E manaaki mai?
Ae katoa te hunga tapu;
Ae ano!

I AO Rangi, Vigilate. 269.
103 7773
Turanga Koe, Karaitiana nei,
Ata whakarongo mai,
Tenei, kia mataara koe,
 Kia inoi.
2 Aua koe e ruwha noa,
Kei te nui he mahi mau;
Ae ra, kia mataara koe,
Kia inoi.
3 Tohe mai te hoa whawhai;
Ranea ana whakawai;
Tama, kia mataara koe,
Kia inoi.
4 Kei te whanga tonu ia
Mou kia taka ki te he;
Oti kia mataara koe,
Kia inoi.
5 Whakarongo ake ra
Ki ta Ihu ako mai;
Tama, kia mataara koe,
Kia inoi.
6 Kia mataara tonu koe,
Hono tonu te inoi;
Ae ra, kia mataara koe,
Kia inoi.

102 Rangi, Aurelia. 215
102 7676o.
1 TE take o te Hahi,
Ko Ihu Karaiti;
He taonga tupu nana
I matea nuitia ai.
I runga i te rangi
Ka rapua mai e ia;
Mo konei ona toto
I whakahekea ai.
2 Ka ata whiriwhiria
I roto i te ao
Nga iwi kia kotahi,
Hei Hahi ma t' Atua
Nei hoki te pepeha,
Kotahi Ariki,
Kotahi Whakapono,
Kotahi Ingoa nui.
3 E taunutia te Hahi
Ua pangia e te he
E pehi ko nga kino
E hono ake nei
He tutei tonu tana,
He mataara tonu
He mihi tonu ake,
He roa! A hea ano?
4 E ranea ko nga mahi,
Pa ranei ko te he,
Tuhono tonu ake
Nga whakararu nui,
Kahore he whakaaro
Kia po u ri tonu ia
Kua tata nei te wahi
•E okioki ai.
5 Homai, e te Ariki,
Te Wairua atawhai,
Hei arataki ake,
Hei ako i te pai
Kia whaia ko te hunga
Kua okioki nei,
Tutuki rawa atu
Ki a koe noho ai.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
15 7. 8884.
Rangi, Almsgiying. 365.
1 Nga pai katoa e ranea nei,
I pono ai te tangata,
E te Atua, Ariki nui,
Nau ra katoa.
2 Te ra e whiti iho nei,
Nga mau katoa o te whenua,
Te ora mo te tinana,
Nau ra katoa.
3 Te tino o te atawhai,
Te matenga o Ihu nei,
Me ona painga ranea mai,
Nau ra katoa.
4 Te Wairua Tapu tuku mai,
Me ana mahi atawhai,
E whakahari ngakau nei,
Nau ra katoa.
5 Nga kauwhau o te Rongo pai,
Te maunga rongo ki te ao,
Te ora ake tonu nei,
Nau ra katoa.
6 Kia kaua oti maku mea
E tuku oha ai ahau?
Nui nei nga atawhai ki a au,
Nau ra katoa.
7 Me tuku taku rawa mau
I runga i te ngakau koa
Nau nei ahau i whiwhi ai
Nau ra katoa.

152. 77771  Rangi, Redhead, 17. 399.
152. 7777.
1 Piko nei te matenga,
Tau mai ko te pouri nui
E te Tama a t' Atua,
Tenei arohaina mai.
2 Ngaro nei o matou hoa,
Riro atu ki te po
Tangihia i muri nei,
Tenei arohaina mai.
3 Tena koe kua taunga noa
Ki nga mate o te ao
Nou te mate tino nui
Tenei arohaina mai.
4 Tena koe te mohio na
Ki nga panga mamae mai
Nou te mamaetanga nui
Tenei arohaina mai.
5 Mamae ko te ngakau he,
Pouri whakaroto ia,
Pehi kino iho nei
Tenei arohaina mai.
6 Whakapikau ana koe
I nga hara o te ao
Nau katoa i whakaea
Tenei arohaina mai.

89 7777, Rangi St. Bees. 2
89. 7777.
1 Toku wairua, oho mai,
Whakarongo ake ra,
Nei ta Ihu kupu mai,
" He aroha ranei tou?
2 Naku koe i tango mai
I nga here whakarau
Naku koe i ora ai
He aroha ranei tou?
3 Noku te aroha nui,
Pumau tonu ake nei,
Te ai tona rite mai
He aroha ranei tou?
4 Tera te torona mou
Te kororia tino nui
Ki mai koia ki ahau,
He aroha ranei tou? "
5 Te Ariki, koia nei
Ko te mate i ahau
Mau ahau e ako mai
E aroha pono ai.
  
HE ARAITANGA O TE MARA
Ko nga haora ena i kitea .ai ki Poneke.
MAEHE 22-23.
Ka timata te ahua tuapouri. Maehe22 hei 94
Ka pa te atarangi ki te marama 104
Ko waenganui i te araitanga  114
Ka puta i te atarangi, Maehe 23 hei 
Ka mutu o te araitanga   1.1

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.