Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 151.
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia He huruhuru   manu ka rere."
NOWEMA 1910.
"KUI! KUI! WHITIWHITIORA."
TE TAIPOI PIWA.
HE tino nui rawa te panga mai e tenei mate
o te taipoi piwa i tenei tau, ki nga Maori
ki nga Pakeha hoki, engari he tino nui rawa ki
nga Maori. I pa tenei mate ki Tokomaru, ki
nga Mokopuna a Wiremu Potae. He pakeha
te kai neehi i a ratou. No to ratou oranga ka
pangia ko taua Pakeha, a mate iho. Me nui to
matou whakamihi ki te mahi pai a taua tangata.
E ngaru ana mai tenei mate i Tokomaru, e hina
atu ana te tangata i Turanga, e hina ana mai
hoki i Te Puke i Rotorua. He nui he kino
rawa te panga mai ki Turanga nei. Ko te mea
tino whakaaroha rawa ko te whanau a Hamiora
Hei. I te tuatahi ko tona tamaiti wahine i
hina. Ka ora taua tamaiti ka hina a Hamiora,
ka karangatia tona tuahine i Taranaki, he neehi,
kia hoki mai ki te neehi i tona tamaiti i a ia
hoki. Ka tae ia kei te henga rawatanga  ka hipa
ko tona tamaiti tane. Ka rua pea na wiki o
tera ki te hohipera ka hinga ko te wahine; a
Hei. ka mauria tera he Hohipera ke. Kaore a
Hei i te mohio ake kei te mate era tokorua.
Pau rawa te marama i tona tama ki te Hohi-
pera Ka mate. He nui rawa te mamae i pa
mai ki te ngakau  mo Hei raua;  ko tona  hoa i to
raua noho kuare mai ki ta raua tamaiti. Tae
noa mai ki tenei wa kaore ano raua i mohio
noa kua mate taua tamaiti. Kotahi  wiki pea 
i muri mai i te matenga atu o tana tamaiti ka
hinga te tamaiti wahine iti a Hei, ka mauria 
ano ki te Hohipera. Kua pai tenei, engari  no
tona paina ake nei ka hinga hoki ko tona koka,
ara ko te tuahine o Hei, ko te wahine nana
ratou i tieki. Ko Hei kua pai rawa, kua puta
ia ki waho o te aitua heoi ano te mea he whangai
i a ia ki te kai. Ko tona tuahine anake te
mea e mohio ana ia kei te mate, i kite hoki ia
i te panga, i te mauranga atu ki te Hohipera.
Ko tona hoa wahine hoki kua pai. Me nui te
tangi o te ngakau mo tenei parekura a te mate.
Tera atu etahi o roto o Turanga nei. Tokorua
o nga tangata o Te Rau i pangia, ko tetahi i mate
rawa. I pa ano hoki ki Te Kuri, ki Te Arai,
ki Mangatu, ki era atu wahi hoki. Ko etahi i
mate ko etahi i ora mai. I na rongo mai o
Rotorua tekau-ma-wha na tanata i mate i roto
i te marama kotahi. Ko nga rongo mai o Te
Puke kua pangia hoki a Heni Whangapiritia e te
piwa. He tamaiti no Ngatiporou kua pahi mo
te mahi neehi i tonoa e te Tari o te ora kia
haere ki Te Puke. Tera atu pea etahi atu
wahi kei te rite ano ki enei kua whakahuahuatia
ake nei. E ki ana etahi tangata na te Kumete
tenei mahi.  He tika ano pea na te Komete i
whakarereke te ahua o tenei tau i kaha; u te pa
mai o tenei mate, engari ehara tena i te mea
kia kiia e tatou na te Komete i homai te mate.
Ko te mate kei a tatou tonu, ahakoa   e ngaro
ana etahi  wa, kei o tatou  takiwa tonu. E kiia
ana e te takuta he piwa te mate ngawari  atu o
nga mate katoa ki te peehi a e taea  te whaka-
kore rawa. Heoi ano te he he kore no te
tangata e whai i nga tohutohu mo te ahua o te
tiaki pai i nga wai e inumia ana i nga paru hoki
o te kainga Ko nga whiu katoa e pa ana ki te
tangata he tohutohu ahakoa  e kitea ana etahi
wa he kaha rawa te utu o taua tohutohu. Ko
te take tenei o ta tatou manu i korero ai enei
korero, kia kite mai ai te iwi a ka tupato.

TE PIPIWHARAUROA.
Tiakina nga wai unu, me nga vvahi kino—na
whare paku—kei kino rawa. Kaua enei hei
tukua kia kino, ko te vva hoki e pera ai he
mate tona tukunga iho. Ahakoa hoha koe ki
te mahi i enei mea, kia mahara e mahia ana e
koe hei ora mo to tinana, koi tapiki mai ano
ki a koe a ko koe ano te papa. Kia tupato
ki nga paru o nga turoro, ahakoa he aha tona
mate i te mea kaore ano koe i mohio, me tahu
katoa ki te ahi. Kaore koe e he ki te pena
koe, ahakoa he aha te ahua o te mate. He
mahi tenei kia tino kaha o tatou Kaunihera ki
te whakahaere, he take nui hoki, he mea e pa
ana ki te iwi nui katoa. Heoi kia tupato i te
piwa, he kuri whai niho tena, ki te kore koe e
tiaki, i a ia ki te hoha ranei ki te arai atu, ko
koe ano tana e tiki mai ai e ngau.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
I ROTO i te pepa o Hune, ara i nama 146
o Te Pipiwharauroa,  i puta etahi kupu
taumaha mo Hamiora Hei i roto i nga korero
a Henare Mahuika mo " Te Turoro me te
Neehi." I puta nga kupu a Henare mo te tau-
wira kino i whakatakotoria e Hei i tana hoko-
nga i te whenua i riihitia atu ki a ia, me te ki
ano a Henare kaore i heke te werawera o Hei
mo tana moni, ko te pawa ke o te hikareti e
rere ana i nga tiriti.
" Na tenei i hura, na te mea kua whanau
nei nga whakaaro o nga kiko o tana kete ka
mohiotia te whakaaro a nga mea kei te hapu
tonu mai i roto i tana kete. Katahi te tino
tauwira kino na tenei tamaiti."
He korero taumaha enei, ka mamae te ngakau
o te tangata e pa ana, ahakoa tika he ranei.
Kei te he katoa enei korero ki te whakamarama
a Hei. Ko tona whenua kaore ano i hokona e
ia kei a ia tonu e mau ana. Ko te nui o te
pouri o Hei ko te kinga he tino kino te tauwira
e whakatakotoria e ia. E mohio ana matou ki
tenei tangata kaore ano he rauwira kino kia
whakatakotoria e ia. O nga taitamariki katoa
o roto o te Ropu o te Ao Hou ko Hamiora
Hei te tino tangata e whakamau ana tona ngakau
kia mahia e ia he tauwira pai hei whainga ma
ona hoa. Ehara ia i te tangata whai kia rangona
tona ingoa engari mahi komuhu noa ai ia. Ko
te kaha ki te mahi me te kino ki te tinihanga
nga mea e whaia ana e ia. He korero parau,
he korero tinihanga nga tino mea kino atu ki
tenei tangata. He nui tona pouri mo tona ingoa
kua takakinotia take koretia nei. Kaore ano
i tino marama i a Hei te ahua katoa o tenei
raruraru ka pangia ia e te mate. Kia pai ake
ia tera ano e puta he kupu whakamarama mo
tenei raruraru. E whakaputa ake ana matou
i konei i to matou pouri mo ta matou taanga i
aua korero, me to matou whakaputa ano hoki
i to matau aroha ki a Hei mona ka whaka-
pikaua nei ki tenei take pouri. He mea atu
ano hoki na matou ki a Henare Mahuika kia
whakaatu mai ia ki te pepa i tona pouri mo ana
kupu taumaha i uta nei ki runga i a Hamiora.
He whanga kia pai ake a Hei i te mate, kia ata
whakamaramatia e ia tenei raruraru, i kore ai
e puta wawe enei kupu i era atu putanga o
te pepa.
  
AKINIHI HEI.
I MU RI mai o te taenga o nga korero mo te
Whanau a Hamiora Hei e mau i runga
ake nei ka tae mai te whakaatu o te Hohipera
kua moe a Akinihi i te moenga roa. He nui
te mamae me te pouri i pa mai ki te ngakau.
Te mamae no te mea i haere ora mai ia i tona
kainga ki te tiaki i te tamaiti a tona tungane, i te
tungane tonu hoki raua ko tona hoa wahine tae
atu ki nga tamariki, a rokohanga ka pangia ko ia.
Te pouri no te mea he tamaiti tenei kua ti-
mata ki te mahi pai i waenganui i te iwi. I
kuraina tenei tamaiti ki te Kura Katorika i
Opotiki, whakaoti rawa atu. ki te kura pera ano
i Nepia. Tona hokinga mai ki te kainga ka
nono ki te Kura i Opotiki. I a ia i reira ka
kia atu e Hamiora Hei kia haere ia ki te ako
mahi neehi hei mahi mana. Ka haere ia ki
te hohipera i Nepia mahi ai, te tukunga iho
pahi katoa ia i nga whakamatautau mo tera mahi.
Ka mutu tona noho i reira ka nuku ia ki te
whare whakawhanau tamariki i Poneke, a pahi
ana ano ia i te whakamatautau mo tera mahi.
Te mutunga o ana kura ka tukua i te Kawana-
tanga ki waenganui i nga Maori mahi ai. I tae
ia ki te takiwa o Ngapuhi. Tona hokinga mai
i reira ka Whakanohia e te Kawanatanga ki
Taranaki. I haere mai ia i reira ka pangia nei
e te mate. Kei te tamariki tonu tenei wahine.
He maha nga waea tangi mai mona. Kotahi tohu
aroha putiputi nate Taha Maori o te Kawana-
tanga, na te Ropu o te Ao Hou, na Apirana T.
Ngata, na era atu hoki o na hoa o te tupapaku.
Ko nga hapu enei o tenei tamaiti:—Ko te
Whakatohea, Ngatipukeko, Ngaitai, Tuhoe, me
Te Arawa—no te taha ki tona koka; ko
Ngaitawarere, Te Whanauamaru, Te Whanau-
apanui—no te taha ki tona papa.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE TURE TURAKI WAIPIRO.

KUA tata te pahitia e te Kawanatanga tetahi
- pire hou mo te turaki waipiro. He nui
nga rereketanga o tenei pire i te mea tawhito.
Ko etahi o nga tino take o tenei pire ko te
whakaaetanga kia pootitia e te Tominiona katua
: tenei take. He mea tenei kaore i whakaaetia i
mua. Ki te kitea a tenei pootitanga o heke iho
nei he tino nui noa atu na tanata o te Tomini-
ana katoa e pooti ana kia turakina atu te
waipiro ka turakina atu, ara ka kore he
waipiro e tae mai ki tenei Tominiana, heoi
ano mo te Hapa anake a te Ariki, hei rongoa
hoki. He mea nui tenei. Ko tetahi mea hou
kei tenei ture ko te whakakorenga atu i nga
wahine hoko waipiro i roto i nga hotera . Ka
whakaaetia ano nga wahine e hoko ana inaianei,
engari kaore he mea hou e haere mai ki taua
mahi a muri atu. He mea nui ano tenei ka
iti haere hoki tera whakawai ki nga tamariki tane
kia haere ki te hotera. Tera atu etahi take
ririki iho kei roto i te ture, engari ko te take
nui rawa, ko te mea hoki e pa mai ana ki te
Maori, ko te mana mo te pooti kua tukua mai
ki te Maori. Ko tenei mana pooti i rite tonu
ki ta te pitihana i hainatia e te nuinga o te
tangata, i whakatakotoria hoki ki te aroaro o te
Pirimia i te hui nui i tu ki Poneke i te Hurae
o te tau 1908. Ko nga rohe pooti ko nga Rohe
Kaunihera. Ki te whakaaro te Kaunihera e
tika ana tona takiwa kia pooti mo te turaki,
whakatu tonu ranei, i te waipiro mana e tono
atu ki te Kawana kia tukua mai e te Kawana-
tanga te mana ki taua takiwa kia pooti. Ki te
tokomaha nga Maori o taua takiwa e pooti mo
te turaki i te waipiro ka kati te waipiro ki a
ratou. Ma te Kawana ano e whakamana ta
ratou whakaaetanga i te pootitanga. Ki te mau
tetahi tangata e whakaunu ana i te Maori o roto
i te rohe Kaunihera kua whakaaturia nei i roto
i te Kahiti kua katia te waipiro ka whainatia ia
mo nga moni kaore e nuku atu i te Ł100. Kia
kotahi marama i muri iho i te pootitanga ka
whakakorea te waipiro i te Rohe i turaki i taua
kai. Ko tenei ture e pa ana ki nga Maori me
nga Awhekaihe. Ko te kai a te tangata i te
Rohe penei hei te mea anake i whakaritea e te
takuta hei rongoa, hei te mea ano hoki i tangohia
i roto i te Hapa a Te Ariki. Ko tenei pooti
kaore e pera me to te Pakeha ara ma te 3/5 - rawa
e hinga ai te waipiro, engari ma te tokomaha
tonu. Ko te Ture mo nga wahine Maori katoa
kaore nei e whangaia ki te waipiro kei te mau
tonu. Ki te mau te tangata, ahakoa kai tiaki
hotera, e whangai ana i te wahine Maori ki te
waipiro, ka whainatia ia mo na moni kaore e
neke atu i te Ł50. He pena ano te whaina mo
te tangata e whangai ana i te tane Maori e hau-
rangi ana Ko te wahine Maori  anake  e moe
ana i te Pakeha ka puta ki waho o tenei Ture.
E rite tonu ana te Maori raua ko te Awhekaihe i
tenei Ture. Ko te utu mo na raruraru o te
pooti turaki waipiro ka tau ki runa ki te Kauni-
hera Maori. Ko te ahua tenei o te Ture kua
paahitia. Ahakoa kaore i rite ka ta tatou
Manu e panui ai i te nama 147 engaringari, he
pai ake i te kore rawa.
  
KO NGA TAONGA I PUTA KI WAHO
O TE TOMINIONA.
KO te wariu o nga taonga o te Tominiona
i puta atu i roto i te Katimauha mo nga
wiki e rua, i te 25 o Oketopu ki te 15 o Nowema
e Ł399,771 Ko te wariu o nga taonga o tera
tau mo aua wiki ano e Ł385,965, ara Ł 13.806
te nuinga ake o te wariu o nga mea o tenei tau
i o tera. Ko na taonga enei:—
Pata ... ... ... 121, 840
Tuhi ... ... ... 33,199
Kau whakamatao ... 64
Hipi ... ... ... 6.316
Reme ... ... ... 745
Witi ... ... ... 17,014
Oti ... ... ••• 2, 259
Parareka... ... ... 76
Muka ... ... ... 20, 829
Rapeti ... ... ... 6, 367
Kanga (me era atu hua)... 754
Harakeke ... ... 995
Hapi ... ... ••• 4,991
Kin kau ... ... ... 6, 958
Kiri hipi me era atu kararehe 17,048 
Hinu ... ... ••• 6, 012
Paraki ... ... ... 28, 559
Wuuru ... ... ... 46, 780
Koura ... ... ••• 70, 820.
 
E whakaaturia ana e nga rongo mai o Amerika
kei te mea te. hahi Momona ki te whakanoho
pa hou mo ratou ki Mekehiko. Kei te taha
whakararo tenei wahi o Uta. Ko te nui o te
whenua nei 1500 eka. e karangatia ana te ingoa
ko Wikitoria.

4
TE PIPIWHARAUROA.
A TATOU TAONGA-OHA I ROTO I
TE HAHI.
" Pera me te Paipera he pukapuka na te Atua, waihoki
ko te Hahi he ropu na te Atua."  Pihopa Raitiwhutu.
I ROTO i te whakapono o Naihia e whaka-
atu ana tatou i to tatou whakapono, " Ko-
tahi ano hahi, ko ta nga Apotoro puta noa i te
ao." I roto i te whakapono a nga Apotoro e
whakaatu ana tatou i to tatou whakapono " ki te
hahi tapu puta noa i te ao." Ki nga tangata na
ratou nei i whakatakoto enei whakapono e rua e
marama ana te tikanga o enei korero, ara e
whakaatu ana i to ratou whakapono ki te ropu
a te Atuo ko tetahi wahi nei ona kei te rangi,
ko tetahi kei te ao nei.
Ka kitea e tatou e rua nga wahanga o te hahi,
kotahi kei te rangi kotahi kei tenei ao. Ko nga
tangata o te hahi i te rangi ko nga tangata kua
mate i runga i te whakapono ki a Ihu Karaiti.
Oa tangata whakapono i mate nei i mua atu i
tona taenga mai ki te ao, me nga tangata i mate
i runga ano i te whakapono i muri i tona taenga
mai. E whakaaturia mai ana ki a tatou i nga
Hiperu XI, 39-40, kaore ano i nui i tino tika
noa, engari e whakaaro ana tatou kei te piki
haere ratou ki te tino tika. Ko tenei ia e tino
mohio ana tatou kua mutu to ratou na wa
whakamatautau kua kore hoki ratou e ahei te
taka mai i te tika. Kaore tatou e mohio ki ta
ratou mahi, engari kiia ana he karakia tonu ta
ratou ki te Atua i roto i a Ihu Karaiti, a kei te
kite ano ratou, a tena pea kei te inoi mo te
hahi e whawhai nei i te ao.—Whaki. VI, 9-11.
Ko nga korero o tenei pukapuka e ahu ana
mo te hahi i te ao nei. Ko taua hahi ko
te hunga katoa kua iriiria ki roto ki te ingoa o
te Tokotoru. He ropu tenei e noho ana i te
ao nei, e wehe ke ana ano hoki i etahi atu
ropu katoa. He tikanga motuhake tonu ana—
tana Whakapono, tana Whakahaere ana Mana-
akitanga, me ana Mahi.
Tana Whakapono kei roto i nga Karaipiture, e
whakarapopototia ana hoki e nga Whakapaono,
engari rawa ia e to Naihia.
Tana Whakahaere, i whakatakotoria ai e na
Aporo, kaore i kotahi te a ahua o ona tangata.
Wehe ke tonu ano nga minita i te whakaminenga,
he wehewehe ano hoki nga turanga a nga minita.
Ana Manaakitanga. He mea wairua. Na
te Wairua Tapu i homai kia tika ai te mahi a
ia tanata a ia tanata i roto i te hahi hei paina
mo te katoa.
A na Mahi. E toru nga ahua o ana mahi.
(1). He whakaatu he tiaki hoki i te whakapono
o te Karaiti, he tuku tika atu hoki i taua
whakapono ki na whakatupuranga e haere ake
ana. (2). He karakia ki te Atua, i te karakia
tika o te ngakau, i runga i te ingoa o Ihu Karaiti.
(3). He whakanui haere i te tapu me te pai o
na tangata katoa o te hahi i runga i te korero-
tanga o nga Karaipiture i te whakatakotoranga hoki
o nga Hakarameta, he arahi mai hoki i nga
tanata i waho kia uru mai ki roto ki te ropu
kia whiwhi ai hoki ratou ki ona manaakitanga.
Ko te hahi i te ao nei e noho tahi tonu ana
te pai raua ko te kino. No roto i tenei hahi nga
tangata katoa kua iriiria, kaore ia i rite ta ratou
mahi ki ta te Karangatanga i karangatia ai ratou.
Ko etahi o ratou he hunga tino kino, " He hoa-
riri no te ripeka o te Karaiti," ko teka. Engari
ahakoa enei mea kino, ka pumau tonu ta te
Karaiti hahi e ai ki ana kupu e mea ana hoki
i e Matiu 28 " Na ko ahau tena hei hoa mo
koutou i nga ra katoa a te mutunga rano o te ao."
E mea ano hoki i a Matiu 16, "A ka hana e
ahau taku hahi ki runga ki tenei kamaka, e kore
ano e taea taua hahi e nga kuaha o te reinga."
Ahakoa i te wa i iti ai te whiti o te marama-
tanga i roto i te hahi mau tonu ia ki taua mahi
ake, ki te riri ki te kino, ki whakaatu hoki mo
te tika.
He mea tika kia whakaaro tatou ki nga mea i
mahia e te hahi mai o tona timatanga tae mai
ki naianei. He nui ana mahi i mahi ai i te
wa o tona tipunga, ana ture me ana whakahaere
i whakatakoto ai hei riri ki nga whakaakoranga
teka, hei whakapai hoki i nga mahi a te hahi.
Ko enei ture me enei whakahaerenga kua pukai
ki roto ki te hahi o naianei, a kua noho enei
hei taonga ma tatou ma te hunga kua uru nei ki
roto ki te hahi.
He mea tika ano hoki kia mahara tatou e
uru tahi ana ia peka, ia peka ki nga tikanga me
nga whakahaere o te hahi nui tonu. Ehara ano
i te mea ko na peka anake engari ko nga tangata
ano hoki o roto o aua peka e uru ana ki roto
ki aua mea. I te mea ka uru nei iia tangata iia
tangata o ia peka o ia peka o te hahi ki na
tikanga me nga whakahaere o taua hahi nui, ka
uru ano hoki ratou ki na manaakitanga e tau
ana ki taua hahi nui i runa i ana tikanga me
ana whakahaere.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HAMUERA MATENE.
Ki te Ropu Kauwhau i te Rongopai
I whakapono au ki te tika o a raua korero ki
au mo te kino o nga kapene. I mohio tonu
au na aua kapene ke te take o nga raruraru i
kino ai nga Maori. I te mutunga o a raua whaka-
marama ki au ka hoatu e au he kape o na
tohutohu a Kawana Makoare mo na kaipuke
kia kaua e mahi kino ki nga Maori. Nui atu
to raua koa i te mohiotanga ki te tikanga o aua
kape. Ka mutu a matou korero ka tae mai
te waka o Ruatara ma i tonoa ra e au i to
matou taenga mai kia haere ki uta. Nui atu
te hari o taku ngakau i taku kitenga e tino mohio
ana a Ruatara ki te rangatira i korero nei ki au.
I taku kitenga i a raua e korerorerotahi ana ki
ana taku ngakau i te hari. Tae rawa ake ki te
ahiahi kua ki to matou kaipuke i te ika, kaore
au i kite i nga ika papai i mua atu.  He poaka
he parareka hoki etahi kai i utaina mai ki
runga kaipuke. Ko taku hiahia he haere ki
Pewhairangi, engari kaore nga Maori i pai kia
haere wawe tonu matou. Kaore i taea. I
mea atu au kia hoki mai matou ka peka atu
ano kia kite i a ratou. I te ata o tetahi rangi
ka rere matou, engari he nui te porori o ta
matou haere i te he o te hau. Ko tahi ra
rawa mai katahi ano matou ka tae ki te wa-
hapu o Whangaroa. Kua tohutohutia mai ano
he pai noaiho taua wahapu ki te whakauru atu,
engari i te kaha o te hau kore rawa i taea e
matou, ka tu noa mai matou i waho. I taku
hiahia kia awe au te tae ki nga Maori ka whaka
haua e au poti kia tukua hei kawe atu i au ki
uta. Ko Nikora, ko Kenara, ko Korokoro me
Toi aku hoa i haere ai matou ki uta. io
matou una atu ka omaoma nga Maori ki ro
ngahere huna ai, he kaumatua rawa te mea i
noho iho, he haua te take i mahue ai ia. Io
matou taenga atu ki a ia nui atu tona wehi
engari no taku hoatutanga i etahi mea ririki nei
mana ka homai e ia he ika pawhara ma matou
Ko Kokoro o matou i haere kia kite i ona
whanaunga i taua wahi. 
Ka mahue iho i a matou a Kenara i te taha
o te kaumatua nei ka haere matou ki te whaka-
taki atu i a Kokoro. Rokohanga atu e matou
e korero ana ki etahi o ona whanaunga kua kitea
e ia. Kaore matou i roa ki taua wahi ka puta
mai tetahi wahine kaumatua, hei koka ki a
Korokoro, me tona tamaiti ano i runa i tona
tuara, ko tona mahunga he mea potae ki te rau
rakau, me te peka rakau ano i tetahi o ona
ringa. Ka tata mai ka timata te tangi. Ko
Korokoro ka ata tu tonu. engari  tona ahua me
te mea nei e pouri ana tona ngakau   Ko Toi i
mea e korena e tangi ka whakarite ia ki te pa-
keha. Te taenga mai o te wahine nei ka mau
ki te ringa o Korokoro ka whakapiri i o raua
kanohi me te tangi ano, me tu raua korero ano
tetahi ki tetahi. He roa te wa i penei ai raua.
I whakaaro au he mea rereke rawa tenei na
tenei iwi hei whakaatu i to ratou hari mo to
ratou kitenga tetahi i tetahi. Ka mutu te tangi
ka hoatu e au he taonga  ma taua wahine me ona
hoa. I tenei wa kua nui rawa na tanata kua
puta mai ki a matou. I to matou taenga mai
ki a Kenara raua ko tona hoa kaumatua roko-
hanga mai e matou kua tokomaha ke hoki
e korero ana e kata ana me te mea nei
he tino hoa ratou i mua, a katahi ano hoki
ka tutaki. He roa te wa i noho ai matou i
reira, na te ra tonu ka tau ka mea matou ki te
hoki ki te kaipuke. I te hokinga ka whai etahi
o na rangatira i a matou ki runga kaipuke, a moe
tonu iho ki reira. I te ata ka mea ano matou
ki  te whakauru engari kaore ano i taea i te mau
tonu mai o te hau. Ko te wahi i tu ai to
matou kaipuke kaore i mamao mai i te wahi i
patua ai e na Maori nga tangata o te Poito. Ko
tenei whenua no Hongi raua ko Ruatara. I
whakamarama raua ki au i te take o taua mate.
E ki ana raua i muri iho i te matenga o te Poito
ka whakapaea na Te Pahi, he rangatira no Pe-
whairangi, taua kohuru. Te rongonga o etahi hera-
mana, ka haere mai ki te pa o Te Pahi, te taenga
mai ka patua e ratou nga tane me na wahine,
me Te Pahi. E whitu nga mata i tu ki roto i a
ia ka mate. Kore rawa he he o Te Pahi ki ta
raua korero. E wha-tekau maero te tawhiti o
Whangaroa i Pewhairangi. Ko te mahi a Ie
Pahi he haere tonu ki Whangaroa. I te ra i
patua ai na tangata o te Poito e whakawhiti ana
ano ia ki Whangaroa, he ika nga utanga o tona
waka. Kua patupatua nga tangata o te Poito 
tokorima rawa i toe, e noho ana i runga i nga
mahi o to ratou kaipuke. Ka utaina e ia
ratou ki runa i tona waka ka muria ki uta.
Ko tona whakaaro he whakaora  a ratou. No
tona taenga atu ka tangohia aua tangata i a ia ka
patua. No te matenga o Te Pahi ka noho kino
na tanata o Pewhairangi ki o Whangaroa, he wha-
whai tonu ta ratou mahi. Ko te whakamarama
tenei mo te matenga o te Poito.

6
TE PIPIWHARAUROA.
TE HAHI I NIU TIRENI.
UPOKO IV.
NGA KORERO WHAKAMUTUNGA.
I TEN EI wa kua tino pumau te Hahi o
Ingarani ki Niu Tireni nei. Kua whai
Pihopa nga pihopatanga katoa, kua kaha nga
Hinota takiwa me te Hui Topu hoki.
No te 25 o Hanuere, 1877 ka hui te tuunga
tuawhitu o te Hui Topu ki Whakatu, ko te
Pihopa o Waiapu kaore i tae ki te Hui i runga
i tona mate. Kaore i nui nga take i oti i tenei
Hui—engari ko nga take i whakahaerea ko enei:—
Te Ture whakahaere i nga karakia (Formu-
laries Bill). He roa o te whakahaerenga i tenei
take, ara e toru nga ra, te tukunga iho kaore i
ata tau.
Te Ture whakaingoa tangata mo etahi tuunga
i roto i te Hahi. He menemana tenei i te
Ture Tawhito.
Te Ture e whai mana ai te, Hui Topu ki te
whakatikatika i nga tikanga whakahaere o te Hahi.
He ture Tawhito tenei engari kua kitea kaore i
te tino pai te takoto, na reira ka pahitia e te
Hui tenei ture hou hei whakatikatika i te mea
tawhito.
Te Ture whiu i nga he i roto i te Hahi. Kua
takoto noa atu ano tenei ture, engari pera me
era atu kua kitea i paki Kaiapoi i te tau 1876.
I taua tau ka kitea e he ana te mahi a tetahi
minita i reira, kitea ana hoki kaore i marama
i tenei ture he huarahi whiu i te he pera.
Kaore tenei whakatikatika i ata tau i tenei
Hui.
Te pihopatanga o Waiapu. I puta he kupu
ma te Hui kia whiriwhiria he tangata hei tu mo
tenei Pihopatanga.
Te Pihopatanga o Meranihia. I muri iho o
te Pakarutanga o te Hui ka whakatapua a H.
R. Herewini hei Pihopa mo Meranihia.
I te 9 ° Tihema, 1877 ka whakatapua a
Erueti Tuari (Rev. E. C. Stuart) hei Pihopa
mo Waiapu. No Mei 1876 ka mutu te tu
o Pihopa Te Wiremu. I te tuunga o te Hinota
i taua tau ka tu tana tama a W. L. Wiremu
hei Pihopa, otira kaore ia i pai, ko te take ka
kore ia e watea ki te mahi i waenganui o te
Iwi Maori—i te mahi i matea ai e tona ngakau.
Ka whiriwhiria e te Hinota ko te Atirikona
Haapa, ko te tama matamua a te Pihopa o
Otautahi—te Paraimete. Kaore ano hoki a
Hapa i pai—ko tana take he kore nona e
mohio ki te reo Maori. No te korenga o enei
ka whiriwhiria ko te Tuari. E ora tonu ana a
Te Wiremu i te motuhanga i a ia, a i uta rawa
ia i ona ringa ki te matenga o te Tuari a manaki
ana i a ia. Ko te Tuari he tangata i kura mai
i Ingarani. I muri iho i tona whakapakanga ka
haere ia hei mihinare ki Inia. Muri iho ka
haere mai ki Ahitereiria, ki Niu Tireni nei
hoki. E rua ona taenga mai ki Nepia, ko te
take tenei i mohiotia ai ia. I Ahitereiria ia i
te wa i whiriwhiria ai. No te 9 o nga ra o
Pepuere 1878 ka mate a Te Wiremu.
No te 11 o Aperira, 1878, ka moe hoki a te
Herewini i taua moenga roa.
No te 14 o Aperira, 1880, ka hui te tuunga
tuawaru o te Hui Topu ki Otautahi. I tae
katoa mai nga pihopa. Ko nga take enei i
whakahaerea —
1. He Kura Minita. Ko nga korero mo tenei
take, mo tetahi kareti kia whakaturia ki Otakou
me hua te ingoa ko Herewini. Kaore i ata tau
nga korero mo tenei take.
2. Pihopa Awhina. I tae mai ki tenei Hui
he tono na nga Maori o te Pihopatanga o Aka-
rana kia whakaturia he Pihopa awhina mo
Akarana, ko taua mahi ko te taha Maori i
roto i taua Pihopatanga. I whakamihi te Hui
ki tenei tono, engari i runga i te kore oranga kiia
ana kaore e taea te whakarite. Mei whakaaetia
kua whiriwhiria ko te Atirikona Karaka, o te
Waimate.
3 Te Poari Pihopatanga. Kua whakaturia
tenei Poari i te tau 1871, engari kaore nga
Pihopa i tino pai he ahua whakaiti i to ratou
mana. I te pahitanga i taua tau i meinga ki te
kore e whakamana i te Hui o Muri iho (1874)
me whakakore atu i te tau 1877 Na te whaka-
horenga nei i whakahaerea ai ano i tenei Hui
(1880). Kaore i taea te whakatu, engari i penei-
tia te whakataunga o taua take, ki te tae mai he
whakaatu ki nga Pihopa kia meinga tetahi tangata
hei Rikona me matua karanga ratou tetahi ko-
miti hei titiro i te tika o taua tanata mo taua
tuunga.
4 Nga tangata e motuhia ana hei Rikona, hei
Mangai Reimana.
HE INOI I MUA O TE KARAKIA.
E TE ATUA tenei matau kua hui mai ki roto i
 tou whare manakohia mai e koe matau me a
matau karakia. Tukua mai tou Wairua Tapu kia
ngakau nui ai matau, kia hihiko ai, kia kaha ai;
tukua mai hoki tenei wa hei wa e whakahonore ai
matau i tou ingoa e whakawhiwhi ai hoki o matau
wairua ki te pai. Ko Ihu Karaiti hoki to matau
Ariki. Amine.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE KURA O HUKARERE.
ITE ata o Paraire te 21 o na ra o Oketopa,
ka wera te kura o Hukarere i te ahi.
No te ono o te ata ka kitea te ahi, na te tamaiti
i ara wawe ki te mahi i nga mahi o te kitini i
kite. Ko te nuinga o nga tamariki i taua wa kei
te moe tonu. I te rongona kua wera, ka whaka-
haua nga tamariki kia ara. No te aranga katoa
ka whakahaua atu kia ata haere marie ki waho
ma te ara i hanga mo te wa pera. I tae pai
katoa ratou ki waho, engari  kaore rawa he
kaka o tetahi o ratou i puta ki waho, ko o
ratou kaka moe anake. Kaore i roa to ratou
putanga atu ki waho ka hinga te whare i te
kaha o te ahi. Te rongonga o na Pakeha o te
taone i tenei aitua, i te ahua hoki o na tama-
riki ka mauria mai he kakahu, he hu, he potae
mo ratou. Tae rawa ake ki te ahiahi kua
whai kaka katoa ratou. He hanga whakamiharo
te aroha o te Pakeha. Te taenga atu o te rongo
o tenei mate ki Te Aute ka kohia e na tama-
riki ta ratou moni £18 hei aroha ma ratou ki
o ratou tuahine. I tukua mai ano hoki o ratou
neketai me te ki mai ano nui atu to ratou
pouri mo to ratou korenga i whai kaka wahine.
kati ko nga neketai anake na mea hei homaitanga
ma ratou. Kua takoto te whakaaro kia hohoro
te whakahou i te whare o Hukarere, engari hei te
whare nui noa atu, a hei tetahi atu wahi huki.
Kotahi mano me te hawhe te inihua o te whare.
e rima mano kei te hiahiatia ka oti he mea hou.
TE KIHI I TE PAIPERA.
KUA hanga e te Kawanatanga tetahi tikanga
hou mo te kihi i te Paipera i roto i te
whare whakawa. He penei te ahua u te tikanga
hou: ka tu te tanata ki te korero i te aroaro o te
Kooti ka whakamaua he Paipera ki tona ringa,
katahi ka korerotia mai ki a ia enei korero:
" E oati ana koe i te aroaro o te Atua kaha rawa
ko nga kupu ka korerotia nei e koe ki te aroaro
o te Kooti ko te pono, ko te pono katoa, ko te
pono anake?" Katahi ia ka ki, " E oati ana
ahau." Kaore ia e kihi ki te Paipera. Kaore
ano te tikanga kihi i te Paipera i whakakorea, kei
te mahia tonutia tera, engari i etahi wa ko tenei
i etahi wa ko tera. Kao re e roa ka riro ko
tenei hei tino tikanga. He wehi no te Kawana-
tanga kei tipu mai he mate i te kihinga i te Pai-
pera i hangaia ai tenei tikanga hou.
HE AHA TATOU I KIIA AI HE MAORI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa
E MAN U, tena koe. Mauria atu taku
patai me taku hopu iho ano i taku
patai hei hopu mai ma nga mokai papai ranga-
tira e noho noa mai ra i na marae o nga motu
e rua nei o Aotearo  me te Waipounamu.
He aha to tatou ingoa i kiia ai he Maori ? Tena
hopukia mai.
Ko taku hopu tenei. I te wa i tae mai ai a
Kapene Kuki ki Turanga  kua pau ana taewa,
e wha nei e toe ana. Ka ui ia ki nga tangata o  
reira, kaore ranei he puteito? Ka ki atu nga 
tangata, he pena ano kei konei. Ka ui a Ka-
pene Kuki. he aha te ingoa? Ka ki atu na
tangata ra, ko te ingoa o ena  mea lie maori!
Katahi a Kapene Kuki ka ki atu ki ona hua,
ko enei tanata he Maori. Ko te ingoa tonu o
taua taewa ra. No reira e aku hoa i na motu
nei, kaore aku pouri mo to tatou ingoa i tapaia
nei e. te Pakeha nei ki te taewa Maori, mehe-
mea ka whakahetia mai e koutou. Otira naku
ano i utu taua ingoa. Me mea titiro na aku
koroua  o runga i a matatua  nei ki te ma o te
kanohi o te Pakeha, he rite hoki no te ma ki
aku kakahu na reira ka kiia atu e au he Pa-
kehaa. Ko taua mea hoki he rakeke. Koia
nei i tapaia ai e tetahi taua tangata ma he
pakeha—he harakeke. Kuia nei ra te tapa a
tetahi i te Pakeha. Na mau ra e whakahe  
mai. E pai ana, e kore hoki au e mohio he
kino rawa e taku whanau tokomaha e noho    
mai ra. Kei puta he mahara  ma koutou ki
na kupu whakahau a Parao e   ki ra kia  kimihia 
tona moe e nga tohunga Maori  No te Rongopai 
ki tenei motu i rangona ai aua tohunga  Maori
tuahu. Heoi na to koutou tipuna mokopuna. 
WAAKA TE: RANUI.
Ruatoki.
Nowema 10, 1910.
HE INOI I MURI O TE KARAKIA
KIA whakapaingia tou ingoa e te Atua mou i pai
ki te tuku mai i a matau ki te mahi ki a koe
i roto i tou whare meinga matau hei kai mahi i tau
kupu. k; in;i hei k;ii ah;ik;ir« HJO ;lu;ll«.-, iiiiirn;i ;itu
e koe te kotitit;iiJ;i o o iii;it;ui \\li;ik;i;iro. te m;it;io-
t;uia hoki o ni;itaii iJ:ik;ui i rotu i tenei k;ir;iki;i.
• ;i\\hin;iti;i mai hoki ki;i ritr ;ii ki t;in r p;ii ;u t;i
ni;it;ui k;ir;iki;i ki;i koe ;i nin;i, i niiJ;i i tr ii)u;i. o to
iii;it;ui Ariki o Ihu K;iraiti. Amine.

8
TE PIPIWHARAUROA.
TE ARAWA TURUPA MAORI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
s.s. " Maheno,"
Moana-nui-a- Kiwa.
EHOA. tena koe, te noho mai na i tena
taha o te ao, i Aotearoa, te tiaki na i
ta tatou manu tangi pai, tohu raumati e tangi
haere nei i o tatou marae—" Kui Kui, Whiti- 
 whitiora.
E Manu. tenei nga pitopito korero hei hari
haere mau ki tena marae, ki tena marae o te
iwi Maori. kia mohio ai a ia wahine, tangata,
tamaiti ranei tenei tetahi turupa Maori kua
rewa mai i Rotorua ki Akarana i te Mane 24
o nga ra o Oketopa nei. I tae katoa mai te nui-
nga o nga tangata ki te teihana kia kite i te haere-
nga mai o taua turupa, a he nui hoki te tangi o
nga mea i noho ki te iwi haere.
No te ahiahi ano o taua ra ka rewa mai i
Akarana, i runga i a te " Maheno" tima, e rere
ana ki Merepana, koi nei hoki te taone tuatahi
hei uunga atu mo tenei turupa, a puare tonu
atu nga mahi i te Hatarei 29 o nga ra o Oketopa.
E rima marama ki Ahitereiria katahi ka wha-
kawhiti ki Ingarani ki te whakanui i te karauna-
tanga o to tatou Kingi o Hori V.
Ko te turupa nei e haere ana ki nga motu
katoa o te ao mo te rua tau, i runga i te whaka-
aetanga a Makareti Papakura tae noa ki a
Tuhourangi i te tono a tetahi Hinikete (Syndi-
cate) kia haere te turupa Maori ki te whakaatu
i nga mahi a te Maori—nga mahi haka, patere,
ruri, poi, apiti atu ki nga mahi waiata pakeha,
me era atu ahuareka a te Maori—ki mua i nga
iwi o te ao.
E wha nga ra tuturu o te turupa nei ki waho
o te moana, a he nui hoki te hau me te ua i te
ra tuatahi, a pangia katoatia e te mate aniani
ruaki hoki. No te ra tuarua ka pai etahi o nga
taane. Ko nga wahine me etahi o nga taane
kaore i tapoko te kai. No te toru o nga ra ka
ahua pai katoa, me te nui ano hoki o te koa-
koa o tena o tena i te huihuinga mai ki te teka.
Oa mahi he waiata, he ruri, he matemate
me etahi atu tini ahuareka. Nui atu te koa
me te pai o matou e haere nei te manaaki me
era atu tikanga papai katoa.
No o te po o te ra wha, 27 o nga ra, ka puare a
matau mahi haka, waiata, ki nga ruma o te
paahi karaihe (saloon) he nui te pai o nga mahi,
me te whakawhetai o te pakeha. Te take i
mahia ai enei ahuareka (concert on board) e te
ope o te Arawa hei kimi hereni mo nga tangata
pani, pouaru, o nga tima pakaru, te moni i kohia
i te mutunga o te ahuareka e ono pauna (£6).
No te 10 o nga haora i te Paraire ka u to
matou tima ki Poihakena. (Sydney). I te 12
o nga haora o te aonga ake o te Hatarei. Ka
rere ki Merepana ma te tima iti.
Heoi ra e te iwi koi na korero o te haere
nei, kia rongo mai ai koutou ka nui te pai, me
te koakoa, me te ora o te katoa. Heoi, kia
ora, kia koa mai hoki koutou katoa.
Na hei titiro iho ma koutou, katuhia atu e
ahau nga ingoa o te ope e haere nei hei tangi hei
mihi mai ma koutou i te wa kainga. Kia ora,
kia ora! Tena ano e tuku koreao atu ki te
Pipi a muri ake nei. Kia noho mohio ai nga
tangata o Niu Tireni i nga ahuatanga o tenei
haere.
Te kai-whakahaere, ko Makareti Papakura;
te kaumatua, ko Mita Taupopoki; te hekere-
tari, ko Aata Paraena; te kapene o nga tane,
ko Aporo Taiawhio; te kapene o nga wahine, ko
Te Waerata Erekana. Hui katoa e wha tekau
(40) te ope.
NGA TANE.
Mita Taupopoki
Aporo Taiawhio
Paora Tamati 
Tamihana Pauro
Matin a Makiha
Ngatapiri Tonihi
Aperahama Wiari
Rua Tawhai
Miro Te Kiwi
Wharepapa Wiremu
Erekana Hini
Te Meneti Ahipene
Titi Roera
Hohepa Ratete
Tamihana Paora
Wharenui Hori
O aru Hori
Kereopa Hori
Tiki Papakura
Henare Eparaima
Aata Paraena
Hone M. Nuku.
Ko te ope o te Arawa kua rewa mai nei i
Rotorua he paahi karaihe nga kareti i noho ai.
No te ekenga mai ki runga i a te " Maheno" i
Akarana he karaihe tuarua; noho ai te ope
nei tae noa ki to matou kaumatua rangatira
hoki ki a Mita Taupopoki. Ko nga mea i te
paahi karaihe, ko Makareti Papakura, Pera
Papakura, Akenehi Tarati, Eva Skerrett,
Rina Papakura.
Na HONE MOREHU NUKU,
Late Secretary & Treasurer Y.M.P.
NGA WAHINE.
Makareti Papakura
Pera Papakura
Rina Papakura
Hara Poata
Mere Wiari
Wairata Erekana
Puipui Wiari
Emire Paora
Taiawatea Te Hatu
Te Anu Hooro
Tiahuia Eparaima
Arimina Wikiriwhi
Hera Te Kamu
Eva Skerrett
Ema Aporo
Kape Aporo
Te Kahu Iharaira Kohiko
Akenehi Tarati.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
NGA MONI WHANGAI I TE KINGI
I TE TAU.
Ko nga moni enei e hoatu ana e te Kawana-
tanga hei oranga mo Kingi Eruera VII.
Ko ia nei ano pea te ahua o nga mea e hoatu
ana hei oranga mo Hori V. He korero pai
enei hei titiro ma tatou kia mohio ai tatou ki
nga moni e pau ana i to tatou kingi me tona
whanau. Ko nga moni hei oranga mo te Kingi
raua ko te Kuini £110, 000, e £33.000 o tenei
moni e riro ana i te Kuini. E utu take aua te
Kingi mo tenei moni. Oa moni e pau ana i nga
tangata e mahi ana i roto i te whare o te Kini
£125, 800.
Oa moni e pau ana i nga raruraru o te whare o
te Kingi, £193 000.
Nga moni hei takoha ma te Kini, hei hoatu
hoki mana ki nga karakia, ki era atu mahi pai,
£13, 200.
Mo nga mahi a te kini, £20, 000. Mo etahi
atu mea ririki e £8000. Hui katoa te moni e
hoatu ana e te Kawanatanga mo na raruraru
katoa a te Kingi e £470, 000.
I te whakatuturutanga o tenei whangai i te Kingi
ka whakahokia atu e ia ki te Kawanatanga nga
whenua katoa i riro mai i te Karauna i nga wa o
nga kingi o mua. I whakaritea ano e te Kawana-
tanga kia 70, 000 he oranga mo te Kuini ki te
mate atu te Kingi i mua i a ia.
1 tua atu o tenei moni e riro mai ana anu i
te Kingi e £65, 000 i te taua he oranga no te
Tiukatanga o Rangakahata (Duchy of Lancaster)
i a ia hoki. E hoatu ana ano e te Kawana-
tanga £100, 000 i te tau ma te whanau a te kingi.
O tenei moni e £20, 000 ma te Piriniha o Weeri
£10, ooo ma tona hoa whahine. I tua atu i
tenei moni e riro mai ano i te Piriniha o
Weeri e £83, 000 i te tau no tona Tiukatanga o
Kanawara  (Duchy of Cornwall). Kua whaka-
ritea ano hoki e te Kawanatanga kia £30, 000
i te tau hei oranga mo te wahine o te Piriniha 
o Weeri ki te mate te Piriniha. Ko nga moni
enei e hoatu ana e te Kawanatanga  i te tau hei
oranga mo te kingi me tana whanau, haunga ano
ia na moni o na Tiukatanga o Rangakahata raua
ko Ka nawa ra, kei waho ena i ta te kawana-
tanga.
Ko te whenua o Hanaringihama  (Sandring-
ham) kei te kini ake. He paamu tera nana, he
takanga no ana kararehe. Ko Paramora 
(Balmoral) nona ano he mea tuku atu na
Wikitoria ki a ia. Ku te whare nui e kiia nei
ko Ohopona (Osborne House) i hoatu ano e
Wikitoria ki a ia, a nana i whakawhiti mai ki te
iwi. Ko nga moni utu mo na tiakanga me nga
mahi hoki e mahia ana ki enei wahi e utua 
atu ana i roto i na moni mo na raruraru o te
whare o te Kini.
TE TOMINIANA O AWHERIKA.
KUA huia na koroni maha o te Tai Whaka-
raro o Awherika kia kotahi a kua huaina
te ingoa ingoa o reira ko te Tominiona Tominiona o te Tai
Whakararo Whakararo o Awherika. Kua  tu tona tona Kawana
tumuaki tuatahi, a kua oti hoki te whakatuwhera whakatuwhera
te paremata tuatahi o taua Kawanatanga nui i
te 40 nga ra o Nowema. Ko tona papa. ara ra
ko te teina o ErueraVII, ko te Tiuka o KonotoKonoto,
i tonoa mai e Kingi Hori heiwhakatuwhera   whakatuwhera.
Mei kaua te matenga matenga o ErueraEruera VII, ko kingi
Hori tonu te mea hei haere mai ki Awherika; .
Ko Piha, ko te Pirimia o te Tominiana o
Ahitereiria, te tanata o Ahitereiria i haere ki
Awherika: ko Hori Heihei, minita o na kura,
to te Tominiana o Niu Tireni. I te mea kua
mutu nei te take o te haere, kei te whakamatau
a Hori Heihei ki te tono ki te Kawanatanga o
Awherika kia whakahokia mai etahi pukapuka
Maori i tuhia e Hori Kerei. Ko aua pukapuka: 
ko nga kape ake i tuhia  e te ringa o Kerei. Na 
Kerei ano aua pukapuka i hoatu ki te whare
whakamatakitaki u Awherika. Engari  i te mea, 
ko na korero o aua pukapuka e pa ana ki nga 
Maori o Niu Tireni,!  tono te kawanatanga 
o konei kia whakaaro te kawanatanga Awherika 
kia whakahokia mai atua  pukapuka, koia nei ke
te wahi tika hei takotoranga . He mea waea;; 
atu na Te Waari ki a Huri Heihei kia korero-
tia e ia taua take ki te Kawanatanga  Kua tae
mai te waea a Heihei kei te whakahaerea;  e ia.
I tetahi tanata e haere noa aua;  ka kite ia i
tetahi kohatu rahi e takoto  ana. Ku nga  tuhi-
tuhi i ruira i taua kohatu e ine.i ;m;i " hurihia
ahau." Ka tahui"l ia ki Le Inu";, a lie nk-a
mahi whakauaua ka taea. No te liiuiiJa lie
tuhituhi ano hoki kei tura taha o te k-oli;itu r;I
e n"! ea ana, " Kati hiirihia ;in.) au ki taku t;iko-
torana kia mau ai anu i au tetahi atu heahea."
Kei te amitia e na ram;i.tira o Oatiporou o
Waiapu te hui i karanatia e tetahi tar);iUi mo
te'nalu RiiJatu ino te H.;inucre. lyii. Kaua
na iwi o wahu e tae mai ki tau;i hui ki Waiapu.

10
TE PIPIWHARAUROA.
NGA RARURARU O TAWHITI.
KO te raruraru kua tino kaha rawa tona
horapa ki nga wahi katoa, ko te taraiki
(strike). Ko tenei raruraru he riri na te ranga-
tira raua ko tana kai mahi mo te ahua o te
utu, I korerotia e ta tatou manu te panga nui
o tenei ahua raruraru i tera tau tae noa mai
ki te timatanga o tenei tau i pa ra ki nga maina
waro o Niu Katara i Ahitereiria. I tera tau
atu i ara ano he raruraru penei ma nga tangata
patu hipi o Niu Tireni. I tenei tau ka puta
ake he mea iti noa i roto o Turanga nei, na nga
Maori o te Muri wai mo te utu o nga tangata kuti-
kuti hipi. I puta ano hoki tenei mea i enei
marama nei ano ki Tiamani. He nui te pare-
kura i tuku iho i tenei raruraru, He tino wha-
whai tonu ta nga tangata i puta ki waho o a ratou
mahi ki nga pirihimana. Ko te mea tino nui
rawa ia i te whenua o te Wiwi, na nga tangata
mahi i runga i nga tereina. He whawhai te tuku-
nga iho ki nga pirihimana. He tokomaha nga tanga-
ta i mate. He maha nga ra i tu ai nga tereina,
kiki ana nga poutapeta i te reta i te taonga hoki.
I muri tata tonu i tenei ka pa ano ki nga kai
whakahaere tereina, taramuwe hoki o Amerika.
He pakanga ano tona tukunga iho. Inaianei
kei Ingarani, ki nga maina waro o Weeri. Kei
te noho pakanga ano a reira. Kua karangatia
he ope hoia kia haere ki te peehi i te raruraru.
No enei tau tonu tenei tikanga i timata ai. Ko
te take i kaha ai na te whai rakautanga o te tangata
mahi. I mua kore he ki ma tona waha, he
kai mahi noa hoki ia. No nga wa o muri nei
ka whakaropu nga tangata mahi, e na taua ropu
ia i whakatete ai ki tona rangatira. He mea pai
ano te uniana, engari, pera me era atu mea pai
a te tangata, a taea ano te takakino. I whaka-
turia hei whakarite i te tikanga aroha, engari e
taea ano te huri hei putake mo te kino.
  
I tutaki etahi tangata tokorua ki te wahi
whakakitekite kararehe i Ranana. Tutaki tonu
raua ki te wahi i noho ai tetahi kaingarua nui,
whakamataku hoki ki te titiro atu. Ka karanga
mai tetahi o nga tangata nei, " E hika he aha te
autaia nei?" Ka whakahokia e te hoa, " E no
Ahitereiria ra tangata na. Ka ngetengete te mea
tuatahi katahi ka ki, "E ki e hika no Ahiterei-
ria, aue kua marena ra taku tuahine ki tetahi
tangata o Ahitereiria."
HE RONGO KOURA.
KUA kitea tetahi wahi nui atu te koura
kei Ahitereiria. Ko te ingoa o taua
wahi ko " Bullfinch," kei te Hauauru o Ahite-
reiria. Ko te ingoa o te tangata rongonui i tenei
koura ko Tureti. He tanata keri koura ano
ia no tera wahi, engari i haere ia ki etahi atu
whenua keri ai. Ka roa ia e mahi ana i tera
mahi ka hoki mai ona whakaaro ki tona ake
whenua ara ki taua wahi e kiia nei ko Bullfinch.
He mohio nona ki te ahua o te whenua o reira.
I tona taenga mai ki Ahitereiria ka mau ia ki
etahi hoa tokorua mona, ka haere ratou ki
taua wahi. Ka hokona ta ratou nihi, ka ti-
mata ratou ki te keri. Ka kitea te koura.
Kua whakamatauria etahi atu wahi e pa tata
ana koira tonu te ahua. No te haerenga o te
rongo ka whati te tangata ki te tango kereeme ma
ratou. E haere ana te tangata i raro tonu, i
runga hoiho, paki, kaata, paihikara, motuka,
me te mau ano i a ratou ho hei keri i te koura.
Kua kiki katoa taua wahi i nga tu ahua tangata
katoa. Ko nga tangata kei te nui te whiwhi ko
nga tangata o nga whare kai me nga whare moe, i te
mea hoki he koura anake te kai o roto i nga
whakaaro o te tangata kaore e hopohopo mai
mo te hoatu i te pauna mo te moenga i te po
kotahi. Inaianei kei te whakaeke tonu te tangata.
Ko te tangata whiwhi ko Tureti. Kua tae mai
te tono a tetahi tangata whai moni kia hokona
atu ki a ia te hea a Tureti mo te miriona
pauna, kaore ia i whakaae. Kei te hau tonu
mai nga rongo o tenei koura.
HE PANUI.
KO te rohe mo tenei panui ka timata mai
i te awa o Uawa mutu mai ki Tara-
keha. He kawanga whare runanga kei Horoera,
wahi o te Pariha o Te Kawakawa, ko Maehe
te marama. Ko te ra hei te putanga o te Pipi
i a Hanuere e heke iho nei te panuitia ai ki
roto i nga pohiri. I peneitia ai, kia marama ai
nga karanga hui i a Pepuere tae atu ki a Maehe
he hui kei konei.
HE PANUI.
TUKUA atu enei torutoru kupu ki nga wahi
e haere ai koe o Aotearoa me te Wai-
pounamu nga whakaatu mo te Kirihimete ka tu
ki Whareongaonga ki te kainga i u mai ai a te
Kooti. Kati he whakamaharahara noa tenei,
ka tukua atu ano he powhiri i na tata ki taua
ra. Heoi ano.
Na TE HAUAURI.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
HE POWHIRI.
HE Panuitanga tenei ki nga Pariha o roto o
te Rohe Pooti mema o Horouta, ki
Tawhiti Maunga ki Te Kahunuiatiki. Na he
powhiri tena i a koutou i na Maori, me nga Pa-
keha kia tae a tinana mai koutou a te 24, 25 o
nga ra o Tihema, 1910 ki te Horo. Kei konei
te Kirihimete. Ko te take o tenei Kirihimete
mo te whakahoutanga o nga Mahi o Rakaite-
mania, o Paora whare-karakia. Ko te take
tenei o tenei powhiri i a koutou ko a tatou mahi.
Kei kona nga mahi nui ka powhiri mai koutou i
a Kahukura kia haere atu ki ena mahi a tatou
o roto o te Rohe Pooti Mema o Ngatiporou o
Horouta, a, tera koutou e tae mai a taua raka
kite i nga mahi tohunga a Timi—teera humeke,
o Rakaitemania i runga i ona mana i o Kahu-
kura. Ko nga tangata mamao kia tae mai i te
24  o nga ra, i te 25 o na ra o Tihema. 1910.
Kei au nga patiki mo nga hoiho o te Hui.
Henare Te Poanana. Reihana Patene
Te Rani Matanuka Te Rauhuia Tawhiwhi
Henare Peti. Paora Haenga
Wiremu Peperene Rua Huihui
Turei Tuhaka Pineaha Koia
Renata Pohatu Hakaraia  Mauheni
Paratene Tuhaka Henare  Kohere
Nepia Mahuika Wi Tupaea 
Hirini Te Aruhe Tihema Pakura
Tamati Purangi Peta Rukuata 
Ratimira Puni Enoka Rukuata 
Paratene Ngata Piripi Rairi
Tuta Oneone Horoai Kemara
Maika Taihaki Hemi Te Hako
Hori Te Manana Te Rama 
Akuhata Kaua Tamati Topi
Horomona Paipa Ngatoto Patiki
Eru Kawhena Poihipi Kohere.
Neho Kopuka Minita o te Pariha 
Kua whakatakotoria e Kore Rapata tetahi
paraihe ma nga tima tamariki karu ki te pu-
puhi. Ko tenei paraihe e puare ana ki na
tamariki kura anake i raro i te maua o Ina-
rani. Whiriwhiria ai ko nga tamariki tino karu o
tena koroni ki roto i te tima kotahi. I te
taenga mai o nga whakaatu kote tima o Awherika
i toa, ko to Niu Tireni i tuarua. Tekau-ma-
rua katoa nga tima i pupuhi. Nga maaka o
Awherika e 494, a Niu Tireni e 476.
REEKE.
I TERA atu putanga o ta tatou Manu i
mauria atu e ia etahi kupu ua Reeke mo
etahi kohatu i Pewhairangi. Kua hoki mai a
Reeke i Ahitereiria, kei te mau tonu tona
whakaaro ki te tika o aua kupu o mua mo aua
kohatu. Ko te iwi na ratou i tarai aua kohatu
na na Ataratiana. a na na Remuriana hoki i
mua atu i nga Ataratiana. Ko te whenua i noho
ai enei iwi ko te tuawhenua i timata mai i
Hawaiki a tae noa mai ki Niu Tireni nei. He
tuawhenua katoa tenei wahi i taua wa, no muri
nei ka ngaro i te moana, toe iho ko na moutere.
E ki ana a Reeke kei na takiwa o Pewhairangi
etahi iwi tangata, roroa noa atu i na iwi tangata
o nga wa o muri nei. Ko enei iwi, e ai ki taua
ki, he iwi no na Ataratiana, no nga Remuriana
ranei. Tera ia e hoki ano ki te kimi i aua
iwi. He korero hou tenei na Reeke. Ko te
kupu a te Pipi ki a koe Reeke kia tupato kei
pa to panepane i te mere a Ngapuhi ki te tahuri
koe ki te hahu i o ratou tupapaku.
  
Kua hoki mai te pene o Whanganui i Ahiterei-
ria. I haere tenei pene kite purei i te taha o
na pene rongo nui o reira kia kitea ai te pene tino
pai i Ahitereiria tae mai hoki ki Niu Tireni nei.
I riro i te pene o Whanganui te ingoa. He tino
ingoa tenei ka riro mai nei i tenei pene. Ki
te korero a te Tiati ki tona whakaaro e rite ana
ano te pene o Whanganui ki na pene rongo nui o
Urapi. I mea ano ia he pai rawa mehemea e
taea ana e tenei pene te haere ki Ingarani kia
whakatangi ia i te taha o na pene nunui kia
kitea ai tona ahua. Apiti atu ki te ingoa toa 
£230 na moni o na tu ahua paraihe i wini i
tenei pene. He ingoa pai rawa tenei mo Niu
Tireni. He nui te whakamihi a te iwi i tenei
pene i te unga mai ki Akarana i te hokinga mai 
I kitea tetahi wahine i roto i te puku o te
weera i Ahitereiria. Ko taua weera i pae mai
ki uta, no nga tanata e haehae ana ka kitea te
wahine nei e moe ana i roto. He nui tona
pouri mo te whakararurarutanga i tona moe i
roto i tona ruma. Ko te wahine nei i rongo e
korerotia  ana ko te take i haere ai a Hona ki
roto i te puku o te Tohora noho ai mo na ra
e toru he mate nona i te rumatiki no te pauna
o nga ra e toru ka ora ia. Ko te take tenei i
haere ai te wahine nei ki roto i te wera nei.
Kaore ano ia i ora noa i tona mate. engari ki
tona korero na te mea kua mate ke taua weera
i kore ai ia e ora, mehemea he mea ora pera
me tera i tomo ai a Hona kua ora ia.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.