Te Pipiwharauroa

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 162.

GISBORNE.

'"He ao te rangi ka uhia. He huruhuru te manu ka rere."

OKETTOA 1911.

" Kui! Kui! Whitiwhitiora."

TA TATOU POOTI.

KUA mutu te Paremata, kua hokihoki nga
mema ki o ratou rohe pooti ki te whaka-
takoto i a ratou kupu ki te aroaro o te hunga
nana ratou i pooti. Kaore hoki i te roa rawa
atu inaianei te ra pooti. Katahi ano i tenei
tau tatou te iwi Maori whakaatu ai ki Niu
Tireni katoa i o tatou whakaaro mo tenei kai
nui e kainga nei inaianei mo te waipiro. Hei
reira tatou whakaatu ai e pai ana ranei tatou
ki taua kai, e kino ana ranei. Kua puta atu
a matou whakaatu i roto i ta tatou mokai mo
te kino o taua kai, me ta matou tohutohu ano
ki te ora mo te iwi e puta mai ina whakakore
atu. Tenei ano hoki kua puta etahi kupu
tautoko i taua kai na etahi tangata. Ko ratou
e mea ana me whakarangatira te kai i te waipiro
Ko taua tu korero he maminga ki te waipiro.
He mea kaha rawa te waipiro, ko nga tangata e
kaha ana ki te kai rangatira i a ia, he tino tangata
kaha, a he toko iti rawa hoki au tangata pera.
Tena ko te nuinga o te tangata e riro ana ki
raro i te waipiro. Ehara ano hoki te mea ko
ratou anake ko te hunga e kore ana e kaha ki
te kai rangatira e mate ana, penei e ahua pai
ana, tena koa ko nga mea ngoikore, konga tamariki
e whakamanawa ana ki a ratou: ko enei ano
hoki e uru ana ki te mate o aua tangata kaore
nei ekaha ki te kai rangatira i te waipiro. Koia
nei te kino o tenei tohutohu.

Ka mutu ano te huarahi tika e whiwhi te nuinga
ki te pai ko te whakakore atu i tenei kai a te
ra pooti. Kei te mohio tonu matou he mea
uaua rawa atu tenei ki nga tangata kua taungatia

ki taua kai, ko ratou nga mea e mate i te maroke
i te aroaroa. Otira he iti taua mate ki te whaka-
ritea ki nga pai e hua mai i roto. Tera tetahi
tangata kei te mohiotia e matou, he kaha ki te
kai paipa i mua tata ake nei, a i mea ia e
kore rawa e taea e ia te whakarere taua paipa.
Engari na te mate ka whakapakari ia ki te
whakarere. I tino mate ia i te mina a te tua-
tahi, engari whakamomori tonu, a inaianei kua
kore rawa taua kai e minaia e ia. Ka penei
ano hoki te ahua o te tangata kua pukengatia ki
te waipiro ki te whakakorea atu taua kai a te ra
pooti. Ko to tatou ora inaianei no to tatou
ngakau Maori, na te aroha ki te tangata. He
tokomaha nga tangata kaore o ratou kainga noho,
engari kei runga i etahi atu e noho ana. Kaore
tatou nei e matenga kino e penei me te Pakeha
e waha i nga kaka i nga huarahi. Na tenei ahua
tatou i kore ai e tino tupato ki te tohu hereni
mo nga wa o te he. Otira kia mahara kaore e
penei tonu to tatou ahua, kei te mate haere i
nga tikanga Pakeha nga tikanga Maori. Taihoa
ake nei tatou, ki te kore tatou ko a tatou tama-
riki, matenga kino ai. Na kone i te mea kaore
ano taua wai tae noa mai kia akona, whakakorea
atu te kai e kati tonu nei i a tatou kei tohu i
nga mea paku hereni mo te wa o te he.

  

TE KURA I HUKARERE.

NO te Hatarei te 30 o nga ra o Hepetema
ka whakatakotoria e Rore Iringitana,
Kawana o te Tominiana o Niu Tireni, te
kohatu o te papa o te whare kura o Hukarere.
Ko te tikanga hei te Paraire te 29 o nga ra

TE PIPIWHARAUROA.

whakatakotoria ai taua kohatu, engari i te nui o
te ua i taua ra, nukuhia ana mo te ata o te
Hatarei. He hanga atahua na whakapaipai o
o te marae mo te taenga mai o te Kawana.
Ko nga hoia i a ratou te turanga honore i taua
ra, ara te tieki i te tinana o te Kawana i a ia
i Hukarere, ko nga tamariki o te kura o Te Aute.
He hanga pai, he hanga tau ratou ki te tu mai i
roto i o ratou kakahu hoia, me te mau mai
ano i a ratou pu. Rite rawa to ratou  ahua
me ta ratou tu ki a nga hoia kua kaumatuatia
nei ki era mahi, kua hoki mai nei i na whawhai;

he nui no to ratou mohio ki te haere, ki te tu,
ki te whakarongo hoki ki na whakahau a o ratou
apiha, ko nga mea hoki era i haere ai te rongo o
te hoia. Na nga hoia o Nepia te Kawana i
arahi atu i te teihana o te reriwe ki te Kura,
te taenga atu ki reira ka riro i nga tamariki  o
Te Aute te whakahaere. I te keti o te Kura
ka tutaki te Kawana ki te Pihopa me nga
minita me na kai-tieki hoki o te kura, he mea
kakahu rawa. ki o ratou kaka. Ka arahina
atu e te Pihopa ratou ko na minita te Kawana
ki te wahi i whakaritea mona, me te waiata
ano te koaea i te waiata. Ka panuitia e te
Pihopa te powhiri a te Hinota o te Pihopatanga
o Waiapu ki te Kawana. Te mutunga o tera
ka tu atu te Kawana ki te whakautu atu i nga
kupu a te Pihopa. Ka mutu nga kupu a te
Kawana, ka waiatatia te Himene, " E te Atua
ko koe nei ra te kai awhina mai; Te pa e ora ai
ahau i enei mate nui." He hanga pai te reo o
nga kotiro o Hukarere ki te whakauru mai i
roto i nga waha tane, i te waiatatanga o tenei
himene. I muri iho i te korerotanga i te whaka-
pono a nga Apotoro. ka karanga te Pihopa ki te
Kawana kia whakatakotoria te kohatu. I pu-
rua atu te Tia ki roto i te rua ka taupokia iho
nei ki te kohatu hei whakatakotoranga ma te
Kawana. Ko nga mea o roto i taua tia ko te
whaikorero a te Pihopa ki te Hinota, ko nga
korero o te timatanga mai o te kura, te powhiri
a te Hinota ki te Kawana, te pukapuka o te
karakia o taua ra, me nga ingoa o nga kai tieki o
te Kura: ko enei katoa i purua ki roto i te
tia, purua ai hoki te tiu ki te rua i whakaritea

katahi ka whakatoria iho te kohatu ki runga i
taua rua. Ka mau atu te Kawana ki ona ra-
kau hei whakau i te takoto a taua kohatu. Ko
aua kupu enei i a ia e mea ana, " Pai rawa, u
rawa te whakatakotoranga i tenei kohatu;" me
te ki ano, " Kia tau te manaaki a te Atua, me
te matauranga pai ki tenei wahi." I muri iho i
enei kupu a te Kawana ka waiatatia ano etahi
Himene.

I muri iho i tenei ka tu mai te Pihopa ki
runga ki te karanga ki te Kawana kia whai-kupu
ki te whakaminenga. I puta ano i te Pihopa

etahi kupu whakamihi mo te Kawana, mona i
pai ki te whakarere noa ake i ana mahi huhua,
a haere mai ana ki te whakarite i te hiahia o
te Hinota. I mea ano te Pihopa he tohu tera
hei whakaatu ki a ratou i te whakaaro pai o te
Kawana ki te iwi Maori. He roa te Kawana
e whai-kupu ana. Ko te nuinga o ana kupu he
whakaputa i te hari o tona ngakau mo te ka-
rangatanga i a ia hei whakatakoto i te kaupapa o
te Kura o Hukarere. I puta ano he kupu
whakamihi mana mo na mahi i te wa e tu ana
te Kura tawhito, engari rawa mo te whanau nana
nei i timata te Kura i na ra o mua a tae noa
mai ki tenei ra. I puta ano hoki he kupu
mihi mana mo te ahua onga mea e whakaakona
ana i te kura, mo te whanui o na mahi: nga
mahi ma te hinengaro, na mahi ma nga ringaringa,
me na mahi o te whakapono. I mea ia ko te
tu kaupapa tenei u te kura e pai ana mo te
whakaako i te tangata. I mea ano ia he hanga
atahua te whakaaro o nga Pakeha o Nepia ki
te awhina i na kotiro i te weranga  o te kura, he
mea tera hei whakaatu ki a ia ka nui te paingia
o na Kotiro e te tanata, ka nui ano hoki te
paingia o na mahi o te Kura. I puta ano he
kupu whakamihi ma te Kawana mo ona kai
tieki, ara mo te ropu hoia o Te Aute kareti.
I ana kupu whakamutunga i mea ia ko te tuma-
nako o tona ngakau kia ngakau nui nga tamariki
ki te mahi i a ratou mahi pai a te wa e oti ai
to ratou whare. Ko te pai o ta ratou mahi
ehara i te mea mo ratou anake mo nga mea e
uru ki taua whare, engari mo te iwi Maori katoa
o Niu Tireni. He nui rawa atu te whakamihi
o te tangata ki nga korero a te Kawana.

Ka mutu nga korero a te Kawana ka tu a
Taranaki Te Uamairangi ki te mihi ki a ia. I
muri iho i enei whaikorero ka whakatakotoria
nga moni ki te aroaro o te Kawana. Hui katoa
nga moni i kohi £270. I tenei wahi ka whaka-
mutua te karakia e te Pihopa.

 

TE KURA TUATAHI.

ITE tau 1847 ka timataria e te Wiremu
Parata ki Turanga he kura mo na kotiro
Maori. I te tau 1854 ka nukuhia atu taua
kura ki Waerenga-a-hika, ki te vvahi whai whenua
kia tahuri ai na tamariki ki te whakatipu kai
ma ratou ano. I te tau 1865 ka puta te
raruraru ki a Te Kooti, ko te pakarutanga  tenei
o te kura. I runa i te noho kino o Turanga ka
nuku atu te Pihopa ki Nepia, a i runa i te
awhina a ona hoa i Ingarani i te tau 1875 ka
whakaturia e ia he whare kura iti nei ki te wahi

HE KUPU WHAKAMARAMA.

ano e kiia nei ko Hukarere. He ruarua noa-
iho na kotiro e kura ana i taua wa. I te tau
1877 ka whakanuia te kura e Mita Hamiora.
No muri mai hoki ka whakaarahia atu ano kia
pau ai na tamariki e ono tekau  ki roto. Mai
o taua wa a tae mai ki naianei kua nuku atu
i te whitu rau nga kotiro kua puta atu i roto i
tenei kura kei na wahi katoa o Niu Tireni e
noho ana.

TE KURA HOU.

KO te kuia hou kaore e hangaia ano ki
Hukarere. engari ki tetahi  atu wahi rahi
atu ano o te maunga o Nepia Ka perekitia
katoatia a waho me roto engari  ka wehe ke  
tonu ano te whare kura i te whare moenga o na
tamariki  Ko te whare kura 60 putu te roa,
e 25 te whanui . Kotahi tonu te ruma  kura, he
ruma nui, engari na etahi tatau kopakipaki
taua ruma i wehewehe kia toru nga ruma ririki.
Kia tae ki na po ngahau ka kopakipakia aua
tatau kua katahi ano te ruma. Ko tetahi pito
o te ruma he mea whakarewa mo na takiwa
takaro. B 80 putu te tawhiti atu o te whare
nohoanga o nga tamariki i tenei whare, he parani
te mea hono i a raua tahi; ko te puroa o taua
parani he mea raima. Ko te whare moenga
116 putu te roa e 82 te whanui. E rua na
puroa o tenei whare. Ko na ruma kei te puroa
o raro e 27, ko nga mea kei to runa e 6 na ruma
moe, he ruma nunui anake. Ko te utu katoa
mo tenei whare £8000. Ko te tokomaha o na
tamariki mo te kura 100.

  
HE WHAKAMARAMA.

Ki te Etita o Te Pipiwharaurao. 

EPA tena koe utaina atu koa nga kupu i
raro iho nei ki a kite a Puhi Kaiariki
me ona hoa.

Ki a Puhi Kaiariki.—E hoa, tena koe;

kaore ahau i te wareware ki aku kupu tohu-
tohu ki te iwi Maori mo te ahuwhenua, engari
ko ou hoa, me o tuakana, me o teina, me koe
ano hoki i totohe ki au, i mea mai korua ki au
ko te mahi tika ma te iwi Maori me riihi katoa
nga whenua. E kore te iwi Maori e mohio ki
te ahuwhenua ki te mahi pamu. Penei i te
iwi Pakeha. Na i mea atu au ki a koutou i
nga painga o te ahuwhenua, ki taku i kite iho ai
ki au ano; o toku timatanga ki te ahuwhenua,
a tae mai ki te wa i totohe ai tatou. Ko nga
painga o te tangata ahuwhenua, kei te noho tata
tonu te moni i nga ra katoa o te tau, ara, ka

•

puare noa na Tari tuku moni ki te tanata mahi
pamu, tupato hoki. He maha na taimaha kei
mua i te aroaro o ia tangata o ia tangata: ara,
na reiti na taka whenua. nga  riana ruri-whenua,
na reiti apiti nga kakahu mo te tangata  me te
moenga nga kai ma te tangata nga matenga  tupa-
paku, nga manuhiri eke mai e kaore he tahuri-
huritanga ki maui ki matau o te tangata ahu-
whenua. no te mea kei a ia na mea katoa e rite
ana: ara, te kuao momona te korau te taewa,
te miraka  te pata te moni mo tetahi  kutanga 
paraoa. huka ranei. Heoi. kore rawa koe i
whakaae. tohe tonu koe mo te tuku katoa i nga
whenua ki te riihi. Na i ki atu ano au ki a
koe he tangata mohio koe engari maharatia kua
fcnei kr.pu aku mo te :"ii'i-,i \\he;'.ua. 1C o;n 11\\'.;.
tekau iTi;t. rua ranei mamina katahi k v ka l.;it.-
i te moni riihi. Kua kite ;ih;iu i ih.i Maoii i
noho i runa i te moni nihi, (.'nai"i no lc \\\\a i
puia ai na pire ;no na i"citi. me T)'I t;ik.i. Ku;i
tono ki te t;u'i;ita i ;i ia te nihi. Na k;i»';"'.' i
roa kua hipa na moni n;i;r.;l ki mua 11 ta r;i
tan') i"rti. I muri mai ka henui te \\hanau;J;i
tupu, na kua uaina kai ma na t;u;p'ii;in,i: muri
mai kua eke te' nianuhii"l I'l;n-'i"e, n>i kua nain;i:

te taer;a ki te ra tane o t'.' i"rti na ku;i hip;i IJ;I
nama. I muri o tena kua me;i mai te kai
tano riihi. O! kua nui riw;i o u;inia kore au
e hoatu, enari me hoko rawa mai to whenua
kat;ihi au k;i hoatu moni mo tu hiahia. Na
ka tupu i kona te '.nate-', a riro atu te xhenu;i.
Ko te i-nalii ahuwhenua lie paina mo te Inaina
o te ariki, he painga mo te pakete. Kaore koe
i whakaae, heoi ra tena whakaaturia o inahara
ko tewhea te mea tika hei pauri lu'i oi"an:i
tinana tanata, me te pakete u te rautete : ku;i
kite hoki koe i te he me te tika o a tau;i totohe ;

tukua to whakaatu ki te Pipi. Mehemea ko
te riilii whenua te mea nui ake te paina i te
mahi ahuwhenua.

Na mo taku moni i pau mo te arait;ina i te
w;iipiro kia kauaka e haria ki runga o te awa o
\\Hanganui. E hoa kaore ra koe i awhhia i au
a heaha koia te kino i pa ki taku tinana i kitea
e kue mo taku arai i ie waipiro i runa i taku
mahara kai pa te rawakoretana ki na morelm
o runga o te awa o M-Ianganui. Na e ho i kei
te mohio tonu koe, i te \\va i liaere ai a Wiki
Taitoko ki Pe\\hairar]i ka whakaatu ia ki te iwi
o \\Har|anui i te kupu nei, ko nga whakahaere
mo te iwi i muri nei ka waihotia e au ki a
Te Kahu. Na ka pa mai tona kupu ki au,
ara, ka mea mai, e Kahu kia pai te tiaki i te
iwi, i na morehu ; kia kaha, kia aroha ki o
morehu. Nae Puhi i riri ra koe ki au mo
taku awhinatanga i te Katipa hopu i nga whanako
hoko waipiro. Na no naianei kua mohio koe
kua tika taku ne? Kaua hei pouri e Puhi,

4

TE PIPIWHARAUROA.

ko te tino mea ia kai roto i au e tumanako
ana ko te pooti mema e tu mai nei. Ko toku
hiahia kia noho ano ko tenei Kawanatanga ki
o ratou nohanga ka tino mohio ai tatau ki te tu-
tukitanga o a tatau wawata o nga ra i mahue
ake nei. Na me pehea e tu ai tenei Kawana-
tanga hei whakarite i o tatou hiahia, mehemea
ka kore tatau e awhina i nga pooti. Mehemea
i pa tetahi mate ki a koe a era atu Kawanatanga
kaua hei haria mai e to ngakau hei take maua-
hara, hei pouri ranei mo te ngakau ki tenei
Kawanatanga, engari me whakapiri koe ki te
Kawanatanga, kia ahei ai koe ki te ata whaka-
marama ki tenei Kawanatanga i ta mate, me
to pouri, a era e taea te whakatikatika, engari
mehemea ka tu koe hei hoariri mo tenei Kawa-
natanga a, ko wai hoki e tahuri atu ki te ata
titiro i tou mate, mehemea ra e whai ana tatou
ki te pai me te ora. E ki ana te tuhituhi, kaua e
utua te kino ki te kino, engari utua te kino ki
te pai; ko Ihowa te kingi o te pai, ko Hatana
te kingi o te kino, ko waipiro tana tamaiti aroha
nui. Na to hoa pononga iti a te iwi Maori.

i roto i tetahi o ana karakia, i te tikanga o te
whakau. Te mutunga iho o tana korero ka
homai e etahi tekau-ma-rua o ratou ingoa mo
te whakau; He roa te wa i ako ai ia i a ratou,
a taka rawa mai nei te 8 o nga ra ka whakatutu-
kitea o ratou hiahia. He hanga atahua rawa
tenei tikanga a te Pihopa, he mea ano hoki hei

whakaatu ki te iwi i te ahua o tona ngakau. Ko
ia ano te Pihopa i kaha nei ki te tohe kia

whakaorangia a Tahi Kaka. He mahi pai rawa
enei, he mahi hold e whakaatu ana mai i te
tikanga o te turanga o te Pihopa—he matua ia
i roto i te Ariki mo te pani mo te pouaru, mo
te tangata tika, mo te tangata hara.

ERUERA TE KAHU

Turakina.

23 Oketopa, 1911.

HE KARAKIA WHAKAU I RO
HEREHERE.

NO te Ratapu te 8 o nga ra o tenei marama
ka whakaukia e Pihopa Korohiri o
Akarana etahi herehere tekau-ma-toru i roto i
te whare herehere i Akarana. He mea ano
tenei e mahia ana i nga whare herehere o Inga-
rani, engari katahi ano ki tenei te mea tuatahi
ki Niu Tireni nei. He hanga atahua na kupu
tohutohu a te Pihopa ki aua tangata i roto i
tana kauwhau he mea tango mai no te inoi o
taua ra ara te tekau-ma-whitu o na Ratapu i
muri iho i to te Tokotoru—" E te Ariki kia
haere i mua kia aru mai i muri tou kaha i a
matou, meinga hoki matou kia mahi tonu i nga
mahi pai katoa." I tae mai ki taua karakia
te nuinga o na herehere, i tata ki te 200 ratou.
Te mutunga o te karakia ka ringaringa te Pihopa
ki tenei ki tenei o nga mea i whakaukia, me te
hoatu ano i ana kupu tohutohu ki a ratou kia
u ai ratou ki te pupuri i nga oati kua oatitia
nei e ratou. Ko te timatanga o tenei whakaaro
na tetahi taitamariki e whakatata ana te puta
ki waho o te herehere. I tuhi atu ki te minita
tirotiro i a ratou i mea atu, ko tona hiahia kia
whakaukia ia i mua o tona putanga ki waho.
Katahi taua minita ka korero ki a ratou katoa,

WHAKAUTU II.

Ki te Etita o te Pipiwharauroa.

TUHIA atu enei kupu hei pitopito korero.

1 Tenei ahau kei te whakapai ki nga korero
mo te turaki waipiro. Tena nui te whakamihi
o te ngakau ki nga korero o te Pipi o era mara-
ma kua taha ake ra, he tino pono hoki aua
korero mo te mate i te kai nei i te waipiro.
Toku whakapono i tupono mai ano etahi o aua
mate ki toku tinana, na reira ka whakaaetia e
te ngakau he kai tino kino rawa tenei ma te iwi
Maori. Kotahi te aitua i tupono ki konei i
nga ra o Hepetema. He ra makete kau i
Kaitaia. Ka kai wai piro tetahi kaumatua
Maori ko Paratene Kereopa te ingoa, kua
penihana, tino nui rawa tona haurangi, ka hoki
ki te kainga. Kihai i tae ka take ki te rori,
mahue atu i te hoiho. No tetahi ra iho ka
kitea, mauria mai ana ki te kainga. E rua
wiki kihai i matau ki te tangata, ka mate—Na
te waipiro.

Heoi ano,

Na HEMI KINGI.
Pamapuria, 18/10/11.

NGA HOKOHOKO O TE TOMINIANA.

HE tau ano tenei i piki ai te wariu o na
taonga i puta atu ki waho o te Tomini-
ana, me nga mea ano hoki i ahu mai ki roto.
Hui katoa te wariu o na taonga i puta atu i te
Tominiana £21, 543,000; ko o tera tau £21,
491,809. Ko te muna o o tenei tau, £52,090.
Ko te wariu o na taonga i uru mai ki te To-
miniana, no waho, £17,713,183.   Te nuinga
ake i to tera tau £2, 359,604.

HE KUPU WHAKAMARAMA.



A TATOU TAONGA-OHA 5 ROTO I
TE HAHI.

UPOKO VIII—OA MINITA.

NGA  Ropu katoa e tu ana mo tetahi tu
 ahua mahi whiriwhiri ai i etahi tangata i
roto i a ratou hei whakahaere mo taua mahi.
He tikanga tenei na na tu ahua  Ropu katoa a
kaore hoki te Hahi i taka mai ki waho. He
tikanga ano tenei i whakatakotoria e Mohi hei
puritanga ma te iwi. E kitea ana ano hoki e
tatou i roto i nga Rongo-pai, ta te Karaiti tino
mahi, i na tau i kauwhau ai i tana Rongo-pai,
he whakaako i na kai-whakahaere  o tana Hahi.
Na te pukapuka o  Nga Mahi a na Apoturo," 
me nga " Reta  hoki a nga Apotoro," i whakaatu
ki a tatou he wehe ke ano te hunga e minita
ana, he wehe ke ano te iwi; he wehe ke tonu
ano hoki na kaiwhakaako i te huna e akona
ana.

Mai o mua iho a tae noa mai ki tenei ra,
nui atu te hiahia o nga Hahi katoa ki te pupuri
i te mea e mohiotia ana ko ta nga Apotoro
ritenga mo nga Minita. Ko nga korero mo tenei
upoko ka ahu i runga i enei whakaupoko na:—

1.—He aha te take mai o te mana o nga
Minita i roto i te Hahi?

2.—He pewhea te ahua o nga Minita o te
Hahi, e tika ana ano ranei na nga Apotoro ano
i ata whakarite mai nga wahanga e toru o nga
Minita e mohiotia nei—ara te Pihopa te Piriti
me te Rikona?

3. He manaakitanga ano ranei e riro ana i
te hunga e motuhia ana hei Minita i roto i te
Hahi.

HE AHA TE TAKE MAI O TE MANA
O NGA MINITA.

E rua nga whakahoki o tenei patai, Ko te
whakahoki tuatahi e mea ana no te Karaiti
tenei mana, i heke iho i a ia ki na Apotoro, a
i nga Apotoro ki a ratou i whiriwhiri ai hei whaka-
kapi i o ratou turanga, a heke iho nei tae noa
mai ki tenei ra. Ko te whakahoki tuarua e
mea ana no te whakaminenga karaitiana tonu
tenei mana, ehara i waho atu i a ratou. Ko
enei whakahoki e rua e noho raupatu ana te-
tahi i tetahi. I mua he maha na tanata i
tautoko i te tikanga tuarua, e mea nei no te
"whakaminenga te mana, a ko nga tangata kua
wehe atu nei i a ratou ki waho i te Hahi
matua kei te mau ki tenei tikanga. Engari kua

kitea inaianei ehara tenei i te tikanga a na
Apotoro, ehara ano hoki i te tikanga a nga 
Kaumatua.

I te tuatahi he mea ata whiriwhiri na te Ka-
raiti ana Apotoro tekau-ma-rua a tino pau i

a ia te po e inoi ana ki te Matua i mua i tana
whiriwhiringa i a ratou. E mea ana hoki a
Ruka vi., 12-13. " I aua ra ka haere ia ki te
maunga ki te inoi, a he inoi tana i tu roa o te
po ki te Atua. A ka ao te ra ka karangatia  e
ia ana akonga: a kotahi tekau-ma -rua o ratou
ana i whiriwhiri ai. ahuaina ana e ia he  Apotoro."
I a ia e korero ana ki a ratou i te ruma i runga,
ka mea ia ki a ratou  " Kahore koutou i whiri-
whiri i au. engari naku koutou i whiriwhiria naku 
ano hoki koutou i mea kia  whai-hua."  Hoa 15.
I muri iho i tona aranga  ka mea ia ki a ratou.
" Kia tau te rangimarie ki a  koutou i tonoa mai
ahau e te Matua a ka pera ano taku tono i a
koutou."—Hoa. 20 21 Ko enei kupu e hangai 

 

ana ki nga  Apotoro, te whanuitanga e hangai ana
ano hoki ki te Hahi. No nga Rongo-pai  enei
korero, engari  e penei ana ano hoki te whakaatu  
mai a na Mahi me na Reta a nga Apotoro. E
whakaaturia ana mai i roto i na Mahi te whiri-
whiringa i a Matiaha mo te turanga o Hura. Ta
ratou whiriwhiri he mea maka  ki te rota, nei
whakaatu ki a tatou ehara i a ratou taua whiri-
whiringa, engari na te Karaiti  tonu. E mea ana
hoki ta ratou inoi 1 taua wa, " Ko koe e te
A riki e mohio ana ki na ngakau o te katoa,
mau e whakakite ko wai o tenei tokorua tau e
whiriwhiri ai kia  riro i a ia tetahi wahi o te mahi
minita o te Apotorotanga i taka atu nei a Hura."
I te whiriwhiringa o na Rikona toko-whitu he mea
ata inoi rawa na nga Apotoro me te whakapa
ano i o ratou ringaringa.

I mea atu a Paora ki nga Kaumatua o Epeha
" Kia tupato ki a koutou ki te kahui katoa ano
i meinga ai koutou e te Wairua Tapu hei
Pihopa." Mahi 2o 29. E mea ana ano ia i tana
pukapuka ki te hunga o Koriniti, " Kua whaka-
ritea anu etahi e te Karaiti i roto i te Hahi,
ko nga Apotoro ki mua, tuarua ko nga Poropiti,
tuatoru ko nga kai-whakaako, muri iho ko nga
merekara, mei reira ko nga mana whakaora, ko
nga hoa mahi, ko nga kaiwhakahaere tikanga, ko
nga reo ke."

Ki a Timoti i mea atu te Apotoro kei whaka-
pakia wawetia o ringa ki tetahi tangata." Ki a
Taitahua i mea atu ia, " Ko te mea tenei i
waiho ai koe e ahau ki Kariti kia whakatikaia
ai e koe nga mea i mahue, kia whakaritea ano
hoki he kaumatua ki ia pa ki ia pa, kia pera
me taku 1 whakatakoto atu ai ki a koe."

Ka kitea iho e tatou i roto i enei rarangi ki
te whakaaro o nga Apotoro no te Atua mai te
mana o te mahi minita, a ki ta ratou whakaaro

6

TE PIPIWHARAUROA.

ano hoki i tonoa ratou e te Atua kia hoatu i
taua mana ki era atu.

Ki te tirohia e tatou nga korero a nga kau-
matua i te wa i muri tata iho i nga Apotoro ka
kitea he penei ano hoki ta ratou whakaaro
mo te turanga minita me ta nga Apotoro kua
whakaaturia i runga ake nei. He penei tonu te
whakaatu a Keremeneta i te tau A.D. 96, ta
Ikinatiu i te tau A.D. 112, ta Iraniu i te tau
200 me ta era atu hoki o nga kaumatua rongo-
nui o te wa i muri tata iho i nga Apotoro. Ko
te whakaaro ano hoki tenei a te Hahi mai i
taua wa a tae mai nei ki naianei mo te putake
mai o te mana o nga minita i roto i te Hahi.

HE PANUI.

I PATAIA mai matou:

(1) Mehemea i raro i te Tekiona 46 o te
Menemana mo te Ture Hoko Wai-
piro o te tau 1910, he tokomaha o nga
Maori i pooti kia kore te waipiro e
homai ki a ratou, e taea ranei nga
Maori te kati mai kei uru atu ki roto
i nga whare hoko waipiro?

(2) Mehemea ki te penei me tenei i runga
ake nei te pooti a nga Maori, e taea
ranei e te rangatira o te Hotera te kati
nga Maori kei moe, kei kai, kei noho
ranei i taua Hotera?

Ki ta matou whakaaro ko te whakahoki mo
enei patai e rua, " KAORE."

Mehemea i te wa o te pootitanga he toko-
maha nga Maori whai mana ki te pooti i whakaae
"kia kaua te waipiro e hoatu ki nga Maori o
taua rohe," a whangaia ana tetahi Maori o taua
Rohe ki te waipiro he hara tera e tika ana kia
whainatia mo nga moni kaore e neke atu i te
£100. Kaore he whiu mo nga Maori, kaore ano
hoki nga raruraru e pa nei ki nga tangata " Poro-
peihana" e tau ki runga ki a ratou, heoi ano ko
to ratou kore anake e whangaia ki te waipiro.

Na runga i tenei ahua, he mana ture to nga
Maori ki te tomo ki roto i nga whare hoko wai-
piro i muri iho i te pootitanga kua korerotia i
runga ake nei, me homai ano hoki e nga rangatira
o nga Hotera he moenga, he kai, he nohoanga
 mo ratou.

DELAUTOUR, BARKER, STOCK & MATTHEWS

Nga Roia o Turanga.

Ki a Rev. F. W. Chatterton,

Te Rau Kareti, Turanga.
Turanga, 27 Hune, 1911.

TIHEE MAURI ORA.

HE Hiwaiwaka taku manu tuangi, he mera
ki te Tairawhiti, he karere i tukua, kua
kiki i te ara, he tuutei e mataki ana i te
wateatanga o te whenua.

Patua ki Tahutu o te rangi, haumiri i nga
mania, i nga takutai, ki te akauroa, aue, huri
iho arara ka huaranga!

Ko te take koa e nga iwi i huaranga ai; he
whakaaro tenei i toko ake i roto i a matou, a
tatu rawa ki nga whakatakere o matou ngakau.
No reira ka whakaaturia te kupu, ko te Kirihi-
mete e tu mai nei i mua i o tatou aroaro kua
meinga e to matou Ropu kia tu ki Pararaki,
Hikuwai, wahi o Tokomaru, Tairawhiti, a te
25 o nga ra o Tihema e heke iho nei whai tahi
me te ra Tuatahi o te Tau Hou 1912.

Na ko nga take nui i roto i tenei Kirihimete
hei maramatanga ki a koutou ki te hunga i pohi-
ritia ko enei e whai ake nei:—

Tuatahi mo te aranga o nga Kohatu tohu
aroha, whakamaharatanga hoki ki a Eraihia
Matahiki raua ko Hapi Kahu kua ngaro atu nei
nei raua tinana ki raro ki te kopu o te whenua,
ki te wahi i ki ai te Kaihanga, " He oneone ki
te oneone, he puehu ki te puehu."

1 uarua he kohi moni kei roto i tenei Kirihi-
mete.

Kaati kia whai whakaaro mai koutou, ina
haere mai, ki tenei Kirihimete: Ko te patu
ki tetahi ringa, ko te whakapuru ki tetahi ringa;

waiho maaha haere maaha. Kaore hoki ma-
tou e whakaae kia wahaia mai ko o koutou
kauae anake ki konei kowhakiwhaki ai, maanga-
tetere ai, i a matou mea paku kai. Ehara
ano hoki matou i te Karaina Toone e wahaia 
mai ai o koutou niho ki konei whakakoi ai.

Kahuri ake nga kupu. Haere mai i runga i
nga take kua whakahuatia i runga ake nei. Kia
ora koutou kotoa. Meri Kirihimete.

Na matou na te Komiti o Te Paihau-Kaha
o Houtaketake.

Wiremu Potae, Mikaere Pewhairangi,
Wi Te Rure, Horiata Te Rure,
Raniera Pewhairangi, Tamati
Pewhairangi, Te Aorere Matahiki,
Rauaruhe Tokotoko, Te Rina
Potae, Hone Paerata, Harata
Aratapu, Himiona Te Awanui,
Wiremu Konohi, Watarawi
Kani, Nikora Tautau, Moana
Tautau, Raniera Komaru, Peta
Potini, Paratene Kamura, Paku
Ataera, Mokena Romio, Hone
Paputene, Haare Hatapu, Here-
wini Te Hau, Te Kooro Kiria-
huru, Harawira Paretawa.

HE KUPU WHAKAMARAMA.



TE WHAWHAI A ITARI RAUA KO
TAAKE.

NO nga ra timatanga o te marama nei ka
  puta te pakanga a Itari raua ko Take mo
tetahi whenua kei te kaiwhakarunga o Awherika,
ko Tiripori te ingoa. Kaore i tino mohiotia te
putake i hohoro ai te putanga o tenei whawhai.
Ka nui te whakahe o nga mana nunui ki a I tari
mo tona whawhai ki te huaranga i tenei whawhai,
i te mea kaore ano i tino marama te take. E
mea ana nga mana pai ke mei ata whanga ano a
Itari kia ata whakataua e nga mana ta raua
raruraru. Otira inaianei kua whawhai, a kua
mate te Take, kua riro hoki i a Itari te taone
o Tiripori. E mea ana a Itari ko te take o
tenei whawhai he kino no te Tuke ki na Itariana
e noho ana i raro i tona mana. Ko nga raru-
raru e pa ana ki nga Itariana kaore te Kawana-
tanga o Take e whawhai ana ki te rapu i te
putake, a te nuinga o aua raruraru kaore noa-
iho e whakawatia ana. Ko tetahi kotiro Itari-
ana i kahakina e te Take i te pao nga Itariana,
a tohea ana kia moe ki te tangata e karakia
ana ki a Mahometa. E ki ana ano a I tari he
nui atu te riri o Take mo tona whakanohohanga
ki tetahi wahi kei te taha o te Moana Whero,
te mahi a Take he mea kia kino te noho a nga
Itariana i taua wahi. E ki ana ano a Itari
he pahua tetahi mahi a Take i nga taonga a
Itari. Ka kitea e Take he kaipuke no Itari i
te moana ka pahuatia. Ko nga take enei i
whakatu pakanga ai ia ki a Take. Engari ki te
titiro iho ehara rawa enei i te take tika hei
whakahohorotanga i te whawhai. Tetahi te ahua
mea te mea nei he mea hanga noa enei take.

Ko Take e mea ano he apo te take a Itari i
whawhai ai. Kua hiahia noa atu a I tari ki te
tango hei a ia te mana whakahaere i Tiripori,
engari kaore e whakaaetia e Take. Ko te take
tenei o te whawhai.

Kei te pouri a Take ki te kore rawa o nga
mana nunui e whai kupu mai ki a Itari kia
whakangawari i roto i tenei raruraru. No te 29
o nga ra o Hepetema ka tukua atu e Itari ki te
Kawana o Tiripori tana kupu whakamutunga,
ki te kore e rite ki tana i hiahia ai i roto i
taua reta te mea e homai e Take, ka ara he
pakanga. Te rongonga o nga Kawana o etahi atu
iwi e noho ana i taua pa kua tae mai te kupu
whakamutunga Itari, ka tahuri ki te huihui i a
ratou tanata e nohu ana i reira kei mate noa i
roto i taua raruraru ina puta. Omaoma noa

ana te tane, te wahine me te tamariki i nga
huarahi o te pa i te rongonga kua tata rawa te
whawhai. Ko nga Itariana i roto i taua pa, i era
atu pa hoki o Take kua haere atu.

I te whakaatu a Itari ki a Tiamani, i mea ia
me homai rano e Take ki a ia te mana whaka-
haere i Tiripori katahi ka kore e ara i a ia he
whawhai.

No te ahiahi o te 29 o nga ra ka tae te whaka-
atu a Take ki a Itari, he whakaae atu i etahi o
ana tono, kati kaore i tino rite ki te hiahia o
tera, tetahi kua kiia e ia he tureiti te whaka-
atutanga. Ko te karangatanga tenei i te whawhai.

No te 1 o nga ra o Oketopa ka timata te kati
a Itari i te taone o Tiripori. E wha na manuao
nana i kati, kaore e tukua mai kia puta nga
tima ririki o Tuke e tu ana i reira, he maha
nga topito i hopuhopukia. No te Turei te toru
o nga ra ka whakaekea te pa e nga manuao. Ko
te nui o nga manuao i te whakaeke tekau ma
tahi. Tera atu ano etahi o nga manuao i muri
noa mai o enei e tiaki ana kei huaki mai na
manuao a Take, tera atu ano hoki etahi atu o
nga manuao i etahi atua o nga kokoru e tiaki
ana. No te ata o taua ra ka tukua atu e nga
manuao nei ta ratou karere ki te mau atu i te
korero ki te pa o Tiripori kia tuku i a ia ki
raro i te mana o I tari. Te korenga e whakaho-
kia mai ka timata te pupuhi a nga repo o na
manuao tekau ma tahi. No te 3 o nga haora i
timata ai. Tae rawa ake ki te 5 i te ahiahi
kua mutu te pupuhi mai a te tino pourewa o
te pa, kua mate i te tika o te pupuhi a nga
manuao. I te ata o te Wenerei ka timata
ano te pupuhi. Kaore i roa kua mutu katoa
te pupuhi o na pourewa e tata ana ki te moana,
ka hoki whakamuri nga Take ki te maunga i
muri i te taone ki reira pupuhi mai ai. Engari
kaore ano hoki i roa kua mutu te pupuhi. E
kiia ana he hanga whakawehi te mahi a I tari, e
300 katoa nga repo i te whakaekenga o te pa.
Kaore i roa te timatanga o te whawhai kua ahua
takaro te mahi a nga Itariana, kua petipeti nga
tanata pupuhi i nga repo, ka mea e kore e mihi
tana pu. Nui atu te karu o aua tanata kaore
hoki e mihi ana nga mea e puhia atu ana e
ratou. Inaianei kua riro te pa o Tiripori i a
Itari. I te mutunga atu ano o te pupuhi o na
pourewa ka mutu hoki te whawhai a te pa. Te
unga mai o nga hoia i na manuao kaore nga Take
i whawhai. E whakaarahia ana hoki te kara a
Itari ki runa o te pa tare ai. E rua atu ano
hoki etahi atu pa, kei te tairawhiti o Tiripori
i whakaekae e nga manuao o I tari. Ko te mahi
a na manuao nei he hopuhopu i na tapito me
etahi atu tima ririki o Take . Kua tau te wha-
kaatu a Itari ki a Take e pai ana ia kia houhia
ta raua rongo, mehemea a Take ka whakaae ki

8

TE PIPIWHARAUROA.

te tango atu i tona mana i runga i Tiripori. Ki
te whakaae a Take ki tenei korero a I tari, tera
e utua e Itari ki a Take tetahi moni rahi  hei
utu mo tetahi wahi o te raruraru i puta ake i
roto i tenei whawhai. Kaore ano i tino marama
ka pewhea ra te whakaaro a Take ki tenei tono
a I tari.

Ko te raru o Take inaianei he kore i kotahi
te whakaaro o nga tanata. Ko etahi kei te pai
kia whawhai tonu, ko etahi kaore. Ko na hoia
kaore nga i te tino aro nui ki te whawhai pera i o
Itari. Ko nga Take  e ngakau nui ana ki tenei
whawhai kei te whakakiki ki te iwi kia karangatia
he whawhai tapu. Ko tenei whakaaro kei te
pehia e te nuinga o te iwi. Ko te mea tenei
kei te wehingia  e era atu o na mana nunui. Ko
te take tenei i pouri ai nga mana ki te hohoro o
Itari ki te whawhai ki a Take . Ko tera iwi ko
Take he iwi karakia ki a Mahomete, ehara
ratou i te Karaitiana. He karakia nui tenei
kei nga takiwa o te Rawhiti, Na mehemea ka
whakahaua ana he whawhai tapu kua ara nga
tangata katoa i roto i taua whakapono ki te wha-
whai. Ko te mea tenei e wehengia nei kei pene-
tia e Take ta raua whawhai. Mehemea hoki ki
te penei kaore nga he mutunga, tera e horapa ki nga
mana nunui. He Karaitiana a Itari, he
Pikopo tona karakia, he Mahometana a Take.
Kaore he mutunga mehemea raua raruraru ka
hurihia atu i te take noaiho nei ki te take wha-
kapono. Kua whakaturia e nga Take e ngakau
nui ana ki tenei whawhai, tetahi ropu, ko tona
ingoa he ropu pehi i a Hari. Ko te hunga tenei
kei te tino mea kia karangatia he whawhai tapu.
Engari kua puta nga whakaatu kaore nga e ara he
whawhai pera. Inaianei kei te whakamutu i te
raruraru. Mai o te timatanga o te whawhai tae
mai ki naianei kua tae ki te waru miriona te
nama a Itari.

Ko te pa o Tiripori he pa tawhito, ko tetahi
o nga pa tino tawhito atu o te au. Na na
Pini hia i whakanoho tuatahi, e whitu rau tau i
mua atu o te whanautangata o te Karaiti. I
taua wa e toru nga pa e noho tata tonu ana
tetahi ki tetahi. No muri mai ka whaka nuia
haeretia tetahi, a ngaro noa iho etahi e rua ki
roto i te pa kotahi. Ka ngaro noaiho hoki
o ratou ingoa, ka huaina te ingoa o te pa ko
Tiripori, ara ko nga pa e toru. No reira mai
ano i nohoia ai tenei pa a ta noa mai nei ki
naianei. Ko nga iwi i raro i a ratou tenei pa
ko enei e whai ake nei: i te tuatahi ko na
Pinihia; i muri mai ko nga Romana; i muri
mai ka riro i nga Wanara, a i muri mai i enei
ko nga Kariki. He roa te wa i na kariki ka
taka ki roto i nga ringa o nga Arapi. Kua tae ki
te 1220 tau ki nga Arapi. No taua wa mai

ano tae mai ki nainei, ko te karakia o Maho-
mete te karakia o tenei pa.



TE WHAKAHOKI.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa. 

E HOA tena koe. Panuitia atu enei ko-

rero. I kite ahau i te whaikorero a
Puhi Kaiariki i roto i te Pipi, e ki ana ia ko
na tangata i whanau mai hei porangi ka porangi.
Kei te whakahe ahau ki tera korero. Ki au
ko na tanata katoa e whanau mai ana kahore
he porangi, engari kia kaumatua katahi ka po-
rangi. Me tohu  ake e au tetahi, haunga nga mea
ahua tawhito. Ka haere mai te tangata nei no te
Aupouri. I haere mai ki te kauwhau i a ia
hei mema mo te Taitokerau. Ka kite ahau i
Kaikohe i te 14 o na ra o te marama nei, i a
ia e whakahaere ana i ana korero. Ka inu i
te wai o te ora e kiia ra e Puhi Kaiariki. Ki
te rawa ake ahau e moe ana taua mema i te
pahihi o te whare i te mahi o ta raua wai ora
ko Puhi Kaiariki. Katahi ka maua e te
Pakeha o te whare o Puhi Kaiariki ara o te
hoteera ki roto i tana whare paraoa, oho ake i
te ata ma katoa te Inuti o taua mema i te
paraoa. Ko te pai pea tera o te wai ora a
Puhi Kaiariki i Kati a hoa ma e nga tangata
kei te i tautoko taua tangata hei mema mo te
Taitokerau, ata whiriwhiri i roto i o koutou
ngakau kei tupono ia te tu ka haere ki Poneke
inu ai i te wai ora a Puhi Kaiariki, ka panga
ano ki te whare paraoa ka ma ano te huiti i te
paraoa. Heoi. Kia ora.

Na HAERE RORI.
Taheke.

16 Oketopa, 1911

TE MONI MO NGA MAHI O TERA TAU.

E MEA ana a te Waari ko te moni kua
takoto hei utu mo nga mahi katoa a te
iwi mo tenei tau e tu mai nei £4, 640, 045.
Engari i te nui rawa o nga mea hei mahinga ka
whakaaro ia ki te tono ki te Paremata kia
whakaaetia kia namaia mai ano i Ingarani tetahi
atu moni kia £1, 500, 000.

  

HE KUPU WHAKAMARAMA.



HE AITUA NO TE MOANA.

NO nga ra whakamutunga o Hepetema nei
ka pakaru tetahi o na manuao o te
Wiwi, tetahi mate nui tenei no taua iwi, no
te mea i mate tangata, i mate moni, i mate
taonga. He manuao nui taua manuao, he
manuao hou tonu hoki. Kaore e tino mohio-
tia te putake mai o te aitua, ko te take mai ra
o tau a mea he ahi i ka ki te whare takotoranga
o nga paura, engari ko te putake mai o taua ahi
kaore e mohiotia. Tera ano tetahi atu o nga
manuao i kangia e te ahi i taua wa, engari kaore

i nui te aitua o tera. Kati te whakaaro no
tera te ahiahi, i rere mai pea he kora tau ana ki
te wahi i nga paura o tenei, ko te pakutanga i
paku ai. Ki te korero a etahi o nga tangata i
ora mai i taua aitua i ka noaiho taua ahi ki
nga paura, i te nui rawa o te wera o taua
ra. Kaore e tino marama ko te whea o enei
te mea tika. Tena ia ko te aitua, tetahi
aitua nui atu. I te pakutanga tuatahi ka whaka-
haua kia heke etahi o nga tanata ki raro ki te
whakaki i te wahi putunga o nga paura ki te wai,
otira kore rawa nga tangata i kaha i te wehi kei
mate i te kaahi i te wa e mahi ana i reira. Ko
tetahi o nga tangata whakahaere i nga mihini
(engineer) i whakamatau ki te tuku wai ki roto
ki taua wahi, engari kaorekaore ia i roa e mahi ana
ko te pakutanga ano i tino pakaru ai taua ma-
nuao. I te kiteatanga ra kaore e taea tewhakaki
te whare paura ki te wai ka whakahaua nga
tangata kia whakarere i te tima. No tenei wa,
i a ratou e hekeheke atu ana, ko te pakutanga
nui i pakaru ai te tima i mate ai te nuinganuinga o

e tangata. Rangona atu ana taua pakutanga
i tetahi wahi e 50 maero te tawhiti. I te pa-
karutanga whakamutunga i hikitiatangatia  tetahi
tahi wahi nui o te tima rere ana ki te rangi, te
hekenga iho tau tunu iho ki runga i na tangata e
mea ana ki te whakarere i te tima, he tini noa
iho na mea i mate. Hui katoa  nga  mea i mate
e 216. Ko etahi o na heeramana e haere ana
ki te purei whutupooro, no etahi atu manuao
era. I te pakutanga tuatahi ka mahue ta ratou
haere ki te purei ka haere ke mai ki te awhina
i na mea e aitua ana. Ko te nuinga o aua
tanga  i mate katoa i te pakarutanga  whakamutu-
nga. Ko te tangata i whakamatau ra ki te tuku
waipiro ki tetahi o na whare paura kaore i mate
rawa, engari kei te Hohipera e takoto ana. I
tae rawa te Tumuaki o te iwi, ara to ratou na
kini, ki te Hohipera ki te whakamau i te tohu

honore ki tona poho  mo tona toa. Te nui o
nga paura i runga i taua tima 125 tana.

Tetahi ra nui i taua whenua te ra i nehua ai
nga tupapaku i ketea, kore rawa tetahi o aua
tangata i mohiotia. I tae ki taua nehunga etahi 
o nga rangatira o nga iwi katoa, hei kawe i te
aroha o o ratou na iwi ki te iwi o te Wiwi mo
tenei aitua nui.

NGA WHAWHAI O HAINA.

KUA ara i tetahi wahanga nui o Haina he
whawhai ki to ratou kingi me tona Ka-
wanatanga. Tetahi whawhai nui tenei. Kua
timata noa atu te kino o nga tangata ngakau ma-
rama ki te he o nga whakahaere a to ratou kingi.
I nga ra o mua he iti noa iho tenei huna, engari
i tipu haere a tae rawa mai ki tenei ra kua
huri mai te tini noaiho o te iwi o na tu ahua
karangatanga katoa. He nui nga rangatira, nga
hoia, nga heramana, me era atu huhua karanga-
tanga kei te whai ki tenei tikanga hou. No te
kitenga nei hoki i to ratou kaha, ka whakatete
ratou ki te whawhai ki te taha o te iwi e tautoko
ana i te kingi. Ka nui te wehi o nga iwi ke e
noho ana i Haina, kei kohurutia ratou, kei
pera me nga whawhai penei ano kua taha ake nei.
Otira kua puta nga whakaatu a te Rangatira  o te
taha e turaki ana i te kingi, he mea nana kaua
nga tangata iwi ke e wehi, tae atu hoi ki na mi-
hinare katoa. Ko ta ratou pakanga ki te kini
anake, he kino no ana tikanga. Ki te hinga te
kingi, ka mutu tonu te whawhai, ka hohoro tonu
hoki te whakatikatika i na whakahaere a te
Kawatanga hei painga mo te iwi, hei paina ano
huki mo nga iwi ke. Ka nui te kaha o te taha
turaki i te kingi, te ahua o nga whakaatu mai ko
ratou e wini ana. Ki te hina te kini ka wha-
katuria ko te rangatira o te taha turaki hei
tumuaki mo te iwi.

Nga rongo mai o Ingarani kei te noho mate na
pakete o na Mauri e noho ma nei i Ingarani.
Ka rua marama inaianei kaore ano ratou i
utua. Kua timata ratou ki te mahi takaro
hei mea oranga mo ratou. Ko te moni hoki
mai mo ratou kua rite, kati hei te 11 o nga ra
o Noema nei ratou hoki mai ai. Na na nu-
pepa noa pea ia tenei korero i tito. Ko tetahi
mahi a ratou e noho mai nei, ara  na mea tane,
he purei i whutupooro. He hanga pakari to
to ratou tima e haere ana i roto  i nga a nupepa.
Ko to ratou kapene ko Tiki Papakura. 

IO

TE PIPIWHARAUROA.

KE MEA TIPUA.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa. 

E MANU utaina atu enei kupu ki o parirau
hei haringa atu ki o marae e rere atu ai.
Kati i te mea kua tae oku tau ki te 49 me
toku mohio ki enei ika e rua o te moana, he
kanae tetahi, he patiki tetahi, a i runga i toku
mohiotanga ki a raua e kore to raua tokorua e
kai mai ki te matau ina hiia. No tenei wa
rawa, no te 18 o nga ra o Hurae. 1911, katahi
ahau ka kite i tetahi o na nanakia nei e hiia
ana e te Pakeha, ara i te patiki. Kati kite
nei au ki te kainga mai ki te matau; e rua na
mea i mau mai i taua Pakeha i taua ra i kite
ai ahau i a ia hi ana. Tera pea etahi tanata
e penei na he tupono noa mai, kaore ehara i
te mea tupono noa mai, engari he mea ata
maunu ki te maunu e rite ana mo te patiki—
he toke, ko nga toke ririki noa nei. Ahakoa e
moe ana te patiki ki te ata haria atu te matau
me te toke kai tonu mai. Kati ka mutu nga
korero mo te patiki.

Tena ra to iwi te Pakeha ki  te rapu i te
huarahi e raru ai nga mea katoa, timata mai i
a taua i te iwi Maori, a kua tae tenei ki te
patiki, kua kitea tona maunu e raru ai ia i te
matau. Kati ko nga maunu tino kino a te
Pakeha kei runga i a taua i te iwi Maori e hi
ana kia mate, he waipiro, he hoko whenua, me
era atu mea e rite ana ki enei. No reira e te
iwi Maori enei toke, ara maunu, tapahia atu,
tapahia atu. Kia tu ai ou waewae ki runga.
Kei rite koe ki te kahui kau e whiua ana ki te
makete a enei ra e tu mai nei. Otira e whaka-
aro ana ahau i; te mea kua riro mai i a taua
nga turanga nunui o te Paremata, tera enei
maunu e kauparea atu i a taua i te iwi Maori.
Kaore ia he kai homai tonu i te toke nei i a
hoko whenua. Taro ake kua rite taua ki te
kahui kau e haere ana i nga huarahi kia make-
tetia ki te Pakeha. Ka rite ranei ki te rakau
i tapahia, a hinga atu ana ki roto i te awa, a
tere atu ana i te wai. E hoa ma whakaaroa
mai a tatou uri, kei riro parau i enei raru,
otira e kore pea te ngakau hia kai ki enei toke
e taea te wawae. Kati i konei. Kia ora e te
iwi.

Na PI. KAIPO.
Waitara.

  

NGA MANA O TE AO.

KUA oti te tuhi e te Tari whakahaere i na
manuao o Ingarani tana ripoata whaka-
atu i te ahua o nga moni i whakapaua e te
Kawanatanga i tenei tau mo nga manuao. Kei
roto ano hoki i taua ripoata nga moni a era atu
o na mana nunui i whakapau ai mo a ratou.
na manuao. Ko na whika e mau ake nei he
mea tango mai no taua ripoata, hei whakaatu Id
a tatou i te nui o na moni i whakapaua e nga
mana nei mo na manuao:—

£

Ingarani
Marikena
Tiamani
Wiwi
Ruhia
Tiapani
Itari
Ahiteria

1-1 u i katoa

44.882, 047
26, 584, 571
22, 031, 788
16.705.382
13, 270, 376
8, 803, 015
8, 079, 940

5,152,382

147, 509, 501

Kua tata inaianei ki te 2000 nga tau o te
whakapono ki te whenua, kaore ano te tangata
i whakapono noa ki te kino o tenei mea o te
whawhai.

PITOPITO KORERO.

I tu te hui a te Komiti whakahaere o te
hohipera o Taranaki, pahitia ana e taua hui-
huinga kia tonoa ki te Minita Maori kia hangaia
he ture, kia whakamutua te noho huihui o nga
Maori, kia nekehia hoki ia Maori ki runga ki
tona ake wahi whenua noho ai; a, kia whaka-
manaia te Kai-Tiaki mo te katoa ki te tuku
moni ki aua Maori, hei hanga kainga pai mo
ratou, hei whakanoho kararehe, hei whakapiki i
nga Maori kia noho i runga i te pai o nga marae,
o nga mahi, te ora, me nga tinana hoki. I wha-
kataua ano hoki e taua huihuinga, me tukutuku
haere nga tangihanga, me whakakore rawa atu
ranei, he moumou taima, he moumou moni
hoki, he kore noa iho ano no ratou e whiwhi ki
te pai i aua tikanga.—Mareikura.

I te 18 o nga ra o te marama nei ka taka
tetahi tangata ki te wai i te waapu o Akarana,
kaore taua tangata i mohio ki te kau. E tata
ana te toremi ka kitea atu e tetahi tamaiti,
tekau ma rima ano nga tau, ka rere atu ia ki
te awhina. He roa ano te wa i mahi ia i taua
tangata kia tae ki uta. Te taenga o nga kai
awhina kua ngene raua tahi. ka mauria mai
hoki ki uta. He tino mahi toa rawa ta tenei
tamaiti.

HE KUPU WHAKAMARAMA.



TE POOTI E KORE AI TE WAIPIRO.



KO te patai e pataia ki na tangata pooti
katoa ko tenei:—

"E pooti ana ranei koe kia hoatu te
waipiro ki te Maori o tenei takiwa?"

Ki te whakaaro koe he mea kino te waipiro mo
te Maori, he whakahoki mahau mo te patai nei:

"KAORE."

Otira ki te whakaaro koe he mea pai te
waipiro mo te Maori, he whakahoki mahau:

"AE." 

Kotahi tonu te whakahoki ma te tangata e
whakaaro ana kia ora ana tamariki.

Kotahi ano ma te mea e whakaaro ana kia

ora tona iwi.

Kotahi ano ma te tanata Karaitiana. 
Kotahi ano hoki ma te Minita Karaitiana.
Ko tona whakahoki ko tenei: KAORE.
Ki te kore he whakaaro o te tanata ki ana

tamariki.

Ki te pai ia kia mate atu tona iwi i te

waipiro.

Ki te nui ake ona whakaaro ki te waipiro,

i ona whakaaro ki te pai mo tona wairua

Ma tena tangata e ki: " AE."

 Kaua tenei pukapuka e mauria ki roto
i te whare pooti, engari na tohutohu nei me mau
e koe i roto i to ngakau ki reira.

NGA MONI TUKU KI WAHO.

HE nui na moni i tukua e te Kawanatanga
ki waho i tenei tau. Ki na tanata
whakanoho whenua, £2, 1004.310. Te nuinga
ake i te moni i tukua atu i tera tau £109, 109.
Ki na tanata mahi £407,760,, ki nga Poari

Takiwa £1, 857,394.

Kei te whare whakakitekite o Whanganui e tu
ana te tino moa, engari ko na iwi anake. E
kiia ana kaore rawa tetahi iwi iti nei i te ngaro
atu.

PITOPITO KORERO.

No te 10 o na ra o te marama nei ka wha-
kataua e te Huri te raruraru mo te tutukitanga
o na taramu ka i whakaaturia e ta tatou
mokai i tera marama. Te whakatau a te Huri
no te tangata whakahaere i te ka mama 80
raua ko te taraiwa o te kaata te he. Kaore
te kai whakahaere o te ka i mohio iho he kaha
rawa te pouri o taua po, ka whakarere pai i
tona ka, ka ata tirotiro i te ahua o te raina.
He pera ano hoki te he o te taraiwa o te
kaata: mohio tonu ki te kino o taua po, kaore
i ata mahi kia pai tona miti kia kitea atu ai
ia e haere ana i te ara.

I whakaaturia e matou i mua ra. i whakaritea 
kia konia e na Hori o te kingitanga  katoa o
Ingarani tetahi moni hei hoatutanga ki a kingi
Hori i te wa o tona Karaunatanga.   Kua tae
mai te whakaatu a te Hekeretari   o te Komiti i
whakaritea mo taua moni i Ingarani ki te Ka-
wana, he whakaatu mai nana i te nui o te moni
a nga Hori o Niu Tireni i kohi ai, i te kaute
hoki o te moni katoa. Ko te moni i kohia e
na Hori o Niu Tireni nei e  £70, ko te moni i
kohia e na Hori katoa o te kingitanga   e £3400.
Kua whakaaroa e te Komiti whakahaere kia
whakapaua tetahi wahi o taua moni mo tetahi
tohu honore (badge of St. George) hei hoatu-
tanga ki te kingi. Ko te toenga o taua mai me
whakapau hei mea karahipi mo nga tamariki e
haere ana hei heramana ki runa i nga  manuao. 
Kaore i whakaaturia mai te kaute o nga moni a
nga Meri i kohi ai hei hoatutanga ki te Kuini.

Kua oti i te kawanatanga o Ingarani tetahi
manuao nui. Ko te manuao tino nui tenei
kei te ao. Ko tona roa 545 putu, ko te whanui
88½ putu. Ko tona taumaha 23, 000 tana. e
5000 tana te taumaha ake i na manuao nunui
kua oti te hanga inaianei. Tekau na repo kei
runa i a ia 13 inihi te nui o te ngutu; ko te roa o
te repo kotahi 51 putu, ko te tamaha 8 tana.
Ko te taumaha o te mata kotahi  1250 pauna.
Ko na paura (ara cordite) hei pupuhi i te
mata kotahi 187½ pauna. Ko na pu nunui
tenei kei te ao nei. Ko tona tere ki te rere e
21 maero  (ara knots) i te haora. Ko etahi o
nga  tino mea kei tenei manuao ko ona topito,
he nunui ake, he kaha ake hoki i nga topito o
era atu manuao. Ko te nunui o ona topito e
21 inihi, ko te kaha o te haere  7000 iari. E
toru na mihini tuku topito kei rungga  i tenei
tima. Ko te korero a nga  tangata  kua kite, ko
na manuao i kiia ra he nuni i mua ake nei kua
kore noa iho e karangatia  i te taha o tenei
Rewiata. Ko te ingoa o tenei  tima ko te
Oriana.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.