Te Ptpiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 16
GISBORNE.
He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere."
APERIRA 1912.
 Kui! Kui! Whitiwhitiora

HE KORERO TAWHITO.
KO nga korero nei na tetahi kaumatua ko
Hori Karaka tona ingoa. He taina ia
no Atirikona Karaka, te Atirikona tuatahi o
Waimate. Ko ana korero he whakaatu nana
i nga mea i tupono tonu ki a ia i Niu Tireni
nei i nga ra o mua. Ko enei korero ana mo
te taenga tuatahi o te Wiremu Parata ki
Waiapu. E ki ana ia ko ia te hoa o Wiremu
Parata i taua wa, i haere atu raua i Turanga.
E korero ana ia i nga mea i tupono ki a raua
i taua wa, i te ahua hoki o nga Maori. I
whakaahua ngahautia e ia ana korero, kia pai
ai te tangata ki te korero i te taha o tona aha.
Kati me waiho tona mana e korero.
I a te Wiremu e mea ana ki te haere ma
uta ki Waiapu, ki nga wahi hoki o tera tai a
tata atu ana ki Opotiki ka tono ia i au kei
haere hei hoa mona. I Turanga maua i taua
wa. Kaore ano he mihinare i tae ki Waiapu
i mua atu. He maha o maua ra ki te ara ka
tae ki Waiapu. Ko te pa i noho ai maua he
pa nui, e tata ana ki Whanaokeno, i tata pea
ki te 3000 nga tangata o taua pa. He tino
tangata nui atu a te Wiremu ki a ratou. Ko
tetahi take i penei ai to ratou whakaaro ki a ia
na tona awhina i etahi tangata o taua iwi i
riro pokanoa ki a Ngapuhi. I mauria atu aua
tangata e tetahi kaipuke patu weera i Waiapu
whakarerea ana ki Pewhairangi. E whaka-
ponongatia ana ratou e Ngapuhi, ka riria e te
Wiremu. I mea atu ia ki a ratou, " Katahi
te mahi tutua ko ta koutou, ki te whakapono-
nga i enei tangata i paea mai nei e te mara-
ngai ki o koutou tatau. Mehemea i riro mai
i a koutou i runga i te rau o te patu katahi ka
tika ta koutou mahi, tena ko tenei he mahi
tutua ta koutou mahi kaore e tika ma nga
rangatira. " Rongo tonu a Ngapuhi ki nga
kupu a te Wiremu, tiakina paitia  ana aua
tangata, a whakahokia patia ana hoki ki to
ratou whenua."
Ka tau atu te ra i te Hatarei ka tae maua
ki te pa o Waiapu. He nui atu hoki to ratou
koa i te kitenga i a maua, ara i taku hoa. I te
ahiahi ka haere toku hoa ki te karakia, ki te
whakariterite hoki i nga mahi mo te karakia
nui o apopo. Ko au i noho iho ki to maua
teneti ki te tunu kai mo ta maua tina o apopo.
Kua kiia ake nei e au he nui atu te tangata o
taua pa, engari ki taku whakaaro i pera ano
hoki te nui o nga kuri me nga tangata, tata
tonu ano hoki te rite te tu o nga tangata ki
nga kuri, ara ahua puihi tonu. Hei te turituri
kaore e taea te whakaatu, me te pokai kaka
tera e tataki ana i te ahiahi, he rite tonu te
tataki o te tangata me to te kuri, kaore e
mohiotia ko tewhea te mea kaha. I nga haere
penei he hinu te parakena o nga hu. I tata
tetahi raruraru ka pa ki a maua mo o maua
hu te take. I te po o taua Hatarei, e whaka-
tata ana ki te ata, ka oho maua i tetahi mea e
haere ana i roto i to maua teneti. He kuri e
waha ana i tetahi o nga hu o te Wiremu hei
kai mana. Hopu tonu ake taku hoa ki tona
rakau ka haua te kuri nei, hangai tonu ki te
upoko hemo rawa, Ka wehi maua kei mohio-
tia ka pa he raruraru. Ko taku aranga ake i
taku moenga ka mauri e au te kuri ra ki te

TE PIPIWHARAUROA.
tahataha ka makaia atu taka atu i te pari.
Kore noaiho taua mea i mohiotia. Kati kaore
maua i mohio i mate tonu atu ranei i ora mai
ano ranei taua kuri. I te karakia nui o te ata
ka kite au i tetahi whakaminenga nui e karakia
ana ki te Atua, he hanga atahua ki te mataki-
taki. Ko te whare karakia he whare runanga,
he whare nui, he mea whakairo. Ko tetahi
taha o taua whare mo nga wahine me nga
tamariki, ko tetahi taha mo nga tane. Ko te
tepu mo te minita i te tuarongo. Kotahi haora
i mua o te karakia ka timata te whakapai a te
tangata i a ia mo te karakia. Kaore e taea te
ata korero o ratou whakapaipai. Ko etahi i
whai kakahu, ko etahi kaore. Kaore he whaka-
arotanga ake ki te ahua o te kakahu, ahakoa
he marama noa, e whakamau ana ki tetahi
wahi o te tinana. Ko etahi huri ke i te tarau
hei koti, i te koti hei tarau. Kati kaore he
tangata mohio i roto i a ratou, kaore he kata
kaore he aha, pena tonu to ratou ahua me to
nga tangata e mau na i nga tino kakahu o enei
ra. I te tangihanga o te pere ka heke te
tangata ki te whare. Ara, tangi ana te pere,
aue ana hoki te mahi a te kuri. I muri mai
ka mohio au, ko te whakaaro o te Maori kaore
e tika te kuri kia tae ki te whare karakia, na
reira i te tangihanga o te pere ko te wa tera
hei putanga i nga kuri kia omaoma ki roto
ngahere. He tamariki au i taua wa, kati ki
pai ki au te matakitaki i nga tangata e haere
ana ki te karakia. I mohio ratou he pukapuka
te mea nui o roto i tenei karakia hou, na reira
ka whai ia tangata ia tangata kia whai puka-
puka karakia, ko etahi he rau nupepa noa,
kaore he tikanga he pukapuka anake i te mea
tonu e mau pukapuka ana i roto i te karakia.
Engari he mohio ano etahi o ratou ki te korero
pukapuka. Ko etahi o a ratou pukapuka he
paraone pepa noa nei tuhituhia ai etahi o nga
inoi, o nga waiata, me etahi atu wahi o nga
karakia ki runga. Ko te mangamangu he para
kohua. Koianei noa etahi o nga pukapuka a
nga kai whakahaere o te whakapono i era ra,
a he hanga whakamiharo to ratou kaha, me
to ratou ngakau nui. He maha o aua puka-
puka kei au tonu inaianei, hoatu ai e au he
mea pai hei utu. Ka ki te whare i te tangata
ka haere atu maua. I te tatau e tu ana toko-
rua nga tangata, heoi ano o raua kakahu he
rapaki. Ko ta raua mahi he heteri no te
whakaminenga, kei hianga te tamariki, kei
korerorero te tangata, kei tomo mai ranei te
kuri ki ro whare i te wa e haere ana te karakia.
Tae ana mai tera te wehi ki au i te ahua noa
o aua tangata- I kite au i nga kai tieki tatau
o te whare karakia nui o Mahomete i Hiruha-
rama, engari kaore i rite te wehi ki enei. I te
timatanga o te karakia ka hapainga ake e te
Wiremu te 1oo o nga waiata. Kaore te whaka-
minenga i mohio ki taua rangi, tiro atu ana,
tiro ana mai hoki tetahi ki tetahi. Ka haere
atu te kai whakaako ki a te Wiremu, ka mea
atu, kaore ratou e mohio ki tena, maku e hapai
ake te mea e mohio ana i a ratou. I tona
timatanga ake he rite tonu te hapainga ake a
a te whakaminenga. Ko to ratou hiahia nui
kia mohio atu a te Wiremu he karaitiana ra-
tou, na reira ka whakapaua te kaha ki te hiki
i ta ratou waiata. Nga tamariki, nga wahine,
me nga tane, whiri ana nga uaua o nga kanohi
i te whakapaunga i te kaha ki te waiata. Ko
nga heteri kei waenganui o te whare, e ha-
mama ana nga waha, e wiri ana nga patu.
Rongo ake au ki tetahi kaumatua e karanga
ana, "kia kaha, kia kaha," hei tona kanohi
ngaro ana tera i te wera. He hanga atahua
to ratou ngakaunui. Kaore ratou i mohio ki
te whakahau a Paora e mea ra, " Kia ahua pai,
kia tika te meatanga o nga mea katoa." I
muri iho i tenei he pai noaiho te haerenga o
nga mahi o te karakia a mutu noa. Ko te
ahua tenei o te taenga tuatahi o te Wiremu ki
roto o Waiapu. Koianei te kainga, koianei
hoki te iwi i huaina ki te Pihopatanga i whir!-
whiria nei e te Herewini ko taku hoa hei
Pihopa tuatahi, i roto i nga tau maha i muri
iho kaore he ingoa pai atu ki a ia te ingoa,
" Pihopa o Waiapu."
  
HE AITUA NUI KI TE MOANA.
TE TAHURITANGA O TE "TAITANIKI."
I WAENGANUI po i te 14 o nga ra o
Aperira nei, ka tupono tetahi aitua nui
ki tetahi tima i waho o te moana. Ko te ingoa
o te tima nei ko te Taitaniki. Ko tetahi tenei
o nga tima nui i te ao, a hei haere tuatahi
tenei mana ka tupono nei ia ki tenei aitua.
Ko te tima nei i haere atu i Ingarani ki
Amerika. A i a ia ka tata ki nga takiwa o
Amerika ka tutuki ia ki tetahi toka haupapa e
teretere ana i waho o te moana, a e rua haora
i muri iho ka totohu. Ko te hohonu o te wahi
i tutuki nei ia ki te toka haupapa e rua maero.
Ko te nui o te tima nei e 45,000 tana. I nuku
atu i te 2000 nga pahihi me nga heramana i
runga i a ia. Ko tetahi tenei o nga tima
whakaatahua i mahia ki nga mea whaka-
miharo katoa a te pakeha. I te kaha rawa o
te hanga o tenei tima na reira ka whakaarohia
e kore rawa atu ia e rarua i tetahi mea ina
tupono mai ki mua i a ia. Na reira ka iti nga

No. 167.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
mea whakaora tangata i runga i a ia i te takiwa
i tahuri nei ia. I te tutukitanga ai, ka whaka-
hau te Kapene kia whakamanutia nga poti,
kua tino matauria hoki e kore rawa e roa ka
totohu, kua kaha rawa hoki te rere mai a te
wai ki roto. Ko nga wahine me nga tamariki
nga mea i eke wawe ki runga me etahi ano o
nga tane;  me nga heramana hoki hei hoe i nga
poti. Nga mea i eke nei ki runga i nga poti
i ora katoa. I roto i te 2340 tangata e 745
ano nga mea i ora ko te nuinga i mate katoa.
I te tutukitanga nei ki te tokahaupapa ka
tukua nga waea uwira o runga i te tima ki nga
wahi katoa kia haere mai ki te awhina i a
ratou kua aituatia ratou ki waho i te moana.
Ko tetahi tima i waho o te moana e haere ana
i tana haere ka mau i a ia te waea uwira a te
tima pakaru nei. A e rua haora i muri mai
kua tae ia ki taua wahi i pakaru nei a te
Taitaniki. Ka ora i a ia nga wahine nga
tamariki me etahi o nga tane i eke ra ki runga
i nga poti. Tokorima nga wahine i mate i te
ekenga atu ki runga i te tima. He nui nga
wahine i whakarere atu ia ratou tane i runga
ia te Taitaniki i te totohutanga ai. Otira he
nui ano nga mea kihai i pai ki te whakarere
atu i a ratou tane engari kia mate ngatahi atu
ratou katoa. Nga mea atahua nga mea whaka-
* miharo katoa i mahia ki runga i tenei tima.
Ona reke e kotahi tekau. He tino wai kau-
kau nui mo nga tangata katoa kei runga. He
kaari putiputi me nga ruma whakapaipai i
hanga ki runga i tenei tima. I muri tata iho
o te tutukitanga nei, ka pureitia e te pana te
himene " Kia tata ahau e toku Atua kia Koe"
(Nearer my God to Thee). Koia nei te mea
mutunga i rangona ki runga ia te Taitaniki.
Ka ngaro atu ia ki raro i nga rire o te moana.
Nuku atu i te kotahi miriona pauna nga moni
kua ngaro tahi atu ra me te Taitaniki. I tua
atu o nga taonga me te mera. He nui te
pouri i tae ki Amerika, ki Ingarani ki Uropi
i te rongonga ai ki tenei aitua. A nga wahi
katoa o te ao inaianei kei te tangi kei te pouri
mo tenei aitua nui. He nui ano nga tangata
rangatira o Amerika i runga me to ratou
whakaaro ka mutu ano te tima hei taunga mo
nga whakaaro o te tangata. Otira no tenei
ra kua kitea kaore i rite ki ta o ratou ngakau
i wawata ai. Ka tika te kupu a Rawiri i ki
ra ia " Kotahi ano te hikoinga atu i te takiwa
oku o te mate."
HE KUPU APITI.
KO nga meiha enei o te Taitaniki: 882
putu te roa; e 92½ putu me te hawhe
te whanui; ko te tiketike mai i te kiira ki
runga o te whare o te Kape 105 putu e 7 mihi;
mai i te kiira ki runga o nga tumera 175 putu
10 inihi. Ko ona papa-takatakahi 11; ko te
taumaha o tona tia 1oo tana. Ko tona tau-
maha katoa e 45,000 tana. Ko ona tumera e
wha. E kiia ana ka haere pai noaiho te
Taramu ka kotahi i roto i tetahi o aua tumera.
Ko tona haerenga tuatahi tonu tenei i te
moana. Ko te kaute enei o ona tangata:—
Katoa. Nga mea i ora.
Karaihe 1 e 300 21 o
Karaihe 2 e 320 12o
Karaihe 3 e 750 200
Nga Apiha me nga
Heramana e 945 130
Hui katoa 2310
Nga mea i mate kei te 1636.
Ko te take i nui rawa ai te mate o te tangata
na te whakapono ki nga korero a nga kai hanga
o te lima kaore e totohu. He tokomaha o nga
tangata i hoki ano ki te moe i te mohiotanga
kua tutuki te tima ki runga huka. Ko etahi
i kata mai ki nga mea e eke ana ki runga poti,
i mea mai ka haere noa koutou ki waho ngaua
ai e te huka i runga poti. Ahakoa nga whaka-
hau ki nga wahine kia eke ki runga poti,
whakaaro tonu te nuinga he tikanga tupato
noa taua mea, mo te tupono rawa ake ki te
totohu kei runga poti. Tera ano etahi ihu i
hangaia mo taua tima, hei hapai i a ia kei
totohu ina tupono ki te aitua. Ma te Kapene
e pehi tetahi patene kei runga i tona piriti ka
kutoro aua iho ki waho. Koianei aua mea i
whakapono nei te nuinga o te tangata e kore
te tima e totohu. Tera tonu pea te tima nei
e manu mehemea i tutuki ko tona ihu ki runga
ki te huka. I te wa i tutuki ai ko te tere o
tona rere e 21 maere (maero o te moana) i te
haora. Kitea rawatia ake taua huka kua tata
tonu atu ia. Ki te whakamutua te haere o te
tima ka eke tonu ia ki runga, e kore hoki ia e
tu wawe, ma tona taumaha tonu ia e kawe ki
runga. I te karangatanga mai a nga kai titiro
he huka kei mua, ka whakaaro te Kapene ka
taea noa atu pea te huri tona tima kia haere
i te taha. I te tata rawa mai o taua huka, i
te kaha hoki o tona haere kore rawa ia e tere
ki te huri. Ko te take tenei i akina ai ko tona
taha ki te huka kati kaore hoki ia i tu, engari
i harakuku haere tonu te huka i tona taha kati
pakaru katoa hoki tona taha te hahae e taua
huka. I te nui rawa o tenei haenga i a ia
kore rawa ia e taea te whakamanu ki ona ihu
kua whakahuatia i runga ake nei. Mehemea
i whakamutua tona haere, a riro ana na tona
taumaha tonu ia i kawe ki runga i taua huka
tera e kopetia ko tona ihu anake, e kore noa

4
TE PIPIWHARAUROA.
No. 167
pea tera e rite ki tenei te kino, tera ano hoki ia
e taea e ona ihu te whakamanu. I te whaka-
aro pea o te Kamupene e kore taua tima e
totohu, kaore i aro ki te mau kia rawaka nga
poti mo runga. Hui katoa ona poti e 20: 14
nga mea nunui, e rua nga mea ririki, e wha
nga mea hono. No te 40 meniti te pahitanga
o te 11 i te po ka tutuki, no te 20 meniti te
pahitanga o te 2 i te ata o te Mane ka totohu,
no muri tata i te 3 ka tae a te Kapeitia ki te
awhina.
E kiia ana he maha nga poti kaore i ki i
te tangata i te tukutukunga ki raro, na te
whakaaro e kore e totohu, no muri etahi o aua
poti i ki ai no nga mea e manu noa ana i te
moana. Te korero a Bride, tetahi o nga
tangata o te waea o te tima, i te tukunga o te
waea karanga hei awhina e rua nga tima i
whakahoki mai ko te Parakiwhata (Frankfort)
raua ko te Kapeitia. Ki te whakaatu a te waea
ko te Parakiwhata te mea tata. Ko te mahi
a tera he uwi tonu mai he aha te raruraru, po-
rearea noaiho tana hoa waea, karanga atu ana,
" Kati hare atu koe." Ko te Kapeitia i waea
atu, " Kei te haere atu au." I patu tonu taua
tangata i te waea a ngaro noa tona ruma i te
wai. Ko tetahi tima ko te Wetinia 170 maero
te tawhiti i rongo i taua waea tae noa ki te
mutunga whakareretanga o te waea, ka mohio
ia kua mate. I whakapaua tona kaha ki te
rere ki te awhina tae rawa atu kua riro ke nga
morehu i a te Kapeitia, rapu noa ia me kore
noa he mea i mahue kore rawa i kitea. Ko te
Orimipiki, ko te tuakana o te Taitaniki i rongo
ano ki taua waea. Ko raua nga tima-nunui o
te ao. Ko to raua tawhiti e 700 maero. I
whakapaua tona kaha ki te rere mai ki te
awhina. Pau rawa ake te 13 haora e rere ana
ka whakaaturia e te Kapeitia ki a ia kua taea
nga mea i ora, ka haere hoki ia i tana haere
ki Ingarani.
I te paunga o nga wahine e hiahia ana ki te
haere ki runga i nga poti ka karanga te kapene
ki nga morehu i runga i te tima, " E nga tane
kua rite katoa i a koutou nga mea i tika kia.
mahia i te wa penei, kaore he mea ke atu hei
mahinga ma koutou. Kati e tena tangata e
tena tangata e kuhu i a koe." I korero tetahi
o nga morehu i pupuhi te kapene i a ia, ko te
nuinga ia e mea ana he hanga noa aua korero,
engari i totohu tahi ia me tona tima. Ko te
ihu kua totohu wawe. I te hekenga o te ihu
ka ara mai te kei. No te rewanga o te kei ki
runga ka whati te tima, poroa tonutia i waenga
nui. Ka heke ko te wahi whati ki ro wai ka
rewa mai ano te kei. Na ko nga tangata ka
poi katoa atu ki te kei, nawai ra ka tu poupou
te tima, ko te papahorotanga mai tenei o nga
tangata ki ro wai, ko te wa tonu hoki tera i
heke atu ai te tima. I te ka katoa nga raki o
te timata i a ia e heke ana, no te ngaronga
katoatanga atu ki ro wai katahi ka poko. No
te ngaronga, atu ra o te timata ka paku tetahi
o ana paera, ko te mea tenei nana i kokiri ake
tetahi o nga apiha. Tona putanga ake ko te
mokihi e pae hae re ana me nga tangata ano i
runga ka ake atu ia. Ko ia tetahi o nga mea
i ora. O te tini tangata i poi atu ra ki te kei
he maha i peke ki te moana i te mea ka
poupou haere te tima. Ko nga mirionaea o
Amerika i runga i te tima i mate katoa. Ko
Astor tetahi o nga tangata. I ki atu ia ki
tetahi o nga Apiha mehemea e ahei ana kia
haere tahi raua ko tona wahine ka kiia mai
kaore ko nga wahine anake i te tuatahi. Ka
tukua atu e ia tona wahine me te ki atu ano,
" Hoatu kaua hei wehi," ka tahuri ia ki te
awhina i nga wahine kia eke kia runga poti.
Ko te korero a tetahi o aua mirionaea, " Ki atu
ki taku wahine i mahi au i te mea e tika ana,"
katahi ka huri ki ona hoa ka mea atu, " Kia
tama-tane he matenga mo tatou." Tenei ake
nga korero huhua mo tenei aitua nui whaka-
harahara e kore e taea te ata korero i te wehi.
Kei te haere te whakawa uwiuwi inaianei, kei
te kohia hoki tetahi moni hei awhina i nga
whanau a nga heramana me era atu o nga
mea kore oranga i mate nei ki runga ki taua
tima. Ko te moni a Ingarani ka £1oo, ooo,
ko ta te Marikena ka £20, 000, kei te piki tonu
te kohi. Ko te moni a Kingi Hori i homai ai
hei awhina e £575» ko ta te Kuini £262. Ko
te wariu o nga taonga i runga i a te Taitaniki
kei te tata ki te 3 miriona pauna. E kore
tenei aitua e ngaro i roto i te mahara o nga
tangata i rongo ki ona korero.
HOROUTA WAKA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
EHOA, tena koe. Tukua atu enei kupu
ruarua nei. I rongo au i tetahi hui i
tu ki Whanganui i ara nga waka e whitu:—
A Tainui, te Arawa, Matatua, Takitimu, Ao-
tea, Tokomaru me Kurahaupo. I tapaea ano
he tahua taonga mo ia waka mo ia waka e
whitu, me te korero ano te kaituku taonga i ana
korero. Ka mutu ano ko enei nga waka i
whakahuatia. E ha, maku koe e ki ake kei
te he to whare wananga. Inahoki i mahue ai
a Horouta. Tera iara kia whakamarama ake
au i a Horouta. I te wa i u mai ai tenei waka
ki Waiapu, ka whakatokia tana kurnara ki

No.167.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Whakararanui. Auina ake i te tau tuatahi
nui atu te makuru o te kumara. Koia tenei
whakatauki, " Ka taia te riu o Horouta ki
Waiapu te taea te opeope;" te rua," Ka mahi
nga marua a te Pui-paraheka." E hoa ma ko
ahau no runga i a Matatua, i haere mai ki
tenei wahi ki te whakairo i nga rakau mo te
whare karakia o Manutuke. Heoi kia ora a
te Whatahoro me Whanganui katoa.
• TE TUHI PIHOPA.
Manutuke.
27 Aperira, 1912.
[Ko nga kupu a Te Tuhi Pihopa e mau ake
nei he whakaatu nana i tenei waka i a Horouta
he waka motuhake tonu. Tera hoki etahi
tangata i kuraia ki nga korero tawhito kei te
ki he waka kotahi tonu a Horouta raua ko
Takitimu. Ki a ratou whakamarama ko Ho-
routa te ingoa o te waka i Hawaiki: he tere
no, taua waka ki te rere i te wa tonu atu i
Hawaiki ka kiia ko Horouta. No te taenga
mai o taua waka ki Niu Tireni nei ka kiia ko
Takitimu. No te korenga nei o Horouta i
whakaingoatia i te hui i Whanganui ka whaka-
aro a Te Tuhi Pihopa koia ano kei te pupuri
nga kai-whakahaere o taua hui i taua whaka-
akoranga e ki nei he kotahi tonu a Takitimu
raua ko Horouta. He korero pai tenei hei
whakaputanga ma nga morehu kaumatua e
toe nei inaianei i nga korero mo enei waka e
rua. Me whakaatu mai he waka kotahi ranei
enei, he waka wehe ke tonu ranei tetahi i
tetahi. Ko te nuinga ia o nga korero mo enei
waka me te mea nei he waka kotahi. Me
waiho i konei ma nga morehu kaumatua e
korero.—ETITA.]
TE REV. HONE PAPAHIA.
HE PEKETUA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TE ohaki a te hunga kua moe i roto i te
ariki. Hei peketua mo ta M. Taurere.
E manu, panuitia ano enei aronga mihi ki te
ao katoa.
He aroharoha hoki, te rapurapu nei.
He huahua riringi no te hinehimengaro.
Ma te puna aroha e whakaoti atu. I tangohia
te manawa-ora o H. Papahia i te 9 o Pepuere
ki roto ki te whare o tana potiki o Kahi Tipene.
Koia nei hoki te whakakapi mona mo te taha
tangata. No te Mane, 12 o nga ra, ka tutuki
to matou nei tira, a no muri rawa o te tena ka
hiiratia te rua o nga kawhena, to waho. No
tenei ra tonu, ka tatu nga whakaaro o te katoa,
penei na, ko tenei tupapaku me mau atu ki
Whangape, ara, ki te toma tapu. Ko te
tapu nui tera o ana tupuna matua. Ko
taua tapu, ko te kainga tera o Oneoneone
raua ko tana hoa-aroha, ko Rehu. Ka oti 
nei. me tapuke a H. Papahia, ki Waiparera
Tapu i Hokianga nei. Ki te whare karakia
a tawhito o Rev. Piripi Patiki. Ko te whaea
hoki o H. Papahia kei konei e tapuke ana.
No te aonga ake i te Turei, ka rere te ra,
ka tae mai a te Hokena raua ko Hone Wi
Kaipo. Ka ao i te Wenerei ka mauria te
tupapaku ma runga tima Ranihi. Kei te 3
ki te 4 maero te roa o taua Waiparera. He
maha ma nga ranihi, he nui hoki ma runga
hoiho. Tae atu ki ro whare karakia, ka rite
ka puta ki waho ki te poka pai ana tera tona
tukunga atu ki te oneone. Na tona papa i
panga te nehu mutunga mona na Herewini Te
Toko. He nui te tangihanga mona, e kore e
warewaretia tona komaru kua mahue iho nei
ki muri nei.
E nga iwi i tino matua ki tenei tangata,
tangihia a wairuatia mai te kumuri hauraro,
e pupuhi atu nei i runga o Hokianga whaka-
pau karakia. I a Niwa, i a Araiteuru, i a Te
Ponatu e moe nei a te mutunga ra ano o te
ao. Aotearoa me te Waipounamu, Whare-
kauri, me nga tini Moutere o waenga Moana
Nui o Kiwa," tangihia mai to tatou whanau-
nga o te wahi ki te kikokiko, to tatou matua-
tapu o te wahi ki te whakapono karaitiana.
Koianei hoki tetahi o nga tangata tin haere i
te Rongopai Tapu.
Ko tenei tangata kaore e ngaro ki te kuare,
tona tu, tona haere, tona reo, me tona ahua.
Kua ngaro nei ia i o tatou tirohanga. Haere
atu taku teina, haere taku matua tapu, "Toku
tikitiki whakamanamana, o iwi nui, o iwi mano,
o iwi whakatangitangi oriori nei e ha,! tangi
ou iwi i mahue nei." Haere ki te okiokinga i
tua o te Arai. Ma nga Tai o Huarau taua e
whakatutataki aianei ake tonu atu, amine.
" Tenei nga iwi te ru nei, te paro nei, te whaka-
aro rangi nei," mou kua ngaro. E mea ana te
kupu a to taua tupuna a Tamariki: "Whaka-
mori kau ana nga tai o Wharoo ka ngaro a
Toakai." Whakamori kau ana nga tai o Ho-
kianga ka ngaro a Papahia. "Tu noa ana
nga turanga i Kaitu ka ngaro a Ririhape-Nui-
a-Tau." Penei ano hoki mou kua ngaro nei:
" He pupu ano to roto, he pupu ano to waho,
whakaruru whakawawe, ko koe ano ko ahau,
a te miriniuma." Haere atu Papahia hoatu
ki te wahi e ngaro nei i te whatu pango o
te kanohi, mangu nei, ara, tou wairua whaka-
anga,. He nui te ruihi ou iwi mou kua kore
nei e puta tinana atu ki o ratou marae maha.

6
TE PIPIWHARAUROA.
No. 167
Tena koutou e nga iwi katoa; Maori, pa-
keha, i to tatou matua, hoa takahoa. Me
mihi tatou ki te ao, ki te po, ki te pouritanga,
me te maramatanga nui. He whitiki e kore
e hapa i a tatou i nga iwi e noho nei i raro i te
komaru o te ra. Kia ora roa tatou i te ora
ano ia o te manawa whakaeaea i roto i o tatou
kaupapa. Heoi nei ra nga mea o roto i te
peketu, o te ke te aroha a taku tamaiti tapu,
a Rev. M. Taurere. Naku,
WAAKA TE HUIA.
HE RETA NA APIRANA NGATA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA koe me te iwi. He whakaatu tenei
 naku i runga i te whakahoutanga o te
Kawanatanga i tenei ra i muri mai o te Pare-
mata o Pepuere nei kua maunu maua ko to
tatau Kaumatua ko Timi Kara ki waho. E
kore e taea te whakamarama a pukapuka atu
nga tini ahua i penei ai. Koia au i whaikupu
atu ai ki a koutou kia ata puritia o koutou
mahara mo te Kawanatanga hou, he mea i ata
whiriwhiria. Ko toku hoa ko Te Rangihiroa
kua whakanohoia ki toku tuunga i runga i
toku hiahia ko ia hei reira, a ko ia hei tiaki
mai i reira i te taha Maori.
E pai ana hoki kia puta nga manaaki a nga
iwi katoa mo to tatou Kaumatua, kia karanga-
tia ia ki nga marae katoa haere ai, kia tangihia,
kia whakanuia. Ko au kei te haere atu hoki
i roto i enei ra ki te whakamarama i te taha
ki au. Heoi. Na to koutou hoa,
A. T. NGATA.
HE MIHI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
I KITE iho au  i te matenga o Noa Whaka-
atere o Turanga i te Pipiwharauroa 166.
Koia ka tuhia nei e ahau taku mihi mona ki
konei. " Haere e koro, haere, haere e te papa
o nga tangata o te Rarawa, te Aupouri, Nga-
puhi e haere nei ki te Rau ki te kura minita.
Ko etahi o ratou kua riro atu i mua atu i a
koe ki te kainga kua haere atu na koe ki reira.
Haere ma ratou koe e powhiri mai, haere tahi
korua ko to tamaiti atawhai e tangihia nei e te
ngakau i nga ra katoa, ara, ko Rev. Hone
T. Papahia. E tino mahara ana ahau, ko koe
tona papu, ko ia tau tamaiti i te mea e noho
ana i kona, ara, ko matou katoa o tamariki.
Koia au i tuhi ai i aku kupu mihi mou ki
konei, ahakoa te kitea e koe, ma matou ano e
titiro ma te hunga ora. Haere ou wahi e rua
ki nga wahi kua oti nei te whaitongi i mua,
ara, nei na taua tongi, " Na, hoki ana te puehu
ki te whenua, ki te pera ano me ia i mua, a
hoki ana ano te wairua ki te Atua nana nei i
homai.
H. W. KAIPO.
HEMI MATENGA.
NO te Paraire te 26 o Aperira ka puta nga
whakaatu kua moe a Hemi Matenga
o Whakapuaka, Motueka, i te moenga roa.
He kaumatua rongonui tenei i te taha Maori
tae atu hoki ki te taha pakeha. Ko ia tetahi
o nga tamariki Maori i kuraina i raro i nga
waewae o Pihopa Herewini. No te mutunga
mai o tana kura ka moe ia i tetahi wahine
rangatira o Whakatu i a Huria. E korero
ana ia he tangata uaua a Te Herewini ana
tikanga. Engari ahakoa tona uaua kaore ia i
whakarere i te kura. Kati ki tona whakaaro
ko te mea tera nana ia i whakakaha ki te mahi.
No te wa mai ano i a Te Herewini tae noa
mai ki tona matenga mau tonu ia ki te whaka-
pono. He mema ia no te Hinota nui o
Whakatu. He tangata hoki e whakapono
ana ki te tikanga tapae atu ki te Atua i te
wahi whakatekau, he pera tonu tana mahi i
nga tau katoa mo nga tau maha ka taha nei.
He tangata ngakau makoha ki te tangata:
ahakoa Maori, pakeha ranei. He hoariri kino
no te waipiro, ara no nga mahi kino katoa.
Ko te mea nui i roto i tona ngakau he awhina
i nga mahi o te whakapono. I te tau 1909 ka
tae ia ki te hui a te Ropu o te Ao Hou i
tu ki Rotorua, ko te kahanga o tona hanake
kia whai kupu ia mo te whakapono, ara mo te
awhina i te Hahi Maori. E kore au e ware-
ware ki nga kupu tuatahi tonu o tona whai-
korero. E mate ana ano ia i taua wa. Ko
ana kupu enei, " Ko era atu mahi katoa a te
Pakeha no muri noa nei i tae mai ai kua paka-
ritea ki roto ki te Iwi Maori, tena ko te whaka-
pono kei te ahua ano i waiho iho ai e nga
kaumatua mihinare. Kua turia e te Maori
nga turanga nunui katoa o te pakeha i era atu
karangatanga maha engari ko nga turanga
nunui o te whakapono kaore ano i taea, kei te
waihotanga iho ano a nga kaumatua," He
tangata kaha a Hemi Matenga ki te tautoko i
nga mahi tika, ahakoa tu ko ia anake kaore ia
e wehi. Haere ra e koro ki te okiokinga,
waiho iho au tikanga ki muri nei, hei puri-
tanga ranei, hei rukenga ranei ma te whaka-
tipuranga e tipu ake ana.—PIPI.

No.167.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE HUI O TE HAHI MAORI I TE
TAKIWA O WAIAPU.
TE WHAIKORERO A TE TUMUAKI.
E O KU hoa Minita, e nga Mangai o te
iwi, tena koutou.
Kua rongo noa atu koutou, ko to
TE PIHOPA.,,   
tatou Pihopa kua haere ki Inga-
rani. Hei rapu tangata mo te Pihopatanga nei,
katahi; hei titiro i ona whanaunga, ka rua;
kia whakahonoretia e tona kareti, ka toru; kia
whai okiokinga ai raua ko tona hoa, ka wha:
He take ena i haere ai raua. Ma te Atua raua
e ata arahi, e whakahoki ora mai ki ta raua
mahi ki konei.
Tera tetahi mea hei whakaaro-
TE KARAKIA.,,,,
hanga ma tatou, ara nga tikanga
mo te karakia ki te Atua. Kei te pohehe etahi
ki te karakia he mea e whiwhi ai tatou ki te pai.
He pera ano me ka tika ta tatou karakia, tena
ko tenei me ka whakaaro tatou ki ta tatou
anake e whiwhi ai, e kore rawa tatou e whiwhi
Heoi ano te mea e whiwhi ai tatou ki te pai, he
ngakau tika, he tika hoki te whakarite i te ka-
rakia. Ko te ngakau tika mo te karakia, he nga-
kau e mea ana kia whakakororiatia, kia whaka-
honoretia te Anua mo tona pai, mo tana ata-
whai i a tatou. Ki te pena te ngakau o te
tangata, e kore rawa e he tana whakarite i te
karakia. Inahoki, e kore rawa e pai kia noho
wahangu ia i te mea e whakakororiatia ana te
Atua; e kore rawa ia e pai kia ngutu kau tana
whaki-hara,—ka mahara hoki ia ki te mu ru o
ona he—; e kore ia e noho turi ki nga upoko
e korerotia ana, ki te kauwhau: e kore ia e
noho mangere ki te turu, engari ka tuturi ki
raro ki te inoi, ka tu ki runga ki te whakapai,
ki te himene: e kore rawa ia e korerorero noa
ki ona hoa, ka mahara hoki ko te whare tena
o te Atua, kei te aroaro hoki tatou o te Atua,
i a tatou e karakia ana, kia hopohopo hoki
tatou ki a ia
Tetahi take i he ai te ahua o te
NGA TAMARIKI  tangata te whare karakia he
kuware Mehemea i ata whakaakona, i ata
whakatupuria nga tamariki, e kore rawa e
wareware ki te tikanga pai mo te karakia ki te
Atua: ki te kore ia e whakaakona, ma te aha e
mohio ai te tamaiti ki te Atua, ki tana hoki e
pai ai mo ana tangata. Pera te ki a tetahi
tangata o nehera, he tangata mohio ia: meka
tukua ki a ia nga tamariki kia whakaakona e
kore rawa ia e wehi ki ta tetahi e whakaako
atu ai ki nga kaumatua: ka mau tonu hoki te
mahara ki nga mea i whakaakona ki te tama-
riki. He mate nui tera no te Hahi Maori—ara
nga tamariki e tupu kuware ana, e kore e
whakaakona ana i te Ratapu. He mahi tena
e kore e taea e te Minita ki te kore e kitea
etahi hoa mona. Ka tukua a koutou tamariki
ki te Aute, ki Hukarere—ka hoki mai ki te
kainga, he maumau noa o ratou tau e noho
ana ki te kura ki te kore e whakawhiwhia ki
te iwi tetahi wahi o te taonga i riro noa i a
ratou i te kura. He mahi pai tena ma koutou,
e nga tai tamariki, e nga tai tamahine, kia
waiho koutou hei hoa mo te Minita, ara hei
kaiwhakaako i nga tamariki i te Ratapu.
He aha te take e kore ai e kitea
TE PAIPERA.   ...  
nga tamariki tamariki o te Aute, o Huka-
rere e ngakau nui ana ki taua mahi? Tetahi
take, he wareware no ratou ki te Paipera i
whakaakona ki a ratou ki te kura. Ka kiia te
Paipera he whare-tonga—ka waiho hoki kia
takoto noa ana, e kore rawa e tikina nga mea
pai i roto. He tino oranga mo te wairua o te
tangata te ata korero i te Paipera i tenei ra, i
tenei ra. Ki te whakarere tetahi i taua mea e
kore ia e tau hei kaiwhakaako mo etahi. Kia
tupato tatou ki taua mea, ki te korero Paipera.
Kia mahara tatou ki ta Te Karaiti i mea mai
ra," E kore te tangata e ora i te taro kau,
engari i nga kupu katoa e puta mai i te mangai
o te Atua." Kia inoi hoki ki te Atua kia tukua
mai tona Wairua Tapu hei whakamarama mai
i tana kupu ki a tatou. Kati tena, kia tahuri
tatou ki etahi o nga tohu o waho e kitea ai te
pai o te ngakau i roto.
Tetahi mea e mohiotia ai te ngakau
TE OHAOHA. nui tangata ki te Atua, he
tukutuku tonu i tana rawa ki nga mea a te
Atua. Ehara i te mea pai tukua e te tangata
tana kapa, hikipene ranei ki te pereti i te Ra-
tapu, kia maumauria hoki ana pauna ki te kai,
ki te purei kaari, hoiho ranei, ki nga mea me-
meha noa o tenei ao. Mehemea he hunga
rawakore te iwi Maori e kore e korerotia tenei
mea. Kahore, he iwi whaitaonga te iwi Maori.

TE PIPIWHARAUROA.
He maha noa atu nga huarahi e whiwhi ai te
iwi Maori ki te moni: he rihi whenua, he
kutikuti hipi, he mahi hipi manaake, he mahi
kau, he kaanga, he kanataraka, he aha, he aha.
Kahore i panuitia he rarangi e mohiotia ai te
moni o enei huarahi katoa. Kei te mohio ia
tatou he nui noa atu nga reti e utua ana e te
pakeha ki te iwi Maori i tenei Pihopatanga,
ka nui noa atu i te 2, 000, 000 hipi a te pakeha
e kutikutia e te tangata Maori, e 240, 000 nga
hipi a te iwi Maori: ko nga hua o enei take e
toru ka nui noa atu i te £175» ooo i te tau,
haunga ia era atu take e whiwhi ai koutou ki
te moni. He iti noa iho te wahi o taua moni
e hoatu ana e koutou ki te Atua. Ki ta te
Hurai mo te Atua te wahi whakatekau—e hoa
ma, mehemea i hoatu te pauna kotahi i te rau-
pauna kua nuku ake i te £2000 a koutou i te
tau. Kei te he hoki a koutou tikanga mo te
kohikohi moni. Ka mea koutou kia tu te kohi-
kohi ki whea kainga:—Ka takoto te hakari, ka
hui te mano tangata ki te kai, ka maka atu
nga hereni a etahi, engari ko te nuinga o te
moni ka maumauria ki te puku o te mano, he
iti noaiho te toenga mo te kohikohi. He tika-
nga pewhea tena e mea ai koutou kia matua
ki toku puku ka maka noa atu taku hereni hei
tautoko i nga mahi a te Atua?
Ka mahara koutou ki te whaka-
tauki a te Hurai, "I whakatangi
noa matou i te putorino, kihai koutou i kani-
kani mai." Ko te rangi o te putorino i whaka-
tangihia ra ki a koutou ko te Kura ki Huka-
rere. Kua whakaaturia ki a koutou te utu
mo taua kura e £7000 kua iti noa iho. ta kou-
tou whakahoki. Hua noa a Te Wirernu tera
pea e £1500 a koutou mo taua mahi. I, a
Hurae ka hori nei kua £66o, kua tapiritia etahi
engari kahore ano kia £1000. Kei te tatari o
koutou hoa pakeha ki a koutou. E mea ana
hoki ratou, " Ki te mea e hanga kura aria ma-
tou e kore e uru mai te iwi Maori ki taua mahi,
hei aha tatou e uru ai ki te hanga i te Kura ki
Hukarere?" me tenei: "He ngakau kore te
iwi Maori ki te kura mo ana koriro, he mau-
mau ta matou hanga i taua kura." E hoa ma,
he taonga nui tena, ara a koutou kotiro kia
ata whakatupuria he nui noa atu hoki te moni
a te iwi Maori; kia kaiponuhia tetahi wahi o
te moni i te hakari, i te purei hoiho, hei hanga
i taua kura kei whakama koutou ki te aroaro
o te pakeha. Kia tukua a koutou moni mo
Iaua kura ki a Mita Hemi Wiremu, ko ia hoki
te kai-whakahaere o te mahi.
Tera ano te whare karakia ki Ma-
nutuke. Kua hanga ano taua whare
- karakia. Ko te moni i a au £1 ooo
o te moni inihua, £150 hoki i kohia i te Hui ki
Waiomatatini i tera tau: engari he nui noa
atu i tena te utu mo taua whare. £705 e takoto
nama ana, kahore ano kia hanga noa he turu,
he aha ranei mo roto. Tena ano etahi Pariha
kahore ano kia whai whare mo te minita, me
te mea he kararehe te minita, e noho parae ai.
E rua tekau ma tahi nga minita i
NGA MINITA.  .  
te pihopatanga nei-: kua mea to
tatou Pihopa kia £100 te oranga mo te minita
i te tau. He iti noa iho tena mo te minita,
he ahakoa ra e £2100 te moni hei whangai i a
tatou minita Maori katoa. Tera ano he Tahua
oranga mo aua minita: he mea a kohikohi e o
koutou matua—me te tapiri ano te aroha o te
pakeha: ko te hua o aua tahua oranga mo te
minita Maori e £550 i te tau. Ko te toenga
£1550. Hei kimihanga ma koutou taua toenga
e ora ai o koutou minita. He mea tera kia
kohia e ia pariha, e ia pariha. Kotahi tonu te
Pariha kua tutuki nei te oranga mo tona minita
i roto i te Pariha. He iti noa iho te moni i
kohia i era atu pariha katoa. Heoi ano te
mea e kore ai e mate noa atu o koutou minita
he aroha no o koutou hoa pakeha. E hoa ma,
he mea tera e whakama ai koutou. Kia puta
to koutou uaua mo tana mea. Ko te pariha
whai moni—kia tautoko i te pariha rawakore
—e ora ai nga minita katoa. Te tikanga pai
mo taua mahi koia tenei. Kia whakaae te
pariha tera ano e rua pauna e kohia i te tau
hei oranga minita—me whakarite ano etahi
tangata pono hei kohi, hei tiaki i taua moni.
Kia tukutukua mai ki a au ranei ki a J. B.
Fielder ranei i Nepia. E hara te Hahi Maori
i te tamariki noa, e whangaia ai e te taha
pakeha. Ko te oranga o o koutou matua, £10
e kohia ana e koutou ano, e £65 e homai noa
o koutou hoa pakeha. E hoa ma, e taea noatia
te whangai o koutou ake minita kati te kai-
matai i nga mea a te pakeha.
Kua puta te kupu a te Hinota nui ki
a inuhuatia katoatia nga whare a te
Hahi, ahakoa whare karakia, ahakoa whare

No. 167.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
minita. He tikanga nui tena—he mea hoki kia
whai moni ai tatou hei hanga ano i te whare
me ka wera i te ahi. He whakahaunga tena
ki te hahi watene o te Pariha kia ata whaka-
ritea tena, kei wera noa tetahi whare, me tuku
mai te pukapuka inihua ki a au, tiaki ai.
No tera tau i whakamatauria ai te
TE WAIPIRO    
tikanga hou kia potitia te waipiro
e te iwi Maori. Kua whakakahoretia hoki ki
tetahi takiwa, ara ki to Horouta. A, ahakoa
tu ana taua pooti ki tetahi takiwa, ahakoa
hinga ana ki etahi wahi, e kore te iwi Maori e
ora i taua hoariri, i te waipiro, ki te kore ia e
tu i runga i te Kaha e homai nei e te Atua.
Ka nui toku hiahia kia kati katoa te papara-
kauta; ko te mea e whakakahoretia wawetia
ai taua mea kino, ko te whakarere a te tangata
i te waipiro: e taea hoki tena i runga anake i
te kaha e homai nei e te Atua.
Ma te Atua tatou e tohutohu i a tatou e
hurihuri ana i nga whakaaro e whiwhi ai tana
Hahi ki te pai e whakakororiatia ai tona Ingoa
Tapu.
HE KAUWHAU.
" Kia pau ou mahara ki te tiaki i tou ngakau:
No reira hoki nga putanga o te ora."
—Nga Whakatauki 4, 23.
MEHEMEA no te ngakau nga putanga o te
ora, ko te mea nui rawa kia pau o tatou
mahara ki te tiaki i te ngakau.
Kia whakaaro tatou i tenei wa ki taua mea e
karangatia nei e tatou ko te ngakau. He aha te
tikanga e tenei kupu i te Paipera e te ngakau?
Ko tenei te wahi whakamiharo i roto i a tatou, i
takoto ai nga mahi katoa, i whanau ai hoki nga
mahara katoa. He tini nga purapura o nga mea
pai, o nga mea kino e huna ana i roto i te ngakau.
Kahore e taea enei mea katoa te mohio e tatou.
E mohio ana Atua anake ko te ki enei mea katoa,
"Taku, ta Ihowa, he rapu i ia te ngakau." I te
poroporoaki a Rawiri ki taua tama, ki a Horomona
i mea ia, " E rapu ana e Ihowa i nga mea o nga
ngakau katoa, a e mohiotia ana e ia nga tokonga
katoatanga ake o nga whakaaro." E tuwhera aua
nga wahi ngaro ki a Ihowa. Kahore tatou e ahei
te huna i tetahi mea i ona kanohi. E mea ana a
Rawiri, " Tirohia iho ahau, e te Atua kia matou
hoki koe ki toku ngakau; whakamatautauria ahau,
kia matou hoki koe ki oku whakaaro." Ko te nga-
kau, ko te putake o o tatou hiahia, o o tatou ma-
nawa, o o tatou hinengaro, ko te puna o a tatou
mahi, o a tatou kupu, o a tatou whakaaro. He
mea nui kia ma tonu tenei puna mehemea kahore
e ma te awa ko tenei te take i inoi ai a Rawiri i
enei kupu i muri i tona hara nui " Hanga . e te
Atu he ngakau ma ki roto ki a au whakahoutia
hoki ki roto ki a an he wairua tika I whakao te
Atua ki tenei inoi, a ka korero a Rawiri i muri iho.
" Ka hari te tangata kua oti tana he te muru, tona
hara te hipoki." E ma te puna, ina whakatahuri-
tia te ngakau—a ko tenei tukunga iho, kahore te
whakapehapeha, engari te ngakau papaku—kahore
te mahara poke, engari te ngakau ma—kahore te
he, engari te tika. " E pupu ake ana ranei i te
puna ko te reka ko te kawa i roto i te poka kotahi?
Kahore. Engari ki te mea e ma ana te puna, ka
pera ano te wai. Na reira kia pan on mahara ki
te tiaki i tou ngakau: no reira hoki nga putanga
o te ora."
Kua kitea e tatou te ahua o te ngakau—ko te
putake o nga mahi katoa, ko te puna o o tatou
whakaaro me a tatou kupu. Kia whakaaro hoki
tatou ki tenei, ko te ngakau ko te ruma o o tatou
wairua e tutaki ai tatou ki te Atua. E mea ana a
Paora" ma te ngakau, kia whakapono ka tika ai."
A i mea a Piripi ki te unaka o Etiopa," ki te whaka-
pono katoa Sou ngakau, e ahei ano te iriiri." Ko te
ngakau te wahi e tutaki ai te Atua ki a tatou, no
te mea ma te whakapono tatou ka haere ai ki te
Atua a ma te ngakau tatou ka whakapono ai. He
mea rereke te ngakau e tomo ai te Atua ki roto. i
te ngakau kahore te Atua e tomo ki roto. Ko te
tuatahi ko te ngakau Maori. ko te tuarua ko te
ngakau hou.
Whakarongo ki nga kupu a te Atua  mo te nga-
kau Maori. Tuatahi, he mea whakapono kore.
" Kia tupato, e aku teina, kei noho te  ngakau
kino. whakapono kore i tetahi o koutou; kei whaka-
rerea te Atua ora." (Hip. 2, 12). Tuarua, he mea
tinihanga te ngakau Maori. " He  kuare te tangata
e whakawhirinaki ana ki tona ngakau," e ai ta te
Atua i te pukapuka o nga Whakatauki. (Whaka-
tauki 28, 26). A e mea ana a Heremaia. "Te tini-
hanga o te ngakau, nui atu i nga mea katoa, kino
rawa." E mea ana hoki te Kai Kauwhau," Te
ngakau ano hoki o nga tama a te tangata ki tonu
i te kino." Tuatoru, e matara noa atu ana te
ngakau Maori i te Atua. E mea ana a Ihaia, "Te
iwi nei, ko o ratou mangai hei whakatata mai, ko
o ratou ngutu hei whakahonore i a an; matara noa
atu ia i a an o ratou ngakau." Tuawha, ko te puna
o nga mea kino katoa ko te ngakau Maori. E mea
ana a te Karaiti. "No roto hoki no te ngakau o
nga tangata te putanga o nga whakaaro kino, o
nga puremu, o nga moe puku, o nga kohuru, o nga
tahae, o nga hiahia apo. o nga kino, o te tinihanga.
o te hiahia taikaha, o te kanohi kino, o te kohu-
kohu, o te whakapehapeha, o te wairangi." Ko
tenei te ahua o te ngakau Maori. Kati.
2. He aha te ahua o te ngakau hou ki ta te
Karaipiture:- Tuatahi, ko te ngakau hou he mea
wvhakawvhirinaki. " Ka hari te tangata e wehi ana i

10
TE PIPIWHARAUROA.
No. 16-
a Ihowa. E u tonu ana tona ngakau, e. whaka-
whirinaki ana ki a Ihowa." Tuarua, he mea whaka-
iti. E mea ana te Atua, "Te wahi e noho nei au
kei te tiketike, kei te tapu, kei te tangata he maru
rawa tona ngakau." Tuatoru, he mea ma te nga-
kau hou. E mea ana a Pita, "Kia nui te aroha o
tetahi ki tetahi kia ma ano hoki te ngakau." Ko
te ngakau hou he puna no te aroha, no te hari, no
te rangimarie me era atu hua o te Wairua.
Ko enei nga ngakau e rua i whakaaturia e te
Atua i te Paipera. He aha te ahua o o tatou
ngakau?
E mea ana to tatou rarangi," Kia pau ou mahara
ki te tiaki i tou ngakau; no reira koki nga putanga
o te ora." Me tiaki tatou i te ngakau, no to mea he
nui nga whakaekenga a te rewera, me nga hianga
o te ao, o te kikokiko hoki. He mea uaua tenei,
na reira e mea ana te Atua ki a tatou, " Kia pau ou
mahara ki tenei mahi. Me tinei e tatou te whaka-
aro kino i te whanautanga. Kaua e tukua kia
tupu ana. Ka nui te tere o te tupunga o te kino,
no te mea e awhina ana a Hatana i nga mea kino;
engari e tata ana te Atua ki a tatou, a i te wa o te
whakamatautauranga ka homai e Ia tona kaha,
mehemea e inoi ana tatou ki a Ia. Me mahi tatou
ki a Ia. Me mahi tatou i nga mea e toru kia taea
ai te rewera, kia tiakina ai hoki te ngakau—
(1). Kia matara kei whakatokia nga purapura
iti o te kino.
(2). Kei whakamutua te inoi.
(3). Kia hinga te kino i tou pai ko te Atua to
tatou kaha i roto i to tatou ngoikore, engari e mea
ana Ia ki a tatou, " Kia pau ou mahara ki te tiaki
i tou ngakau, no reira hoki nga putanga o te ora."
Ma te Atua e whakakaha i a tatou kia meatia e
tatou tenei mea.
HE NGARARA TIPUA.
KEI hoha koe ki te tuku atu i nga korero
torutoru nei ara i runga i te mea kua
kahore noa atu tenei hanga te ngarara. Ko
te wahi i noho ai taua ngarara hepukatea
maroke, te nui e 5 putu turu. Akuanei no te
tapahanga, a nga pakeha hei wahie, ka kitea
te puta ka mea nga pakeha nei he a ha ra te
mea o roto i taua puta, katahi ka werohia e
tetahi o aua pakeha te rakau ki roto i taua
puta, e tama ka puta te ngarara nei ki waho
heoi ka wehi tetahi.
Ka karanga atu tetahi kia haria mai te peke
hei hopu kia haria e raua ki Whanganui. Ka
karanga atu tetahi e kore rawa atu ia e haere
atu ahakoa tekau pauna e kore rawa ia e
haere atu.
Kati ka tapahia e te pakeha nei te peke kia
rite ki te roa o taua ngarara hei whakapuru
mo nga makao, katahi ka haere atu taua
pakeha ano ka tau rite tonu ki runga katahi
ka hopukina mau tonu tetahi o nga ringa ki
te kaki, ko tetahi ringa ki waenganui. He roa
ta raua whawhai ki taua ngarara, pakaru ana
te toto i nga ringaringa o taua pakeha.
Ka mauria ki roto ki te pouaka ka haere atu
tetahi o nga Maori kia kite ko te roa e 7 putu
e 9 inihi. Ko te nui e 7 mihi turu o taua
ngarara.
Akuanei no te po, ngaua ake te pouaka,
oma ana taua ngarara. No te haerenga o etahi
ano o aua Maori, ka kitea kua tae ano ki tona
nohoanga. Kati kua kawea e nga Maori ki
te roia mana e kimai me taiepa taua wahi, me
tuku atu ranei hei utu moni ma te pakeha.
Heoi ano kei a Aperira ka haere matou kia
kite, tae atu pea ki te rau tangata e haere i
taua rangi. Ko te nunui o nga kakau o nga
waewae, ahua rite ki te ringaringa kaumatua,
engari ko te kiri i penei me te mango, engari
he maeneene, kaore i penei me te tuatara.—
Heoi nei, WHAREAITU, Fraser Road, Hawera.
—No Te Mareikura.
  
A TATOU TAONGA OHA I ROTO I
TE HAHI.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa.
TUKUA atu nga korero nei ki a Pine
Tamahori. Tena koe. Tenei kua kite
iho i to whakautu i taku panui i te Pipi 165.
E ki ana koe he pokanoa au ki aku kupu e
e whakautu nei i to panui notemea e korero ke
ana koe i ta to Hahi i whakaaro ai. Otiia e
hoa ko taua korero au i ta to Hahi i whakaaro
ai e whakaatu ke ana ki nga tangata katoa ko-
iana nga minita i heke mai to ratou mana i a
Te Karaiti tae mai ki nga Apotoro tae mai ki
o minita. Na i runga i tenei ahua ka tika
noatu au ki te whakahe i to whakamarama no
te mea kei te marama tonu kaore i heke mai
i a te Karaiti te mana o te Pihopa tae mai ki o
minita. Inahoki e whakaae ana koe kaore
nga Apotoro i whakatu riwhi mo ratou i mua
o to-ratou matenga a kaore ano hoki i ki iho
ki nga tangata i muri ia ratou kia pera. Na
e hoa i te mea kaore i pera ka tika atu i whea
he mana ki to Pihopa? Inahoki e ki ana o
whakamarama ko te Pihopa anake te tangata
whaimana ki te whakatu minita. Na e hoa ki
te pera me nga Apotoro to Pihopa, ki te mate
a kaore ia i whakatu minita i muri i ana i

No.167.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
whakatu ai, ma wai e whakatu he minita?
Kei te pena tonu hoki taku korero mo nga
Apotoro kei a ratou anake te " mana apotoro-
tanga" mo te whakatu tangata mo nga mahi
minita i roto i te Hahi. Mo Henare he tuturu
Katorika ia. I te wa i whakarerea ai e ia
tana wahine ka hiahia ki te marena ki Ani
Ponana, kaore te Popa o tana Hahi i whakaae
ki taua mahi a Henare. No tena wa ka puta
a Henare ratou ko tana Ropu ki waho o to
ratou Hahi Katorika, me nga tangata whaka-
haere i tona kingitanga, whakaatu tonu atu i
te Hahi mo ratou me ona Pihopa, minita;
huaina rawatia te ingoa ko te Hahi Poroteana
o Ingarani. Ko Henare tonu i tautokona e te
Paramete hei tumuaki mo te Hahi. Ko te wa
tonu tenei i timata ai te Hahi Porotehana o
Ingarani, kaore he ingoa pena i mua atu.
Koia nei te hekenga mai o te mana o minita.
Ko te wa i whakapumautia ai nga tikanga o to
Hahi no te tau 1562. Koia nei e whakahaerea
nei e koe au tika i runga ano i te mana i heke
mai ra i a Henare ratou ko ana Pihopa. Ko
to whakapapa e ki nei ka taea e koe, ka pai
tonu matou kia kite. Kia hohoro ai to matou
mohio atu ae kua tika tau. Me kati noa i
konei.
PAORA HOPERE.
Taupiri.
HE WHAKAHOKI.
EHOA tena koe. Kei te pai ra to whaka-
marama mo to pokanoa. Engari kia
mohio mai koe na toku hahi tenei pepa. Ko
aku kupu ki nga tangata o toku hahi, he
whakaatu i nga mea no te wa mai ano i nga
Apotoro i puritia ai a tae noa mai ki naianei,
kua taonga oha aua mea. Kaore aua kupu i
tuhia i runga i te ngakau whakamanamana,
whakahawea ranei ki etahi atu hahi, e tika ai
to ki e whakaatu ana au ki nga tangata katoa
koianei nga minita i heke mai to ratou mana
i a te Karaiti, me te mea nei e ki ana au ko
etahi atu minita katoa kaore he mana. Kati
hei putanga whakamutunga enei mo a taua
korero, kaore hoki koe e pai ki aku kupu.
Ko a taua korero ki te whaia haeretia ka tutuki
ki te hohonu. He korero paku noa ta taua
korero, kati ko tera anake taku e whai ake, ka
kore hoki koe e whakarongo ki tera e kore ano
koe e rongo ahakoa pewhea to taua roa e
korero ana. Ko ta taua korero mo te mana o
nga minita, ehara i te mea mo te Apotorotanga.
E ki ana au i heke iho taua mana i a te Karaiti
rano, koia au i ki ai i te whakaupoko o aua
korero aku, he taonga oha, ara, "a tatou tao-
nga oha i roto i te Hahi." E ki ana koe kaore
taua mana i hekemai i a te. Karaiti. Ina taku
whakapapa poto mo te mana nei. Na te
Karaiti i whakatapu nga Apotoro, na nga
Apotoro i whakatapu nga Rikona me nga
Pihopa. Kaore taua mana whakatapu i hoatu
e nga Apotoro ki nga Rikona, engari ki nga
Pihopa. Ko Timoti raua ko Taituha he
Pihopa. I waiho a Timoti ki Epeha, ko Tai-
tuha ki Kariti. Ko nga kupu atu enei a Paora
ki a raua:—" Kei whakapakia wawetia nga
ringaringa ki tetahi tangata."—1 Tim. v, 22.
" Ko te mea tenei i waiho ai koe e au ki Kariti,
kia whakatikaia ai e koe nga mea i mahue,
ki' whakaritea' ai ano hoki e koe he kaumatua
ki ia pa ki ia pa, kia pera ai me taku i whaka-
takoto atu ai ki a koe."—Taituhi 1, 5. Na ka
kitea iho i te wa tonu i nga Apotoro e ora ana
ka riro i nga Pihopa taua mana whakatapu
minita. E mea atu ana a Paora kia Timoti,
" Kei takoto noa te mea homai noa i roto na i
a koe i homai ra ki a koe he mea poropiti, i
nga ringaringa ano o nga kaumatua i whaka-
pangia atu ra."—1 Tim. 4, 14 Ko taua mana
tenei. I heke iho i a te Karaiti ki nga Apotoro
i nga Apotoro ki nga Pihopa, a e mau nei ano
i nga Pihopa. No taua wa ano i a Timoti ma
ra i mau ai i nga Pihopa a tae noa mai ki
naianei kei te mau tonu tenei mana i nga
Pihopa. He nui atu te Pihopa kei roto i te
Hahi, na reira kaore e tupono te aitua e kia
mai nei e koe ki te kore he Pihopa ma wai e
whakatu he minita. Kaore aku korero mo te
mana Apotorotanga. He take ke tena. Kaore
au i ki, kaore nga Apotoro i whakatu riwhi mo
ratou. I ki au kaore nga Apotoro i whakatu
Apotoro hei ri whi mo ratou, engari ko taua
mana whakatu minita i hoatu e nga Apotoro
ki nga Pihopa. Ki taku mohio ka marama te
tika o taku ki e mea nei mo te mana whakapa
minita i heke iho i a te Karaiti ki nga Apotoro,
a i nga Apotoro ki nga Pihopa. No taua wa
ano i tu ai he Pihopa mo te Hahi a tae noa
mai ki naianei kaore ano he wa i kore ai he
Pihopa e whati ai te heke raina iho o taua
mana i runga i te kawai Pihopa mai i nga
Apotoro a tae noa mai ki naianei, Na konei
hoki i tika ai te ki kua taonga oha tenei taonga
a te mana whakapa minita. Ka mutu i konei
aku whakamarama, ki taku whakaaro hoki ka
marama noa atu ki nga tangata e hiahia ana
kia mohio. Kaore i te tika o korero mo te
Ropu o Kingi Henare VIII. He mea hohonu
tena hei whainga ma taua. Kaua koe hei rona-
rona haere i a taua ki nga taka huhua. Kati i
tenei, me mutu ano hoki i tenei.
PINI: TAMAHORI , Etita.
Te Rau.
24 Aperira, 191 2.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.