Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 172.
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia He huruhuru te manu ka rere."
HEPETEMA 1912.
"Kui! Kui! Whitiwhitiora."
HE TANGI, HE UHUNGA.
Piko nei te matenga,
Tau mai ko te pourl nui
E te Tama a te Atua,
Tenei arohaina mai.
Ngaro nei o matou hoa,
Riro atu ki te po;
Tangihia i muri nei,
Tenei arohaina mai.
Tena koe kua taunga noa
Ki nga mate o te ao;
Nou te mate tino nui
Tenei arohaina mai.
Tena koe te mohio na
Ki nga paanga mamae mai
Nou te mamaetanga nui;
Tenei arohaina mai.
Mamae ko te ngakau he,
Pouri whakaroto ia,
Pehi kino iho nei;
Tenei arohaina mai.
Whakapikau ana koe
I nga hara o te ao;
Nau katoa i whakaea:
Tenei arohaina mai.
Rev. NIKORA TAUTAU.
ITE Manei te 23 o nga ra o tenei marama
ka rere te korero i roto i nga waea a te
Pakeha ko Nikora Tautau tera kua mate :
taka i runga hoiho. He nui te pouri me te
tangi o te ngakau mo tenei rongo kino. Ko te
aroha me te pouri mo nga mea i mahue iho ki
muri, ehara i te mea mo tona: mo tona hoa
wahine me nga tamariki ka mahue pani nei
ki te ao; mo te pariha o Tokomaru kua kore
nei he matua tohutohu; mo te Hahi Maori o
Niu Tireni, mo te iwi nui tonu hoki.  Me
tangata waha korero a Nikora i roto i nga
huinga tangata, mo te taha ki nga mahi o te
whakapono, puta atu ki era atu mahi hei
painga mo te iwi. Ma Nikora e korero te
korero ka pakari nga niho o tangata ki te kata,
ma tetahi e korero kaore e kataina. E ki ana
ko tetahi tangata he putiputi pai o Nikora  no
nga paparinga o te tangata —mo te kata o te
tangata taua korero. I roto i enei ra ko Nikora
te kaumatua rongonui o te Hahi, ahakoa kaore
ano ia i tino eke ki runga i te kaumatuatanga.
Ko te tumanako o te ngakau ko ia rawa hei
kai hautu i roto i te Inu mo te whare ka tu
nei ki Manutuke. He tangata tenei i tino
mohio ki tana mahi ki te to i te tangata ki te
huarahi o te tika. E whakapaua ana e ia
tona kaha ki te rapu huarahi i roto i te karakia,
i waho ranei o te karakia, e riro ai i a ia te
tangata. I roto i te karakia e kata ana i a ia
te tangata, ehara i te mea hei mahi noa, engari
kia ngahau mai ai te tangata ki te karakia, a
pai noaiho ki ona tikanga. I waho o te ka-
rakia e whakararatatia ana e ia nga tamariki
ki nga mahi takaro katoa, kia mohio mai ai
nga tamariki e ahei ano te tangata whakapono
te uru ki nga takaro, kaore ia te hara. I mau
i a ia nga kupu a te Apotoro i mea ra—" Mei-
nga ana ahau hei mea katoa ki te katoa, kia
pou rawa ai taku hei whakaora i etahi." Ko
te ahua tenei o Nikora i pouri ai te ngakau
mo tona ngaromanga.
Ko tenei tangata ko Nikora Tautau no runga
i nga tahu nunui o te Tairawhiti, puta atu
hoki ki a Ngapuhi. No tona itinga ano ka
whakawahia ia e tona tipuna e Paora Tutu
mo tenei turanga i turia nei e ia. I whakaritea
e taua koroua ko te Honiana, ko te tuakana,
mo te marae; ko te Moana, ko to raro iho,
mo ro whare; ko Nikora mo te Hahi ko nga
taina hei taka i waenganui i enei. Me penei
tonu te ahua o enei tangata. I kuraina a
Nikora ki Te Raukahikatea. No te tau 1893
ka whakapakia hei Rikona, no tu tau 1896 ka

4
TE PIPIWHARAUROA.
No.172
TE KAWANATANGA O INGARANGI.
KUA tumeke haere te Kawanatanga o
Ingarangi ki te whakaririka ki tona take,
ara ki te hoatu he paremata motuhake mo
Airana. He take tawhito tenei. No mua i
whakahaere ai. Ko tenei Kawanatanga rawa
te mea i kaha ki te whawha atu. I kore ai
e whakaarohia tenei take e nga Kawanatanga
o mua, he wehi i te Airihi. He iwi pakani te
Airihi, ara hohoro ki te riri, mehemea ka hoatu
ana he Kawanatanga mo ratou, he iti noa
tetahi raruraru ana ki a Ingarangi tera ia e
whakamatau ki te wehe tonu atu i a ia i raro
i te mana o Ingarangi.  Ko tetahi take hoki i
kaha ai taua wehi na te mea he Pikopo tera
iwi. Mehemea ka hoatu ha paremata mona,
ka waiho enei mea e rua hei take e wehe atu
ai ia i raro i te mana o Ingarangi. I tino kaha
ai a Airana ki tona tohe, he tika ano hoki tana
na te mea ko ia anake te iwi i roto i te Kingi-
tanga o Ingarangi kaore ona ake Kawana-
tanga. He Kawanatanga to Kanata, to Ahi-
tereiria, to Niu Tireni me te Awherika ki te
tonga. Ko nga Poa ina tata nei i whawhai ai
ki a Ingarangi kua whai kawanatanga, ko ia
kaore ano. Kaore ano enei whenua i mohiotia
he whenua ka noho a Airana i raro i te mana o
Ingarangi, a tae noa mai ki naianei e noho nei.
He Kawanatanga ano to Airana i mua rawa,
engari he kino no ana mahi ka whakakorea, a
na te wehi o Ingarangi ki tenei ahua ona i
kore ai e hoatu ano.
I te potitanga mema i te timatatanga o tera
tau, ka whakaaro te Kawanatanga tera ia e
mate, katahi ia ka ki e whakaae ana ia kia
hoatu he paremata mo Airana. Na tenei
korero a te Kawanatanga huri katoa mai te
nuinga o nga mema o Airana ki te tautoko i
te Kawanatanga. Ko te take tena i tu ai te
Kawanatanga. I te mea na nga mema o
Airana e hiahia ana kia hoatu he paremata mo
Airana i tu ai te Kawanatanga, ka kaha ia ki
te whakahaere i taua take. Ko tetahi tenei o
nga take nui kei te aroaro o te Paremata e
takoto ana.
Otira kaore a Airana katoa i te kotahi te
whakaaro ki tenei mea. Ko te tai whakarunga
o Airana, e karangatia ana ko Arahita, kaore
i te pai ki tenei tikanga. Ko nga tangata o
reira ehara i te Pikopo, engari no nga Hahi
Poroteihana. No mua mai ano i pera ai taua
wahi. Ko tenei whenua kei te mea kaore
tahi he painga o te homai paremata, ka noho
kino te iwi ki te pera. Tera ratou e whakatoia
e nga Pikopo, e kore ratou e manawanui ki te
whakaririka. Ko te taha Apitihana o te Pare-
mata o Ingarangi kei te tautoko i te korero a
nga tangata o Arahita. E mea ana te Api-
tihana ki te tohetohe te Kawanatanga ki te
whakahaere i tenei take, tera e tu tonu nga
tangata o Arahita ki te pakanga. I tera wiki
ka puta tetahi kino ki Arahita, a na taua raru-
raru, ka kite te nuinga o te tangata tera e tika
te korero a te Apitihana. He whutupooro noa
te mea nana i timata, he Pikopo tetahi tima
he Poroteihana tetahi, ara ko te Mihinare nei
me era atu. I waenganui o te purei ka ara
te haki a nga Pikopo. Te kitenga mai o
tetahi taha, ka whakaaro, he wero riri taua
mea, ka ara hoki ta ratou na haki; ko te ma-
takitaki tenei ehara i te mea ko nga tangata
purei. Ka timata te whawhai. Ka mutu te
purei. I timata ki te riri ringaringa, kua mau
ki te kohatu, ki te rakau, a tae rawa ki te pu;
engari he ruarua noa nei nga mea whai pu,
he pitara. Nuku atu i te 1000 nga tangata i
taua whawhai. E 60 nga mea i tae ki te
hohipera. Hei whakaatu tenei kaore i te noho
pai nga Poroteihana o Arahita me nga Pikopo.
Ka kite te Kawanatanga inaianei i te uaua o
tona mahi. Tera pea e whakaarohia e te
Kawanatanga kia wehea mai Arahita ki waho
o taua paremata.
TE KURA O HUKARERE.
ATE Turei te 22 o nga ra o Oketopa ka
taia te kawa o te whare kura o Huka-
rere. Ma te Pihopa me nga minita o tona
Pihopatanga, o te taha Maori o te taha Pakeha
e whakatuwhera. Ko te hiahia o nga kai-tieki
me nga kai-whakaako o te Kura ki tae atu ki
taua ra nga wahine katoa i kuraia ki Hukarere,
me nga tangata katoa hoki i nga wahi katoa
ki te awhina i taua taonga a te katoa.
PITOPITO KORERO.
Kua pau katoa te tango nga taonga, me nga
mea whakapaipai o te tima Star of Canada i u
nei ki runga toka i Turanga nei. I whaka-
matau noa hoki te kaha o te Pakeha ki te
whakamanu, kore rawa i taea, katahi ka tango-
hia nga mea katoa e taea te tango. Ko te
tinana anake kei te tu inaianei. No te 27 o
nga ra o tenei marama ka maketetia nga tao-
nga. Pau katoa nga mea te hoko, i te papai
tonu o aua mea, i te kaha hold o te hiahia o
te tangata kia mau ki tetahi mea hei tohu
mana. Kei te whakamatau ano tetahi kamu-
pene ki te whakamanu i te tima.

NO.172.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
5
ETAHI KUPU WHAKAMARAMA.
Na TE ONE KERE
He mea tango mai enei korero no Te Karere o
Akuhata  1912.
KI Te Karere.—E hoa, tena  koe. Panui-
tia atu enei kupu whakamarama na
Te Pipiwharauroa nama 169. kia  mohio katoa
mo te timatanga o te Hahi o Ingarangi e he
ana te ki nei i timata mai i a Henare Tua-
waru. He tika, e Te Pipi ko au tetahi kaore e
mohio. E ki ana Te Pipi no te ra o te Pete-
koha i whanau ai te Hahi. Ehara taku i te
whakahe , engari he whakaatu i te take i po-
hehe ai au. Taku mahara i timata i a te
Karaiti te whakapono, ka toru tekau nga tau
o te Karaiti ka iriiria. Ruka:3, 22). Na, i a
Ihu e whakatata ana ona tau ki te toru tekau
i timata te kauwhau a te Karaiti. {Matiu 10,
1, 9)- Ka tonoa ana Apotoro tekau ma rua.
Koia nei ahau i pohehe ai. Koia nei te tima-
tanga o te Hahi.
Mehemea au ki te tuhi i nga upoko me nga
rarangi ka kapi te pepa. No reira, ka uma
haere taku whakaatu i te take i pohehe ai au.
I muri i a te Karaiti ka wehe nga Hahi, he
Roma, he Karaitiana. Ko te Hahi o Roma,
e ki ana nga Katorika na Pita i timata; te
hahi Karaitiana, e ki ana te Karaipiture na
Paora i timata. {Nga Mahi, 11, 26). " I ma-
tua huaina nga akonga he Karaitiana." I
whakahetia a Pita e Paora (Karatia 2, 11), "A,
ka tae a Pita ki Anatioka, ka whakatika atu
ahau ki a ia, he kanohi, he kanohi, no te mea
kua tika kia whakahengia ia." " I toku kite-
nga kihai ratou i haere tika i runga i te pono
o te Rongopai, ka mea ahau ki a Pita i te aro-
aro o te katoa, ki te mea ko koe, he Hurai,
ka whakatauiwi, a kahore e whakahurai, he
aha koe ka mea ai nga tauiwi kia whakahurai?"
I te tau 68 kua riri te Hahi o Roma, ko
Nero te emepara, ka whiua a Paora me nga
Karaitiana i te whare herehere. I te tau 90
panaia a Hoani ki te motu o Patoma—ko Nga
Whakakitenga.
I whakataki ai au i enei korero kia tae ai ki
te wa i te ingoa o Henare Tuawaru. I te tau
330 ka huri katoa te kingitanga o Roma ki te
whakamate i nga Karaitiana, tae rawa ake ki
te tau 371 kua karangatia te Hahi o Roma he
Karaitiana, kua mate katoa pea nga tino
Karaitiana. Kua tae ki te kupu i Nga Whaka-
kitenga 14, 6: " I kite ano ahau i tetahi atu
anahera e rere ana i waenganui o te rangi, kei
a ia te rongo pai mau tonu hei kauwhau mana
ki te hunga e noho ana i te whenua."
I te tau 1154 kotahi te minita o Ingarangi,
i tu hei Popa mo te Hahi o Roma, ko Nikora
Perekipia. I te tau 1517 ka puta nga panui
whakaatu a Henare Tuawaru   kingi o Inga-
rangi. kia  wehe te Hahi o Ingarangi i te
Hahi o Roma. Na, ka mate a Henare  ka tu
ku Meri hei kuini, ka whakahokia nga tangata
ki te Hahi o Roma. Ka mate a Meri ka tu
ko Irihapete, ka whakahokia ano ki tu Hahi
o Ingarangi. Ka mate a Irihipete ka tu he
kingi ka pai  te haere o te Hahi  I te tau 1562
ka tu te Hinota, ko te kaupapa tenei  o te Hahi.
I nga whakamarama   ano a te Hahi o Inga-
rangi i te 475 o nga wharangi o te pukapuka
e kiia nei he rawiri. Te whakamarama mo te
Hahi kei te 192 o nga wharangi. " E whaka-
pono ana ano ahau kotahi ano hahi  ko to nga
Apotoro puta noa i te ao." 1 te 223 o nga
wharangi " Kua takoto nei ta te Karaiti kupu
me whakaae ano hoki enei tamariki, ara kou-
tou ona Matua (-atua) ko koutou hoki hei
mangai mona," mo te iriiringa tenei. I te 478
o nga wharangi, " Ehara i te mea tika kia kaua
e tino whakaaetia, e tino whakaponohia nga
whakapono e toru, ara te whakapono o Naihia, 
te whakapono a Atanatiu me tera e kiia ra ko
to nga Apotoro."
Na, e taku hoa, e Te Pipi ehara  taku i te
whakahe, i te whakateka ranei; engari hei
whakamarama i to matou nei he i to nga
kuare. E hoa, kaore au e mohio ki mua atu
o nga Apotoro. Heoi taku e mohio ai i mua
atu i a te Karaiti me nga Apotoro ko te
Kawhenata tawhito. Kia ora e hoa, e Te Pipi.
Na tou mokai,
TE ONE KERE."
TE WHAKAUTU.
Ki a Te One Kere.
[E hoa, tena koe. Tenei au kupu i roto o te
Karere Nama 15, 1912 kua whakaurua e au Id
roto i te Pipi. kia pai ai taku whakahoki. Tera
koe e kite iho i taku whakatikatikanga i te takoto
o atahi kupu, he kore e marama ki au no te ahua
o te takoto i roto i te Karere. E kore koe e riri ki
au mo tena. I o kupu timatanga me o kupu
whakamutunga e mea ana koe, kaore koe i te
mohio: engari ahakoa taua kupu au, kaha tonu
koe ki te whakataki i te tipunga mai o te whaka-
pono tae noa ki te kingi i muri iho i a Erihapeti.
Mo te kupu tuatahi mo te tupunga mai o te
Hahi. Kei te tika to korero. Na te Karaiti ano
i timata. I whakaarohia ai te Petekoha he ra
whanautanga no te Hahi no te mea no taua wa ka; 
timata te mahi a te Hahi i tana mahi e mahi nei.
I mua atu ko te Karaiti te mea mahi, ahakoa hoki
i tono ano ia i ana akonga kia haere ki nga pa,

6
TE PIPIWHARAUROA.
No. 172
ki te kauwhau, he ako tana mea nana i a ratou
mo te wa e mahue iho ai ratou. Ko te wa i a te
Karaiti he wa whakaako. No muri i tona aranga
katahi ratou ka tino tonoa—" Haere ki te ao katoa,
kauwhautia te rongo pai ki nga tangata katoa."
(Mk. 16, 15; Mt. 28, 19-2o). Engari i ki atu ia ki a
ratou taihoa e haere, kia tatari ki te mea hei wha-
kakaha mo taua mahi—"Na ko koutou hei kai
whakaatu mo enei mea. A maku e tuku ki a koutou
te mea i korerotia i mua e toku Matua: otira kia
noho koutou ki te pa ki Hiruharama, Ida whiwhi
ra ano ki te kaha i runga." {Rk. 24, 48-49)- No te
taenga mai o te Wairua Tapu i te ra o te Petekoha
ka tu a Pita ki te kauwhau, a te tukunga iho i tata
ki te 3000 nga tangata i huri ki te whakapono, a e
kiia ana, " U tonu ratou Id te ako a nga Apotoro,
ki te whakahoatanga, ki te whawhati taro, ki te
inoi." (Mahi 2, 42). Ko te timatanga tena o te
Hahi ki te mahi ko ia anake, ara kaore a te Karaiti,
engari ko te Wairua Tapu kei roto i a ia e whaka-
kaha ana, " Ko te take tena i kiia ai taua ra he ra
whanautanga no te Hahi.
Ka nui taku whakamiharo ki etahi o korero.
E ki ana koe i muri i a te Karaiti ka wehe nga
Hahi: ko te Hahi o Roma na Pita i whakatu; me
te Hahi Karaitiana na Paora i whakatu. I riri te
Hahi o Roma ki a Paora me nga karaitiana, ma-
kaia ana ki te herehere, panaia ana a Hoani ki
Patomo, tae rawa ake ki te tau 330 ka mate katoa
nga karaitiana, ka tangohia e Roma te ingoa ki a
ia. E Kere he tino whakapae kino rawa tenei nau
ki te Hahi o Roma. Kia rongo mai koe. I muri
i a te Karaiti kotahi tonu te Hahi. Kei pehehe
koe ki a Roma, ki a Koriniti, Epeha, Katatia,
Anatioka, me era atu, e whakahuatia nei i roto i
te Karaipiture he Hahi wehewehe, penei me enei
e mohio nei tatou. Ko nga kainga ena, na kona i
wehewehe ai te whakahua, ko te Hahi ia i aua
wahi he Hahi kotahi; He penei ano me tou Hahi
kei Amerika tetahi wahi, kei Ingarangi tetahi vvahi:
kei Niu Tireni nei tetahi wahi: ahakoa he wehe
enei whenua, e kore koe e pai ki te ki ahau he
 wehe ke noa atu te wahanga o to Hahi i Amerika
i te mea i Ingarangi, i te mea hoki i Niu Tireni
nei. Kei te pohehe koe ki te Kingitanga o Roma ko
te Hahi o Roma. He wehe ke tonu te kingitanga o
Roma i te Hahi o Roma, he hoa riri tetahi no tetahi.
Ko nga atua o Roma ko nga atua maori. No te
kahanga o te tipu o te whakapono ka riri te Kingi
o Roma, ka tahuri na ki te patu i nga Karaitiana.
Ko Nero te kingi, e kiia mai na e koe, ehara ia i
te Hahi o Roma. Ko Paora i tapahia te kaki ki
te hoari, ko Pita i ripekatia, e taua Nero. Ko te
wahanga o te Hahi i Roma, i era atu wahi hoki, i
whakamatea e Roma Kingitanga. Mai i te tau
64 ki te tau 313 he patu te mahi a te Kingitanga o
Roma i te Hahi, ara i te whakapono. Kaore ra i
patu tonu i nga wa katoa; kia noho mai he kingi
pai, ka mutu te patu; kia ara mai he kingi kino
ka ara ano te patu. I roto i tenei wa roa kotahi
tekau nga aranga o te patu. Ko te mea whaka-
mutunga ia te mea kino rawa, ko ta Tiokeretiana
raua ko Karienu, i nga tau 303 ki 313 I te tau
313 ka riro te kingitanga i a Konatataina. Ko
Konatataina ehara i te karaitiana. Ko ia te kingi
whakahaere i te mana o Roma i te Hauauru, ko
Ingarangi tona wahi noho. He pai no ana tikanga
ka powhiritia ia kia haere atu ki te tango i te tu-
ranga o te kingi i Roma. Nona e haere atu ana
ki te whawhai ki taua kingi i Roma ka puta he
tohu ki a ia—he ripeka i te takiwa o te rangi e tu
ana, me nga kupu ano e mea ana, ma tenei koe ka
toa ai. Ko te maunga tena o Konatataina ki te
tohu o te ripeka hei kara whawhai mana. I te tau
313 ka riro te nuinga o te kingitanga ki raro i tona
mana. Ka huri a Konatataina ki te whakapono,
ka whakamutua hoki e ia te patu i nga karaitiana.
Ko te take nui i roto i o korero ki taku titiro
iho, e Kere ko te rarangi i a Whakakitenga 14, 6.
Ka Tareitia e koe nga korero o te tipuaga mai o te
Hahi kia hangai ki taua rarangi. Ka kiia e koe
kua mate katoa nga karaitiana te patupatu, kua
rite ki te korero a te rarangi i a Whakakitenga,
" I kite ano ahau i tetahi atu anahera e rere ana i
waenganui o te rangi kei a ia te rongo pai mau
tonu hei kauwhau mana Id te hunga e noho ana i
te whenua." He pai noaiho ra te korero, engari
he pai rawa te ata rapu kia kitea te tika ka korero
ai. Kia mohio mai koe kaore i ngaro te whaka-
pono karaitiana; e kore ano hoki e ngaro i te hoari
a te tangata. Ko te pepeha a nga Karaitiana i
taua ra ko tenei—" Ko te toto o nga matira te ka-
kano o te whakapono."
Mo Henare Tuawaru. Kaore i wehea e Henare
te Hahi i te tau 1516 No te tau 1530 ka timata
te riri a Henare ki te mana o te Popa, no te tau
1536 ka whakakorea rawatia taua mana. Kaore
a Henare i riri ki te Hahi engari ki te mana o te
Popa. I te matenga atu o Henare Tuawaru ko
te whakapono ano o Roma tona whakapono, kaore
ano hoki ia i pai kia whakarerea etahi o nga
whakaakoranga a te Hahi. Ko te hahi katoa, he
iti nei nga mea i puta ki waho, i whai i muri i a
Henare, kaore ano hoki te wahanga o te Hahi ki
Ingarangi i pai ki te mana o te Popa. Ko te ahua
tena o Henare ki te Hahi, kaore ia i whakatu
hahi hou.'
Ko etahi o korero kei te pai, kaore hoki koe i te
whakahe ki aua mea, engari e whakahua noa ana
koe. Ko tetahi o whika kei te he, he tapepa pea,
ko te 223, he 213 te hangaitanga. Kaore aku hia-
hia kia mamae koe i aku kupu, engari na te hiahia
kia ata marama koe i penei rawa ai te rawaka,
tetahi na to kore rawa i hopohopo ki te ki na te
Hahi ia o Roma i patupatu nga karaitiana. Heoi
ano.—ETITA,]

No. 172.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
WHAKATAKINGA TUTURU O NGA KO-
RERO O TE HAHI O INGARANGI.
Akutini me nga Pihopa o Ingarangi.
Ko nga tino tikanga katoa o te whakapono
kei te puretiatahitia e te Hahi o Roma me te 
Hahi Kereti. Heoi ano nga mea i rereke ai
raua ko te ra o te Aranga, ko te ahua o te
Iriiri me te heunga hoki o nga makewe o nga
minita. Mo te Iriiri ki a Roma kotahi ruma-
kanga, tahoronga ranei i te wai, ki te Hahi
Kereti kia toru kia rite ano ki nga ingoa o te
Tokotoru. Ka kite tatou ehara i te rereke
whai tikanga rawa enei. I te tau 602 ka tu
he hui ma Akutini ratou ko nga Pihopa o te
Hahi Kereti i Weeri. Ko taua hui he mea na
Akutini kia whakakotahi ratou, a ko ia hei
Akipihopa mo te Hahi katoa. I te haerenga
mai o nga Pihopa o Weeri ka haere ratou kia
kite i tatahi tangata tapu no taua Hahi, noho
ai ko ia anake i ro ngahere, ka patai atu hoki
me aha ratou. Ka kiia mai e taua tangata,
mehemea kei a Akutini te ngakau o te Karaiti,
ara te ngakau ngawari, e pai ana kia whakaae
ratou ki te tono a Akutini. Mehemea ia he
tangata ngakau uaua, kau hei whakaaetia.
Ka patai atu ratou, me pewhea ratou e mohio
ai, ka ki mai ia, me whakatomuri ta ratou
haere, me tuku ko Akutini kia tae wawe ki te
wahi o te hui. Ki te tu mai ia ki runga ki te
oha mai ki a ratou i te taenga atu, he tohu
tena he tangata ngakau mahaki ia; ki te kore
ia e tu mai ki runga, he tangata ngakau uaua,
he tangata whakamanamana. Te taenga atu
o aua tangata kaore a Akutini i tu mai ki te
oha, engari i riri mona i whanga ki a ratou.
Ka whakaaro nga tangata ra e kore e tatu
taua take. Ka whakamutua e tetahi o ratou
te hui ki enei kupu, " kaore matou e rongo ki
nga tohutohu a Akutini, kaore ano hoki e
whakaae ki a ia hei Akipihopa." Ko te pakaru-
tanga tenei o te hui.
Ka hoki atu a Akutini ki Karia ki te whaka-
riterite i te ahua o tona mahi. Ka hangaia
mai e Kerekori Popa o Roma te ahua mo tona
mahi. Ka wahia a Ingarangi kia rua nga
wahanga: kia tekau ma rua nga Pihopatanga
ki raro i a Akutini, kia tekau ma rua hoki ki
raro i te Akipihopa ano me whakatu ki Ioka.
Kaore i taea te whakatutuki taua whakaaro o
Kerekori. Ko te mahi a Akutini kaore i tipu
ki Ingarangi; e rua ano ana ake pihopatanga
i whakatu ai, ko Kanataperi me Rokeheta. I
te kingitanga kotahi anake o Ingarangi te
mahi Akutini. E te tau i muri mai i te mate-
nga o Akutini kotahi ano te Pihopa o Inga-
rangi na Roma i whakatapu. Ko te mahi a
Akutini ratou ko ona hoa kaore i pumau, i
kaha i te wa i a Akutini e ora ana, no muri
mai ka mate haere, a ka riro na te Hahi
Kereti i whakakaha, i whakapumau.
Te Kupu Katorika I a tatou e korero ana
mo te mahi a Akutini i haere mai nei i Roma,
he mea pai kia mahara tonu tatou ko te whaka-
pono i taua wa, ara ko to Roma, kaore i penei
i tenei e puritia nei e Roma inaianei. E ka-
rangatia ana te Pikopo inaianei ko te Hahi
Katorika, ara ko te Hahi Romana Katorika.
Ko te tikanga o te kupu Katorika, ko te Hahi
puta noa i te ao. Ko te ingoa Katorika e
hoatu ana ki te Mahi i mua hei whakaatu i
tona kotahitanga. Ko nga peka hoki o taua
Hahi i tena wahi i tena wahi e karangatia ana
ko te Hahi i aua wahi. E karangatia ana
hoki te peka i Roma, i ana ra o mua, ko te
Hahi o Roma; te peka o Epeha e karanga-
tia ana ko te Hahi o Epeha; he pena ano
hoki i era atu wahi: engari he peka katoa
enei no te Hahi kotahi  no te Hahi nui; ko
taua Hahi nui te tikanga o te Kupu Katorika 
Ko te Hahi o Roma inaianei ehara  i taua
Hahi, engari he peka ia no taua Hahi , he pera
ano hoki te Hahi Mihinare, he peka no taua
Hahi. E toru nga tino mea  o roto i taua
ingoa: (1) te Hahi puta noa i te ao, ehara i te
mea ko te Hahi o tetahi whenua kotahi; (2)
te Hahi o nga iwi katoa, ehara i te mea o
tetahi iwi kotahi; (3) te Hahi e mau ana ki
nga whakaakoranga katoa a te Atua i whaka-
kitea nei e ia i roto i a te Karaiti, ehara i te
mea ko te Hahi e pupuri ana i etahi noa o nga
tikanga a te Atua.
Nga he o te Pihopa o Roma. Kua whakaaturia
i runga ake nei, ki te whakaaro o te tangata he
rite tonu te Hahi o Roma i nga ra o mua,
ki te Hahi o Roma e mohiotia nei inaianei.
Hei whakaatu ake i te he o tenei whakaaro
ka tuhia ake enei kupu e whai ake nei. Ko
enei he o te Pihopa o Roma, ara o te Popa,
kaore i tipu mai i te wa kotahi, engari he roa
te wa i tipu ai, a i ata tipu hoki: he iti te
timatanga, he iti ano hoki tona tipunga haere-
tanga, a pau rawa ake nga taumaha kua rakau
nuitia. Me whakahua noa ake ko etahi o nga
whakaakoranga a Roma inaianei, hei whaka-
marama ake i tona rhreketanga i te Hahi Ona-
mata. E ki ana a Roma inaianei ko te Popa
te upoko o te Hahi a te Karaiti i te ao nei.
He tino whakaakoranga tenei na te Hahi o
Roma. Engari kaore tenei tikanga i mohiotia
e te Hahi Onamata. Kaore he pihopa i kiia
i nga ra o mua he upoko no te Hahi. He
whakaakoranga ano hoki i whakahokia e Ke-
rekori te mo, te tangata nana nei i tuku mai
a Akutini. Kaore ia i whakaae ki taua korero.
No te tau 853 ka whakaritea e Popa Nikora

TE PIPIWHARAUROA.
No.172
kia puritia. Kaore i puritia i mua atu i tena
wa.
Ko tetahi tikanga a Roma inaianei kaore i
puritia e te Hahi Onamata, ko te he kore o te
Popa. He tikanga hou ano tenei na Roma.
Kaore te Hahi Onamata i mohio ki tenei mea.
Ko te uaua o tenei take a Roma ki a ia ano,
kei te whakahenga a te; Hahi katoa i a Popa
Honoriu. I te hui tuaono a te Hahi katoa,
ka whakahengia e te Hahi a Popa Honoriu
mo ana whakaakoranga, ka kia ia he heretic,
ara he tangata whakaako tika. I kangaia taua
Popa e te Hahi, a mo nga rau tau maha i
muri mai, ka ara ake he Popa hou ka whaka-
hua ia i te kanga a te Hahi mo Honoriu. Ka
mohiotia i konei he tonu ai ia te Popa, e kiia
nei e Roma inaianei kaore te Popa e he.
Tera atu ano etahi o nga tikanga e puritia ana
e Roma inaianei, kaore nei i mohiotia e te
Hahi Onamata,
Mai ano o te wa i a Akutini A.D. 597 ki
tenei wa ka 93 nga Akipihopa o Kanataperi,
ko te Pihopa tumuaki tenei o te Hahi o Inga-
rangi.
Te Kauwhautanga o te Rongo-Pai ki
Ranana.
Ko te taone o Ranana kaore i tino tawhiti
rawa i te wahi kei reira nei a Akutini, i Kenete,
engari he kingitanga ke tonu hoki tera. Ko
te iwi o te kingitanga o Kenete he Hutu; ko
te iwi o te kingitanga o Ranana he Hakona.
E toru nga kingitanga o nga Hakona: ko
Eheke, kei te taha ki te ra-whiti, ko Ranana
tenei; ko Haheke, kei te taha tonga; ko
Weheke, kei te taha hauauru: ko enei kingi-
tanga e toru kei te noho tata tonu tetahi ki
tetahi.
Ka huri ra a Kenete ki te whakapono i a
Akutini, ka ahu atu tona mahi ki Eheke, ara ki
Ranana. Ka tonoa e ia tetahi o ana tangata,
ko Meritu te ingoa, kia haere ki reira. No te
tau 604 ka whakatapua a Meritu hei Pihopa
mo Ranana, i muri iho i te huringa mai o te
kingi o taua wahi ki te whakapono. I taua
takiwa he uaua rawa atu a Ranana ki te mahi,
no te mea ko te iwi tera i tino kaha rawa te
karakia ki nga atu maori, na reira ehara i te
mahi ngawari ta Meritu i Ranana pera me ta
Akutini i Kenete.

TE RARURARU O WAIHI.
KO te whawhai nui e enei ra ko ta te
tangata mahi raua ko te rangatira. E
hau ana mai te rongo o te Taraiki i nga wahi
katoa: ehara ia i te mea ko nga tangata ko-
nohi maro nei anake e mau ana ki taua rakau,
ko nga wahine ano hoki. ko te iwi o te ngakau
ngawari; tae atu ana ki nga tamariki kura.
He riri hou tenei, ko tona tutukitanga kaore
e tino mohiotia, he pai ranei, he pewhea ranei.
He tino tangata kino ki ta nga tangata mahi
whakaaro te rangatira, ara te rangatira kaore
nei e mahi ana mo tona oranga. I tetahi hui
nui a nga tangata mahi i Ingarangi ka inoi to
ratou kai-whakahaere ki te Atua kia patua atu
tetahi o nga Rore o Ingarangi, aminetia ana
taua inoi e nga mano e whakarongo ana ki nga
korero a tana tangata. Ko te ahua tenei.
Ko te kaha o nga tangata mahi inaianei kei
ta ratou tikanga whakaropu i a ratou, e ka-
rangatia nei he Uniana. He Uniana tonu to
tena mahi to tena mahi, kei te nui tonu o te
tangata ki roto ki tetahi mahi te kaha o tera
Uniana. E rua nga wahanga nunui o nga
Uniana: e karangatia ana tetahi he Trades
and Labour Party, ko tetahi e karangatia ana
ko te Federation of Labour. Ko te nuinga o
nga tangata kai mahi kei roto i te mea tuarua;
ko nga tangata mahi ano, engari i nga mahi e
paingia nei e te tokomaha kei roto i te mea
tuatahi. Ko te whakaaro nui i roto i te mea
tuarua kia riro tonu ma ratou, ma nga tangata
mahi e whakarite nga mea e pai ana mo ratou,
kaua hei whakarongo ki tetahi atu. Ko te mea
tuatahi e ki ana me waiho a ratou raruraru
katoa ma te ture e whakarite, me whakarongo
ratou ki te ture. He kotahi tonu te mea e
whaia ana e enei ropu, ko te pai mo te tangata
mahi; engari ko tetahi o raua he tamaiti nga-
kau kino. He nui te whakapae o tona ngakau
ki te ture, ki tona whakaaro kei roto te ture
i te ringa o nga rangatira, na reira e kore ia e
awhinatia e te ture, engari ka hopukia. Ko
tetahi o raua he tamaiti ngakau pai, kaore ana
whakapae ki te ture. E whakaaro ana ia ki
te pai ana whakahaere ka awhinatia ia e te
ture. E whakaaro ana ia he tikanga uaua ta
tona hoa e whai nei, a ki te waiho ko tera hei
tikanga, ka tau ano te papa ki a raua. I
kaha rawa ai tenei whakaaro ona na nga mate
i puta mai ki te nuinga o ratou ano i nga
whenua i mau ki taua tikanga e whaia nei e
tetahi o raua.
Kua hopukia te tumuaki o te Federation of
Labour, me ona hoa, ki te herehere mo nga
raruraru o Waihi. Kua timata noa atu tenei
raruraru. Ko tona putake he putanga mai no
nga tangata taraiwa i nga mihini o nga maina
waro o Waihi ki waho o te Federation of
Labour. He kite no aua tangata i te kino o

NO. 172.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
nga tikanga a te Federation of Labour, ka
whakatu Uniana ratou mo ratou, ka mea kia
uru ratou ki roto i te mana o te ture. Ka
riri te Federation ki a ratou, whakamatau noa
ki te tohe kia noho, kore rawa aua tangata i
rongo.\_ Ka karangatia e te Federation he
taraiki. Ko te mahi a te Federation i taua
wa a tae noa mai ki naianei he whakawehi i
aua tangata. Ka kite atu ana nga tangata o
te Federation i tetahi taraiwa e haere ana i te
rori ka whai i muri korero kino atu ai, mea
atu ai kia patua, kia makaia ki te wai. i nga
korero katoa e wehi ai. Ko te mahi tonu
tena. He tieki tonu te mahi i aua taraiwa,
kitea tangatia tetahi e haere ana, kua kara-
nga mea i kite, e kore e roa kua tae ki te 100,
a nuku atu, e whai ana i muri i taua taraiwa
korero kino atu ai. Nawai ra kua kore aua
taraiwa e haere noa, engari haere tonu me te
pirihimana hei tieki. I te kaha o te Federation
ki tenei mahi ka whakahaua e te Kawanatanga
kia tonoa kia rawaka he pirihimana hei tieki
i nga taraiwa me nga tangata noa hoki o
Waihi me Waikino. Mutu ana te mahi a te
Federation, a inaianei kei te whakawatia etahi
o aua tangata, nga mea e tino mohiotia ana,
mo ana raruraru. Nga tangata tuatahi i
whakawatia, kaore i mau, i huna katoa ratou.
I mea etahi kaore ratou i reira i taua wa; ko
etahi i ki i reira ratou, engari kaore ratou i
tino uru atu ki roto, i muri noa ratou e whai
atu ana, he haere noa atu ta ratou. he kawe-
nga na te ngahau, he matakitaki hoki. I tono
te Tiati ki a ratou kia tikina he pono mo ratou
kia whakahuatia hoki e ratou tetahi moni
hei here i a ratou kei whakaara raruraru pera
i muri atu. I whakarite era i te tono a te
Tiati. Ko te tumuaki me etahi atu kaore i
whakaae ki taua tono a te Tiati. I ki enei,
kaore ratou e tiki pono, kei kia he hara ratou;
i te mea kua kite te Tiati kaore o ratou he,
me tuku ratou ki a haere. I mea atu te Tiati
kaore tahi he mea e wehi ai ratou ki tona tono.
Kaore ratou e utu moni, heoi ano he whaka-
hua kau i te ingoa o te moni, me te tiki atu
ano i tetahi pono. Ko te hiahia hoki o te
Kooti, kia kaua tenei raruraru e ara ake ano.
Ki te kore ratou e whakarite i te tono, ka
whakaaro te Kooti kei te hiahia tonu ratou ki
te mahi i taua mahi, a i te mea he mahi he
tera ki te titiro a te Kooti ka hopukia ratou
ki te herehere. Ki ana aua tangata, kaore
ratou e tiki pono, kaore hoki e whakahua moni,
engari ki te kore e tukua, kati ka haere ratou
ki te herehere. Ko te take tenei i tae ai ratou
ki te herehere.
Ko nga tangata mahi katoa i roto i te Fede-
ration of Labour kei te whakaaro he toa nga
tangata i tuku nei i a ratou ki te herehere.
Ki ta ratou whakaaro e rite ana ratou ki nga
tangata e tuku nei i a ratou ki te mate mo a
ratou tikanga pai. Kei te haere te mahi a te
tangata mahi ki waho o te whare herehere
waiata atu ai ki aua tangata, whakamihi atu
ai ki to ratou toa. Kei te kaha haere tenei
raruraru, a ia ra i ia ra e piki haere tonu
atu ana ki te nui.
Ko etahi o nga mema o te Paremata kei te
tono ki te Kawanatanga kia whakahokia te
nuinga o nga pirihimana i Waihi, i Waikino.
Ko etahi ano kei te tono kia whakaputaina
mai nga mea i hereherea nei. Kaore tenei e
taea e te Kawanatanga i te mea kaore ano i
puta he whakaatu ma te Federation e kore e
ara ake ano taua raruraru.
Kaore rawa he take i uaua ai te Federation
ki te korero a te Tiati. Ina tonu te ahua na,
kei te whawhai tonu ratou ko ta ratou kia tika.
Ka tuku ratou i a ratou ki te herehere, kia
whakaaro atu ai te iwi he tino tika ta ratou
whakaaro, ina hoki kore rawa ratou e wehi
mai i te mate. Ki te titiro atu ko to ratou
hiahia tenei, ara kia riro atu te iwi ki to ratou
taha, kia whakahengia te ture mo te herehere
take kore noa i a ratou. Ko te ahua tenei o
te riri nei inaianei. Ka pewhea ranei te tuku-
nga iho, kaore e mohiotia atu, ma te wa e
whakaatu.
TE EMEPARA O TIAPANI.
I TERA putanga a ta tatou manu, i mauria
atu e ia etahi kupu whakaatu i te mate-
nga o te Emepara o Tiapani. I tenei putanga
atu ona he kupu ano ana mo te nehunga o
taua Emepara, mo te matenga hoki o Tianara
Noki. No te 13 o nga ra o te marama nei ka
mauria atu te kawhena o te Emepara i tona
whare ki te wahi hei takotoranga mona. Ko
tona kawhena he mea hanga tonu ki nga rakau
e tipu ana i roto i tona kainga. He maha nga
kawhena— ko te mea kei roto ia, whaohia  ai
tera ki roto i tetahi atu, ki roto ano i etahi atu.
Ko te roa o taua kawhena 10 putu; ko te
whanui e 5 putu; ko te taumaha 1½ tana. I
mauria atu taua kawhena i runga kaata kau i
tona whare ki te hooro hei huinga mo te
tangata. E rima nga kau to i te kawhena. Ko
nga kai amo, u haere  tonu ana i te taha o te
kawhena ko Tianara  Kuroki. Tianara  Oko,
Atimara  Tuko. Ria Atimara Rore Haito  me
Atimara Rore Koro Ihuimi: ko nga toa o te
whawai ki a Ruhia.E 25.000 nga hoia,

10
TE PIPIWHARAUROA.
NO. 172
10 ooo nga heramana, e haere tahi ana hei
tieki i te kawhena. He maha nga piriniha me
nga rangatira  o nga mana nunui o te ao i tae
ki te whakanui i te nehunga i te Emepara.
Ka mutu nga mahi i roto i taua hooro i kawea
atu nei te tupapaku ki reira, ka amohia ano
te kawhena. I tenei taima e 50 nga tangata
na ratou i amo. Ko te wahi hei nehunga kei
te tihi o te maunga. Ka amohia atu a ka tae
ki te take o te maunga ka utaina atu ki runga
i te taramu ka, a na reira i huti atu ki te tihi
o te maunga. Ko nga tangata katoa ka noho
atu i raro o te maunga. I te mutunga o te
raimatanga o te rua, ka tukutukua nga kukupa
e 80, ka whaatangihia nga pere o nga teme-
para, 108 nga tangihanga, ko taua mea be
whakaatu 108 nga ahua hara o te tangata i
takahia e te Emepara.
I waiho iho e te Emepara tetahi moni,
£100, 000 hei aroha mana ki te iwi. Ko nga
moni i pau ki nga whakapaipai o nga huarahi
i te wa o te nehunga e £25, 000.
TIANARA NOKI.
ITE wa i mauria atu ai te kawhena o te
Emepara i tona whare ka tangi nga pere
katoa o te taone. I te tangihanga o aua pere
ka mau a Tianara Noki ki tona hoari tapahi
ana i tona kaki. Te kitenga mai o tona wa-
hine ka mau hoki ki te hoari patu ana ano hoki
i a ia. He nui te mihi, me te pouri ano te iwi
ki te patunga a Tianara Noki i a ia. I te ra
i mua atu ka haere ia kia kite i te tupapaku,
e takoto ano hoki hei tirohanga ma te iwi. I
muri mai ka haere ia kia kite i ona hoa, ki te
oha atu hoki ki a ratou. Kaore era i mohio
he aha ra te tikanga o tona oha ki a ratou. I
mea atu ano a Piriniha lamakata kei tahuri ia
ki te patu i a ia, kati kaore ia i whakahoki atu.
I mua atu o to raua matenga ka kakahu raua
i nga kakahu tangi, ka kai. Ka mutu ta raua
kai ka tangi mai nga pere, ka patu hoki i a
raua. Kaore a Noki i whakaaro kia patu ano
hoki tona wahine i a ia, no te mea i roto i tona
reta i waiho iho ai i wiraia e ia tona oranga
ki tona wahine. He tino mea honore tenei ki
te Tiapanihi, te tuku i tona tinana kia mate
he whakaaro ki te Emepara. Ki to ratou na
whakaaro hoki kua riro te Emepara ki tera ao
kingi ai, a e haere ana ano a Tianara Noki ki
reira hei pononga mana. Ko te ingoa o tenei
tikanga he Hari-kari.
Ka 63 nga tau o Tianara Noki. No te tau
1877 ka timata ia te uru ki nga whawhai. I
te tau 1894 i te timatanga o te whawhai a
Tiapani rana ko Tiaina ka tu ko ia tetahi o nga
Tianara- I taua wa ka whakaekea e ia a
Poota Ata, a riro ana i a ia. I muri i taua
whawhai ka meinga ia hei rore, ka whakaturia
hoki hei kawana mo tetahi moutere kei te
taha o te tuawhenua o Tiaina. No te pakaru-
tanga o te whawhai ki a Ruhia, ka whakaritea
ko ia hei whakaeke i Poota Aata, na te mea
pea kua mohio ia ki reira i te wa o te whawhai
ki Tiaina i mua atu i peneitia ai. Ko te mea
tenei i nui ai te ingoa o Noki. Ko te tangata
i roto o Poota Aata e noho ana ko Toihere,
he toa no Ruhia. No te 10 o Mei 1904 ka
timata te whakaeke a Noki a no te 2 o Hanuere
1905 ka hinga taua pa. Ko nga tangata a
Noki i mate i te whakaekenga i taua pa e
92, 000, e 58) 000 na te whawhai, e 34,000 na
te mate i pa noa mai. Ko te pa o Pota Aata
he pa tino kaha, e ki ana nga mana nunui e
kore rawa tetahi tangata e porangi ki te whaka-
eke. I muri i te horonga o Pota Aata ka
haere a Tianara Noki ki te awhina i a Tianara
Oiama i te whawhai ki Makatene. Ko te riri
nui tera o taua whawhai katoa, i reira katoa
hoki te kaha o nga taha e rua. I a Tianara
Noki te whakahaere o te taha mauwi o te ope
hoia a Tiapani, i a Oiama te taha katau. E
kiia ana nana i hinga ai a Ruhia i taua riri.
Kaore i roa te timatanga o te riri ka tapahia
e ia te wahi nui tonu o te ope o Ruhia, ka
whakaekea e ia, hinga tonu atu. No te hinga-
nga o nga hoia a Ruhia i a ia, ka whati hoki
nga mea i te taha a Tianara Oiama. E kiia
ana kaore he wehi i roto i taua tangata, he
tere hoki ki te whakahaere i ana hoia, na taua
tere ona ki te whakahere i ona hoia i pororaru
ai i a ia nga Ruhia, a whati ana. Tokorua
ana tamariki i mate anake i roto i taua wha-
whai. E ki ana tetahi korero he pouri nona
Id te nui o nga tangata i mate i te whaka-
ekenga o Pota Aata i patu ai ia i a ia. Ko
nga korero enei o Tianara Noki, i rangona
nuitia ai tona toa.

 HE KORERO NO NEHERA.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa
EHOA rena koe. Mo te patai mo nga
waka me korero e au ko Horouta.
Ko tenei waka no Whakatane tonu nei.
Me korero ake e au na korero parau a enei
kaumatua. Tokorua na tangata i haere mai
i Hawaiki, ko o raua ingoa, ko Hoake, ko
Taukata. Ko o raua waka i haere mai ai he
Pungapunga. Te wahi i u mai ai ko Te Pakira,

No. 172.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
kei Whakatane. To raua unga mai ka tapapa
i runga i te onepu. Kei te haere atu etahi
tangata ka rongo atu e tamumu ana, katahi
ka whakarongo atu e karakia ana: ko ta raua
karakia,
E whiti, e whiti te ra, tenei ano to wahine te noho nei i a
maua, ko te Popokorua : upoko, upoko, whiti te ra.
Ka haere atu na tangata nei ka tonoa ki te
kainga. Ka tapaia te aruhe, te mamaku no
te kainga, ka whakakino. Ka patai a Toiki-
te-huatahi, he aha na kai o to korua ana kainga ?
Ka wetewete i o raua tatua ka ngahoro na
kao; ka tahi ka rapu, ka kai aToild-te-huatahi:
ka kino te haere. Ka patai a Tolki-te-huatahi,
me aha e taea ai te kumara. Ka utua atu e
raua, ina te poro tawhaowhao i tutuki ki a maua
i te kauanga mai nei. Ka tikina ka karia, te
taeatanga ka tapaia ko Totarakaria ; no te oti-
nga te tarai kua waka, ka tapaia te ingoa ko
Te Aratawhaowhao. Ka haere a Toiki-te-
t-iuatahi ki Hawaiki. No te tere o te waka
nei ki Hawaiki l\\a tapaia ko Horouta. No te
whanaketanga a Toiki-te-huatahi i te kuri a
Uenuku, hei kai mana ka patua a Toiki-te-
huatahi e Uenuku: ka mate atu a Toi ki
Hawaiki. No te \\va o te heke nui mai nei,
ka riro mai hoki i a Kahurura raua ko Rongo-
iamo ; l\\a tapaia te ingoa i tena wa ko Taki-
timu. Ki mutu i konei.
Ki te hiahia te tangata ki te whaka!io mo
na wahi he, mo katoa ranei, ma te pena ka
tino marama ai na korero mo tenei waka.
Heoi ano na to hoa.
Na T. M. RAWIRI.
HE KUPU NO TE MATAURANGA.
KO enei kupu he mea tango mai no nga
tuhituhi a Wireniu Hakipia. He kupu
tohutohu, he kubu poroporoaki na tetahi ta-
ngata ki tana tama e haere ana ki te whenua
o te Wiwi. E kore e tino whakamaramatia e
ahau te tikanga o ana kupu katoa, me waiho
ina te hinengaro o te tangata e wh;ikaaroaro,
e hurihuri ; tuaruatia, tuatorutia te korero;
whakamaoritia nga kupu taikaha. No te 1564
a Wiremu Hakipia i whanau ai, no te tau
1713 1 mate ai—ko ia tetahi tangata matau
atu o te ao : i kiia ia ko te " Kai-wliakamaon
o te ngakau o te tangata."
HE TOHUTOHU KI A TAMA.
Ina; taku manaakitanga ki a koe 1
Ko nga kupa tohutohu torutoru nei ki tou hine-
ngaro.
Kia tu rahuatira. Kaua e hoatu he arcro ki o
wvhakaaro,
Kaua ano e mahia te mea he hua nei no te whaka-
aro he.
Whakahoa ki te tangata, otira kaua ki nga. tangata
katoa.
Ko ou hoa. i te mea kua v.-h;i.ka.inat:uiria. ratou c
koe,
Ronaans'n. ki to wairna ki n;-;a. horc rino,
Eus;u-i kei utonga to rine;i i te xvhak;unanawa-
rckatan^a
Ika hoa wh.'uian-hou. hunihuru-koro. Kia tupato
Kei nril koe ki roto ki nga riri, otira ki te uru koe.
Kia tu-tane, kia wehi ai te hoa riri i ;i koe.
Hoatu to taringa ki te tangata, ko te reo ia ki te
tokoiti:
Wh;ika;u-ohia te kupu a te tangata, ko tou whaka-
aro i;i pnritia.
Kia rite te tu o kakahu ki te nui o moni.
Kn.na hei ta te k;mohi i inin;umn;i, ai: kia pai. kaua
hei whakahihi.
No te ine;i e wh;ikaaturi;i ana. ano te ahua o te
o te n^.ikau e te tu o nai kakahu,
A ko na;i tangata o te Wiwi o na;i. tum;ing;i, ranea-
tira
He hunga tino whiriwhirl. tino wh;aka;iro ino te tu
o te kakahu.
Kau;i hei na.!n;i. moni hei tuku moni ranei;
E ngaro :ina hoki te moni ine te ho;i. i tena tik;iki,w;i
A m;i. te ii;un;i e wli;ikapunuki te inat;i o te ;ihu-
whcnii;i.
Te mea tino nui rawa ia: kia pono ki :i koe ;ike
ano,
Kia rito te u o to pono, ki te u o te po ki te aru i
te ao
A, e kore rawa koe e teka ki ran:i tangata.
Hare ra: ina tuku inan;i;ikitan^a c whakau aku
kupu ki to ngakau.
HAMLET. Act I, Scene ui.
He maha nga kupu in;itau kei roto 1 enei
rarangi ruarua hei whangai i te hinengaro,—
ma te whangai hoki ka kaha ai te hinengaro,
penei i"ne te tinana me te wairua e whangarnga
nei kia pakari ai. Ko enei etahi kupu matau
atu :—" Kaua e hoatu lie arero ki o whaka-
aro," ara kaua hei hohoro te wliaaki noa i o
whakaaro ki te tangata. " Ma te nama e
whakapunuki te mata o te ahu-whenua," ara
he mahi ngenge he mahi taumaha te main
moni hei utu nama i te mea kua whakahemo
ke nga mea i namaia. He tokomaha nga
maori kua rongo i te mani;ic i runga i te nama
E ki ana te whakatauki pakeha, " P.u atu te
haere mate-kai ki te moe, i te maran,^a tai-
maha i te nama." E ki ana hoki te Apotoro
Nui, " Kei waiho kia takoto rua ana te mea i
tika kia hoatu ki tetahi, ko te aroh;i anake o
tetahi ki tetahi." {Roam xiii. S). lie t;ihae,
he hara te kore e utu i te nama, i tu mea lie
moni ano ta te tangata, te kore ranei e uaua
ki te mahi moni hei utu i nga uaina. " E \\\\ haka-
;Uuria ana ;ino te ahua o te ngakau e te ahua
o nga kakahu."
R. T. M. KOHERE.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.