Te Pipiwharauroa

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 148.

GISBORNE.

' He ao te raiis;i kii uJiia, He JtHruhuru te JI!.II:II ka r:re."

AKUHATA 1910.

TE WHAIKORERO
A TE PIHOPA O WAIAPU KI TE HUI O
TE HAHI MAORI.

E OKU teina, Minita, Mangai Reimana:—
He koanga ngakau tenei ki ahau—toku
tuunga tuatabiwhei tumuaki mo te Hui o te Hahi
Maori. Ka maha noa atu oku tau e nui ana
oku whakaaro ki te iwi Maori me te Inaina ano
kia whiwhi koutou ki te pai. I puta atu oku
whakawhetai ki te Atua mo te uaua o nga mihi-;

nare i tae wawe mai ki konei hei whakatahuri
i o koutou tupuna i te potritanga ki te marama-
tanga, i te kaha o Hatana ki te Atua. He mea
whakamiharo te tere o te iwi ki te whakaroho
ki te Rongopai ina kauwhautia ki tenei whenua.
Ka nui toku pouri, toku whakama hoki mo nga
tikanga kuware, pohehe i tupu ai nga pakanga i
heke iho ai te aroha o te Maori o te Pakeha.
Ki toku whakaaro ia kua mate noa atu te uri,
kua uru tahi hoki te iwi Maori te iwi Pakeha
ki te whakawhiwhi i Hahi ki te pai. Ka nui toku
hari, toku koa i toku rongonga i te mau tonu o
te whakapono o o koutou tupuna, i te pai hoki
o a rato u mahi i taua wa raruraru: he mea
pai kia maharatia to ratou whakapono a ratou
mahi; he tauira hoki era mo te pai.

E kore rawa au e wareware ki pai o te mahi
i waenganui i a koutou a nga Pihopa i mua nei
i a au, ara a Te Herewini, a Te W ire mu Pa-
rata. a Te Tuati, a Te XViremu Renata. Ka
maha nga tau e mahi tonu ana a Pihopa \\\\ iremu
katahi ka tukua te mahi ma tetahi atu, he
ahakoa ra e kore rawa e mutu ona whakaaro,
tona aroha ki te Pihopatanga, ki te iwi Maon.
Kia puta tonu a tatou moi ki te Atua Kaha

Rawa. kia pai ia kia tukua tana pononga kia
okioki ia i ana mahi taumaha, ki noho kia wae-
nganui i a tatou, hei awhina i a tatou ki ana kupu
ki ana inoi. E kore rawa hoki tatou e ware-
ware ki na mahi, ki te atawhai, a te Atirikona
kua mate nei, ka whakatauki tia nei ana mahi pai
ki te Pihopatanga nei. He roa rawa te whaka-
hua i nga ingoa o etahi atu i kaha nei ki te mahi
pai ki a koutou.

Ko te mahi ma koutou, kia inahara ki te hunga
e tohutohu nei i a koutou, kia whakapono ki a
ratou whakahaunga, kia pono hoki te pupuri i nga
tikanga o te Hahi i noho nei o koutou tupuna, kei
akina, kei kanakihakina e nga hau katoa o te
whakaako lie, kei kumea ketia koutou e IJB kai
whakaako katoa e pokanoa ki te kauwhau i tetahi
Rongopai hou. Tenei ano etahi mea hei whaka-
arohanga ma tatou :—

1. Te Matenga.—Hei te tau 1914, ki te aroha
mai te Atua ki a tatou, ka tae tatou ki te rau
tau o te unga mai o Te Matenga ki tenei motu,
o te whakatopanga o to tatou nei Hahi. Kia
meinga taua tau he wa whakawhetai ma te iwi
Maori ki te Atua Kaha Rawa mo nga hua pai
katoa o te niatena o te Karaiti kua riro nei i a
koutou. Ko te"rnea e tau ai to koutou whaka-
whetai koia tenei: kia nui haere te ngakau ka-
rak!a, ki whakakotahitia te hahi, kia kaha te
hahi ki te mahi, ki te whakaute i ana ake mea.

2. Whakahaere Tikanga.—Tera pea koutou
kei te mohio ki te Komiti i whakaritea e Hinota
nui ki te kohi moni i te Pakeha hei awhina! te
taha Maori o te Hahi kua whakakahoretia, kua
whakaritea tetahi Komiti hou. Kua mea mai
taua Komiti tera e kohia he moni mo nga wahi
pouri anake o enei Pihopatanga e kauwhautia ai
te Ronopai ki reira. Ina hoki ka tukua atu

2
TE PIPIWHARAUROA.
ma ia pariha ma ia pariha te kohi moni hei
oranga mo tona ake Minita. Ka nui hoki toku
hiahia kia tae atu te oranga mo te Minita ki te
£100, kia nuku ake ranei. E taea ranei tenei?
Ka taea ano, me ka whakaaro te iwi Maori ki
 nga mate o te Hahi, me ka puta to koutou uaua
kia tupu haere ai taua Hahi. Tera e whai hua
tona te Tahua oranga Minita tera pea hoki
e tapiritia te £15 i whakaritea e te Atirikona—
nga toenga ia ma koutou e whakarite kia £100 ma
te Minita. Kei te tupu ake te Hahi, kati te ahua
tamariki. He marama hoki ta te Kawenata
Hou kia ora te Minita i nga mea hoatu noa e
te whakaminenga. Ko te mea pai kia tu te
kohikohi i nga Ratapu katoa, kia whakaritea
hoki he Komiti i ia Pariha, i ia Pariha hei
tiaki i te moni hei tukutuku tonu i te oranga
mo te Minita. He mea nui hoki kia watea te
Minita i nga rarurara o te mahi kai, kia whaka-
paua katoatia ai tona kaha ki te mahi minita.
Kahore rawa a te Atua painga ki te tikanga kia
whakamutua e te Minita tana mahi Minita kia
tahuri ke ai ia ki te mahi kai.
3. Whare Minita.—Tera ano tetahi mea kia
mahia wawetia, ara te hanga i te whare Minita.
i ia pariha i ia pariha kia whai kainga ai ratou ki
te wahi e minita ai ratou, kia watea ai ratou
ki te korero pukapuka. Tetahi mate o te Hahi
o naianei he kore Minita, engari e kore nga tai-
tamariki e pai kia whakapainga hei minita ki te
kore he oranga, he whare Minita hoki.
4. Whare Karakia.—Kua rongo ahau ka nga-
kau nui te iwi ki to ratou whare karakia i etahi
pariha—i etahi pariha ka tukua te whare karakia
kia takoto noa ana. He mea pai te hanga i te
whare karakia. Pai ke atu ia te mahara ko te
whare karakia he Whare ma te Atua, ko te mea
pai hoki mo taua whare ko te ata tiaki, te whaka-
pai tonu. Ka pehea mai te Atua me ka ware-
ware noa matou ki tona Whare E kore ianei
e mea he wareware tera ki a Ia ano? Ko te
tikanga pai mo te whare Minita, mo te whare
karakia me inihua, me tuku hoki ki etahi kai-
pupuri (Trustees) hei pupuri mo te Hahi.
5. He Kai-mahi Wahine.—Ka puta taku
whakawhetai ki nga wahine e mahi ana i waenga-
nui i a koutou i te iwi Maori. He tumanako
hoki toku kia tokomaha noa atu aua wahine.
Ki taku mahara ko te mea pai kia takirua nga
wahine pera ki te wahi kotahi. Ko te mea
pai hoki kia mohio tetahi o raua ki te tiaki
turoro. He mahi pai tenei ma nga kotiro kua
puta mai i te kura i Hukarere.
6. Kai-karakia.—He mahi pai te mahi a te
Kai-karakia, he taonga hoki tera mai te Hahi-—
Ka nui toku hiahia kia kurangia nga Kai-karakia
e nga Mihinare kia kaha ai ratou ki ta ratou
mahi nui. E mea ana ahau kia tukua he rai-
hana ki te Kai-karakia kei tohu he mana tona
ki te mahi.
7. Kupu Whakamutunga.—He mea pai kia
whakahokia nga tangata o te Hahi ki te ngakau
karakia. Engari kia matua whakapainga tetahi
pariha katahi ka haere te tangata ki reira whaka-
oho ai, kia ata whakaarohia hoki nga hua o taua
mahi whakaoho, ara kia whakaritea he karaihi
Paipera, he kura hoki mo te whakau. Ko te
Whakau te wa e maia ai te tangata ki te whakaae
nui ko te Karaiti tona Ariki, ma reira e toko-
maha ai, e ngakau nui ai te hunga tango Hapa.
He tautoko taku ki tohe a etahi kia whaka-
rerea e koutou te kai waipiro, ka pehia hoki
nga hiahia kino katoa o te kikokiko.
Ma te Atua e tohutohu, e manaaki na mahi
a tenei Hui. Ma te Wairua Tapu tatou e
arahi kia mahi tahi tatou kia whai-pai ai te
iwi Maori. Kia mahara koutou ki te whaka-
pono o o koutou tupuna me te mahi tonu i na
mea katoa e tukua e te Atua hei mahinga ma
koutou.
TE MATENGA O TAHURIORANGI.
NO te 30 o nga ra o Hune ka mate a Tahuri-
orangi ki Mourea, Rotoiti. Ko ona tau
i tona motenga e .67 Ko tetahi o ana tamariki
ko Rev. Ropere Tahuriorangi e mahi mai nei i
roto i te maara a te Ariki i te takiwa ki Waikato.
Ko tetahi tenei o nga morehu kaumatua o Te
Arawa. I haere tona kawai i roto i nga hapu
nunui o Te Arawa, o Pikiao, Tawakeheimoa,
Uenukukopako,  Whakaue, Tuhourangi, Rangi-
tihi, Waitaha, Raukawa, me era atu Hapu.
He kaumatua ngawari, pai hoki ana whakahaere
ki te iwi. Kaore te tangata e mamae i ana
korero. He tangata tenei i matea nuitia e nga
hapu o Te Arawa.
He maha nga pakanga i uru ai tenei rangatira,
ara i Tapuaeharuru, i te Kaokaoroa, i Ngatapa,
i Whangamarama, i Ruatahuna, me era atu wha-
whai a Te Arawa. Ko tetahi rangatira toa tenei
i roto i aua pakanga. No te mutunga o na
pakanga ka huri tenei kaumatua ki te hapai i
nga tikanga o te whakapono. Mai i tera wa taea
noatia te ra i mate ai ia, i u tonu tana pupuri
i nga kaupapa o to tatou whakapono. He nui te
pouri o te Arawa mo to ratou rangatira kua
wehe atu i tenei ao.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE HAERENGA O TE KARERE HARI I
TE RONGO PAI KI NGA MOUTERE
HUHUA O WAHO O TE MOANA.
NO te rima o nga ra o Aperira nei ka rere
 ahau i Turanga nei ki Akarana i runga i
te whakahau a te Hahi. No te waru o na ra
ka rere to matou tima (Southern Cross) ki na
Moutere, po toru matou ki te Moana ka u ki
tetahi moutere ko Nowhaka te ingoa (Norfolk
Island). Ka haere matou ki te tuawhenua, e 
toru maero te mamao ki uta o te tuawhenua.
I konei ka kite ahau i te roroa o taua iwi e
wha puta ki te rima e korero ana ahau kite
iwi nei. ka tae mai te karere tiki mai i ahau
kia haere ki te whare of te Pihopa. Kei taku
taenga atu atu e ahua pangia ana te Pihopa e te
mate. mihi mai ai ki au ki te Maori o Niu
Tireni. Ka mutu ka hora te kai a te Pihopa
Maku. Ka mutu ta maua kai ka tangi te pere
karakia, ka haere maua ki te whare-karakia; 
(St. Barnabus). Ka kite au i te taua iwi e uru
mai ana ki roto, wehe ai ano nga wahine me
nga tane.
Ka rongo ahau i te reo papai rawa atu kei
taua iwi, tangi ai hoki te okena, ka haere ake ai
te reo o nga wahine, me na tane. Ko taua reo
o ratou e kiia ana he " Mota."
Ka mutu te karakia, ka ki mai te Pihopa ki
au i te ahuatanga o te mihana haere i waho o
nga Moutere. Ka mutu tana whakaatuatu mai,
ka moe tenei; i te ata ka huri matou ki te
whare-karakia ki te tango Hapa. I te tekau-ma-
rua karakaka haere matou ki te tima, ka haere
i a matou te Pihopa o Merenihia  (Bishop
Wilson) ki nga Moutere.
Ka timata to matou takahi atu ki te taha
tai, ka timata hoki te hariru o nga tangata ka
mahue iho nei i a matou ki to ratou Moutere.
Whakakiia ai to matou tima ki nga tamariki
o te kura o Nowhaka, ara e hoki ana. ki o ratou
Moutere ki te harorei, ko etahi huki ki te
whakaako i nga iwi o tona Moutere, o tona
Moutere.
No te tahi karaka ka rere matou, po rima
matou ki te moana ka kitea he moutere, ko
Wira (Vila or Sandwich). E rua na Kawana
kei runga i tenei Moutere, no te Wiwi me te
Ingarihi. I tonoa mai etahi o matou e te
Kawana o te Ingarihi kia haere atu ki tona
whare, ko etahi ki te taone. Ka kite ano ahau
i konei i tetahi mea whakamiharo, ara ko na
pirihimana o taua iwi he Mangumangu.
I taua ra tonu ano ka rere to matou tima,
po tahi ki te moana ka kitea ano he Moutere,
he Ratapu taua ra. Ka tango matou i te Hapa
mutu ake kua u to matou tima kite kokoru-
tanga o taua Moutere: whakaaturia mai ai ki au
ko nga tanata e noho ana i taua moutere kua
rarata, he kaiwhakaako tonu kei reira  ko
Taramona (Rev. Drummond). Ko te ingoa o
te Moutere nei ko Raka (Raga or Pentecost).
Kaore i roa ka rere to matou tima i taua ra
ano tetahi pito o taua moutere. Ka whakata
to matou tima i konei mo te po kotahi. He
kaiwhakaako tonu kei reira he wahine Pakeha
(Miss Hardacre and Miss Bridges). Kua pai
rawa nga iwi e noho ana i reira. I te ata ka
rere to matou tima ki Opa  he moutere tenei
kaore i mamao  i Raga. Ko te iwi o tenei
moutere kua rarata, he kai-whakaako tonu kei
reira ko Hawati (Rev. Howard). Ka whakata
ano to matou tima i reira mo te po kotahi. I
te ata ku rere ano to matou tima, po tahi ka
u he moutere ko Mererawa (Meralava). he
moutere tenei kua karaitiana na tangata he
minita tonu hoki to ratou.  No te wa ano ia
Pihopa  Herewini i haere  ai i tona taha taua  
tangata  i akona ai hoki ki te Karaipiture whakapa
tonu atu hei minita. I konei ka whakaiia   to
matou tima ki te kai ki te ama (yam), taro.
Me te huhua noa o te kai. Kaore matou i moe i
konei i te kore kokoru pai o taua moutere hei
tuunga mo to matou tima. Ka rere to matou
tima po tahi ka tae he moutere ko Mota. Kua
rarata hoki nga tangata o tera moutere porangi-
rangi ai te kapene o tou matou tima kia  tere te
whakarite i nga  raruraru kia rere te tima  ki tetahi
atu moutere ara ki Port Patterson. Kia whakata
mo te po kotahi  mo te ata i te aonga ake ka
hoki mai ano ki Mota. Ki te tino whakaotii nga
raruraru o reira. Ka rere tu matou tima i
konei ki Port Patteson i te ata ka hoki mai
ano. Ka paenga nga raruraru, rere tonu atu to
matou tima, he ra kotahi  noa ka tae he moutere
ko Wurea (Vureas). Ko tana moutere he
tangata tonu kei reira e whakaoko ana ko
Arama (Adam). Ka whakata ano to matou
tima i reira mo te po kotahi, i te ata ka rere to
matou tima ka u ki Uruparapara, he moutere
tu tata mai tenei ki Wurea. Kua ahua pai
na tangata o tenei moutere, whakarite ai matou
i te ahua o ta matau haere, ka mutu ka rere to
matou tima, po tahi ki te moana ka kitea he
whenua, ara ko Tikopia. I konei ka ki mai
te kapene o to matou tima ki au ka waiho ahau
ara maua ko taku hoa Pakeha ki taua Moutere,
kia whakarapopoto ahau i o maua o ki taua
Moutere; mete ki mai e waru wiki o ratou e
ngaro ano ka hoki mai ano ki te tiki mai ia
maua. E mahi ana ahau i a maua mea kua

4
TE PIPIWHARAUROA.
puta mai nga waka, e hoe mai ana ki to matou
tima, penei tonu ai i ta te Maori nei hoe. Tae
mai ai ki to matou tima. piki tonu ake ki runga
kaore nei i ata whakaaro, rere tonu mai ai ki
etahi o matou kua kohi i nga ringa ki o matou
pakete kua riro ake he tupeka, he mati; kua
tutakina hoki nga kuaha o to matou tima kei
uru ki roto whakararuraru ai. I konei tonu
kua rongo ahau i te reo o te iwi nei, engari rongo
paku ai, ko ratou kore ai e rongo ki taku reo, he
kupu ka rongo. Ki mai ai ki au i haere atu
matou ki te aha, whakahokia atu ai e au ki te
hari atu i te Rongo-pai, kore ai e mohio he aha ra
te Rongo-pai. E korero ana ahau ki te iwi nei
me te whakarapopoto tonu ano i a maua mea
ki runga i te poti. I konei tonu e pikipiki ana
te iwi nei ki nga mahi o to matou tima penei
tonu i te tamariki pakupaku nei. Ka poto a
maua mea ki te poti ka hoe matou, ka haere
hoki te Pihopa me nga wahine tokorua i to
maua poti ki uta. Ka rere iho tetahi o nga
tangata nei i runga i te tima ki to matou poti, ki
mai ai ki au (Taku Soa te Maori). I konei
kua huri katoa nga waka o te iwi nei ki uta,
haere ai to matou poti i waenganui, ko nga waka
ki nga taha. Tae atu ai matou ki te taha o te
one e tu mai ana ona tangata me a ratou pu
tonu ki o ratou ringa, rere mai ai ki to matou
poti. I huri ake ai ahau ki aku hoa e hikitia
haeretia ana e taua iwi; rere mai ai hoki ki
au. I konei ka wehe ta matou haere, i muri
tata mai ka huihui ano matou, ka whaiki hoki
te Pihopa, ka mutu ka haere ki te tima me o
matou wahine. Ka noho iho nei ko au me
taku hoa Pakeha ki te Moutere nei. Ka haria
maua e te iwi nei ki te whare hei nohoanga mo
maua, tae atu ai maua, ka kite ahau ko te
whare mo maua tekau putu te roa e ono putu
te teitei.
Ki tonu ai to maua whare i taua iwi. Kiia
atu ai e maua ki taua iwi kia puta ki waho i to
maua whare kua rite tenei ki te wa hei moenga,
ki mai ai kawa, engari me ara kia ao te ra ka
moe, puta mai to ratou rangatira ki te riri ki
tona iwi kia hoki kite moe, ki, mai ai hoki ki
au kia haere ki tona whare. Te aonga ake.
I te ata ka tae mai te karere ki te tiki mai i
au, ka haere ahau i konei ki te whare o te ranga-
tira, patai mai ai ki te mere i haere atu ai maua
ki reira.
  
Tetahi tangata no Poneke ka 105 nga tau. Ko
tana tama ka 90, ko tona mokopuna ka 68,
ara kua tango penihana. Na tenei tangata i kiki
te paoro i te whakatuwheratanga o te purei whutu-
pooro
NGA KORERO O AMERIKA.
TENA koe, i roto i nga mihi o te Hotoke.
i Tenei etahi korero hei mau atu mau
mehemea e taea e koe te mau i te Makariri, ara
TE OPE MAORI o ROTORUA I AMERIKA.
No te Hatarei te 30 e Hurae ka hori nei i
takahi ai nga waewae o te iwi Maori o Rotorua
i haere nei ki Amerika i tera tau, ki runga ki te
papa-kainga. Engari ko te ahua o te iwi nei
"he totara wahi rua" i te hokinga mai, inahoki
kotahi tekau-ma-toru kua tae mai nei kei a
Akuhata ka haere mai te rua tekau-ma-whitu.
Tae mai te iwi nei e noho atu ana hoki te
tangata whenua, ka tangi hoki mo na mate kua
papanga rautia, ko nga mahi katoa tenei o aua
ra i tae mai nei ratou. Ka taha he ahuatanga
mo nga aitua, ka tatari te taringa ki tana kai mo
te ahua o ta ratou haere tae noa ki te hokinga
mai. A ka rawe ki te whakarongo atu, kaore
he mea i ngaro, o runga iho a tatu noa ki raro.
Kaati, ki taku nei whakarongo atu koia nei nga
mea tino nunui i kitea atu e ahau—ara, ko to
ratou takanga e te Kai-hanga tae noa ki to ratou
hokinga mai, haunga ia nga mate pakupaku, ina
kei te kainga i mahue iho nei kua papanga rautia
te heke ki te po. Kei te Kai-hanga ia te whaka-
whetai mo tenei. Ko te pai o nga tikanga i wae-
nganui i a ratou i te Kamupene hei tiaki i nga
whakararu o waho i a ratou, ahakoa i ahua
raruraru ratou i to ratou taenga atu ai otira he
wa poto noa tera. A te whakamutunga, ko to
ratou kitenga i te ao me nga mea whakamiharo o
te ao, ara, i Merika. Ko taku korero i nga mea
i rangona e ahau me tango haere i etahi, ara—
I pehea to koutou ahua i te mahuetanga iho o
Poneke? Eii! Hoki mai ana ra nga mahara
ki te wa kainga. I a matou i runga tima he toko-
maha nga mea mate a kaore etahi, ka ki tetahi
o matou te " takuta, ko ahau anake te mea ora
mo te haere tima, tena ko koutou he mate
anake,  ki te mate tetahi o koutou karangatia
mai ahau. Kaore matou i roa e rere ana kua
hinga te'"takuta," e takuta kei hea koe? Kua
mate ahau.
Pehea te ahua o koutou teina i nga Moutere?
Kaore matou i tino roa ki Tahiti, a engari ko
tenei ahua ano i a taua nei.
He tika to koutou kainga i runa tima i (San
Francisco) Henewhiriko?
Ae, engari ehara i te mea he mate nui rawa,
no muri mai ka mohio matou he kore moni ke

HE KUPU WHAKAMARAMA.
hei peinga mo ratou ki reira te tino take, ina-
hoki na tetahi pakeha nana matou i mahi i
reira i hoatu he moni punga, tere nei to matou
haere.  Kotahi tekau-ma-iwa o matou i haere
wawae i mahue iho etahi o matou Id te tiaki i
nga mea i puritia.
 Pehea te ahua o te tereina i rere ai koutou
ki Niu Ioka?
E, ka mutu pea hoki. Ka rere mo te rau
maero i te haora, kaore he tu o te tereina ki te
whakainu wai penei me o konei tereina, heoi
ano e tiheru ana i te wai ina tae ki aua wahi i
whakaritea hei whakainumanga, "no wehi taim."
Pehea te ahua o te whenua na i te wa i tae
atu ai koutou?
Engari tena, tino kino te wera i a matou e
rere nei i runga tereina, heoi ano he nanao tonu
ake ki te pokuru hukapapa ki te rae kia matao,
a kai ake hoki.
Ina ka kite koutou i te Naiakara Rere?
Ae. tino miharo atu, kei reira hoki te rohe
ki te Ingarihi ki te Marikena.
i kite ano koutou i na Maori o kona?
Ae, i kite matou i etahi o na teihana e tu ai
te tereina, he kiri-whero (Red Indians'), na ka
nga wahine he moko ano hoki na kauae, engari 
nga tane kaore matou i kite i tetahi mea moko.
No reira pea tatou te Maori. Haunga te iwi
o Tionehana tona tini, i kite ano hoki matou i
te katuarehe nei i a Tionehana.
A tena he tika te kino o to koutou whare i
tae atu ai?
Ae, he tika ano, engari he whare pai tonu mo
te Maori. E wha nga" toon," he " hekene heene."
Engari i to matou whare tuarua hoki noa mai
nei, e ka mutu, e toru nga " toori,"
Tena koa to koutou taenga ki Niu Ioka?
E, ka mutu pea hoki, ano nga whare, e kei
nga pukepuke nei te teitei. Tino miharo  atu,
kaore e taea te korero na mea hou i kitea ai i
reira. Tae rawa hoki matou ki tetahi moutere
ki " Koni Aerana," a, kaore he po ki tenei
moutere he awatea anake, nga mahi o te awatea
rite tonu ki o te po, he raiti katoa i te po. I
kite a tinana atu hoki matou nei i a Arama
raua ko Iwi ki reira me te nakahi. He aha ka
korerotia a Amerika.
I kite ano koutou i na mea korero kaore nei
he waea? Ai! I te "Makoni Terekerewhi"
(Marconi Telegraphy)?
Ae. Ata e hoa e, he aha te mea i kore
matou te kite, i tae rawa a kite rawa hoki.
A ka rawe te mahi a te pakeha. Na i kite ano
hoki matou e patua mai ana te waea i wahi ke
e tuhituhia atu ana, mutu rawa ake kua oti
hoki te tuhi. Na tera ano hoki tetahi pakeha
kei te mahi i tana waea a ka oti; katahi tukuna
whaka-te-rangi, kei te tatari ia i te whakauhi iho
o taua waea inaianei. E kii ana taua tangata
ka tae taua waea ki te rangi, heoi ano e kore ai
e whakautua iho ma te kore o te reo o raro nei
e rite ki te reo o runa, mehemea ka rite tera e
tae iho te whakautu mo taua waea. Pakeha
Pakeha!
  
TE RINGA ROA O TE TURE.
KO tetahi korero nui o enei ra ko te e mau-
nga o tetahi tanata kohuru ko Kiripina
te ingoa. Ko taua tangata i kohuru i tana wa-
hine. I korerotia e ia kua oma tona wahine,
no muri mai ka whakaarohia kua mate i a ia  te
patu tana wahine, katahi ia ka whaia. No
tona mohiotanga kei te whaia ia ka whakarere ke
i tona ahua. Ko tona  karaka, he kotiro tonu.
Ka roa raua e whaia ana i Ingarani ka  haere ki
Amerika. Ka  whakahuri ke taua tangata i a ia
hei minita, ko tona karaka i meinga  e ia  he
tamaiti tane nana   Ka toru o raua ra ki runga
tima ka whakamau te ngakau o te kapene ki a
raua. katahi ka patua mai e ia te waea   i waho
o te moana ki Ingarani, " Ki taku whakaaro kei
runga i taku tima a Kiripina ." I te taenga mai
o te waea ra ka rere atu ano tetahi tima tere
e haere ana ki Amerika  Ka ehe atu ki runga
i tenei tima  tetahi Titeketiwhi ingoa nui o Inga-
rani. Ko tana haere he titiro he tika ranei te
korero a te kapene, he whakapae noa  ranei.
Ko te tima tuatahi ka whakaporori i tana haere
ko tetahi kei te whakapau i tana haere  I nga 
tima ra e haere ana i te moana kei tu korero-
rero te kapene raua ko te Titeketiwhi. Kua
tino mohiotia e te kapene ko Kiripina taua
tanata raua ko tana karaka  Kua tae te
whakaatu ki na wahi katoa  o te ao kei te whaia
a Kiripina i runa tima. Ko te tima o te
Titeketiwhi kua tae wawe ki uta.U atu ana
te tima ra ki tonu te wapu i te tangata, e haere
ana mai kia kite i a Kiripina, te kitenga i tu
Titeketiwhi ka tangi  te umere. Te taenga atu o
te tima o Kiripina ka tu atu i waho o te wapu
i te po. I te ata tonu ka eke utu te Titeke-
tiwhi ki runga tima iti ka whakarite i a ia ki te
paerata ka haere ki te tima o Kiripina.  Toko
rua nga paerata ake o runga i te tima ka tokotoru
ai ki te Titeketiwhi. Te piringa atu o te tima
iti kua kitea mai e katuarehe nga paerata, ka
haere atu ki te kapene kaki atu he mea rereke
tenei, kia toru rawa paerata mo te tima, he
aha i he penei ai." Ka whakahokia mai e te
kapene kaore ia e mohio. Te taenga mai o te

6
TE PIPIWHARAUROA.
Titeketiwhi, kua korero ki te kapene, me te
haere ano i mua i a Kiripina; ko tera kei runga
turu e noho ana. Ko tona kanohi kua mate,
he whakamau tonu tona mahi ki uta. Kua
tae noa mai te maharahara ki a ia tera ia kua
•mohiotia, na reira i waimate ai tona konehi.
He rongo tonu tona mahi i te tatangi o te waea
korero o runga tima, kati ka hopu tona ngakau
ko ia pea e korerotia ra e te waea. Kaore te
Titeketiwhi i roa e korero ana mohio ki Kiripina.
Tona taenga mai ki te taha o tera, ka papaki
atu i te pakihiwi, me te ki atu ano, " Kiripina
e hiahia ana au ki a koe." Kaore a Kiripina
i riri i aha, heoi ano ka whakatika ka mauria ki
tona ruma raua, ko te Titeketiwhi noho ai.
Ko tona karaka te mea i aue. Tae pai atu i
te Titeketiwhi ona herehere ki uta. Kei te
mauria mai ano e ia inaianei raua ki Ingarani
whakawa ai. Ko te take i mau ai tenei tangata
kino na te waea kaoere nei ona raina. He
waea pera ke runga i nga tima nunui e rere ana
i Amerika ki Ingarani. Kua kore te tangata
tahae e ahei inaianei te oma atu i tahi whenua
ma runga tima. Ko te kaha tenei o te ture, ka
iti nga mahi kino.
HE AITUA.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa.
EHOA tena koe me tou huihui, nga kai
hautu i ta tatou manu, heoi te mihi.
He mea atu ki a koe kia tukua atu e koe i
runga i tatou manu, mana e tiori haere ki runga
o Aotea-roa raua ko te Waipounamu te aitua
i pa mai ki tetahi tino kaumatua Pakeha o
matou, ara kangia e te ahi ki roto ki tona whare.
Ko tenei Pakeha he kai-whakamaori na te Ka-
wanatanga, he tino tangata mohio ki nga tikanga
Maori, ki nga waiata, ki nga karakia a te Maori,
tae atu ki nga mahi nunui: kati tena. I wera
tona whare i te po o te 28 o Hurae kua hori
nei. Ko ia anake e noho ana i tona whare.
Ko taua Pakeha he mate ano tona, kaore e
kaha rawa ana nga waewae ki te haere, ko
nga hoa o ona waewae he rakau hei tokotoko.
Ko tona ingoa ko Reka Te Hana (Alexander
Shand). I te po i wera ki, i te wha o nga haora
i te ata i rongo mai nga tamariki a tona tuahine
ki te haruru o nga kariri matini-henare e pahu
ana, ka hua he whatitiri. I te awateatanga ka
ara aua tamariki, ka kite i to ratou whaea ka
ki atu i rongo ratou ki te haruru ka tata nei ki
te ao. Ka ki atu te whaea kia oma ki te titiro
i to ratou papa. Ka oma tetahi, te taenga atu
kua pau te whare, e takoto ana te tupapaku i
te taha ki waho o te wahi ki te wini o tona
whare Ahu atu i nga turi ki raro kua pau i te
ahi, me nga ringaringa, me te kopu kati tena.
Ko te take i noho ai enei kariri matini-henare
i roto i tona whare, ko ia he kapene whakahaere
no nga mahi pupuhi takete o konei, e wha puha-
nga i te tau. Ko aua Kariri i tata ki te 4000.
Ka mutu taku whakamarama mo tenei aitua.
He nui te aroha i pa mai ki te iwi Maori mo
tenei aitua. Ka mutu.
Na RUA HERATA.
Te Roto, Wharekauri,
Akuhata 8, 1910.
[He tika rawa kia arohaina tenei tangata. E
ki ana te nupepa (New Zealand Herald) ka 40
nga tau i tuhi ai a Te Hana i nga korero tawhito
o nga Moriori i tetahi pukapuka ano hoki e pa
ana ki te tikanga o te reo Moriori. Kaore tenei
korero i te tino tika. He tika i te tuhi ia i nga
korero tawhito o nga Moriori, a kua oti katoa
enei i a ia te tuhi, kua taia hoki ki roto i tetahi
pepa (Polynesian Jonrnal). Ko te mea e tuhia
ana e ia inaianei, rokohanga nei hoki e tona
mate, ko te whakaupoko mo ana korero. Kia
oti tenei whakaupoko katahi ia ka hui ai i ana
korero i roto i taua pepa, kua whakahuatia ake
nei, ki roto i tetahi pukapuka kotahi. Ko taua
whakaupoko kua pau i te ahi. He ruihi tera
mo tatou. E ki ana taua nupepa e 40 ona tau
e noho ana i Wharekauri. He tika ano pea,
engari he tangata tino mohio a Te Hana ki te reo
Maori, ehara i te mea ki te reo Moriori anake.
I Niu Tireni nei ano e noho ana. I tana reta i
tuhi mai ai i a Mei 19, i roto i etahi atu korero
ana, i uwi mai ia mo te tikanga o nga kupu nei,
" Korohi po, korohi ao" me te "Tihere mauki
ora." Ko Korohi me Tihere ana kupu e hia-
hia ana. I mea mai ano ia ko te Korohi ki te
Moriori he mea penei me te whenua e kitea atu
ano i tawhiti, marama tonu te kite atu. Ka nui
tona mohio ki a Tehe, ko tona putanga tenei,
" Tihe mauri ora ki te ao marama
Te houkia te manu ka rere ripo,
Ripo mauri na Tu, ripo."
E ki ana ia he oriori tenei na te wahine i te wa
e mea ana taua tamaiti ki te matihe. Ko Tihere
katahi ano ia ka rongo. Nui rawa tona hiahia
kia mohio ki te tikanga, ki te putake mai hoki
o tenei karakia. Tenei ake ano etahi o ana
korero i tuhi mai ai. Ka nui te mihi ake o te
ngakau ki a Herata mona i hohoro ki te tuhi
mai i te rongo o tenei aitua. He tino mate tenei
e pa ana ki te iwi Maori katoa, no te mea
kaore i te tawhiti rawa atu nga ra e mau ai nga
tamariki ki nga korero a tenei tangata hei whaka-
atu ki a ratou i te reo, me te tipunga mai hoki
o te Moriori. Haere e koro, waiho o korero
i muri nei hei whakamaharatanga ki a koe.—ET.]

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE KAUPAPA AHUWHENUA, MO NGA
WHENUA RIRIKI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa 
EHOA tena koe. Ki te pai koe, utaina
atu ki te wahi watea o te Pipi enei kupu
ki te kore whiua ake ki te pari.
He mihi ake no te ngakau, mo nga kupu tohu-
tohu mo te mahi whakatipu hipi. He tino
taonga nui, e tika nei kia manaakitia e te huna.
ahuwhenua, me nga taitamariki o te iwi Maori,
hei arahi i a ratou ki na huarahi maha o te
mahi paamu, ara o te ahuwhenua. He tino
utanga pai hoki hei whakaki i na parirau  o te
Pipi, e rere ai ia ki nga marae maha ona kai
tautoko. He tohutohu marama hoki, he mea
kua kitea i roto i nga tau maha kua pahure atu,
a e tika ana hoki mo na whenua nunui, me na
whenua maunga, e tika nei hei haerenga kararehe.
Tera ano ia etahi ahuwhenua e tika ana mo na
maahi pamu, witi, oti, kaanga, me era atu ahua
kai, e tika nei kia mahia, a ko te nuinga o nga
whenua e mau ana ki te iwi Maori ko na whenua
ririki. Na konei ka wehe aku korero mo ena
tu whenua. Ehara i te mea he tohunga rawa
au, engari ka korero au i aku i matau ai, ma ia
tangata, ma ia tangata, e whakahaere tana i pai ai.
HE KAUPAPA AHUWHENUA MO NGA
WHENUA RIRIKI.
He maha nga ahua o te whenua; he whenua
momona,he whenua ahua titohea no te ahua
ake o te whenua, otira ko etahi whenua na te
tangata ano i patu: ara e mahia ana i nga tau
katoa kia titohea ra ano, ka mutu ai te mahi,
a mahue kino, kia tipuna e nga taru kino mo
nga tau maha; a muri iho ka hoki atu ano ki
taua whenua mahi ai. Na enei tu mahi i
whakaheke haere te momona o te whenua, me
te kapi i nga taru kino. Kaati ka marama ta-
tou kei a tatou ano te he i mate ai te whenua,
no reira me tango ko te huarahi tika e ora ai te
whenua, a e nui ai ona hua e puta mai ki te
tangata nona te whenua: ara, me whakawhiwhi te
whenua kia pumau tona ora; me rongoa ki na
tini painga e ora ai te whenua. Me taiapa te
whenua katoa ka whakapai i roto; ka keri i nga
awa rerenga wai; ka mahi ranei i nga taiapa
roherohe o roto kia ririki nga ruma. Me parau
katoa te whenua kia pai, ka mahi ki te witi, ki
te oti, ki te kaanga, ki era atu kai ranei e mahia
e koe. Me rui ki te karaihe, ki te koroa na
wahi o te whenua e mahia ana ki te kai i mua
atu. Otira kaua e pumau tonu te mahi i te
whenua ki te ahua kotahi: kia rua tau me huri
he kai ke. Me whakawhiti haere nga momo kai
e mahia e koe ki to whenua, a me whakata i
etahi wa: me rui ki te karaihe, ki te koroa, me
maniua; a me rui ki te raima whakapai whenua.
Otira ko te kaupapa o tenei korero mo na whe-
nua ririki: me ki pea mo te tekau eka. tao
noa ki te kotahi eka He maha na wehenga 
mahi e tika ana mo enei tu whenua. Otira ko
te mea nui i roto i tenei korero, ko tenei: me
matua whiriwhiri te tangata i te tuatahi ko tewhea
wehenga mahi e pai ia hei mahi mana. Me ti-
tiro whakamua kia marama rawa te timatanga 
a tae atu ki te whakamutunga: ara ki te wa e
tinana moni ai; a me pumau te tanata ki taua
mahi kotahi e mahia e ia ki tona whenua: a e
whiwhi ano ia ki te oranga nui i runga i tona whe-
nua iti rawa i roto i na tau maha e ora ai ia  me
tana whanau.
NGA MAHI MO NGA WHENUA RIRIKI.
1. Mahi miraka, pata, tiihi.
2. Mahi poaka, pekAna.
3. Whakatipu manu, heeki hoki.
4. Mahi tieki pi, mo te miere.
5. Whakatipu rakau hua: aporo me era atu
ahua rakau.
6. Whakatipu karepa, waina.
7. Whakatipu haapi, torori.
8. Whakatipu wiiti. oti. kanga, karaihe. koroa.
9. Whakatipu parareka, kumara, taro.
10. Whakatipu pakena, kapiti,  kareti, tanape,
pii, me era atu mahi e tika ana.
He nui nga whakamarama mo na wahine nei.
Kati ma te tangata e hiahia ana e tango i ona
pukapuka tohutohu mo aua ahua mahi. Otira
me mahi ko na kai e rite ana mo te takiwa i
takoto ai aua whenua: ara. mehemea e matara
atu ana i na taone, i na reriwe, i nga waapu 
me mahi ko etahi o enei mahi: ara kia kotahi 
te kaupapa mahi hei mahina ma te tangata ki
tona whenua.
Kati nei na kupu mo tenei wa.
Na P. NGATA.
Waiomatatini,
16 Akuhata, 1910.
 
 Ko te tikanga a Tikopia kaore e ki a taua ko
te tapuke tonu i nga tupapaku i roto i nga whare.
a me te waiho tonu ano i roto o ana whare nei
kainga, hei moenga. I penei ai ratou, ki ta ratou 
ki, he wehi kei mate na tupapaku i te matao
ki te tapukea ki waho.

TE PIPIWHARAUROA.
TE HAHI I NIU TIRENI.
UPOKO 111.
TE PIHOPATANGA O OTEPOTI
(DUNEDIN).
I TEN EI wa kaore ano i tu noa he pihopa
mo Otepoti, engari kua takoto noa atu te
tikanga kia meinga ano a reira hei pihopatanga.
Kua oti te whakatu tetahi kominiti hei whaka-
haere i nga mahi o taua pihopatanga, engari ko
taua whenua katoa kei raro i te mana o te
Pihopa o Otautahi. Ko te tino raruraru ko te
kore moni whangai. 1 te tau 1865 kua tata ki
te £6000 nga moni kua takoto i te kaha o te
Pihopa o Otautahi ki te whakahaere. I tenei
wa kua tino nui rawa te noho o te tangata ki te
takiwa o taua pihopatanga na nga rongo koura te
take. Ko te mea tenei i tino hiahiatia ai i te
tae 1865 kia hohoro te whiriwhiri i te Pihopa mo
Otepoti. I te pakarutanga o te Hui Topu i
tenei tae ka haere a te Herewini raua ko te
Haapa ki Otepoti, ki te korero ki te Komiti
Kia hohoro te whiriwhiri i te Pihopa. Ko ta
rua hui tuatahi ki te Komiti whakahaere o te
Komiti nui, meinga ana i reira kia karangatia he
hui ma te komiti nui, a kia riro ma taua komiti
nui e whakahau a te Herewini kia tuhi ki te
Akipihopa o Ingarani kia whiriwhiria mai he
pihopa mo Otepoti. I mua o te huinga o te
Komiti ka tuhia e te Herewini taua reta ki te
Akipihopa. I te huinga o taua komiti whaka-
taua ana kia kaua e whiriwhiria wawetia he
pihopa i te mea kaore ano i rahi te moni whangai,
a kaore ano hoki i oti noa ho whare mona.
Muri tonu iho ka tae mai te reta a te Akipihopa
kia te Herewini ki te Komiti hoki, he whakaatu
mai kua kitea e ia he tangata mo te pihopatanga
o Otepoti. Ka riri te Komiti mo tenei poka-
noa, a whakatakotoria ana etahi motini e rua,
ko tetahi ki a te Herewini he whakaatu i te he o
tana mahi, ko tetahi ki te Akipihopa he whaka-
atu ki a ia kaore ano i rite noa te wa e whiri-
whiria ai he Pihopa mo Otepoti. I tukua enei
motini ki te Pihopa o Otautahi, mana e tuku-
tuku atu, otira nana i whakakore. I te kore reta
whakamarama atu o Niu Tireni ka penei te
Akipihopa kei te paingia tana tangata i whiriwhiri
ai. I tenei takiwa kua oti ano hoki te whiri-
whiri he Pihopa mo whakatu, a e tata ana te
motuhia, no tona motuhanga ka motuhia ano
hoki te Pihopa i whiriwhiria mo Otepoti. I te
tuhinga i te reta whakamana i tona motuhanga
hei pihopa, kaore ia i kiia he Pihopa no Ote-
poti, engari i kiia hei pihopa ki Niu Tireni. I
te taenga mai o nga whakaatu kua oti taua tangata
te momotu hei Pihopa, ka whakangawari te
Komiti Otepoti, a meinga ana kia whiriwhiria te
whare mona. I tenei vva kotahi ano te take i
uaua ai te Komiti, ko te iti o te moni whapai.
mo te Pihopa me te kore whare hoki.
I muri tata iho o tenei wa ka tae mai nga 
rongo he kaha rawa nga tikanga whakahaere kaia-
kia a taua tangata e ahua tata atu ana ia ki nga
ritenga a te hahi o Roma. Wehi katoa nga 
tangata i tenei rongo a mea ana kia whakakorea 
taua tangata. I tae mai ano he reta ma taua
tangata ki te Komiti Otepoti, whakaatu mai
kaore rawa i pera tona he me ta ratou i rongo
ai, mea tana mea mai ano kaore tahi ona hia-
hia ki te mahi i aua tu whakaakoranga ki Ote-
poti. I runga i tenei ahuatanga ka mea te
Komiti kaore e taea e ia te whakakore taua
tangata, engari i runga i te nui rawa o nga korero
mona ka meinga kia waiho ma te Hui Topu e
whakaatu. I kiia atu ano ia kia noho atu i Inga-
rani kia tae atu rano nga whakatau a te Hui Topu
No Oketopa i te tau 1868 ka tu te Hui Topu ki
Akarana. Ko te tino take tenei i whakahaerea 
i reira, a he mui ano hoki te wehewehe o nga
whakaaro o te Hui. Ko te tutukitango iho i
whakaritea e te Hui kia kaua taua tangata e mea
i a ia hei Pihopa mo Otepoti kia noho hua ai te
Hahi i Niu Tireni. Ko te Hui whakamutunga 
tenei a te Herewini ki Niu Tireni. He nui
atu tona pouri mo tenei raruraru, me tona kaha
ano hoki ki te tautoko i te taha o te Pihopa
I tona rerenga ki Ingarani, i tuhi mai ia ki te
Komiti Otepoti kia whakaaetia taua tangata hei
Pihopa. Tera pea te Komiti e whakaae ki tana
tono mei kaua tana tangata te tae mai ki Niu
Tireni i tenei wa. Na tona taenga mai ka tino
kaha rawa te raruraru, wehewehe ana te ahua
o nga tangata Otepoti. He maha nga marama  i
nono ai ia i Otepoti me te whakaatu ano i ona
whakaaro. I te turanga o te Hui a te Komiti i
Otepoti whakataua ana kia kaua taua tangata e
kiia he Pihopa no reira. I tona rongonga ki e
whakatau a tenei hui ka hoki ia ki Ingarani.
No te tahi o nga ra o Pepuere i te tau 1871
ka tu ano te Hui Topu. Ko te Hui tuarima
tenei, a i tu ki Otepoti. I tae mai ki tenei
Hui etahi reta e rua mo te pihopatanga o Ote-
poti. Kotahi na te Akipihopa, ko tetahi i a
Pihopa Hena (Dr. Jenner). Ko te Akipihopa 
e mea ana he tika tonu ki tona whakaaro, a ko
te whakaaro ano hoki tera o nga tangata o Ingarani 
te tohe a Pihopa Hena. Engari e mea ana ai o
ia na tona kore e marama ki te whakahe a Niu
Tireni. I whakaatu mai ano ia he mea pai ka 

HE KUPU WHAKAMARAMA.
unuhia e Hena tana take ki te pihopatanga o
Otepoti kia noho hu ai te Hahi. Ko ta Pihopa
Hena reta he whakaatu tonu mai i te tika o tana
take ki te pihopatanga. Kua takoto ke atu te
tikanga a te Hui Topu me te Komiti o Otepoti
kia whakamutua te mea a Hema i a ia hei
Pihopa mo Otepoti. Na i te mea ka tohe nei
ia ka pahitia e tenei Hui Topu he whakahe rawa
i te tautohe a Hena. Ko Hena ia kaore i aro
ake ki tenei whakatau a te Hui, no te mea ki
tona whakaaro he mahi pokanoa tenei na te
Hui. I whakahaerea ano i tenei Hui te tikanga
mo te whakatu Pihopa. I te pakarutanga o te
Hui, ka huihui nga minita o te Poti ki te whiri-
whiri i tetahi pihopa mo ratou, ko te tikanga hoki
tera i whakaritea e te Hui Topu, a whiriwhiria
ana e ratou ko Newira (Rev. Samuel Tarratt
Nevill, M.A.) I Niu Tireni nei ia i tenei wa,
i haere mai ki te haereere, a no te wha o nga ra
o Hune, 1871 ka motuhia ia hei Pihopa. I
whakatapua tonutia ia ki Poneke. Na na pihopa
o Otautahi, Wakatu, Poneke me Waiapu i
whakatapu. Te taenga atu o te whakaatu ki te
Akipihopa ka tuhia mai e ia tana reta. I ki
ia kua whakaae ratou katoa nga Pihopa i Ingarani
ki te karanga i a Newira he Pihopa tuarua no
Otepoti, no te mea kua tae atu te whakamutu
o Hena i a ia i te 16 o Hune, 1871. Nui rawa
te riri o nga Pihopa o Niu Tireni ki tenei reta
no te mea, (1) e takahi ana te Akipihopa me
ona hoa Pihopa i Ingarani i te whakatau a te Hui
Topu o Niu Tireni e mea nei ehara a Hena i
te Pihopa no Otepoti; (2) me te mea nei e ki
ana ia, ratou ko ona hoa Pihopa e he ana te
whakapihopatanga i a Newira, i te mea kua mo-
tuhia ia hei pihopa i te mua atu o te whaka-
mutunga a Hena i a ia. Ki te tikanga hoki a
Niu Tireni nei hara a Hena i te Pihopa no
Otepoti. I whakaritea e te Hui ko Newira
ano te pihopa tuatahi Otepoti. I pahitia hoki
tetahi motini kia perehetia nga korero katoa o
tenei raruraru kia ata mohiotia ai nga korero o
nga taha e rua. Ka huri i konei nga korero mo
Pihopa Hena me tona raruraru ki te Pihopa-
tanga Otepoti.
  
PITOPITO KORERO.
Kei Niu Tireni nei e haere ana tetahi ope
waiata, he mangumangu. Te taenga mai ki Tu-
ranga nei ka kite tetahi Maori no te Muriwai-
I muri tata i na mangu e haere atu ana Maori
tokorua no Te Rau, ka pohehe te Maori ra he
mangu ano hoki enei. me E tena korua! rite tonu
hoki korua ki te Maori, nana noa na wahine o
te kainga nei kaore e pirangi ki a korua." Hopu
tonu atu hoki tenei tokorua kei te korero i
etahi reo tauhou ki te Maori ra kia pohehe
tonu ai he manu. Haere noa atu tana Maori
me tona pohehe he manu tonu aua tangata.
Te tao kai a na Maori o Tikopia kaore e
tauhiuhi ana i te umu ki te wai. Ko te wai e
ki ana ratou kei roto ano i na kai. Ki te korero
a Poata he pai atu te maoa o te kai i a ratou.
Te taenga o Poata ki Nowhaka, , i a ia i haere 
nei ki Tikopia ka homai e te Pihopa ki a ia 
enei tohutohu:—Kaua hei mau patu: kaua kei
ringa pa, ahakoa hopukia koe: me inoi ina e;
atu ki uta.
Te hopu ika a na Maori o Tikopia he nga 
wari noa. Hei na po ka haere i runga waka 
me te mau ano i na rawa. Ma na rama e taki
mai te ika rere, na ka rere tonu mai ki runga i
te waka. Kaore e roa ka ki te waka ka hoki
ki uta.
Ko te korokoro o te wahine e ki ana nga
Tikopia he ngawari noa iho kaore ratou ehengawariwarikaoreratou e
kai ana i na ika nunui o te moana keikei rawa.
Haere ai na wahine ki te hurihuri kokopu pa-
pauma hoki hei kai ma ratou na.

HE KUPU WHAKAUTU.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa. .
EHOA, tena koe. Ehara, he tumeketanga   
i te papaatanga o te pu repo a Himiona
Te Kani-a-Takirau i akina nei e ia i te Nama  
146 o Te Pipiwharauroa i tenei marama ka hipa 
nei, i porearea noa ai ki te tuhi atu ki a koe.
He moemoea pea na Himiona ana korero. He
patu i te tangata i te wahi matoru hei na tino
paura tonu te puru ki te pu, kaua e purua ki
te pua korau. He ingoa wehi, he ingoa rahi, he
ingoa tapu, a " Te Kani-a-takirau !" kati kana e
whakapiria ki nga korero pohehe. Anei nga ko-
rero a Himiona Te Kani-a-takirau:—
" I tuhi noa atu ai i enei kupu, e te Etita, he
kupu i hakiritia e o matou taringa, na ta tatou
manu i era atu marama, he kupu na te Reweti
Kohere, minita:—
" Tuatahi: Kaore he moni: a te Whanau-a-Apanui   
i te hui Kirihimete i tera tau i Potaka a Whaka-
Parakau."
Kaore i au enei korero—he mea moemoea
noa na te tangata. Kei a koe ranei e te Etita
e mohio ana te nama me te wharangi o Te Pipi-
wharauroa i takoto ai enei kupu aku, mau e
whakaatu.

IO

TE PIPIWHARAUROA.

" Tuania : E ki ana a Te Reweti e ^4 tona moni
i tukua mai ai e ia, he moni hamene mana i te
hui a Paeran te Kani i \\Hakaruru, hei huarahi
atu mo te \\Hanau-a-Apanui ki tona hui ki te
Pakihi."

Kaore ano aku korero penei i Te Pipiwlw-
rmuva, kei te wareware ranei au, otira kei te
Etita e mohio ana, mana e whakaatu.

" Tuatorii: Te tukura a Paerau i te ^6 i Potaka
mo tona hui, he maka na Paerau."

Kaore ano aku korero pena i Te Pipiwha-
raiiroa, a tetahi atu tangata ranei. I rongo tonu
a Himion?. ki te tangata nana tena kupu, engari
kaore hoki i taia ki Te Pipii.v1iava.woa.

Kua kiia ake e au he moemoea na Himiona
Te Kani-a-takirau ana korero, mememea ehara
i te moemoea he mea moe nanu nana ina te
kurapa noa iho.

I te hui nui i Te Araroa i korero mana ko
Himiona Te Kani he kanohi he kanohi i roto
i Hinerupe whare i te aroaro o nga minita katoa
o te Takrawhiti me Oatiporou puta atu id
Turanga. Na te taha ano ki a Himiona i
limata te korero, a tu ana au ki runga ki te
whakamarama i te ahuatanga o nga hui e rua—
io Potaka me to Te Pakihi, me te whakaroho
ano te tini o te tangata. I korero ano a Himiona
ie Kani-a-takirau a i whakaae ia ki te pohehe
u te \\Hanau-a-Apanui i te korenga o ta ratou
i wahia pera me te tikanga a Datiporou i wahia
ui a ratou na kohi ki Te Pakihi ki Potaka.
Kati lie aha ano tenei mahi e haere nei nga
korero i ro' nupepa, i mahara au i marama nga
korero i taua hui i Te Araroa. Ko te mate o
Himiona te Kani eliara i te mea kei taku kupu
molaratouwhakahaweatanai takuhui,engari he
tika no taku kupu i whai niho ai. Kaore aku
kupu he hei unuhanga maku, e tono nei ia, engari
ko ana kupu i tiloa nei i a naku me unu, he
tikanga hoki nana kia kino ai te ingoa o " Reweti
Kohere, minita." He waiata na tai o te tama-
riki i te hui i Te Pakihi:—

" Haere n6a ana Kohere i Hautai,
Kei na yutu e koina mai ana, e au."

Kia ora e te iwi, na ta koutou mokai,

Na REWETI T. KOHERE.

Rangiata, Te Pakihi.
i2th Hurae, 1910.

[E tika ana nga korero o Te Reweti e mea nei
kaore i a ia nga korero e korerotia nei e Himiona.
Ko ta te Reweti i korero ai mo te take tuatahi
e penei ke na, " I wahia nga moni a Oatiporou,
ko tetahi wahi i Potaka; tena ko ta te WHanau-
Apanui kaore i wahia, i haere katoa ki Potaka."
Ko etahi o nga korero a Himiona kaore i roto i
te reia a Te Reweti. E ki ana a Himiona ko

ana korero he utu i nga korero i hakiritia e ia na
ta tatou manu i era atu marama, he kupu na
Te Reweti Kohere, minita. Mehemea na Te
Reweti, he mea korero ra waho nana, kaore i
tuhia ki roto i ta tatou mokai. Na reira kaore
te mokai nei i te mohio ki aua korero a Te
Reweti. Heoi ano. He mea pai kia kite a
tinana korua, kia pai ai ta korua ata whaka-
marania i ta korua raruraru.—ET.I

"KA AO, KA AO, HE AWATEA."

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

EHOA utaina atu nga kupu e whai ake nei.
Tera kua takoto te wakaaro o te kau-
nihera o Waiapu kia mahia he rori i Taumata-
Hapaipu ki te Kokomuka, tae atu ki te Kiri-
tahi, ka hono atu ki te rori e tika ana ki Te
Araroa. Ka tae mai a Raeana kia haere au
hei arataki i a ia. No te wha o nga ra o Mei i te
tau 1910 ka turia atu e matou i VHangaparaoa.
Ka eketia e matou a te umungarehu nui, ka
titiro atu ki te whenua nei ki tapatu, e takoto
ake ana, me Oweka, kaore he maunga. Ka
whakatauki a raeana, moumou te whenua mo te
Maori o naianei hei hoatu ke mo etahi atu hei
nihi. Ka kite matou i te anga o te paua e putu
ana. Ka pa- mai te aroha ki au, ka hoki
whakamuri oku mahara. Ka patai te pakeha
ki a au he kainga pea a konei ? Ko ahau, ae.
Koianei ra o ratou na kainga e noho ai, e korero
ai, " E te whanau kia toa, kia uaua, kia pakari,
kia mate tatou mo te whenua nei mo a tatou
uri i muri i a tatau." I a ratou e korero ana
ka rokohia e te po, ka ki nga kaumatua me moe
etahi, me oho etahi. Ka roa e moe ana ka
oho ake, ka patai ki te hunga mataara, " Kaore
ano kia awatea ?" Ko te hunga mataara " Kaore
ana inahoki, kaore ano nga whetu ata kia puta
ma." Ka ki te hunga moe, " Katahi te roa o te
po, tatou ka karakia kia tere te awatea." Ko
ta ratou karakia tenei:—

Tangi mai te Kiwi e, tangi mai te Weka e ;

Tangi whakatakotokoto ana, ki runga o Ruahine ra.
Haea mai te ata, he ata matua :

Er whano ai Kiwi e, i whano ai Weka e,
Tu te horopito i mate a Weka.
E runga, e runga e ; E raro, e raro e,
Ka ao, ka ao, he awatea !

Otira kaore i kotahi ta ratou karakiatanga ka
awatea. E rua, e toru, noa ata a ratau whaka-
huatanga ko aua kupu ano katahi ka awatea.
To ratou pirangi kia tere te awatea, kia maraina
ai ratou ki te whakahaere i to ratou whenua, ara
i nga tikanga e mau ai kia ratou te mana. Tena
te iwi Maori whakahroa te kupu nei, " Moumou

HE KUPU WHAKAMARAMA.

11

te whenua." Tena ata whakaarotia na tikana
a o tipuna. Taku whakaaro kaore lie iwi i pai
kia noho kore whenua ana uri i muri nei. I
pewhea koia o tatau matua? Maku e korero ake
tetahi wahi, i te mea kua timata te raureka
a te Pakeha ki te whenua, ka tae o tatou
matua ki te Paremata ko ta ratou Pire he tono
kia pahitia he ture pai mo te iwi Maori, me o
ratou whenua. Otira kaore i kotahi te taenga ki
te Paremata, e rua, e toru, e wha noa atu. "No
te takiwa rawa i ta koutou mokai i a A. T. Oata
katae nei ki te paremata, katahi ano ka pahi-
tia ko te ture ahu whenua. Ki taku mahara
katahi ano ka rite te whakaaro o tatou matua,
ina hoki ki te mahia e koe to whenua kei a koe
te mana katoa. Na reira i kiia ake ai te kupu
nei, " Ka ao, ka ao. he awatea." Kati e na wha-
naunga ka kite ano i te awatea me haere, ine
mahi. Kauka e tatari kia po ano. ka liaere ai,
kai tutuki koe. E ki ana oku hapu, "Me riilii
nga whenua ki te Pakeha, ki te iwi \\hai moni,
ki te iwi pai." Me waiho taku i tenei, nawai i
ki he pai tena iwi? Tona whakatauki," Nca
uri o Tamatearehe, kai runa te korero, kai
raro te rahurahu."

Kati i konei,

MANIHERA W.MTITI.
\\Har|aparaoa,

Mei 11, 1910.

HE MIHI, HE TONO.

Ki ti: Etita o Te PipiwJiaraiii'oa.

rU ENA koe i reto i te Ariki. He mea pai,
..i- he mea atua hoki, kia tuku korero atu
ki ta tatou Manu hei mau atu mana ki na
marae e korihi ai tona reo i te ra o te raukati,
ka tata nei hoki te ra o te raumati e tangi ai na
Manu mohio.

Me mihi ki a Pihopa Renata \\\\'iremu.—E
koro, tena koe i roto i te Ariki me tou whare
katoa. Tenei te tumanako, te whakapono, te
aroha, te mau ne; i te hinengaro mo ou kua tuku
nei i reto i te Ariki ki raro i te tuunga Pihopa.
Ma te. Atua koe e tiaki me tou whare katoa^
E mihi ana hoki ki te Pihopa, lie tangata pai
he nakau mahaki he ngakau nui ki te iwi Maora
Ahakoa he poto te wa i haere tahi ai inana, ki
ki te rawa atu ahau ki. tona ngakau mariiu nga-
wari i reto i te Ariki. Tenei te ngakau e na
e nga Rikona, e nga Pii-iti, e nga Atirikon, e nga
Tumuaki, whakahaere i nga mahi Minita o ia
pariha o ia pariha. Te tumanako nei he hua
i tupu i te aranga o to tatou Pihopa hei rakau
tupu ki ia marae ki ia marae o ia Pariha o ua

Pauna, e kite ai tatau i na hu:i e puta ia :i
marae o ia pariha o ia marae, e mohiotia ai koi.i
ano kai te tupu te rakau, ara, te Tokotoko >
Arona i tupu ki roto i te aka i te \\\\-a i a Mohi.
e mohioti ai hoki kai te tupu te rakau i whak;i-
tokia ki te taha o nga awa wai e \\hai hua nei i
te po e hua ai ara ki o tatou parllia. No reir;i
ka whakaaro te nakau, ma tenei pep;i a te Hahi
e mohiotia ai tatou, kei te naki tatou i na taru
o te inaara kia pai ai te tupu o te rakau m •
ona Inia pai i on;i inaha e toro atu r;i ki te a i
katoa, hei kai ma IJB manu taupua o te \\H;il<;i-
pono. E na matua aroha i reto i te ;u-iki, ku i
whakahuatia i runa ake nei, awhinatia ta tato;i
pepa, kia kaha te tukutuku i na korero okouto'.i
parih-u ma te pepa e in;iu atu ki na \\v;"ihi l«.'l
reira nei ia e whakaatu ana kia rite ai te kup'i
nei, "Ma te huruhuru te manu ka l"ere ; m;i ic
ao te rani ka uhia; ina te rau te whare ka in;n u! •
Ka kore ai e puta iho a Ta\\hirimatea, t,e u;i,
te hau, ara ma te kaha ki te tuku korero ki
te pepa e tae ai te nak;iu ko;i ki te manawa o
ia k.oroua, kuia, t;ine, wahine, laniariki: n i;r-
ai hoki te paina ki te Etita o te pep;i. Ko te
Tumuaki anake o te parllia n Rolorua ki Taupu
e tuku korero nei ki te pep:i, ara ko Pererik.i
Peneti. Tena arohaina na tuakana u,;i taina i
runga i te whakaaro kotahi. T;ihuri whakakik;i
te pepa ki nga manaakitanga a te Alu;i i o koutou
pariha. Tena koutou i rotu i te Ariki. Nate
koutou hoa pononaiti rawa i reto i te Atiki.

Heoi ano, kia ora.

Na H. TEM-IKOKO POXI.

Ohineinutu, Rotorua,
Akuhata iS, 191 o.

TE PUREI HOE POTI.

NO te Taite te ia o Akuhata nei i purei ai
Auaha raua ko Pari ino te ii-)oa toa o
te.ao. KoAnaha te toa, lie taiydl;i no NiuTireni
nei. Ko Pari he toa no liJarani, lie tamat;i
tere. 1 tutaki raua ki te awa nui D A\\ht.-rik;i
(Zambesl). Te ki a iJci tahatu katoa i t;ie ki
reira ko te awa pai atu tera mo tera mahi mo
te hoe kei te au. I te timatanga ano kakutoro
te poti o Auaha ki mu;i, ai i mua tonu ia f
haere ana wini noa. Ko te toa o Auaha ki to
ki a ga tanata i kite i taua purei kei tona kaha
tinana, ko Pari te mea tino mohio o raua ki te
hoe ki te \\haK-ahaere hohi i te poti. Kati e kiia
ana taua purei he whawhai na te kaka uaua
raua ko te mohio, a riro ana i te mohio. Ka
k piki te inoa o Ni Tireni, i te kaha o tona toa.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.