Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA
NAMA 153
GISBORNE.
HANUERE 1911.
" He ao te rangi ka uhia. He huruhuru te manu ka rere."
TE WHANAUTANGA O IHU.
RUKA II, 1-7.
1 I aua ra ka whakatakotoria
he tikanga e Hiha Akuhata, kia
tuhituhia te ao katoa.
2 No te kawanatanga o Hai-
rinia i Hiria i meatia ai tenei
tuhituhinga tuatahi.
3 A ka haere nga tangata ka-
toa kia tuhituhia, te tangata, ia
tangata; ki tona pa ake ano". 
4 A i haere atu ano a Hohe-
pa i Kariri, i te pa o Nahareta,
ki Huria, ki te pa o Rawiri, ko
Peterehema te ingoa; (no te
mea no te whare ia, no te kawai
o Rawiri:)
5 Kia tuhituhia ai raua ko
Meri tana wahine taumau, ko
ia ano e hapu ana.
6 A, i a raua i reira, ka rite
nga ra e whanau ai ia.
 Na ka whanau tana, mata
mua a takaia aha e ia ki nga
kakahu, ka whakatakotoria ki
te takotoranga kai ma nga ka-
rarehe; no te mea kahore he
wahi mo ratou i te whare.
KIA whai whakaaro te tangata whakapono ki
tenei whakahaere a te Atua i nga mea o
ao. Kaua hei pororaru i nga whakahaere o nga
kingi o te ao. Kia mau te whakaaro ki te ringa
e whakahuri ke nei i a ratou mahi hei mea i
tana e pai ai. Ko nga kingi katoa o te ao he
Akuhata, he Hairinui, he Tariuha, he Hai-
ruha, he Henakiripi, he hunga e mahi ana i te
mana i hoatu e te Atua ki a ratou. hei whaka-
rite i tana i pai ai; Ki te whakatika ake nga
rangatira o te ao ki te Ariki kia waiho nga kupu
a Horomona hei whakamarie; tera ano tetahi
"E tiketike ake ana i te hunga tiketike."—
Whtau. 5 8
Te mea tuatoru hei tirohanga ma tatou ko
" te ahua o te whanautanga o te Karaiti." Kaore
i whanau ki te whare o tona koka, engari ki te
wahi rereke rawa, ki te " whare tira." Kihai
ano i whakatakotoria ki te moenga i ata hanga
mona, engari " Ki roto i te takotoranga kai ma
nga kararehe, no te mea kaore he wahi mo
ratou i te whare."
Ka kitea e tatou i konei te aroha noa me te
ngakau whakaiti o te Karaiti. Mei haere mai
ia i runga i tona mana nui me nga anahera a
tona matua, mei noho i nga whare kingi kua
miharo te tangata. Tena ko tona whakaitinga i
a ia, rite rawa ki te mutunga mai o te tutua, he
aroha tena kaore e taea te whakaaro, kaore e
taea te korero. Kia kaua e wareware i a ta-
tou tenei whakaaro na te whakaitinga a te Karaiti
i a Ia i whai wahi ai tatou ki te koria o te Atua.
Na tona oranga mamae, na tona matenga hoki i
riro mai i a  tatou he putanga ake i 6 tatou hara.
Kihai ia i whai rawa mai i tona whanautanga tae
noa ki tona matenga, nana ano ia i whakarawa-
kore kia whai taonga ai tatou i tona rawakore-
tanga.—2 Kori. 8 9
Kia mahara kei whakahawea tatou i te rawa-
kore. Kua whakahonoretia tera ahua e te Tama
o te Atua, i tana tangohanga i taua ahua ki a ia.
Kaore a te Atua whakapai kanohi. Kei te
titiro ia ki te ngakau o te tangata kaore ki tona
oranga. Kia kaua tatou e whakama i te ripeka
o te rawakoretanga ki te pai te Atua ki te homai
ki a tatou. E tika ana kia whakamatia te noho
atua kore, apo taoenga ranei, tena ko te rawa-
kore kaore he whakama mo tena. Kaore e
paingia e te kikokiko te whare pakarukaru me
te moenga maro, otira ko te wahi tera i a te
Karaiti. He nui ke atu nga wairua tangata i
taka i te taonga i nga mea i taka i te rawakore
Ki te timata nga weri o te aroha ki te moni ki
te torotoro haere i roto i o tatou ngakau kia
mahara tatou ki te takotoranga kai a nga kara-
rehe i Peterehema ki a Ia hoki i  takoto ra i,
roto. Ma na whakaaro penei  e hiki ake
i roto i nga whakawainga maha enei hei
whakaaro ma tatou i te ra whanautanga o to tatou
Ariki, i nga ra katea ano hoki o te tau hou e
takoto mai nei i mua i te aroaro.
Ko te toenga tenei o nga korero i roto i te Pipi o Tihema nei.

TE PIPIWHARAUROA
HE PANUI.
PIHOPATANGA O WAIAPU.
HUI TOPU.
TERA e tu te Hui Topu o te Pihopatanga
 o Waiapu ki Waiomatatini a te 19 o
nga ra o Maehe, 1911 
A. W. WAIAPU,
Pihopa.
A TATOU TAONGA-OHA I ROTO I
TE HAHI.
TE HAHI ME TE PAIPERA.
KUA kitea e tatou he huihuinga tangata te
Hahi. Kei taua Hahi e pupuri ana
nga whakaaturanga a te Atua. Kua kitea ano
hoki e tatou i te timatanga mai ano o taua Hahi
ka whakarapopototia nga tino mea o taua whaka-
aturanga o te Atua meinga ana aua whakarapo-
pototanga hei whakapono. Inaianei ka ahua a
tatou korero ki te ahuatanga o te Hahi ki te
Paipera.
I te timatanga i mau te Hahi a te Karaiti ki
te Kawenata a nga Hurai—Kawenata Tawhito
—kei reira e whakaaturia ana te ahua o te
Atua, me nga poropititanga mo te Kai-whakaora
kei te haere mai. Ko a te Hahi ake pukapuka
kaore tahi, kaore a te Karaiti tuhituhinga i
waiho iho ai ki ana akonga. Ko ta te Karaiti
mahi he ako a waha i nga kai-whakahaere o
taua Hahi, no to ratou mohiotanga, ka mutu
tana mahi. Kaore ano hoki a nga Apotoro
pukapuka i tuhituhi ai i muri tata iho i te
kakenga atu o te Karaiti. Engari tera ano etahi
i tuhi i muri mai, e whakaaturia mai ra e
Ruka 1 12. Ko te tikanga a nga Apotoro me a
ratou akonga he kauwhau anake i te whakapono,
me te tautoko ano ki a ratou mahi. Kaore
ratou i aro i te tuatahi ki te tuhituhi.
No muri mai ka kitea e kore e puta wawe
mai ano a te Karaiti i ana Apotoro e ora ana,
katahi ka whakaaroa he pai rawa kia tuhia e
ratou e te hunga mohio nga mea i mahia e te
Karaiti i a ia i te ao nei. Tetahi take i tika
ai kia tuhituhia kei apititia noatia atu e te
korero ka ngaro noa iho te mea tika. Ko te-
tahi take ano na te mea kua maha rawa nga
tangata whenua kua huri ki te whakapono, a
kaore aua wahi katoa e taea e nga Apotoro te
haere. Na enei take e toru ka tuhia nga korero
o nga mahi a te Karaiti i mahi ai i te ao nei.
Na nga raruraru tohetohe me etahi atu tu raru-
raru a nga Karaitiana a i te mea hoki he tawhiti
o ratou pa ka timata nga Apotoro ki te tuhi-
tuhi reta.
Na enei ahua ka tuhia te Rongopai a Matiu
hei pupuri ma nga Hurai Karaitiana; nga Rongo-
pai a Maaka raua ko Kuka hei pupuri ma nga
Romana me nga Kariki Karaitiana—ko enei e
rua na Pita raua ko Paora nga korero; no muri
rawa mai te Rongopai a Hoani, hei pupuri ma
nga Hahi katoa. I muri mai ka tuhia te timatanga
o te tipu o te Hahi i runga i te kauwhautanga a nga
Apotoro—ko nga mahi tenei a nga Apotoro, na
Ruka i tuhi. E 21 nga Reta i tuhia i taua wa.
O enei 13 na Paora, e 2 na Pita, e 3 na Hoani,
e 2 na nga teina o te Arika—1 na Hemi, pihopa
tuatahi o Hiruharama; 1 na Hura, ko te mea
ki nga Hiperu kaore e tino mohiotia, te puka-
puka whakamutunga ko te whakakitenga na Hoani
i tuhi.
Ko te take tuatahi i manakohia ai enei puka-
puka e te Hahi kei te ahua o nga tangata na
ratou nei i tuhi. Engari ehara i te mea koia
nei anake te take i manakohia ai. Ko tetahi
take na te mea na te Hahi katoa te whakaae-
tanga ki te pai o aua reta, na te Hahi o taua wa
na te Hahi hoki o muri nei. Kotahi tonu te
whakaaro o nga Karaitiana o muri mai ki te tika
o nga korero o enei reta katoa ki nga he o ratou
na takiwa. Na nga Hui nunui o te 300 tau i
muri mai i ata whiriwhiri nga pukapuka o te
Kenana.
Kia pewheatia enei pukapuka tapu e te tangata
karaitiana, kia pewheatia hoki e te Hahi? Ki
te ata tirohia ka kitea e tino pai ana,
(1) hei tohutohu i te tangata mo te ahua o
tana karakia;
(2) hei mana whakatau ma te Hahi i nga tau-
tohe me era atu raruraru e ara ake ana.
I. Te Kawenata Hou he pai hei tohutohu i
te tangata mo te ahua o tana karakia. Ko te
mahi ma te Karaitiana he whai i te tauwira o
Ihu Karaiti. I a ia ano i te ao nei e ai ki ta
Paora, " Kia whaia e ia nga mea o runga, o te wahi
e noho mai nei a te Karaiti."—Kovo. 3 1 Ko
tana haere " Kia rite ki ta te Atua nana nei ia
i karanga ki tona rangatiratanga, ki tona kororia.'"
i Teka. 2 1 2 Kaore he tauwira i runga ake i
tenei mo te tangata karaitiana, a heoi ano e
taea ai ma te ako tonu i te ahua o ana mahi e
korerotia nei i roto i nga Rongopai, ma te whaka
rongo hoki ki na tohutohu a nga Apotoro e mau
nei i roto i nga reta. Mehemea ko nga whaka-
pono anake—a nga Apotoro, o Naihia, o Ata-
natiu ranei—hei puritanga ma te tangata karai-
tiana kaore te Kawenata Hou kua kore e taea
te whai te tauwira o Ihu Karaiti. Ahakoa kua

HE KUPU WHAKAMARAMA.
oti te ki he pai te whakapono (tirohia upoko 11)
hei arahi i te tangata ki te korero tika i nga
Karaipiture, e kore taua whakapono e pai mei
kaua nga Karaipiture hei whakamarama i nga
tino take o roto. Na reira ma na kupu o na
Rongopai apiti atu ki na tohutohu a nga Apotoro
e mau nei i a ratou pukapuka ka marama ai
nga whakaakoranga tuapouri o na whakapono, ka-
tahi ano ka pai ka u te whakapono o te ngakau
o te tangata ki aua mea.
II. Te Kawenata Hou he pai hei mana
whakatau ma te Hahi i nga tautohe me era atu
raruraru e ara ake ana. Ka ara ake ana he
whakaakoranga be i roto i te Hahi, pera me nga
mea kua ara ake i mua, ka tikinatanga ki te
Kawenata Hou hei whakatika i te mea tika,
hei whakahe i te mea he. Ka ara ake he whaka-
akoranga hou kaore i rite nga tohutohu ki o te
Karaipiture ka whakataua tonutia atu te he ki
taua whakaakoranga. Kua oti katoa te whaka-
pono te tuku mai ki te hunga tapu. I nga raru-
raru katoa kua tupono ki te Hahi i nga ra o
mua e waiho tonu ana ko nga Karaipiture hei
whakatau i te he.
He aha pai ai enei pukapuka, i tuhia noatia
nei i muri mai i a te Karaiti, me nga reta i tuhia
nei e nga kai tuhi mo nga take i ara ake i nga
Hahi o ratou ra, hei whakahe i nga tautohe ka-
toa e ara ake ana i roto i te Hahi? Na te
hanga whakamiharo o te tiakanga o enei pukapuka
a he rite katoa hoki i a ratou no nga mea e
matea ana e te Hahi i tona timatanga. Oa
Rongopai e whakaatu mai ana i te ahua o te
Karaiti, ana whakaakoranga, me nga tino mahi i
mahia e ia. Ko nga mahi a nga Apotoro me
nga reta e whakaatu mai ana i te timatanga o te
kauwhau a nga Akonga i te Rongopai o Ihu
Karaiti. I te mea kaore ano kia ara ake he
whakaakoranga hou i rere ke atu i nga mea i ara
ake ra i mua i te wa i tuhia ai enei reta, e pai
tonu ana enei pukapuka katoa hei whakatau i
nga mea penei.
Na enei korero kua korerotia nei ka marama
te ahua o te Hahi ki nga Karaipiture.
I. He Kai Tieki ia no nga Karaipiture.
I te pataitanga ki a Paora, " He aha ra te pai
i hua ki te Hurai?" ko tana whakahoki tenei
—" He nui ra i nga mea katoa; te tuatahi, kua
oti te tuku ki a ratou nga kupu a te Atua."—
Roma. 3 12
Ko te Kawenata Tawhito tera, ko ta nga Hurai
pukapuka. E pena ano hoki te ahua o te
Hahi Karaitiana ki tana Paipera—kua tukua
hoki ki a ia. Ko ia te kai-tiaki, a i te mea he
kai tiaki, he mea hoki kia mohio ia tangata ia
tangata ki nga korero o taua Paipera, kaua hei
puritia atu i te whakaminenga, ehara tena i te
tikanga a te Hahi Onamata.
II. He mana tona ina tautohetohea nga mea
o te whakapono kua whakaaturia ake ra ma nga
Karaipiture anake, e whakatau nga mea penei,
kaore he tikanga mo te ahua o te rapunga atu i
taua whakatau, i roto ranei i te hui nui a te
Hani, pera i na wa o mua; i roto ranei i te
Hinota Topu a na Hahi; i tetahi tikanga ranei
e mohiotia ana tona tika i roto i te Hahi—
kotahi ia te tino mea ma nga hui ma nga tangata
whai whakaaro nei, ara he tuku atu i a ratou
whakatau katoa ki raro i ta nga Karaipiture.
Ko te tikanga tenei a te Hahi i te timatanga, ka
tu ana he hui nui ka whakatakotoria te Paipera
ki runga i te turanga ka whakaturia ki waenganui.
Hei na tautohe anake ano ia mo te whakapono
tenei tikanga, haunga nga tikanga ririki e pa ana
ki nga whakahaere e pai ai te mahi a ia hahi a
ia hahi. Ko nga mea pena me waiho ano ki ia
hahi ki ia hahi te ritenga, e kore hoki e taea te
mea kia kotahi ano te ahua o te whakahaere i
nga mahi a nga wahanga katoa o te Hahi.
He mea pai kia mahara tatou he rereke ano
te mana whakatau i nga tautohe kia rite ki ta te
Karaipiture me te mana o ia tangata karaitiana
ki te korero i aua Karaipiture i te mana o ia
tangata, o ia ropu tangata ranei, ki te hanga hou i
tetahi whakapono mo ratou i roto i nga Karaipi-
ture. He mea tenei i hua mai ai te huhua
noa iho o nga raruraru i muri i te whakarerenga
atu o te Hahi nui—i te wa o te Rewhomeihana.
Na tenei ritenga ka ara ake nga Hahi huhua kua
ara ake nei. Ehara tenei i te ritenga na te Hahi
Onamata. Mehemea ana he tika tenei kua
pai ke ake nga karaitiana o naianei i nga mea o
mua i te mea ka nui ake to ratou na marama-
tanga ki nga ritenga o nga Karaipiture. Ko te
tikanga tika ko te mea i tauwiratia mai e te
Hahi Onamata, ko te whakaae ki nga whakapono
kua oti nei te whakatakoto, kia riro ai aua mea
hei huarahi atu mo te korero i nga Karaipiture.
Ki te penei ka kitea nga Karaipiture e whaka-
marama ana i nga whakapono.
  
Ko te Paraimete, ara ko te Pihopa Tumuaki
o Niu Tireni nei, ko Pihopa Newira o Otepoti
te Pihopa kaumatua o nga Pihopa katoa o te
Hahi o Ingarani. No Hune i te tau 1871 ka
motuhia ia hei Pihopa mo Otepoti. Hei tenei
Hune e heke iho nei tae ai ona tau ki te 40 e
tu Pihopa ana. Ko te Pihopa tuatahi tonu
tenei o Otepoti, kua wha nga Pihopa o Waiapu,
ka toru o etahi katoa.

4
TE PIPIWHARAUROA.
HE AHA TATOU I KIIA AI HE MAORI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA koa tuku atu nga kupu nei, he tau-
toko i te whakamarama a Nikora Tautau
mo te patai a Te Waaka Te Ranui o Ruatoki
e mau nei, i te Nama 151. Tera pea ka kite
iho ia i te whakahoki a Nikora i Te Pipi o
Tihema tata nei. Koia na e Te Waaka ki o
konei kaumatua te Maori. He ingoa tonu tena
no mua iho, me te Pakepakeha no te Turehu,
ko te reo he hoiho i he kihi. Kati kei roa noa.
Mo te ingoa a te Pakeha i hua na he Maori to
ingoa, kaore i Turanga nei. Tenei ke nga kupu
e rangona ana ki konei. I te taenga mai o te
Motu o Kapene Kuki ki Turanga, he motu
hoki no tawhiti te ingoa o te kaipuke ki Nehera
ara ki nga tangata o mua o taua wa i tae mai ai
a Kapene Kuki. Ka uia nga kai o te whenua e
Kapene Kuki. He kai whakamaori ano tana
ko Tupaea te ingoa. Ka whakahuatia mai nga
ingoa o nga kai katoa o tawhiti. Ka whakahokia
atu e nga Maori kaore katoa ko te kumara
anake kei konei. Ka ki o Kapene Kuki, he
whenua kai kore tenei, ka tapa e Ia te ingoa mo
Turanga ka Papati Pei (Poverty Bay) ara ko
te Kokorutanga kaikore, e mau nei ano taua
ingoa. I te taenga a Kapene Kuki ki Uawa ka
hoe atu nga Maori i runga i to ratou waka, ka
uia mai e Kapene Kuki te ingoa o te whenua me
te tuhi mai ano tona ringa ki uta, ka mahara
nga Maori e ui ana ki te ingoa o te hau, ka ki
atu he Taraki. Ka mahara a Kapene Kuki
ko te ingoa tera o te whenua, huaina iho e ia te
ingoa ko Taraki Pei (Tolaga Bay). Nana ena
ingoa i hua, e mau nei ano i runga i te mapi.
Ka homai e te Pakeha ko te Puteito, ka tohu-
tohu mai i te mahinga, me te ki mai he kai pai.
Ka kii e te Maori te ingoa he Para, i rite hoki
ki to uta nei kai ki te Paratawhiti. Ka onokia
ka tipu tae noa ki te pakaritanga, ka hauhaketia
ka kitea te nunui te papai, ka kiia katahi te
Para pai, te para nunui, te para kaita, te para
whakahara. Ka tunua ki te ahi ka maoa, ka
romia, tangotango ana, ka mawhaki ka kitea te
mangaro, ka kiia katahi te para mangaro. Kua
puta ake te kakara ki te ihu ka kiia katahi te
para kakara. Ka kainga ka reka ka kiia katahi
te para reka. No aua ra iho ano, i te wa i a
Kapene Kuki taua ingoa a na kaumatua o konei.
E kiia ana he Taraka tetahi he Waeruru
tetahi: ko nga parareka enei o mua. No na
kaipuke o muri mai ka tae mai etahi parareka
me nga ingoa ano—he Papaka, he Aniwaniwa,
he Parete, he Taewa, he Pokohinu, he Riwai,
he Parakokako, he Rokeroke, he Apetaonga,
he Huamango, he Waiti, he Karamu, he Kape-
tana, me te tini noaiho. Ki te mahara ake na
te Pakeha ano aua ingoa, na te whakahua a te
Maori i puta ke ai. Ko to ingoa huihui katoa
ia he Parareka. He penei ano hoki pea ki te
Pakeha, ki te iwi nana te kai, he ingoa ano to
nga puteito. Ka huia te ingoa kotahi he putei-
tohii. Pena tonu te ingoa o nga kumara maori.
He maha nga ahua o te kumara me tonu ingoa,
me tona ingoa. Kotahi tonu te ingoa nui he
kumara. Pena tonu te Taro maori. He maha
nga ahua me tona ingoa, me tona ingoa, kotahi
tonu ia tona ingoa nui he Taro maori. He
He pena ano te Hue maori me te Korau
maori. Ko te Paukena me era atu tini Hue,
te Tonape me era atu Korau, na te Pakeha
ena i mau mai, koia i kiia ai he Hue pakeha,
he Korau pakeha.
Ko te ingoa pakeha na te Maori tena ingoa i
hua, he pena me ta Nikora e whakamarama na
ki ta o konei kaumatua korero. Ko enei ra
ko Tihema, ko Hanuere, ko Pepuere ki ta
ratou whakamoe tau, ara whakapapa tau, ko
" Rukiterangi ka tau ki raro." Ka hua nga kai
o te whenua, o te wai maori, o te moana. Ka
tae ki ona po ano, he Tangaroa, ko Whaitiripapa
te ingoa, ka tirohia nga tohu o te marino o te hau
kore. I te ata po kaore ano kia toko nga
kawainga o te ata ka maanu koi kaha ana te
hau tuawhenua ara te Taraki. Ka rere, ao
rawa i te ata ka tae ki te tahora, ka maanu,
ka tukua nga punga, ka hi i te ika, i te tara-
kihi. Ka morunga rawa mai te ra ka kitea atu
tetahi waka e hoe mai ana, i ahu mai i waho
i tawhiti. He roa te waka he tokomaha noa
atu nga tangata ki te hoe i tetahi taha i tetahi
taha me nga kapa tangata ano o waenganui, me
te tangata hautu ano e tu ana, me te tangata
ano o te kei e tu ana. Tika tonu mai ki to
ratou waka Maori e tau atu nei. Ka wehi nga
tangata nei ka mahara he waka taua. Me te
mahara ano kaore a konei e hoe ana i te waka
taua. Ko manu mai te waka ra ka uta nga
tangata i nga hoe ki runga. Ka noho te kai
hautu me te tangata o te ta, ka tu te tangata o
te ihu, ka tukua te punga. Kua whakapae te
manu mai kua rite ki to ratou. Ka kitea atu
te roa o te waka me te tokomaha me nga tangata
ano o waenganui. Kei te mahi na mea i nga
taha i a ratou aho. Kei te mounou, kua maka
ki te moana. He rite tonu te hutinga, e wha e
rima e ono ki runga ki na matau o te aho, pera
tonu tetahi taha. Kua kore te wehi o te
waka o na Maori nei, kua ngahau atu ki te mau

HE KUPU WHAKAMARAMA.
o te ika ki te huti a nga tangata katoa o te waka
ra. Ka ki te tangata o te ta hutia mai to tatou
punga, ka hoe tatou ki reira ki te wahi e kapa-
kapa aua te kai a te tarakihi. E hoe atu ana
te waka nei kei te pokai te iwi ra i a ratou
aho. Ka manu hoki te waka tangata Maori
nei ka titiro atu ki te ahua o te tangata, rereke.
Ka tu te tangata o te ihu o te waka ra ki te
huti ite punga, ka mau katoa nga tangata i wae-
nganui ki te taura matua, ka ki katoa te waha
o nga tangata o runga i te waka. I penei nga kupu
i te hutinga:—
Ka whakatakotoria ki
Te ika te wa o tu,
E kote taeo tu,
E kori rari.
Kua eke te punga, kua mau ki nga hoe, kua kori
katoa kua korero i to ratou reo. I penei te
ahua ki ta ratou whakarongo atu:—
Pakepakeha pakepakeha
Hoihoihii hoihoihii
Hihihii hihihii.
Ka tino kitea atu hoki te ahua o nga tangata.
He urukehu, he punehunehu, he ma, he ma
korako, he whero takou, pera tonu te ahua o
nga kanohi. Kua huri te ihu o te waka kua
ahu atu ano ma tona hoenga mai ra. Kei
runga ano te kai hautu e tu ana me te tangata o
te ta. Kihai i roa kua maiangi noa ake ki runga
o te moana, kei te hoe noaiho te iwi ra i runga
i te takiwa ngaro atu ana ki roto i te ao kapua.
Ka mohio nga Maori nei he Turehu, he Patu-
paiarehe, he Aparangi, he Atua Kahukahu,
Kowhiowhio; he maha hoki nga kitenga i mua
atu i muri mai, e mau nei ano nga haka a taua
iwi atua, huaina iho te ingoa o te wahi i haka
ai " Ko te Haka o te Atua." No mua noa atu
tera kitenga i te waka i te taenga mai o te kai-
puke o Kapene Kuki ka titiro atu nga koroua
me nga kuia ka karanga, he motuu he motu tere
mai no tawhiti ina e tere mai nei. Ka titiro
atu ki nga heera ka karanga, ahahaa me he
kapua i te rangi nga ra o te motu e tere mai nei.
No te tukunga o nga heera, no te riwhitanga, ka
titiro atu ki nga rewa; ara ki nga maihi, me nga
kurupae, me nga rikini; ka karanga ano, e i me
he uru rakau tonu no tahaki hikitia ai ki te
moana te motutere e tu mai nei. Ka manu
mai te poti ka karanga ano, ka manu mai nga
waka o te motu e tu mai nei. No te tatanga
mai ka titiro atu kaore he taurapa he tauihu,
ko nga aroaro anga ke ai ki te ta, ko nga hoe
kahurapa ke ai ki te whanga. Katahi ka kiia,
he reti nga waka o te iwi e hoe mai nei, he reti-
reti. Kua timata te wehi. Te unga mai ki uta
ka titiro atu ki te ahua o te Pakeha, ka kiia
he atua, ka mataku ka oma. Kei te miharo
mai te Pakeha ki te ahua o te Maori: ki nga
moko, ki nga kakahu, ki te haere tahanga o etahi.
He roa te wa i whakarata ai a Kapene Kuki i
nga Maori o Turanga o Uawa a ka rata. Te
rongonga o te Maori i te reo kihi, hoihoi, o
Kapene Kuki ratou ko ona hoia ka kiia e te
Maori he Pakepakeha, ka whakapotoa nei ki te
Pakeha. Na te Maori tenei ingoa i hua e mau
nei ano. Ko te ingoa nei ko te Maori, e rua
pa iwi o te motu nei ki te whakahuatia: he
iwi atua, he iwi tangata Maori. He kai ano ta
te iwi atua, he Naonao. E ai ta te whakatauki
mo te tangata whaitaita, " Haere ki te po, kia
kai koe i te kai a te atua aparangi i te naonao."
Ko te Maori ia he ingoa tonu no te iwi Maori:
he hapu Maori, he rangatira Maori, he tangata
Maori, he wahine Maori. Haere ki nga iwi,
ki nga hapu, ki nga rangatira, ki nga pa, ki nga taonga
ki nga kai katoa, kotahi tonu te ingoa whaka-
mutunga he Maori. No konei ra he ingoa nui
tonu te Maori no nga tangata o Aotearoa nei.
No reira te kupu poraporoaki iho a te tupa-
paku e tata rawa ana te hemo—" Hei konei ra
i te ao Maori, i te ao turoa." Te ao Maori, mo
te iwi nui tonu: te ao turoa, mo Aotearoa.
He poroporoaki iho no te hekenga o Te Outuau
ki Rarotonga, e poroporoaki iho ana ki a Mou-
tara ki te whakamakere: " Hei konei ra i te ao
Maori, i te ao turoa, ka haere tenei ki te ao
tawhiti ki te ao ngaro—ka tekau-ma-whitu nga
whakapaparanga. He waita mo Rongomaituaho,
Hei aha e te nui Maori,
Ngaro noa te puhipuhi.
Ahakoa i kite pea a Rongomaituaho i a Kapene
Kuki kihai ia i wareware ki te Maori moumou
taonga, ara paura, ngaro iho te puhipuhi, tahuna
iho ki te ahi. Kati ake e hoa e Te Waaka
Te Ranui o Ruatoki me whakataha ake pea te
ingoa taewa na i a taua. Me whakataha atu
ano hoki pea te ingoa e kiia na he ma no to
taua kakahu. Engari pea me waiho noa ake i
ta Nikora whakamaramatanga. Otira he tika
ano tau, na ena kaumatua hoki, he panui kau
tau; me ta Nikora hoki na enei kaumatua
ano he panui kau tana. Heoi ra, kia ora.
Na MOHI TUREI.
Te Rau Aroha, Rangitukia,
14 Hanuere, 1911.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA koe. E hoa kua hiahia ahau ki
I te ngahau a Waaka Te Ranui raua ko
Nikora Tautau mo " Tangata Maori."
E kiia ana Te Ranui he " Riwai Maori," e
kiia ana e Nikora, " he ingoa tawhito te Maori."
Ko ahau e tautoko ana i ta Nikora. Ko tenei

6
TE PIPIWHARAUROA.
take ko "Maori" he taonga nui i korerotia e
Tuta Tamati raua ko Hoani Nahe i roto i a
te Matuhi nupepa i te tau 1886.
I mea a Tuta Tamati:—" Taua te Maori
he rakau mamori—kore manga—ehara i te ra-
kau pekapeka, ara he MAMORI. No te taenga
mai nei o te Pakeha ka kore te (M) ka noho
ko enei kupu na MAORI.
Na Tuta Tamati o Ngatiporou tenei whaka-
marama. Ko ta Hoani Nahe whakamarama
ko au whakamarama e Nikora. Whakarere ana
a Tuta i ana take. Ta Tuta he Mamori taua
te Maori; ta Waaka Te Ranui he Taewa,
Riwai, Parareka, Parete, tau te Maori. Taku
tautoko poto i o whakamarama e Nikora. He
waiata no mua atu i a Kapene Kuki:—
" Tenei ka noho ka hihiri ake te ngakau o tangata,
Ki te mahi e takoto mai nei.
Ki kona te rahurahu tupu noa mai ai,
Ki a piki ake au ki runga te kiritai,
Nga manu e wheke i raro o Rangiahua.
Homai ano koe kia hurihuria iho,
E tapu ana ra, e Ihi ana,
I a Rongotapu Hirahira.
Ki kona e tane pani kara riri whanaunga e ngahere.
E kore pea e whakama e te ngutu poto,
E pokaia mai ana e te tamaiti niho koi.
Nana i noho te ihu o Tainui te waka o Hoturoa;
Nana i homai ko te kai ki te ao Maori,
Hei aha te atua korero i maua mai ai."
Tena atu te roanga o te waiata nei, kaati i konei
hei mohiotanga mai mou e Te Ranui no mua
atu i a Riwai raua ko Kapene Kuki te waiata
nei, ka puta nei ko tena wahi o te waiata nei,
"Nana i homai ko te kai ki te ao Maori."
Huia atu e koe tenei whakamarama mo Maori
ki ta Nikora Tautau, ka unu atu ai i tau ki
waho. Kia ora ano e Waaka Te Ranui, me
koe hoki e Rev. Nikora Tautau.
Na to hunaonga e Te Ranui,
na REWI MOKENA.
Te Aroha, Hauraki,
 4 Hanuere, 1911.
  
Mehemea he tika te whakaatu a nga nupepa
tera e rawaka nga tangata e whakaingoatia mo te
rohe pooti o Ngapuhi. Ko nga tangata kua puta-
puta nga ingoa inaianei ko Hemi Te Paa ko
Huirua Tito me Kerei Mitai Titore. Ki te ki
no te taha Apitihana a Kerei.
Hei nga ra whakamutunga o tenei tau tae
mai ai a Patene Pawera ki Niu Tireni nei.
Ko tana haere mai he titiro i te ahua o nga
tamariki hoia o Niu Tireni e kiia nei ko te
(Scouts). Kei te mau mahara tonu pea tatou
ki tenei tangata. Ko te toa tenei o Mawhekingi
i te whawhai ki te Poa nei.
HE POWHIRI.
Kui! Kui! Whitiwhitiora!
NIUA atu taku niu, ki era pututu e noho
mai ra: Kokeere Whaiao! ki te ao-
marama! ka tuku atu, ka tuku mai: tukua-
mai nga whakaro, kia mo runga, kia mo raro, kia
mo whakatangatanga te Manunuia-a-tane, ka
tutu te heihei ka roki te ata.
E te Pipiwharauroa, e rere atu ra i te tai
whakararo, i te tai whakarunga: haumiri ki nga
takutai moana ki te tuawhenua ano hoki.
Aue! Arara! Ka huaranga ko te whakaaro ki
nga hoa aroha tena ra koutou katoa. He tutei
ahau e mataki ana i te wateatanga o te whenua.
Haeremai! Haeremai e nga rangatira, e nga
hapu, e nga reo, i runga i te whenua, i te wahi
marama: i te mea kei a koutou nei te kaha
me te ora moku. E rite ana ahau ki te manu
kua whati nei tona parirau, e kore nei e ahei
taku rere ki te hikoi a oku waewae. Nuku
mai, neke mai ki te Hui Kawanga Whare Ru-
nanga ka tu ki Horoera, wahi o te Pariha o te
Kawakawa a te 24 o nga ra o Pepuere, 1911.
Haere mai ki au e mauiui ana e taimaha
ana ma koutou ahau e whakaokioki. He nga-
wari taku ioka, he taimaha taku pikaunga. Me
tae a tinana mai a koutou a te 23. Ko te hui-
hei te 24. Ka atawhaitia koutou a taua ra.
Heoi ra e nga hoa aroha. Kia hono tonu te
kitekite. Kei te mate nui katoa tatou ki o
tatou whare nunui.
Na o koutou pononga,
Harawira Huriwai
Hohepa Piri
Henare Paringatai
Horomona te Hui
Hoani Kahaki
Hori Korohina
Matenga Kahu
Raniera Paringatai
Tuterangiwhiu Puha
Peehi Wan oa
Peta Marikena
Eru Mutu
Reweti Kohere, minita
Heni Huriwai.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HAMUERA MATENGA.
TE KAUWHAUTANGA TUATAHI O TE
RONGO-PAI.
I KOREROTIA i tera putanga a ta tatou
pepa te houhanga a Te Matenga i te
rongo i waenganui i nga tangata o WHangaroa me o
Pewhairangi. I mutu nga kupu ki te tapaenga a
Te Matenga i nga rangatira ki te taonga. Ka puta
etahi kupu inaianei mo te kauwhautanga tuatahi
o te Rongo-pai ki Niu Tireni, me waiho tonu
ano hoki ma te Matenga e korero.
I muri mai i te hokinga atu o nga rangatira o
Whangaroa me ara tou taonga ka tamate te hau
ka aio hoki te moana. Ka hutia to matou
haika katahi matou ka whakauru ki te wahapu.
No te 22 o Tihema matou i whakauru ai. Ka
matakitaki au ki nga iwi o Ruatara raua ko
Hongi e tangi ana mo to ratou kokinga ora mai
ki te kainga. Whakamatau noa au ki te mea
atu kia kaua e haehae i a ratou ki te kohatu,
ka ki mai ia ko te tohu tonu tera o to ratou
aroha. I tahi rangi mai ka taria nga taonga a nga
mihinare ki uta, nga hoiho, nga kau me era atu
mea. Ka whiriwhiria e matou te wahi hei noho-
anga mo ratou, timata tonu atu ki te whakapai
wahi hei tunga whare. He nui atu te kaha o
Ruatara o Hongi me Korokoro ki te awhina i
au. Ia matou tonu atu i te moana e mea ana
ki te whakauru mai ka haere ake te ope a Koro-
koro, kotahi tekau nga waka he waka taua
anake. He hanga atahua ki te matakitaki ki
aua waka e hoe ake ana, me te mea tonu hoki
e whakaeke ana ratou i a matou. To matou
unga atu ki uta ka whawhai te ope a Korokoro
ki te iwi kainga, ara ki te ope a Ruatara. He
takaro taua mahi, he mea whakarite na raua
hei whakangahau i a matou. I te Hatarei ko
te mahi a Ruatara he mahi i te wahi hei kara-
kiatanga mo matou i te Ratapu. E toru eka
pea te wahi i taipatia e ia, hangaia ai he tepu
ki waenganui he karakiatanga moku me te to-
rona ano hei kauwhautanga. He mea uhi katoa
nana te tepu me te torona ki te kaka pango.
I whakapaepaetia e ia he waka ki nga taha
katoa o te tepu hei nohoia mo nga pakeha
me a ratou whanau. I te Ratapu ka hui
matou ki te karakia. Ko Ruatara ko Honi me
Korokoro he kaka hoia o ratou me nga hoari
ano. Ko te ope a Koroko i taku taha katau,
ko ta Ruatara i taku mauiui, ko te tini noa iho
o te tangata i mua i muri. I te timatanga o te
karakia ka waiatia te 100 o nga waiata, ka ana
taku ngakau i au e waiata ana e titiro ana hoki
ki taku whakaminenga. I te mea he Kirihimete 
taua ra ka tangohia e au ko te rua o nga upoko
o te Rongopai a Ruka ko te tekau o nga rarangi,
" He kai kauwhau tenei ahau ki a koutou mo
te hari nui meake puta mai ki te iwi katoa."
I au e kauwhau ana ka mea mai te iwi ki a
Ruatara kaore ratou e mohio ki aku korero.
Ka whakahokia atu e ia taihoa ratou ka mohio.
I te mutunga o taku kauwhau ka whakamaoritia
atu e Ruatara te tikanga o aku kupu ki a ratou.
He nui te koa o Ruatara mo tona awhina i taua
karakia, me te ki mai ano ko tana tumanako
ko te mahi i tetahi mea e pai ai tona iwi. Ko
te ahua tenei o te timatanga o te kauwhau i te
Rongopai ki Niu Tireni Ko taku inoi kia kaua
tona kororia e wehe atu i tenei iwi kia tae rano
ki te korenga o nga wa.
HE TOA.
TERA tetahi tamaiti Maori kei Ingarani e
I noho ana, he tamaiti whangai na te Pakeha
ko tona ingoa ko Pani Paora. Ko ona matua
ko Paora Hira raua ko Powhiri no Mangapuhi,
e ai ki te whakaatu a te nupepa. Kua pakeke-
tia tenei tamaiti, kei te whakaakona e tona papa
whangai kia mohio ki nga matauranga o te Pakeha.
I haere tetahi tangata ki te kaukau i te one
tupono ana ki te wahi kino o taua moana. Ka
kitea ia e Pani e aia haeretia ana e te moana
kua tata te toremi. Katahi ka unihia e Pani
ona kakahu ka kau ki te whakaora. Na tona
kaha ka tae mai i a ia taua tangata ki uta. I
hoatu e te Ropu Awhina i nga Tangata Aitua
(Royal Humane Society) he tohu whakahonore
ki tenei tamaiti mo tana mahi pai mahi toa.
Na te Mea o te taone e noho ana ia i hoatu
taua tohu me te homai ano i nga kupu mihi a
te Ropu nana te tohu honore, i nga korero ano
hoki o tana whakaora i te tangata. He maha
nga kupu whakapai a taua Mea mo te toa o
Pani, me te ki atu ano a te wa e hoki ai ia
ki ona matua, ki tona iwi, ki tona whenua ko
reira ia whakaatu ai i te tohu o tana mahi toa.
He hui nui atu na nga tangata o taua taone te
wa i homai ai taua tohu Honore ki a Pani, he
mea ki atu ano na te Ropu kia whakanuia taua
mea, he whakaaro ki a Pani.
Na te kore o te tangata e tino mohio ki ona
kau i kore ai e rite tona hiahia i o ratou utu.

8
TE PIPIWHARAUROA.
TE TURUPA MAORI O TE ARAWA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa  .
EHOA tena koe te noho mai na i runga o
Te Raukahikatea, te tiaki na i ta tatou
manu tohu Raumati, e tangi haere nei i o tatou
marae—Kui, kui, whitiwhitiora!
E hoa, he whakaatu tenei ki a koe i nga ahua-
tanga o tenei haere, e kiia nei: Te Arawa Maori
Troupe Touring The World. He mea atu ki
a koe, kia katohatohatia e nga korero nei ki nga
pa Maori katoa o Niu Tireni, hei whakarongo,
a kia mohio ai nga whanaunga o te ope e haere
nei ki te ahua o tenei haere.
No te 31 o nga ra o Oketopa i u ai matau ki
Merepane a he nui hoki nga tangata o te Hini-
kete (Syndicate) i tae mai ki te waapu ki te
tatari i a Te Arawa; a eke tonu atu ki runga i
nga kepa ki te kainga Maori, i roto i te Exhibition
Grounds. Te taenga atu kaore ano i tino oti
te pa. Ko Kereopa raua ko Tiki nga tangata
nana i mahi to pa. No te ahiahi i taua ra ka
timata nga mahi.
I te aonga ake o te ra i te rarua, ko te ra
tera i rere ai te kapu o Merepane, a nga tangata
o te Turupa i tae ki reira, ko Maki, Hara
Poata, Iwa Kereti, Tiki Papakura, Aporo
Taiawhio. He nui te whakapai o nga tangata ki
te pa, me te ahua o te noho o nga tangata
katoa.
Ko te mana o te pa, me te whakahaere katoa
o te marae kei te Komiti i pootitia e Te Arawa.
Aua tangata, ko Aporo Taiawhio, Aperahama
Wiari, Rua Tawhai, Pera Papakura, Paora
Tamati, Mita Taupopoki (tiamana), H. M.
 Nuku. He nui nga ture i hanga e te Komiti
hei whakapai, hei whakatupato hoki kei eke
mai he ingoa kino ki runga i te ingoa o Te Arawa
turupa.
Etahi o nga Ture. E rua hakanga i te ra, i
te toru i te awatea, i te waru i te po. Nga
haora puare o te pa i te rua i te awatea, i te
whitu hoki o te po. Ko nga tangata me tae mai
ki roto i te pa i aua haora, ki te rima meneti
te tureititanga i muri o te rua karaka, o te whitu
karaka ranei ka tau te whaina. Nga ture kua
oti te whakamana e toru tekau nga rarangi, a he
nui te pai o ta matau noho i raro i enei tikanga.
I te Ratapu 6 o nga ra i haere na katorika ki
a Patariki (St. Patrick's Cathedral), nga mihi-
nare ki Paora (St. Paul's Cathedral). Ko
enei nga whare karakia nunui o Merepane.
No te 7 o nga ra o Noema ka powhiritia mai
a Te Arawa e te Pirimia o te Paremata Tumu-
aki (State Parliament) i te 11 o te ata. He
nui te pai, me te whakamiharo ki nga mea papai.
I tina tonu atu te ope ki reira. No taua ahi-
ahi ano haere tonu atu matou ki tetahi powhiri
ano. Taua powhiri na te Ropu Mihinare (Mis-
sionary Society). He nui ano nga pai o tera
haere. Tae ake nga kepa ki te tiki ake i a
matau. Ko Mrs. Shelley te wahine whaka-
haere o tera huihuinga. I ti tonu atu te ope
katoa i reira.
No te 8 o nga ra te pei tuatahi o te Turupa
nei. Ma te wahine katahi £1-10-0, ma te
tane katahi £2. Te moni ma te kapene wa-
hine, 10/-; kapene tane, 10/. He pauna (£1)
te tapiri o ta Mita Taupopoki, ko ia hoki te
rangatira; me ta Pera Papakura £1. Ko ia
hoki te matua o nga wahine. Noho ana e £3
ma Mita, e £3 ma Pera.
I pangia ano etahi o matau e te mate, engari
he rewharewha noaiho to etahi. Ko Hera Te
Kamu anake te mea i tae ki te Hohipera. E
whitu nga ra ki reira ka pai, i tino pai rawa.
Nui atu te manaaki o nga tangata o te Hohipera
i a Hera, me to matou hoki me Harold Carr,
te kai-whakahaere o to matou ope tae atu kia
Makareti. Nui atu to matau pai e noho nei,
te manaaki o te tangata. Na te pai tonu o to
matou rongo, na te rongo hoki he hunga hapai
tonu tenei i nga mahi whakapono. He maha
nga tono a nga tangata i tae mai ki a matou, ko
etahi i whakaritea ko etahi kaore. He maha
nga wahi rongonui o Merepane i haerea. Ko
etahi enei o au wahi:—
Te wahi whakamatakitaki o nga tu ahua kara-
rehe katoa; te whare mahi moni; te whare tanga
o te nupepa ahiahi o reira; te whare mahi
kakahu; te whare mahi hoko; te whare o te
Paremata Tumuaki o Ahitereiria; me era atu.
He tina nui i taka ma matau i te 19 o Tihema,
he whakanui i to matau maunutanga atu i Mere-
pane ki Poihakena. No te 20 o nga ra ka rere
mai i Merepana ma runga i a te Omara, he
karaihe toru to matou pahihi engari he hanga
atahua nga ruma i a matou. Ka nui to matou
ora e rere nei i runga o te moana. Kua kore e
pangia e te mate anini, ano he tuawhenua a runga
tima. Tera pea e tae ki te ono o matau wiki
ki Poihakena katahi matou ka rere ai ki Ata-
reta te taone nui o te Tai Whakaaro o Ahite-
reiria. Heoi ano ra e te Etita nga kupu atu
mo ta tatou Manu. Na to hoa,
H. M. NUKU, Hekeretari.
Maori Village,
Clontarf, Sydney.
21 Hanuere, 1911.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE KAARI HUA RAKAU.
NGA TAONGA TUKU O TE TOMINIANA.
KO te wariu tenei o na taonga o te Tomini-
ana i tukua atu i te i ki te 15 o nga ra
o Hanuere. nei:—-
Pata ... ... ... £158, 523
Tuhi ... ... ... ... 91,365
Kau whakamatao ... ... 9,876
Hipi ... ... ... 43,398
Hipi „ (nga wae me nga pihihi) 2, 230
Reme „ ... ... ... 91,083
Witi ... ... ... 16
Oti ... ... ... 14
Parareka ... ... ... 50
Muka ... ... ... 12, 895
Rapeti ... ... ... . 4, 445
Harakeke ... ... ... 643
Kapia ... ... ... 10, 229
Kaanga me etahi hua ... ... 16
Haapi ... ... ... 45
Kin Kau ... ... ... 5,831
Kiri Hipi ... ... ... 18, 601
Hinu (Kau, Hipi) ... ... 25,359
6, 717
Papa
Wuuru
Koura
545.143
62, 485
Hui katoa, £1, 088, 964
Ko te wariu o na mea o tera tau mo taua
wa ano £1,310,763  He rahi ake to tera tau.
Ko nga witi me era atu hua nga mea i tino heke
rawa te utu. Te ahua tera ano enei kai e
heke ano i tenei tau. He hipi ano te taonga
tino nui tona hua ki te Tominiana.
NO te tahi o na ra o Hanuere ka purei hoe
poti a Wepu raua ko Piana. Ko Wepu
he toa no Niu Tireni i era tau atu. Ko ia te
tangata tuatahi o Niu Tireni nei ki te tu hei
toa mo te ao, rokohanga ka hinga ia i a Anaha
o Niu Tireni nei ano. Ko Piana he toa no
Ahitereiria, katahi ano ia ka puta ki waho hoe
ai. I te timatanga o ta raua hoe ko Wepu
tonu i mua, engari no te whakatatanga mai ki te
paahi ka kokiri te poti o Piaha ki mua. Tae
rawa atu ki te paahi e rua pooti te mataratanga
atu ona ki mua i a Wepu. Kei te noho tu-
manako a Piaha ki te wero i a Anaha i te toa
o te ao. Ko te hoenga whakamutunga pea tenei
a Wepu.
9
TE korero a tetahi tangata whakatipu rakau
 ka pei te tangata e whakapai nui ana i tana
kaari. Ko te ahua tenei o nga utu ki tana
korero. E £5 i te eka e pau mo te pounga i nga
rakau. Mo te naki e £2/4/8 i te eka, e 6/6
mo te mahi i nga rakau ki te rongoa. oa. E £4 i te
eka mo nga raruraru ririki e pa mai ana, mo te
mapu mahi i nga rongoa, mo nga hoiho o te kata
me etahi atu mea. E £7 mo i te eka mo te
whatianga me te makitetanga. Hui katoa, £18
11/2 mo te eka e pau mo nga raruraru ki te
mahi o nga rakau, ara £12/11/2 no te tau tua-
tahi anake hoki te £5 mo te pounga. I nga tau
pai e £59/18/10 mo te eka a waenga te utu o
nga hua o nga rakau. Ka tangohia atu nga moni
i pau i nga raruraru, ka toe iho ki te pakete o
te tangata e £46/7/8 mo te eka i te tau. Ka
nui te moni kei te whakatipu rakau.
HE KORERO NA W. T. RAIHANA.
ITE ahiahi awatea tonu o te 17 o nga ra o
Hanuere ko karangatia e Raihana, Mea o
Turanga, nga Maori kia haere atu ki tona whare
kia korerotia e ia ki a ratou etahi mea i kitea
e ia i tona haerenga ki Ingarani. He hanga ata-
hua nga korero a Raihana, ahakoa te haua o
tona reo e mohiotia atu ana te aronga o nga kupu.
E ki ana ia ko Rarotonga te whenua tuatahi i
tae ai ia. Ko te kupu tuatahi tonu i rangona
atu e ia "Kumea te taura" mohio tonu atu ia
he rite tonu te reo ki to te Maori. Ki te ki a
Raihana he tino rite rawa te reo ki to te
Maori, kotahi pea te kupu rereke i roto i nga
kupu e rima. I tae ano ia ki Tahiti, kaore te
reo o tera whenua i rite ki to te Maori. I rite
ano etahi kupu engari ko te nuinga kaore. I
whakamaramatia e tetahi Wiwi e noho ana i
reira te take o tenei rereke, a ko tana whaka-
marama tenei, e ai ki te korero a Raihana.
He tikanga na taua iwi ka tu he kingi hou ka
hurihiaketia e ia he ingoa mo etahi mea, e rua
tekau pea ana kupu hou e whakarereke ai.
Pena tonu te ahua, roa rawa ake taua tikanga
e pera ana kua rere ke rawa to ratou reo. Ki
te korero a taua tangata ki a Raihana kotahi
tonu te tipuna i heke; nai nga Iniana o Inia,
nga Tiapani me na Maori o Niu Tireni o etahi
hoki o nga moutere. I te taenga o Raihana ki
Ingarani ka kitea tetahi pukapuka i te whare
takotoranga o nga taonga tawhito (British Museum)
e tautoko ana i na korero a tona hoa Wiwi i
korero ra ki a ia i Tahiti, i hokona mai e ia
taua pukapuka hei titiro mana. I kite ano a

10
TE PIPIWHARAUROA.
Raihana raua ko toua hoa wahine i a Rangiuia
Ka nui te pai o te mahi a Rangiuia e mahi mai
nei i Ingarani. Kaore ia e haere ki nga whare
purei waiata ai, engari ki nga whare o nga rangatira.
Poroakitia ai ia e na rangatira kia haere atu ki
o ratou whare, kati ko nga nunui anake me nga
tiketike e rongo ana ki te reo roreka o Rangiuia.
E rima katoa na reo waiata o Rangiuia—he
Maori, he Ingarihi, he Tiamana, he Wiwi, he
Paniora. Kei te hoa wahine o Raihana te
kakahu waiata o Rangiuia i te aroaro o te kingi.
He hanga atahua taua kapa, kei a ia anake ano
tona waihanga. Ka rua nga tuna o Rangiuia i
roto i taua kakahu i te aroaro o Kini Eruera
Tuawhitu, ka kotahi i to Kini Hori i a ia ano
e Piriniha ana. He aroha taua kakahu na
Rangiuia ki te hoa wahine o Raihana. I kite
katoa nga Maori i tae ki te whare o Raihana i
taua kakahu. He maha era atu kupu a Rai-
hana mo nga mea i kitea e ia.
HE TANGATA KAKA KORE.
KEI Tahiti e noho ano tetahi tangata kaore
e mau kakahu, kaore ano hoki e kai i
nga kai i tunua. Ko ia inaianei kei te kauwhau
i te pai o tona tikanga hei mahina ma te katoa.
E ki ana ia no Amerika. I a ia i te kura ka
pangia ia e te mate. He kai atu i te rongoa
kaore he paina he aha. Nawai ra ka heke
tona taumaha ki te 90 pauna weeti. Katahi
ia ka haere ki tetahi wahi ngahere, nona tonu
e rima na eka. Ka noho ia ko ia anake, ka
whakarite i a ia ki nga kiore e noho ana i taua
ngahere. Ko ana kai he hua rakau he pera
ano me a te kiore. He tope rakau tona mahi,
ka matekai ka kai i nga hua o nga rakau. Ora
atu ia i te nohoanga i reira. No tona oranga ka
hoki ano ia ki te kura. Ka mutu ka haere ki
Hawai. Ka roa ki reira ka panaia he kore
no nga tangata e pai ki a ia. Ka hoki ano ki
Amerika. I reira ka rongo ia ki Tahiti he
wahi haere e tahanga ana nga Maori he rapaki
anake nga kaka. Tona taenga mai ki Tahiti ka
hokona he whenua mona 100 nga eka, he wahi
maunga. Ka. whakapaia e ia tona whenua, ka
poua ki te kokonati ki nga tu ahua hua rakau
katoa. E rima ona rua wai i kari ai hei kau-
kautanga mona. E rima ona kaukautanga i te
ra, kaore e mau kaka, kaore e kohua kai. Ka
mate kai ka rou iho he kokonati he panana,
me era atu hua e hiahia ana ia. Tae atu ki
te ono haora ia e mahi ana i muri i te kainga
kotahi. Ka ngenge ka haere ia ki te takoto ki
te korero pukapuka. Nui atu tona pai me
tona ora kaore ia e pai ki te hoki mai ano ki
tona ahua tawhito. Kaore noaiho ia e moke-
moke engari ko tona hiahia kia haere atu he
tangata hei hoa mona, me pera ano te noho me
tana. Ko tona wawata he whakatu koroni mo
nga tangata e hiahia ana ki te whai i tona tikanga.
He Tiamana te mea e haere atu ana ki tona
kainga e pera ana ano me ia e kai hua rakau
ana, a ki ta tera ki ka nui te pai. Ko nga tangata
ki te haere atu ki a ia me whakarere i nga kai
katoa a te tangata he hua rakau anake he wai
motu hoki.
PITOPITO KORERO.
He tangata karakia a Rapata Manawa, engari
ko te kauwhau roa he kehua nona. He whakawa
te mea nana ia i kawe ki tetahi taone, a he
roa ano te wa i noho ai ia i reira. He maha
nga mea o taua taone i pai ki a ia ko te mea
tino pai rawa ia ko te whakarongo ki nga kauwhau
a tetahi minita pu korero. He maringi noa
mai te korero ki taua minita, te korero e heke
ai te roimata me te mea e haparangi ai te waha
ki te kata. I tetahi Ratapu ka kumea te kau-
whau a tangata nei, he mea hou tera ki a ia.
Ku oreore a Rapata, kua tango i tona wati. E
whakahoki tonu ana i tona wati ki tona pakete
ka karanga te minita ra e mea ana koe kua
mutu te kauwhau, e hoa kaore ano. E kiia ana
" Hei kai mahi ano koutou i te kupu, kaua
kaua hei kai whakarongo anake." Ohomauri
ana a Rapata.
Tetahi o nga mema o te Paremata o Whini-
rana (Finland) kaore e mau hu i nga raumati.
He tangata mahi ia, na te whakaaro o tona iwi he
tangata matou ka pootitia hei mema. Kaore ia
i mahara ka tukua ra ia ki te whare hanga ture
me mutu tona haere kore hu. I a ia e haere
ana ki te Paremata ka kite atu nga tangata kaore
tahi ona hu. " E tama Pekoro (ko tona ingoa
tenei) kua wareware atu i a koe o hu." " E!
kaore ra au e mau hu ana i te raumati." " E
haere ana ra koe ki te Paremata." " Ki taku
whakaaro hui ai te Paremata ki ro whare, kati
tera ano ona mea whakamahana." Tika tonu
ki ta Pekoro i whakaaro ai he mahana na whariki
o roto i te whare Paremata. Engari te roa rawa
ia ki roto i te whare ka kitea ona waewae e na
ripoata o nga pepa, ka timata te puta o na
korero i ro nupepa. Ka haere te rongo ki nga
wahi katoa o te whenua. Ka kawea na wahine
e te aroha ka tahuri ki te tuku hu ki te tui
tokena mo Pekoro. Ia ra, ia ra he rite tonu
te rere mai o te hu o te tokena ki te whare
takotoranga o nga taonga o te Paremata kaore he

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mutunga. Ka puta te kupu a te hekeretari ki
te kore e tere te kitea o tetahi huarahi e mutu
ai, ka ki te whare i te hu i te tokena. Ka tohea
a Pekoro kia mau i etahi o nga aroha a nga
wahine, kia kore atu. No tera turanga Pare-
mata i tupono ai tenei mea. I tenei tunga o te
Whare ka whakaaro mai ona hoa kua mohio
pea ia ki te mau hu. Tona putanga atu ia
kaore ano he hu. Ka ki atu ia tera, " E ta
ma kei te mahana tonu ra."
E kiia ana ko Ingarani ano te mana nui kei
runga ake i era atu mana katoa mehemea ki te
whakariteritea nga pu nunui o runga i nga manuo.
Ko nga pu nunui kei te 12 inihi ka piki atu ki
runga. Te kaute o nga pu pena kei nga manuao
o Ingarani e 288, nga mea kei te hangaia mai 148.
Ko te kaute enei o era atu iwi:
Iwi. KUA OTI. KEI TE HANGA.
Tiamani 100 140
Marikena 136 64
Wiwi  57 44
Tiapani 60 24
Ruhia 22 64
Itari 38 41
Tetahi wahi o Awherika kei raro i te mana
o te Wiwi kua ara ki te pakanga. I haere te
Kanara (colonel) o te Wiwi ki te pa nui o te
kingi o te whenua. He rahi rawa te riri i reira.
E 300 na tangata a te Wiwi, e 2000 a te kingi.
Ko nga mangumangu i mate. O nga mangu i mate
e 300, o nga Wiwi e 32 me te Kanara, e 72 i
taotu.
  
ETAHI KUPU MO TE PAAMU.
TE miraka kua tangohia te kirimi he kai pai
1 ma nga pikaokao.
Kua kitea inaianei he tino kai pai te witi
ma nga pikaokao.
He tino kai pai atu na te pikaokao te raima
tawhito kua oti te patupatu ki a ririki. Kaua
hei  hoatu he raima hou. Ko nga anga heeki
me patukituki kia pepe ka miki ai ki roto i nga
kai, ka kainga katoatia ano ena.
Kia mate au a te wa e tika ai, ko taku ia e
wawata nei kia korerotia e te hunga e mohio
ana ki au ko taku mahi he huhuti i te kooti he
whakato i te putiputi, i nga wahi ano ia e mohio-
tia iho ana e tipu te putiputi—Aperahama
Rinikana. tumuaki nui o te Marikena.
Te tikanga pai e ngawari ai te kau hianga ina
arahina, me kopare na whatu.
He wahi pai a runga moenga hei whakaaro-
tanga i nga tu ahua mahi katoa, engari ehara i te
wahi pai mo te whakatinana i aua mahi.

Waiho nga wuuru i te wahi maroke, i te wahi
pai, kaua i te wahi maku, kei kitea e te huhu
ka moumou noa.
Tetahi mahi pai ma te tanga whai paamu he
kokoti i nga karaihe o ana patiki kaore e kainga
e nga kararehe, ka take ai hei kai mo te takurua.
He mahi tenei kaore ano i tino mahia e nga
tangata mahi paamu o Niu Tireni, engari kua
timata haere ki te Waipounamu. Ko te ingoa
o tenei mea e kiia ana e te Pakeha he ensilage.
E kiia ana ka ahei noa atu te huri nga tu ahua
o tata katoa, mehemea ki te peneitia, hei kai
ma nga kararehe—te raupo, te toetoe, te wiwi
me era atu mea kaore nei e kainga. He tika
ano pea tenei engari kaore ano era e rite ki te
karaihe. E rua nga tu ahua mahi o te enereti
(me waiho pea tenei hei ingoa mo taua mea).
Ko tona tino mahi pai hanga ai ki te whare, ko
etahi whare he porotaka ko etahi he koea. Kia
tiketike ko tona rahi kei ta te tangata i whaka-
aro iho ai ka pau katoa ona karaihe ki roto.
Ka oti tera ka kaata i na karaihe ki roto.
Kia ki ka taupoke iho i runga katahi ka uta ai
he mea taumaha ki runa hei peehi, ki te nui
te weeti hei peehi ko te tino painga tera. Ka
mutu te mahi i kona. Hei te Hotoke ka tiki
atu ai i aua karaihe, ko te ahua he pango, ka
mau atu ma nga kararehe. He kai reka atu
tena ki a ratou. He pai ake ra te hei, engari
he wa ano kaore e taea te hei te mahi i te nui
o te ua. Tena ko te enereti ka taea te mahi i
nga wa katoa. Ko tetahi tu ahua mahi taake
noa ai ki waho, penei ano me te hanga take hei
nei. He pai tonu tenei tu mahi, ka kainga-
tonutia nga karaihe e te kararehe. Ko te tino
mea ko te peehi i runga o te take, kia kaua te
ea e uru ki roto i nga karaihe. He kai pai atu
ki te kau, ki te hoiho, ki te hipi me te poaka;
engari kaore e pai hei whakamomona i te poaka.
He maha nga taiapa karaihe a te tangata kaore
e pai hei hei, kaore hoki e kainga e nga kararehe.
Mehemea e mahia ana e ia hei eneriti, ora atu
nga kararehe i te takura.

Me tino tikanga na te Tiainamana e whaka-
pau i tona kaha ki te whakarite i ona nama
katoa i mua o te tau hou. Ko te utu ki te Pipi
e 51- ano i te tau. 

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.