Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 155
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka; we."
MAEHE 1911.
"KUI! KUI! WHITIWHITIORA."

HE hanga atahua, he hanga whakahari i te
ngakau te ahua o nga korero o te hui e
mau nei i roto i te ripoata a Rev. Pererika
Peneti. He pai no nga korero a Peneti i roto
i tana ripoata i whakaaro ai matou ki te tuhi
i etahi kupu ruarua nei mo etahi mea o te hui
e kitea iho ano e matou i roto i ana kupu. E
rua nga tino wahanga o nga mahi i whakahaerea
i te hui:- ko nga take e tino hangai ana ki te
Hui Topu, ko nga take e rawaho ana, ara kaore
e pa hangai ana ki taua hui. I te taha ki nga
take rawaho—ki te kohi moni mo Hukarere
raua ko Manutuke—nui atu te pai, Ka koa
te Pihopa mo penei rawa o te hihiko o te iwi
ki to tautoko i enei take, ka kite pai ia inaianei
ki tenei iwi ki te Maori he iwi hihiko tonu ki
te hapai i nga take tika. Ka nui to matou
mihi ki a Ngatiporou katoa mo tenei rongo pai.
Ka tika te iwi kia koa no te mea he taonga
tuarangi tenei, katahi ano ka tu ki roto i ona
rohe: i te wa i mua atu o te hui e kapakapa
ana te poho i te awangawanga, ka pai ranei te
hui nei ka he ranei; no te mutunga nei ka kitea
ka nui te pai, ka maha te ngakau, ka korerotia
hoki e tera wahi e tera wahi, ka rawe ano a
Ngatiporou hei karanga i te hui. Tae atu ki te
whangai i nga manuhiri whakaeke, kaore he korero
heoi ano he pai katoa. Ko te mea tino miharo
ki a matou ko te ngaro whakarere o te Pariha o
Turanga i roto i tenei hui—ngaro tangata, ngaro
whakaaro. Kei te whakaaro noa te ngakau he
aha ra te take? Ki ta matou whakaaro kei te
pouri a Ngatiporou mo tenei ngaro: mehemea kei
te penei, he mea tino tika rawa atu kia pouri-
tia. Ko Turanga te Pariha kei waenganui tonu
o te Pihopatanga, na konei ka waiho hei tunga
mo te Hui Topu, no te weranga nei o te whare
katahi ka whakaaro a Ngatiporou kia tukua atu
ki a ia te hui mo tenei tau noa:- i te me ka
ngaro nei te ingoa o Turanga i roto i te hui ka tika
te ngakau o Ngatiporou kia hopu, tena pea a
Turanga kei te whakamauahara mo te hikitanga
i te hui. Kitea ana te ingoa o Wairarapa i
roto i nga kohi, te wahi kei waho i te rohe o
Waiapu, ngaro ake ko te ingoa o te pariha o te
puku tonu o te Pihopatanga. E mohio ana
matou he aitua i pa ki te tamaiti a te minita
o te pariha i kore ai ia e tae, engari ehara tera
i te take i kore rawa ai tetahi e haere, i kore
rawa ai ranei he whakaaro ki te powhiri a Ngati-
porou. O tira e kore e rawaka rawa ake nga
kupu koi whakahe noa i takiwa, tera ano pea
ia nga take i kore ai e tae. Te ahua o nga
korero o te ripoata a Peneti ko te taha anake
ki nga mahi rawaho o te hui nga mea i pai. E
ki ana ia ko te mate o te hui, " He kore taima
ki te whakahaere i etahi o nga mahi e pa ana ki
te Hahi." Kei te Pihopa e mohio ana te take
i penei ai, engari ki ta matou whakaaro he mea
ano tenei hei pouritanga. Ko te tino take tenei
o te hui, haunga era kua korerotia i runga ake
nei; kotahi rawa ano te ra i whakahaerea ai ka
mutu. Moumou te haere mai o te tangata i te
nuku o te whenua ki te hui kotahi  ano te ra i
tu ai; e rua nga wiki o te Arawa e haere ana
i te ara mo tenei hui kotahi ano te ra i tu ai.
Kaore matou i te hiahia ki te whakahe i te
Pihopa, engari he whakaputa noa ake i o matou
whakaaro mo te poto rawa o te wa i whaka-
haerea ai i nga take e pa ana ki te Hahi; me-
hemea he hui a tau tenei, tera ano e ahua pai
te peneitanga, tena he hui toru tau, he poto

TE PIPIWHARAUROA.
rawa. I korerotia ake ai enei korero hei maka
noa atu me kore noa e nukuhia atu nga ra mo
enei hui e tu mai nei. Tera pea a matou kupu
e kiia he taumaha, engari kita matou whakaaro
e kore e taea, no te mea he tika tonu.
PIHOPA TUARI.
KUA tae mai nga whakaatu o Ranana kua
moe a Pihopa Tuari i te moenga roa.
E 84 nga tau o Pihopa Tuari ka mate nei. No
te tau 1850 ka motuhia ia hei minita. I
te tau 1751 ka haere ki Inia hei mihinare ki
nga Iniana. No te tau 1872 ka mutu tona
mahi i Inia ka haere mai ki Ahitereiria ki
Niu Tireni nei hoki. No te tau 1877 ka
whakatapua ia hei Pihopa mo Waiapu. Tekau
ma ono ona tau i tu Pihopa ai ka mutu, i te
tau 1893 ka kaere hei mihinare ki Pahia. Ko
te kauwhau i te Rongopai ehara i te mahi nga-
wari, no te mea he whenua tawhito tera, kei te
mau tonu tetahi wahanga ki tona karakia o
mua iho, ko tetahi whakanga kei te mau ki te
karakia o Mahomete. Ko te iwi nui o Pahia
kei te mau ki tenei karakia. He karakia kaha
rawa atu tenei ki tera whenua, kaore etahi atu
karakia e arotia mai e te iwi. E ki ana a te
Tuari i nga tau e ono i mahi ai ia ki reira e 40
ano ona tangata i iriiri ai, engari e ki ana ano ia
ka huri ana mai tetahi, he tino tangata ngakau
nui atu. Nui atu te kaha o te ngakau o te
Pihopa ki tona mahi ahakoa enei uauatanga.
Ahakoa tona kaumatua, me te mate o te tinana
mahi tonu ia; he mea tohe tonu na te takuta
i tera tau kia hoki ki Ingarani ki te whakanga,
kia puhipuhia e nga hau o te wa kainga, katahi
ano ia ka momotu mai i a ia i tana mahi. I a
ia i Pahia kaore ia i tu Pihopa penei me ia i
Niu, Tireni nei, ahakoa e mau tonu ana taua
ingoa ki a ia. Kaore tahi ona Pihopatanga i
reira, heoi ano tona mahi he kauwhau i te
Rongo-pai. Ka kitea e tatou i konei te kaha
o te whakapono o tenei tangata:- ahakoa te
kaumatua o tona tinana, mahue ake i a ia te
mahi ngawari i te whenua pai haere atu ana ki
te mahi uaua i te whenua uaua. Hui katoa
nga tau i tu minita ai a te Tuari e 61: e 21 nga
tau ki Inia, 16 ki Niu Tireni, 18 ki Pahia;
he tuari pono e wehewehe tika ana i na kupu
o te pono.
Ko nga hoia e karangatia hei tiaki i te Kingi
i te wa o te koroneihana e 6o, ooo. Ko te
Tianara mo nga hoia i taua wa ko Rore Kitina.
TE HUI TOPU KI WAIOMATATINI.
Na Rev. PERERIKA PENETI.
I OA tau maha ka huri nei ko Manutuke te
kainga i whakaritea ai hei tunga mo te Hui
Topu. No te weranga o te whare karakia i te
ahi, ka whakaaetia e te Pihopa te tono a Ngati-
porou kia tu te Hui Topu ki Waiomatatini,
ara ki te Riu o Waiapu ki te wahi i whakatu-
puria tuatahitia ai nga purapura o te whakapono
ki tenei Pihopatanga, a waiho tonu nei ko tenei
wahi hei ingoa mo tenei Pihopatanga, ara ko
Waiapu.
I roto i nga powhiri a Ngatiporou e toru nga
take i whakaaturia mo tenei Mui, ara: 1, Te
Hui Topu; 2, Whakaaro ki te Whare-Karakia
i Manutuke i wera nei i te ahi; 3) Whakaaro
ki te Kura i Hukarere.
No te Hatarei ka whakaeke mai nga manuhiri
ki te marae, tae rawa atu ki te 6 p.m. kua
noho te 6oo manuhiri ki tenei whare ataahua o
te iwi Maori ara. ki a Porourangi. He mea
powhiri rawa e te tangata whenua a ratou manu-
hiri ki nga powhiri mo nga manuhiri tuarangi.
Whakamiharo ara te manuhiri ki te rawe o nga
kapa haka a nga tane a nga wahine. Kaore
rawa he mahi hianga, ahuatanga tutu ranei o
tenei Hui.
I te 7 p.m. ka hui te tangata ki a Porourangi
ki te whakarongo i te kauwhau a te Pihopa o
Waiapu. Ko Rev. Peneti tana Kai-whaka-
maori. Ko tana rarangi ko te kupu a Paora e
ki nei, " Ko o koutou tinana te temepara o te
Atua." Kaore i uru te tangata ki a Porourangi.
E 6oo pea i roto e 200 i waho e tu ana. Ka
mutu te karakia ka whakahaeretia e Hon. A. T.
Ngata nga mihi ki te Pihopa me nga manuhiri i
haere mai nei ki te whakahaere i nga mahi o te
Mui Topu.
I te ata o te Ratapu e rua nga whakatakoto-
ranga i te Hapa a te Ariki, i te 7 a.m. mo nga
-tangata mohio ki te reo pakeha i te 12 ma nga
, reo Maori anake. I peneitia ai he iti no te
whare-karakia.
Ko te karakia awatea, me te karakia ahiahi
tae noa ki te karakia o te po he mea whaka-
haere tonu i waho, ara i te marae. 1 nuku
atu i te 1ooo nga tangata i enei karakiatanga. I
te Pihopa te kauwhau o te ata, i a Rev. Nikora
Tautau to te ahiahi. I te po he mea whakarite
e te Pinopa he kauwhau he himene te mahi.
E wha na tangata i kauwhau, ara ko Atirikona
Wiremu, ko Rev. Kutia, ko Rev. Peneti, me

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Rev. Wi Paraire. E wha hoki na koaea i tae
mai ki tenei Hui. He nui te whakamihi o te
tangata ki te pai o te hapai a na koaea i na
himene. He 40 tae atu ki te 50 tangata ki te
koaea kotahi.
I te Mane ka takoto te pereti kohikohi i te
marae. Tino pai atu te whakahaere o tenei
kohi. Kaore nga. mahi tinihanga, mahi whaka-
katakata o na wa i kaha ai te whakahaere i nga
mahi mana. He nui te whakamiharo mo tenei
ahuatanga whakahaere i na kohi, ara he pai. he
marama, he tapu. Ko na whai-korero i eke
tonu atu ki nga take o te Hui.
Koinei te rarangi o te Kohi a ia pariha, a ia
pariha:—
Pariha o Waiapu ... ... £292 14 o
Pariha o Hikurangi ... ... 240 0 o
Pariha o Kawakawa ... ... 47 1 10
Pariha o Te Kaha ... ... 24 1 o
Atirikonatanga o Tauranga—
Ohinemutu kohi mo Hukarere 25 0 o
 kohi mo Manutuke 15 10 o
Pariha. o Tokomaru ... ... 19 4 6
Pariha o Whangara ... ... 12 o 6
Pariha. o Nukutaurua ... ... 12 0 0
Nga Pariha  o Wairoa. & Mohaka 33 0 0
Haki Pei & Wairarapa 7 0 0
Pakeha kohi ... ... ... 14 12 o
£742 3 10"
Ko te wawahanga o tenei moni i penei:—
Hukarere ... ... ... £500
Manutuke 150 0 0
Mo te marae  92 3 10


Huihui katoa ... ... ... £742 3 10
He nui rawa te whakamihi o te Pihopa ki
tenei manaakitanga nui a nga pariha i tana tono
kia awhinatia enei take e rua, ara a Hukarere
a Man utu ke whare karakia.  Kaore rawa i
mohiotia tera e tae ki te tenei nui o te mana-
aki a te tangata i enei take.
No te mutunga o te whakahaere i te kohi ka
whakapuaretia te Hinota. Mo tera putanga o
te Pipi ka whakaatu ai i etahi o nga motini i
pahitia. No te 10 p.m. ka mutu te whakahaere
i nga motini.
I te Turei e rua nga kauwhau a te Pihopa ki
nga Minita ki nga Mangai Reimana. No te ahi-
ahi o te Turei ka mutu te Hui.
He nui nga kupu whakamihi a nga manuhiri
ki na whakahaere o tenei Hui.
Katahi ano te Hui i penei rawa ai te toko-
maha o te tangata ki te whakahaere i nga tikanga
e tupu ai te whakapono.
Kaore rawa i kitea he kupu tika hei whaka-
atu i te kaha o te mihi ki a Ngatiporou katoa
mo te nui a ratou manaakitanga.
Kaore rawa he raruraru o tenei Hui, ahakoa
te nui o te tangata pai katoa na whakahaere.
Heoi ano te mate he kore kaore i whai taina
ki te whakahaere i etahi o na take e pa ana ki
te Hahi. He maha rawa na take kaore i ko-
kiritia atu i te kite tona atu i te kaika o te
whakahaere i nga take.
He nui te mihi ki na kaumatua o te marae,
me nga Komiti maha i raro i a ratou. Na to
ratou kaha ki a ratou mahi i waiho ai ko te
whakamiharo te taonga nui hei kawenga atu ma
na manuhiri ki tona kainga ki tona kainga.
Kaore he tangata hei whakahe i tenei kupu. ko
te pouokomanawa nana i hapai tenei Hui ko
te Hon. A. T. Ngata. Ara ano nga heke, tae
atu ki nga " wiwi," engari i runga i taua tangata te
pikaunga taumaha. Kia ora tonu a Ngatiporou
puta noa ona rohe katoa mo ana manaakitanga
nui. Ma to Atua tatou katoa e awhina e tiaki.
TE OHA O NIU TIRENI KI A
KINGI HORI.
KUA hoatu e te Kawanatanga o Niu Tireni
tetahi nakete koura hei oha ma Niu
Tireni ki a Kingi Hori. Ko te nakete nui tenei
i kitea ki Niu Tireni nei. Ko te taumaha o
te nakete nei e 99 aunihi 12 pene weeti, I
kitea ki Rohi wahi o Te Waipounamu. Ko
tona ingoa ko Honore Rori (Hon. Roddy) ko
te ingoa o te Minita o nga Maina, te Honore
Roteriki Makenehi na nga tangata mahi i whaka-
poto ki a Rori Makenehi. I kitea tenei nakete
i te tau 1909 i te taha o te awa o Rohi, toko-
rua nga tangata na raua i kite. I muri iho i te
kiteatanga o te taonga nei ka rawaratia. Hui
katoa nga i taua rawharatanga £1 200. I muri iho
i tena wa ka whakawhataina ki roto i te pa o te
hotera i Hokitika. He roa rawa atu te wa i
whata ai a Rori i reira. Ka haere mai nga
tangata ki te unu ka kanae i a ratou mati ki
runga i a Roti hei tahu i a ratou paipa. I
hokona e te Peeka o Niu Tireni mo nga moni
e £400, ko te wariu tonu tera o nga koura o
taua nakete. He roa ano te wa i takoto ai i
reira, ina tonu no enei ra nei katahi ano ka
hokona mai e te Kawanatanga i te Peeke mo
nga moni e £420.  He tino pai rawa tenei
whakaro o te Kawanatanga, no te mea he wa
pai rawa atu tenei hei hoatutanga i te mea
penei ki te Kingi, ara te wa o tona karauna-
tanga. Na Awherika tenei tikanga i timata. I
hoatu e tera Kawanatanga te tino nakete tai-
mana i kitea ki reira hei oha ki a Kini Eruera
Tuawhitu. Ko te ingoa o tera ko Karinana.

TE PIPIWHARAUROA.
A TATOU TAONGA-OHA I ROTO I
TE HAHI.
TE IRIIRI TAPU.
KAORE i whakahaua e te Karaiti tana
Hahi hei tieki anake i nga whakakitenga
homai nei e ia, engari hei whakarite ano hoki, a
hei minita i ana Hakarameta. I tana mea-
tanga ai kia whakaotia e te tangata tona whaka-
oranga, kaore ia i mea me awhina wairua noa e
ia taua mahi. I haere a tinana mai ia ki te
ao nei, tango ana i te ahua o te tangata, mate
ana, kake atu ana ki te rangi, kawea atu ana
e ia te tangatatanga ki te wahi kororia o te
Atua. Na tenei mahi ana ka kiia kua honoa
te tangata karaitiana ki tona aranga ake, kua
honoa te tinana o te tangata whakapono e te
Karaiti ki to te Atua. No tenei ahua ka tika
kia tiakina e te Hahi nga ritenga katoa e whaka-
kaha ana i tenei oranga hou o te tangata, ara i
tona oranga kua honoa nei ki to te Atua.
E rua nga Hakarameta i whakaritea e te
Karaiti i roto i nga Rongopai. Ko enei e rua
kua iriiria nei ki roto ki a Karaiti Ihu, kua
iriiria ki roto ki tona matenga? Na kua tanu-
mia ngatahitia nei koutou me ia i te iriiringa ki
roto ki te mate: kia rite ai ki a te Karati i
whakaarahia ake nei i te mate e te koroua o te
matua, waihoki ko tatou kia haere i roto i te
houtanga o te ora."—Rom. 6 
E marama ana te whakaakoranga o enei ra-
rangi katoa. E mea ana ehara te Iriiri i te
tohu kau e mohiotia ai te tangata Karaitiana i
tera ehara nei i te Karaitiana. Ko tana i homai
ai ki te tangata he mea tua pouri no te mea he
mea Wairua, ara he oranga hou—" I haere mai
kia whiwhi ai ratou ki te ora, ina, tona nui noa
atu.—Hoani 10 1010 10.  Ahakoa he tua pouri teneitenei
homaitanga a te Iriiri, he mea ano e mohiotia
ana. I mua he wahi e te tangata no te hunga
hara, hara whanautanga, hara mahi ranei, na te
Iriiri ka murua aua hara. Ko te whakaatu
marama tenei a te Karaipiture i nga mahi a te
Iriiri.
He penei ano te whakaatu a nga Apotoro i
roto i a ratou reta engari kaore i penei rawa te
marama me enei kua whakaaturia ake nei.
Ki te whakaatu mai a aua reta kua riro i te
hahi Karaitiana te turanga o na Hurai, ko nga
manaakitanga i riro ra i a ratou kua hurihia
mai ki te Hahi. Ko nga tangata katoa kua iri-

he mea nunui anake. E rua nga tino take i
 ina ki roto ki te Hahi e ri ana e nga
nui ai enei Hakarameta. \_ (i) He mea ata Apotoro he huna tapu. Ahakoa nga tangata
whakahau mai na te Karaiti. (2) Ko nga mea koroirui o te hahi o Koriniti, e mau ana ano
anake enei e whakakaha ana i tana oranga hou taua inoa huna tapu kia ratou. Tirohia Piri-
o te tangata Karaitiana kua whakaaturia i runa pai i1—"Na Paura raua ko Timoti, na nga
ake nei. Na te iriiri i Timata na te Hapa i pononga a Ihu Karaiti, ki te hunga tapu katoa e
whakapumau. E pa ana ki a raua tahi te noho'ana i Piripai." I te nuinga o na •whaka-
marunga hara. ^ ^ tupato a nga Apotoro e mea atu ana ratou ki a
Ko te tohu o waho o te Iriiri ko te wai; ko ratou akonga kia pai ta ratou mahi me ta ratou
nga kupu e whakahuatia ana—I runga i te ingoa haere, ehara i te mea kei riria e te Atua, enari
o te Matua, o te Tama, o te Wairua Tapu ; e he ana tera ki te karangatanga i karangatia ai
ko tona manaakitanga wairua i roto ko te ratou—Tirohia Rom. vi, Kori. vi, Epc. iv-i,
whanautanga houtanga i roto i a te Karaiti. E Karo. hi. 1-7, 2 Kori. 14-18. Hipem x, 26-31.
haere tahi ana te murunga hara raua ku tenei Na te mea he manaakitanga to te Iriiri e riro
whanautanga houtanga. No te ra o Petekoha ka ana mai i te tangata, na reira na Apotoro ka
timata te hahi mau ki tenei Hakarameta. He whakatupato i a ratou akonga, kei lie a ratou
maha nga rarani Karaipiture e whakaatu ana mahi ki te tikanga o to ratou iriirina.
mai i te ahua o tenei Hakarameta. Ko etahi He penei tonu te whakaako a rja kaumatua-
enei:— - o te hahi onamata. Kaore he whakaakoranga he
\_ " He pono, he pono, taku e mea nei ki a koe, i ara ake mo tenei mea. E me;i ana te reta
ki te kahore te tangata e whanau i te wai, i te a Panapa (no te wa ano o nga Apotoro tenei
wairua hoki, e kore ia e ahei te tomo ki te reta), " I to tatou hekenga atu ki te wai ki tonu
rangatiratanga o te Atua."— Hoa y. tatou i te hai-A i te kino, i te pikina ake i roto
^ " Na haere, meinga hei akona na iwi katoa, i te wai ki tonu i ngahua pai katoa." He penei
mina i runga i te Ingoa o te Matua, o te Tama, ano te korero a te Hepara o Heniaha (lie puka-
o te\\\\ airua Tapu."—Ma. 281". puka pera me ta Panapa kua korerotia ake
"Ripeneta, kia mina tena tanata tena tanata nei). He penei ano te whakaatu a Hutini
o koutou i runa i te inoa o Ihu Karaiti hei Matira, a Iraniu. aTereturiana, a Keremeneta
muruna bara."—,V<7/» 2-'". o Arehanaria. I te Ara ake o te tautohe nui
"Kahore ianei koutou i niuliio ko koutou ki te \\hakaakorana he a Ariu, nui atu te nakau

HE KUPU WHAKAMARAMA.
nui o te Hahi ki te mau tonu ki tenei tikanga o
te iriiri.
Ki te tirohia na korero a na Hui nunui a te
Hahi ka kitea e whakaaetia ana ano hoki tenei
tikanga o te Iriiri. E mea ana na kupu o te
Whakapono i pahitia e te hui o Naihia, i whaka-
otia e te hui o Karerono, " E whakapono;; na
ahau kotahi ano iriiringa hei murunga hara."
Engari ahakoa enei korero marama mo te
tikanga o te iriiri, he nui atu te uaua ki etahi,
a kaore e whakaaetia e te huna i wehe atu nei
i te Hahi Matua i te wa o te Rewhomeihaua.
Tirohia e tatou te tikanga o te Whanautanga
Houtanga i te iriiri. Me titiro e tatou i te tua-
tahi ki na mea kaore i roto i tenei whakaako-
ranga.
(1) Kaore e whakaakona ana e te Hahi he
mana to te wai ki te mum hara. He maha
na tanata o te Rawhiti e mea ana he mana
penei to te wai i roto i te iriiri. E takahi ana
tenei ritenga i te mana o te Atua. E mea ana
te Katikihama a te Hahi he tohu no waho
te wai, hei taunaha mo te mahi wairua i roto.
Ehara i te mea ko taua wai hei mahi i te mea
wairua i roto.
(2) Kaua e whakaritea te whanautanga hou-
tanga i te iriiri ki te Ripenetatanga, ki te Whaka-
houtanga hoki.
Ko te Ripenetatanga, ara ko te whakatahuri-
tanga mai i te ngakau o te tangata i nga mahi kino
ki te whakapono pu ki te Atua ora, he mea e
pa ana ki te tangata. Ki etahi tangata epa ana
i mua atu o te Iriiringa, ara ki nga tangata i akona
nei ki roto i nga karakia he. I to ratou kitenga
i te he o to ratou karakia, a ka kite i te tika o
te karakia pono ki te Atua, ka ripeneta i ona
mahi o mua ka huri mai ki te whakapono ora.
Ko tona whakatahuritanga tenei. I muri i tenei
ka iriiria, katahi ano ia ka pa ki te ahuatanga
o te whanautanga houtanga. Ko tona rite kei te
manga maroke o te waina i te kupu whakarite a
te Karaiti. Kei te Tarewa ki tenei tangata te
manaakitanga o te whanautanga houtanga, kia
ripeneta ra ano ia ka whiwhi ai. Ki te ripeneta
ia e kore hoki e iriiri tuaruatia ano.
Ko na tangata i Iriiria nei i te tamarikitanga,
a te tipunga ake kihai i mohio ki te Atua, ko to
ratou ripenetatanga ka noho ki muri i te Iriiri-
nga. Mei akona tikatia nga tamariki, pera me
ta te hahi i tohutohu ai ki nga matua atua kua
kore etahi he tikanga o tenei ripenetatanga.
Otira inaianei i te mea kaore nei te nuinga o
nga tamariki e akona tikatia ana, ka kiia ma te
ripeneta rawa ka whiwhi ai te tangata ki te oranga
tonutanga.
NGA MATE.
I MURI tata i te matenga atu o Marutu ka
mate atu hoki a Paratene Tatae, he
tanata rangatira ano no Turanga, ara no roto i
tenei karangatanga hapu i a Ngatimaru. He
tangata nui a Paratenei i tona taha tonu ki a
Ngatimaru  i tona taha hoki ki a Ngatiporou.
He tanata rahi ano hoki ia i taha ki ana mahi:
he matua no na tanata o te kura o Te Rau-
kahikatea. Ke nui te pouri i pa mai ki te
ngakau i te rongonga ai i te matenga o tenei o na
kaumatua manaaki i na tanata o te Kura.
He maha nga tamariki a Paratenei kei te ura
me na mokopuna, ko tetahi o na tamariki, ko
Keita Kaikiri kei a Rev. R. T. Kohere e moe
ana.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA koe me tou whare katoa. He kupu
 atu tena ki a koe e te Etita mau e tuku
atu tenei panui kia kite, kia rongo na iwi. na
mana, nga reo, nga. huihuitanga o Aotearoa me
te Waipounamu, me te Taitokerau me te
Hauauru. No te 11 o nga ra o Pepuere nei i
mate ai a Tamati Marutu. Ka haere atu ia
ki te okiokinga o nga tipuna o nga matua. Koia
nei te rangatira nui o roto o tenei hapu o te
Whanauakai. He nui te pouri me te mamae
me te tangi ano hoki o tona iwi katoa ki a ia.
Ko ona hapu enei i roto o Turanga:—Ko te
Kura-a-mahaki, ko Rongowhakaata, Ngapotiki.
Ngaitamanuhiri. Kei roto enei hapu o te pouri
o te mamae nui mo ana painga nunui i waiho
iho ai ki te ao nei, ara mo te manaaki tanata
me te tautoko ano i nga mahi nunui e tika ai
te iwi, e whai painga ai nga rangatira e ora nei
inaianei. He nui na mahi nunui i oti i tenei
tanata mo ona hapu ake, ara nga mahi whaka-
haere whenua hei paina ki ona iwi. Kotahi te
mahi nui kaore i oti ka mate ia. He nui te
pouri o na hapu i pa ki taua take. Ko taua
take ko te pitihana a te iwi mo Tangihanga i
whakahaerea e taua tangata ki te Paremata i te
wa e ora ana ia. I oti tonu i a ia te Paremata
taua take, no te whakahokinga mai ki roto o te
Kooti Whenua Maori ka kore e taea i te mea
kua mate ia. Kaore huki he tangata mohio
pera me ia hei whakahaere i muri i a ia i te wa
e whakahaerea ai taua take. Ko te take tenei
i nui ai te pouri me te maemae o ona iwi ki a
ia mo te tangohanga atu i tona tinana.

TE PIPIWHARAUROA.
Ko te whakapapa tenei o Marutu o tona taha
ki te waka nei ki a Takitimu. Ko takitimu te
waka ko Tupai te tangata o runga:
Ko TUPAI Ko Kapehoromaunga
„ Hine Hakirangi „ Wakapawhero
„ Te Aowhakamaru  „ Hine Maurea
„ Tamanuitera. „ Ruataupare
„ Te Awariki „ Te Aotira
„ Utekoroheke „ Tumokai i a te Rangi
-„ Rongomaianiwaniwa terehua
„ Porourangi „ Tamaauahi
„ Ueroa „ Te Rangi Katoiwaho
„ Tokerau „ Huiwhenua
„ Iwipupu  Tawhaki
„ Kahungunu „ Hinewera
„ Kakukuranui „ Te Rerehorua
„ Rakaihikuroa „ Anaru Te Oharere
„ Rangitawhiao „ Tamati Marutu  
„ Hine Kahukura 
E marama katoa ana ano hoki era atu ona ara
mai i runa i a te Arawa, Matatua, Horouta
me Tutepawarangi.
Heoi ano,
Na TAKE KEREKERE. 
  
TE MARIKENA ME MEKEHIKO.
KO tenei whenua ko Mekehiko he kingitanga
motuhake kei raro iho i te rohe o te
Marikena, ahakoa e kiia ana he kingitanga i
konei, he whenua pera ano me to te Marikena
kaore ona kingi. Ko tona kai whakahaere he
Tumuaki na te iwi ano i pooti, pera tonu me
to te Marikena. 1 mua tata ake nei ka noho
kino tetahi wahanga o te iwi ki to ratou Tumu-
aki, ko tetahi wahanga i pai. Ko te tukunga
iho o tenei ahua he riri na tetahi wahanga o te
iwi ki tetahi wahanga na te taha hiahia ki te
turaki i te Tumuaki, ki te tahi tautoki i a ia.
Kua roa te whenua e penei ana. Ka nui te
kaha o na taha e rua. I roto i na whawhai ka
nui te toa o te taha turaki, kati kaore e mohi-
tia ka pewhea ra te tukunga iho o tenei ahua o
te iwi. Engari inaianei kua nui haere te raru-
raru nei, kua hiahia hoki te Marikena ki te
whakauru mai ki roto. Ko nga taha e rua o
Mekehiko e whawhai nei ki a raua ano kaore i
te pai ki tenei mahi a te Mari kena. Ko te
take o te whakauru mai a te Marikena he wehi
nona i nga rong o Mekehiko. I tae atu he rongo
ki a ia tera tetahi kokoru o roto i te rohe o
Mekehiko, kei te taha ki te Hauauru, e tukua
atu ki Tiapani. Ko te take tenei o te wehi o
te Marikena. No te mea ki te riro taua wahi
i a Tiapani ka waiho a reira hei turanga wae-
wae mo Tiapani e whakamatau ai ia ki te tango
i te whenua. Ko te whakaaro nui o na kai-
whakahaere o te Marikena inaianei he tango
mai i Mekehiko ki raro i tona mana, ma te
penei anake e kore ai te Tiapani e whiwhi ki
tetahi turanga waewae mona i runa i te whenua
o Amerika. Ka tae nga hoia a te Marikena ki
na rohe o Mekehiko. Kua puta te kupu a te
taha turaki i te Kawanatanga o Mekehiko ki te
uru mai te Marikena ki roto i te rohe mana te
pu tuatahi, a ko tona riri e kore e mutu mai
kia mate katoa ra ano ratou. Kei te ahua
penei ano hoki te taha Kawanatanga. Ki te
whakauru te Marikena ki tenei raruraru tera a
Mekehiko e whakakotahi ki te whawhai ki te
Marikena. Ka nui te ahua uaua o tenei raru-
raru, no te mea kaore a Tiamani i te pai ki te
tikanga a te Marikena, he wahi ano hoki to
Tiamani kei roto i te rohe o Mekehiko.
  
HE KAHU TAWHITO.
TENEI ra ka taha ake nei ka tae mai na
rongo o te matenga o Makenehi (Mr. T.
M. McKenzie) te matua o te taone o Poneke.
Tera tetahi korero atahua e pa ana ki tenei
tangata i na ra o tona taimauikitanga. I a ia ka
tekau-ma-toru nga   tau ka whaia ia e Porutu, he
rangatira no era ra, kia patua, ko tona hara
kaore i tino mohiotia. Te kitenga o te wahine
a Porutu i tona tane e mea ana ki te patu i te
Pakeha ka taupokina e ia te tamaiti nei ki
tona korowai. Kore tonu atu a Porutu i kaha
ki te patu i ta raua whangai, kua whangai "hoki
ki a raua i runa i te mahi a tona wahine. Ka
takoto te kahu nei i a Eru Piti i te tama a
Porutu. No te matenga nei o Makenehi ka
mauria mai te kaka nei e te tama a Piti ka
tono atu ki te whanaua te tupapaku kia whaka-
takotoria ano ki runa ki a ia. E whitu tekau
na tau i waenganui o  takotoranga o tenei kahu
i runa i a Makenehi, a i roto i aua tau ka tipu
ake a Poneke i te ngaherehere ki te taone nui
whakaharahara.
  
No te Hanuere ka taha nei ka tukua ki te
moana tetahi o nga manuao nui o te ao, ko tona
ingoa ko te Whatiritiri. Ko tenei manuao na
Ingarani, ko tona hoa kei te hangaia ano, ko
raua  manuao nunui o te ao inaianei. Ko
te taumaha o te Whatitiri e 22, 680 tana;  10
na repo tino nunui, ara 13 inihi na ngutu; ko
tona tere e 21 maero i te haora. Na te wahine
a te Akipihopa o Kanataperi a te Whatitiri i
tuku ki te moana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

ETAHI KUPU WHAKAMARAMA.
 RUKA 11 21 24
TE mea tuatahi tonu e kitea e tatou i roto
i enei korero ko te ngohengohe o te Karaiti
ki te ture a na Hurai i a ia ano e tamariki ana.
Ka waru ano ona ra ki te ao nei ka kotia.
Ku te mea tuatahi tonu tenei i mahia ki a ia i
muri iho i tona whanautanga. Kaore kau he
paina o te whakamatau ki te rapo atu i na
whakamarama tuapouri mo te take i kotia ai a
Te Karaiti. Ko tenei ia te mea e matau ana
tatou. " Kahore he hara i roto i a ia," hara
tipu. hara mahi ranei (1 Hoa. 3). Ehara i te
mea ko te take i kotia ai ia hei whakaatu mai
ki a tatou mo etahi hihiritanga ki te hara kei
roto i tona ngakau. Kia mahara kei whakaaro
penei tatou mo te take o tenei kotinga. Ina
roa nga mea hei whakaaronga ma tatou, ko tona
kotinga he whakaatu nui nana ki te whanau o
Iharaira he Hurai ia i te taha ki te kikokiko,
" He wharau na te wahine Hurai hei mahi i ta
[ure [Kara 4')- Mei kaua tona iriiringa kua
kore i tutuki i a ia te Ture. Mei kaua kua
kore ia e kiia he tama na Rawiri. no te whanau
o Aperahama. Kia mahara ano hoki tatou ko
te wahi tenei o te ture e kore e taea te takahi,
ma tenei anake hoki katahi ia ka kiia he Rapi,
ara he kaiwhakaako i roto i na rohe o Iharaira.
Ma tenei anake ia ka ahei ai te tomo ki na
huihuinga Hurai, ka ahei ai hoki te whakarite i
era atu tikanga a na Hurai. Mei kaua tenei ki
ia na Hurai Whakaaro, kaore ia i pai ake i te
Tauiwi kokoti kore, he tangata kua pana atu i
te whakapono o na matua.
Taua whakangohengohetanga i a ia kia rongo ki
te ture he mea hei whakaako i a tatou i roto i
a tatou mahi katoa. He pai ke to tatou whaka-
ririka kau ki te nuinga o na mea i to tatou
whakanui  i nga raruraru hei arai i te Rongopai,
hei kaupare i na mahi a te Atua. Whakaarohia
na kupu a Paora e mea nei. " Ehara ahau  i te
pononga na tetahi, heoi kua waiho ahau e ahau
ano hei pononga ma te katoa, tokomaha atu
ai e riro mai i au. Na whakahurai ana ahau
ki na Hurai kia riro ai i au na Hurai; me te
mea i raro ahau i te ture ki te hunga  i raro i te
ture, kia riro ai i au te huna i raro i te ture;
me te tanata ture-kore ahau ki te huna ture-
kore (ehara i te mea he ture kore ki te
Atua, ne ture nei hoki ta te Karaiti ki au) kia
riro ai i au te huna ture kore.—Mema ana
ahau hei mea katoa ki te katoa kia pau rawa
ai taku hei whakaora i etahi. I meinga tenei
ahau he whakaaro ki te rongo pai kia whiwhi tahi
ai tatou ki tona pai."—1 Kor. 9 12 23.
Te mea tuarua hei whakaaronga ma tatou ko
te ingoa i hoatu nei ki a ia, " Ka huaina tona
ingoa ko Ihu, ko ta te anahera i hua ai i te mea
kahore ano i hapu tona whaea." Te tikanga u
tenei ingoa be " Kai-whakaora." Ko taua kupu
ano e karangatia ra i te Kawenata Tawhito ko
" Hohua." He hana atahua  te whiriwhiringa o
tenei ingoa. I haere mai te tama a te Atua i
te rangi. hei Kaiwhakaora, hei Kini, hei Kai-
 whakatakototure, hei Poropiti, hei Tohunga, hei
Kaiwhakawa mo te tanata. Nona anake enei
ingoa. whiriwhiria ake e ia ko te Kai-whakaora 
Mei ingoa e mohiotia ai ia ahakoa e hanai katoa
ana mona tetahi o enei kua  whakahuahuatia 
nei. Hei patai ma o tatou ngakau he kai-
whakaora ranei a te Karaitl no tatou? He tino
patai tenei. Kaore he paina o te mohio ki na
merekara me era atu mahi i mahia e ia. engari
te mohio ki a ia he kai whakaora. Ma tenei e
whakaara te mea kua hinga: e whakamarie  te
tangata mate; e tautoko ake te tangata e haere
atu ana i tenei ao. " Hei pourewa kaha te
ingoa o Ihowa; rere ana te tanata tika ki reira,
a ora ake."—Whktau . 18 10.
Ko te mea whakamutunga hei titiro ma tatou
ko te rawakore o Mere te whaea o Ihu. Engari
kaore tenei take i te ata whakaaturia mai e a
tatou rarangi. Otiia ki te titiro tatou ki a
Rewetikuha xii ka kitea te whakamarama.
Kei reira e whakaaturia mai ana te ahua o te
whakahere ma te tanata rawakore. " A ki te
kahore e taea e ia" te kawe; nai te reme, me
kawe, mai na kukupa ranei e rua." He rawa-
kore te wahi i a te Karaiti i a ia i te au nei,
mai i tona whanautanga a tae noa ki tona mate-
nga. He mea pai ano tenei hei whakaarohanga  
ma te tangata rawakore, kei pouri tona ngakau
mona i rawakore. Kia waiho ano tenei hei
whakaarohanga  ma te tanata rawakore, kei pouri
tona ngakau mona i rawakore. Kia waiho ano
tenei hei whakaaro mana  i a ia e haere mai ana
ki te tapae atu i ana inoi ki te Atua o te rangi.
e mohio ana ia ki na whakawainga e pa ana ki
te tinana o te tanata rawakore, he pera hoki ia
i a ia i te ao nei.
Ko te 22 o Hune te ra o te koroneihana,   
engari i te 23 ka haere ano te Kingi me te
Kuini i te tiriti, i nga wahi ano i haerea  i te 22
o na ra. 1 peneitia  ai kia kite pai ai te iwi i
te ahua o nga mea katoa e pa ana ki tera ra
nui.

8
TE PIPIWHARAUROA.

HAMUERA MATENGA.
KO to matou hiahia nui i ta ai i na mahi
me nga korero a te Matenga kia mohio ai
tatou ki te ahua o tenei tangata nui, ki ona
whakaaro me ana mahi. Ko tetahi hiahia o
matau me kore noa tetahi kaumatua o roto i
te rohe o Ngapuhi e kite iho i na korero nei e
mohio pea ki etahi o  wahi me na ingoa
tangata e whakahuatia  nei e te Matenga. He
korero pai enei he korero tawhito hoki, he iti
rawa pea nga kaumatua o Ngapuhi e mohio ana
ki nga tangata e whakahuahuatia nei e te Matenga.
Mehemea kei te mohio tetahi tanata ki te
hangaitanga o nga ingoa tanata, ingoa kainga ranei,
e mau nei i roto i enei korero he pai atu te
tuhi mai kia mohiotia atu ai te hangaitanga. No
te mea he tangata reo uaua a te Matenga, ko nga 
ingoa Maori ngawari noa nei, ana ke noa atu
tana whakahua me tana tuhi. I a te Matenga i
Waimate, ara i Wymattee, ka haere ia kia
kite i tetahi roto nui e patata ana ki reira, ko
Morberrie te ingoa, ko Omapere pea te hangai-
tanga. I tona hokinga mai i reira ka mauria e
Hongi kia kite i ona ngakinga. He nui te mihi
o te Matenga ki te pai o te whenua, ki te ahu-
whenua hoki o te Maori. Kati i konei, me
waiho ano ma te Matenga  tonu e ata korero
mai ki a tatou te ahua o nga ngakinga a Honi i
tona kitenga ai.
I to matou hokinga mai i te roto rokohanga 
mai kua maoa ake he kai i te iwi o Hongi, kua
maoa ano hoki te parera i puhia e Hongi  i te
roto, he mea tao. He hanga reka rawa atu
taua manu i te pai o te maoa, i te momona
hoki. Ka mutu te kai ka haere maua ko
Hongi kia kite i tuna iwi e mahi ana i a ratou
mira kai. I tino kite pai au i konei i te ahu-
whenua o tenei iwi. I te ata po tonu ka ma-
ranga ki te mahi, nga tane tonu me na wahine,
kaore he mea i hapa i te mahi: ko etahi o na
wahine kei te raranga kete hei paepae parareka
ko etahi kei te titoretore harakeke; ko etahi-
kei te whatu kakahu: a ko te nuinga ano kei
waenga i nga mara e pirori ana. Ahakoa te
nunui o nga mahina kai kaore rawa tetahi taru
e tukua ki tipu kia whakakoaoao i te tipu o te
kai. E kore rawa e penei te nui o te mihi
mehemea he pai he nui hoki a ratou ho hei
ngaki; tena koa ko nga ho he rakau. Ko etahi
he mea hanga ano ki rite ki te ho nei, tena ko
etahi he rakau totika nei tonu hangaia ai kia
rite ki te koropa nei te ahua. Ko a ratou ho
enei hei huripoki i te whenua. He ho he toki
na tino mea e matea ana e tenei iwi; mehe-
mea enei ka riro nui mai i a ratou e kore e roa
kua rereke te ahua o te whenua i te ahua o
naianei. Ki te kahore he rino kaore e taea e te
tanata te naki te whenua, engari ka nui te kana
o te Maori ki te mahi i tenei mahi i te mea
kaore rawa a ratou na taonga rino. Tetahi
ngakina a Honi i kite maua kei te 40 pea nga
eka, oti rawa te taiapa. He tino pai hoki ki
taku titiro te mahinga o taua taiapa, be mea
mahi ano he pou, a hereherea atu ai he rera
ki aua pou. Kaore te poaka e uru atu ki roto
ki te tuki i na kai. Ko nga tino kai o taua
taiapa he korau he kumara. Hei te tipu te
kai he hana atahua, i te kore taru hoki hei
takakino. I whakaaturia mai ano e Honi ki
au tona mara witi, ehara rawa i te mara nui,
naku ano nga purapura i hoatu mana i a ia i
Paramata. Tino kaingakau atu au ki te pai o
te tipu o taua witi, kua tata tonu te pakari,
hei te nunui o nga tata me nga pata. Kaore au
i kite mai i Inarangi, i Ahitereiria ranei, i te
witi e penei ana te momona o te tipu. Tae
atu ano ki na putake harakeke e tipu ana he
hanga atahua. Ko nga kakano o aua haraheke
naku ano i hoatu mana. Ko aua kakano no
Ingarani mai, i konei pai noa ake te tipu i o nga
mea e tipu ana i Ingarani. He nui atu taku
whakamihi ki te oneone o tenei whenua, ki te
kaha hoki o te iwi ki te mahi.
PITOPITO KORERO.
I te whakaatu a na nupepa kua korerotia i
roto o nga rohe o Ingarani kia pehia te kauwhau
a te Hahi Moromona i tona whakapono. Kua
uru atu te Akipihopa o Kanatapere me te
Pihopa o Ranana ki te tautoko i tenei tikanga.
Ki te ahua o nga korero ka tata te puta he
kupu ma te Kawanatanga kia hoki atu na kai
kauwhau o taua whakapono ki waho o na rohe
o Ingarani.
Kua oti te whiriwhiri e na Pihopatanga o
Poneke raua ko Akarana nga Pihopa mo raua.
Ko te Pihopa hou o Akarana ko Atirikona
Korohiri (Ven. Archdeacon Crossley), o Mere
pana. He tanata pakeke tenei, he tanata
matau hoki. Ko te Pihopa hou mo Poneke
ku Poroto (Rev. T. H. Sprott). Ko tenei
tangata he minita no te whare-karakia nui o
Poneke. No taua tau ia i minita ai mo reira
a tae noa mai ki tenei wa. Ko tetahi tenei o
na tanata matau o te Hahi i Niu Tireni nei,
he roa te wa i tu ai ia hei kai whakamatautau
mo nga tangata e haere ana hei minita.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
HE WHAKATAUKI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
EHOA tena koe. U taina atu enei whaka-
tauki ki runa i na paihau o te manu a
te katoa hei mau atu mana ki na wahi e tau
atu ai ia o Aotearoa me te Waipounamu. Ko
Tamahae he toa, he marohirohi ki te riri. I
haere atu ia i Orete, e haere ana ki Te Kaha.
Ka tae ki Otiki ara ki Maramaramaterangi, he
taumata, he okiokinga no nga tira haere, no na
ope haere, ka noho i reira. Ka korero i na
korero o te toa ki te riri. Ka tae nei a Tama-
hae ki reira ka tu ka korero, " Na Kuri Teko
rawa te taiaha ki au, haere tonu taku i te hiki,
ko Kuri Teko." He pu tutu i reira e tu ana,
puehu ana i te taiaha a Tamahae. I muri
mai ka haere a Tamahae ki te Wairoa ki te
naki i te mate o Hika Whakama. Ka tae
ki Turanga ka whawhaitia i reira. Ka puta a
Tamahae ki te riri. Puta ana a Tamahae
puta ana hoki a Kuri Teko. Na Kuri Teko
rawa te taiaha ki a Tamahae, haere tonu a
Tamahae i te hiki, ko Kuri Teko kihai i mate.
Ka ki a Tamahae, " E, taku taiaha ka he ki te
marahea!" " E ta, he marahea hoki au! Ko
au ra tenei ko Kuri Teko." Katahi ka pepeha
a Tamahae i reira, " Taku korero i whakaheia
ki runga o Maramaramaterangi . Katahi ka ta
katautia e Tamahae te whiu o te taiaha, ka
mate a Kuri Teko. Ka mate nei a Kuri Teko
i a Tamahae ka waiho hei whakatauki ma ona
uri i te ao nei. He nui nga uri o Tamahae kei
te ao nei. Heoi, kia ora te Etita.
Na WHAAKA PARAKAU.
Potaka,
4 Pepuere, 1911
[Ki ta matou whakaaro kaore i te tino pai
te takoto o te mita o na korero nei. He mea
pai mehemea ka tae mai i tetahi tanata mohio
ki tuhi nga korero katoa o Tamahae, me kore
hoki tetahi tangata matau o Turanga nei e mohio
ki na korero o Kuri Teko, no te mea kaore e
rangona ana nga korero o tenei tanata toa o era
ra.—ET.
Pitopito
Kua tae atu tetahi tono ki tetahi o na tanata
whakahaere i te Koroneihana, a na tera i kawe
atu taua take ki te kini, kia  korerotia e te
kini tona whaikorero ki te iwi ki ro whono-
karawhe, kia korerotia ai ki nga  wahi katoa.
Kaore ano i mohiotia te whakahoki a te kini ki
taua tono.
MATE ATU HE TETE KURA, WHAKA-
ETE MAI HE TETE KURA.
Ki te Kaituhi o Te Pipi.
KIA ora. Tena koa apititia atu enei kupu
mo te Tete Kura. Ka tika tau e Hakere
Brown o Manaia, Coromandel, no te mea na
na kaumatua o Hauraki, he tuku tau ki te
Pipi kia panuitia. Koiana, he kaumatua hoki
rato u.
Ko tetahi na Hone Wi Kaipo no Rahotu, mo
taua Tete Kura ano. Kei a ia ano te whaka-
maramatanga e ai ki tana kupu i panuitia nei
e ia.
Ko ta Henare Mahuika o Waiomatatini e
ki nei mo te tanata taua kupu a te Tete, ae,
ki ta na whakamaharatanga iho o mua tuku iho
nei, tuku iho nei, ki na whakatipuranga o muri
nei. Ko te "Tete" i puta tonu mai i roto i te
waha o te tangata, ko tau ano e whakamarama
nei i roto i te Pipi No 147 Ko te " Kura,"
he mea tena, kei waho o te tinana, he mea
mahi. Kei te mohiotia na ingoa o na kakahu
rangatira, tera ano etahi—he " Kahu kura," he
" Kakanu-poho-kura," kua mau te ingoa kura ki
ena kakahu. Ko te " Kura" e whakataukitia
nei ko nga kura o na manu kura: o te Kaka
Tuauru,  o te Kaka Kura, o te Kaka Reko, o
te Kakariki, o te Tieke, o te Mohokura, me
era atu manu kura, me te Kereru. Ko na
huruhuru kura o aua manu ka ata whatua, ka
putoitia Ko aua putoitanga ka mahia kia mau
rawa, kia pai. E rua e toru ranei aua putoi-
tanga. Ka huihuia na aho o aua putoitanga
ka miroia hei tau: kati tena.
Ko etahi niho pakake, tohora, he rei te
ingoa. Ka haehaea ka hana hei au, ka pokaia 
ano he puta hei komokanga mo te tau. Ka
komotia te tau o nga putoi kura ki roto i nga
puta o na au, e wha, e rima, maha atu ranei na
au ki runga. Ko na kura ki tetahi pito u te tau
ko na au ki tetahi pito. Ka huihuia te ingoa
be " Au-rei-kura," ka peneitia ranei, he " Kura-
au-rei." Ka kakahuria tetahi mahiti ranei,
kakahu-kiwi ranei, kakahu-kura ranei, kakahu
poho-kura ranei, ka herea te tau, ka herea
tetahi o na au rei ki te haerenga o te tau o te
kakahu. Ka mau ki te patu pounamu, ki te
toki pounamu ranei, ki tetahi ranei o era atu
patu. Ka whiua te herenga u te kakahu ki
rana i te tara pakihiwi, me na au-rei me nga
kura; katahi ia ka tahuri atu ki na matua a
nga tua, a te Kairakau, a te Ngaupa, a te Uru-
tomo, ka whakatau oma atu, ka penei, te reo,
" E ... u ... a ..." Ko taua reo he "Te."
Ka tu i te aroaro o na matua ra ka ki atu,
titiro mai, whakarongo mai. Ka huki ki tona

IO
TE PIPIWHARAUROA.
tunga, ka tahuri, katahi ano ka kori mo te maha
o nga kupu, me te whakatu i te mau o na patu,
me te hiki o nga waewae, me era atu tohu o te
riri. Ka kiia aua tohutohu katoa e puta mai
ra i tone waha, me tona kori, he " Tete."
Kei a ia ano nga Kura, me nga Au-rei, me te
Kakahu-kura: kei te kori tahi mai me ia e
kori ana. I tetahi wa ka tu ano ia ki te marae,
ka tohu ano ki te iwi nui tonu mo te Tango-
hanga, mo te Moumouranga, mo te Tapakuha:
ena ingoa e toru kotahi tonu, mo te marenatanga
ara mo te whakamoenga o te tamahine rangatira
ki te tama rangatira, kia tika ai te tu a tona
wa e rite ai.
Na MOHI TUREI.
  
HE AITUA.
I PA tetahi mate wetiweti ki tetahi tangata,
ara he motu i te " toki."
He iti te mate a ka waiho kia roa. Toko-
toru nga tangata nei, ko ta ratou mahi he mahi
puihi. I te ata o te Taite, ka maranga te
Tokotoru nei ki ta ratou mahi. Timata ai ta
ratou mahi ki te tango i te hiako, ara i te kin
o te rakau, tango mai ai tetahi o nga tangata nei
i tetahi taha o te rakau, na wai i te tangata nei
e tango ana i te kiri o te rakau nei ka paheke
mai tana toki i te rakau, teka tonu mai ai ki
tona turi, kite tonu mai tetahi o nga hoa e te
tangata nei ki tonu mai ai tera kua mutu koe?
Whakahokia atu ai e tenei ae kua motu au.
Ki atu ai te hoa me hoki ki te kainga kei kaha
te rere o te toto ka kore e tae ki te kainga.
Hei aha ma te tangata nei mahi mari re ana i
tona turi, me te rere ano te toto. I te 12
karaka i te awatea ka hoki nga tokorua nei ki
te hari i to raua hoa ki te kainga. Tae atu ai ki
te kainga ka mahia he rongoa wairakau, kaore te
toto e rongo, mahi tonu ai tana mahi i te mea
hoki i motu tetahi uaua, no reira kaore te toto
e mutu te rere. Kua whakatata ki te rua haora
me te hawhe te toto nei e mahi ana i tana
mahi, kua pa mai te taimaha ki te tangata nei,
ara kua whakapau haere nga toto. Ka tahi ano
ka ki atu tetahi o nga tangata nei, me here te
motu ra ki te kakahu ka hari ai ki te rata.
Ko te mamao o te kainga o te rata nei tekau
ma ono maero. E ono maero te mamao atu
o te hunga nei i te haerenga atu i to ratou kainga
ka taka te tangata nei i runga hoiho, ka pau hoki
nga toto, kore tonu atu te tangata nei i mohio
ake ki tenei ao. Waiho ake te tangata nei i te
taha o te huarahi takoto ai ka oma tetahi ki
te hari mai i te rata, kaore i roa ka tae mai te
rata, whakahau tonu atu kia utaina ki runa
paki haria tonutia atu ki te kainga o te rata; e
mahi nei hoki te toto i tana mahi, ka tata
tenei te ono haora e rere ana te toto. Tae atu
ai ki te kainga o te rata nei ka tahi raia ka
hoatu ta te Pakeha wairakau, he ngira me te
miro, e rima noa nga meneti kua mutu te rere
o te toto. I konei ka ki te reta he iti noa te mea
i ora ai tenei tangata. I kaha rawa ai te rere
o te toto na te haerenga i runga hoiho. E ki
ana te rata he mea kino atu te haere i runga
hoiho mo tenei mea mo te motu, engari me
kauhou. No te oranga ake o te tangata nei, ka
ki a whakahawea a ia ki taua motu no reira
kaore ia i tere te ki kia mauria ia ki te rata, i
penei ia tera e mutu noa te rere o te toto. No
reira hei whakatupato i a tatou ki tenei tu ahua
mate ki te motu, ahakoa he iti te motu kia
kaha ki te rapu tikanga e mutu ai te rere o te
toto kaua hei waiho kia roa e rere ana. Ka
kore e mutu kia tere te tiki e te rata kia haere
mai. Ko te ora tonu tena o te tangata kei ona
toto ki te pau ana toto he mama noa te mate
o te tinana.—K. W. POATA.
NGA WHAWHAI I TE MOTU NEI.
ITE tau 1860 ka hinga a Waikato, a te
Atiawa, a Ngarauru me Taranaki i te pare-
kura i Waitara, i te marama o Hune. I te
whawhai ki Rangiriri i te tau 1862 ka hinga a
Waikato, ka mau ki te herehere. I te whawhai
ki Rangihoua, te Awamutu, Waikato  i te tau
1863 ka hinga a Ngatimaniapoto, me te Arawa
ki a Ngatirangiwewehi, me Waikato, ki te pare-
kura i Hairini. I tenei whawhai ka mau i nga
hoia tetahi tangata ko Hoani te ingoa. I mau
ki ro whare. Ka tonoa atu e nga hoia kia puta
mai ki waho, kaore i rongo ki te haere mai.
Ka puhia mai nga hoia i ro whare, tokorima i
mate. Ka tahuna e nga hoia te whare i noho ai
taua tangata, pau tonu iho ki roto i te whare.
He wiki te rai tahuna ai, no te Hahi Karai-
tiana taua tangata. I te whawhai ki Orakau,-
Kihikihi, Waikato, i te tau 1863 ka hina a
Ngatiraukawa, a Ngatimaniapoto, a te Arawa, a
te Urewera me Ngatirangiwewehi. Ko te whawhai
whakamutunga tenei ki roto u Waikato, a tara-
waitia ai nga iwi katoa ki rongahere, ko Hanu-
ere te marama.
I te whawhai ki te Keete, Tauranga, i te tau
1864 ka hinga te Pakeha i te parekura. Ka
mate te Kametoa o nga manuao, e 600 rawa
ano te toenga o nga hoia i tena whawhai.
I te whawhai ki te Rana, Tauranga, i te tau
1865 ka hinga a Ngaiterangi me Ngatiporou ki a

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
Hoera me nga iwi katoa. Kaore kau he mo-
rehu i toe i tena whawhai. Ka mutu nga whawhai
ki enei takiawa. He pai enei ahua hei titiro
ma tatou kia mohio ai tatou ki te ahua o nga
mahi i te wa e pohehe ana te tangata. Heoi
ano.
Na NGAWAKA TE WARU.
Rangiwaea, Tauranga.
28 Hanuere, 1911.
KA MUTU TONU?
HE kamura te mahi-a-ringa a Hare, ko
tona mahi-a-waha he kai waipiro. He
tangata moe wahine ia, whai tamariki hoki. Ka
roa ia e mahi aua i ona mahi e rua, ka tae
mai ki roto i tona ngakau te whakama mo tona
mahi tuarua. Ko tona oranga e 30 i te wiki,
e pau ana i a ia te nuinga o taua moni mo tona
mahi-a-waha. I te ra i tae mai ai te whakama
ki tona ngakau ka titiro ia ki te ahua o tona
kainga: ko tona wahine kei te ngaua o te whaka-
ma; ko ona tamariki kei te wehi i a ia; ko
tona whare he pakarukaru; ko tona nama kei
te piki ki te rangi. Katahi ia ka whakaaro me
whakamutu e ia tona mahi-a-waha, ka mau ia
ki te kaari oati e haina ana i tona ingoa. Ka
makere atu te pene i tona ringa ka a ia ki te
hama, kei te hanga i tona pouaka. He mea
neera katoa nga taha o te pouakara, ki tetahi
taha i metia e ia he puare. Hei putunga moni
te pouaka e kamuratia nei e Hare. Ka waiho
e ia te pouaka nei i te ruma putunga o ana
hama. Ka haere a Hare ki te mahi i tona
mahi tuatahi, kao ka tae mai ano hoki te hia-
hia kia mahia ano e ia te mea tuarua. Kati
ka tahuri ia ki te peehi i taua hiahia. Ko tona
tikanga tenei mo te peehi. I nga wa katoa e
tae mai ana te whakaaro kia haere ia ki roto i
te whare tohu o tona kai mo te karaihe kotahi
noa, e rua ranei, ka mau tona ringa ki te moni
e rite ana mo taua karaihe, aua karaihe ranei,
ka puma e ia ki roto i tona pouaka. Pena
tonu tona mahi a taka noa te tau o tona haina-
tanga. I tetahi ahiahi, ka mutu ta raua hapa
ko tona ngoingoi me a raua tamariki, ka haere
atu ia ki te taha o te ahi noho ai, titiro ai ki
te pai o te ka o te ahi. Ka mutu tona titiro
ki te ahi ka mea ake ki tona ngoingoi, " E ngoi,
kua taka ra te tau inaianei o taku hainatanga i
te kaari, pewhea ake to taua ahua ki to titiro,
pai ake i to tera tau?" Ka mea mai te wahine,
" E koro me korero hoki." Ka mea atu a
Hare," Ina ra whakaaturia mai nga mea i mohio
ai koe i pai ake."
" E, kaore ia koe i te mohio kua nuku ake
te moni mau i te wiki. Kua meinga koe e o
rangatira hei pomana, a kua pai katoa hoki nga
taonga o roto o to taua whare?"  
" Ka mutu na tonu?"
" E, kua ma ra a taua tamariki, kua whai
kakahu."
" Ka mutu tonu?"
" Ka nui ra te koa o a taua tamariki, me
toku hoki."
" Ka mutu tonu?"
" Ka nui ra taku ora inaianei, kua mutu
hoki taku manukanuka pera i nga wa o mua."
" Ka peke ano?"
" Kao, kua pai hoki koe, kua aroha ki a
matou ko na tamariki."
" Ka mutu na tonu?"
" Ka mutu pea, kaore hoki e kitea e au etahi
atu, ana ranei ko to koa ki te haere ki te whare
o te Atua i na Ratapu?"
" Ae, e koa ana ano au mo tena, e whakapai
ana hoki taku ngakau ki te Atua moku i kite i
taku kai whakaora, mona hoki i kite i au.
Engari tera atu ano tetahi mea kei te toe atu,
koia au i patai tonu ai."
" He aha hoki tena?"
Ka tonoa e Hare tona tamaiti wahine kia
haere ki te tiki i tona pouaka. Te taenga mai
ka whakaturia, ki runga i te tepu, me tona kuia
ano ki te whakaaro atu he aha ra na kai o roto?
Kaore i rua kua puare  te pouaka nei i te hama
a Hare, ko te wawa anake o tu kapa o te
hiriwa ki runga i te tepu.
" Ana e kui kautetia, ko nga moni ena e pau
i au ki te waipiro i roto i tenei tau. Na tatau
ena moni inaianei ehara i te tangata o te hotera.
Nui rawa to tatou pai i taku hainatanga i te
kaari."
Ka tahuri tuna wahine ki te kaute. Kaore
e tere tona kaute i te wiriwiri o una ringa i te
kawenga a te koa o te ngakau. Hui katoa te
moni o taua pouaka £14. Ka titiro atu te
wahine ra ki tona tane, i te nui o te koa o
tona ngakau ka heke te roimata i ona whatu.
Heoi nga kupu i puta i tona waha, " Kia whaka-
paingia a Ihowa mo ana atawhainga katoa.
Ehara i na moni nei i whakapai ai ahau ki a ia,
engari mona e whakakaha i a koe ki te pupiri i
to oati."

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.