te Pipiwharauroa
  
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 141. GISBORNE. TIHEMA 1909.
"He ao te rangi ka uhia. He huruhuru te manu ka rere."
"KUI! KUI! WHITIWHITIORA."
——
KUA tata tatou inaianei ki te ra o te Ki-
rihimete; ki te ra o te koa o te ahua-
reka o te hari; ki te ra e korerotia ai tona ki
"Men Kirhimete." He tino ra nui atu tenei
na te Pakeha, he ra e whakamatau ai te tangata
- ki te kai i nga tu ahua kai whakapapai katoa e
taea ana e te ngakau te whakaaro. No mua iho
tenei whakaaro o te Pakeha ki te kirihimete, a
ko te ahua kua waiho tenei ra hei ra whaka-
wherenga ma te tangata i tona puku ki te kai.
Kua tae mai hoki ki te tangata Maori tenei
whakaaro. Kua ngaro haere te tikanga ake o
tenei ra inaianei. Ahakoa me whai ake etahi
kupu torutoru mo tenei ra nui, tona timatanga
me tona tikanga. Ko te 25 o Tihema he ra no
mua iho i whakaritea ai e te Hahi hei whaka-
maharatanga ki te whanautanga o to tatou Kai
Whakaora. E kitea ana i nga korero a nga kau-
matua o mua e whakamahara tonu ana ratou
i te whanautanga o te Karaiti. Engari kaore i
kotahi te ra i whakamahara ai nga tangata o mua.
E ki ana a Keremeneta o Arehanaria, tetahi o
nga kaumatua o muri tata iho o te wa i nga
Apotoro, ko te 20 o nga ra o Mei ko te 21 o
Aperira nga ra e whakamahara ai te Hahi i te
Whanautanga o te Karaiti. I te Hahi o te
Rawhiti ko te 6 o Hanuere te ra e whakama-
haratia ai, ehara ite mea he whakaaro no ratou
ko te wa tera i whanau ai, engari he whakaaro ke
ko te wa tera i iriiria ai a te Karaiti. I a
Karihotoma e whaikorero ana ki nga tangata o
Anatioka i Hiria i mea ia," Kaore ano i tae ki
te tekau nga tau to tatou mohiotanga ki te tino
ra i whanau ai a te Karaiti. I mua kotahi ano
te ra e whakamahara ai tatou 1 te whanautanga
me te whakaaturanga ki nga Tauiwi (6 o nga ra o
Hanuere). Kua whakaramatia ki a tatou e te
Hahi o te Hauauru te ra tika," ara ko te 25 o
Tihema. No taua takiwa tae noa mai ki nai-
anei kei te mau tonu te Hahi ki te 25 o Tihema.
Na nga rapunga a nga tangata mohio ka kitea ka
nui te pai me te tika o te ra e puritia nei e ta-
tou, ara te 25 o Tihema. Ko te ahua tenei o
te timatanga o tenei ra nui a tatou. Ahakoa
kaore i te tino marama, otira kei te marama
noatu i te mea kua tatu te ngakau o te iwi mo
enei tau maha ko te ra whanau nei o te Karaiti.
Tetahi kua kitea e nga tangata matau ka nui te
tika o taua ra. Ko tona tikanga kei te mohiotia
e tatou katoa. E whakamahara ana tatou i te
whanautanga o to tatou Ariki. Na tona whanau-
tanga ki te ao ka ora tatou te tangata, ko ia nei
hoki te kai whakaora o tatou katoa. Ko te mea
tenei i tika ai kia nui te hari me te koa i tenei
ra. Ahakoa e kitea ana ko nga ngahau rawaho
e tino kitea ana i tenei ra e marama ana ia ki
te nuinga tona tino tikanga. Ko te tino tikanga
o te koa mo tenei ra ko tera i whakaaturia mai
ra e nga Anahera ki nga Hepara, " He kai kau-
whau tenei ahau ki a koutou mo te hari nui,
meake puta mai ki te iwi katoa. No naianei
hoki i whanau he kai whakaora mo koutou i te
pa o Rawiri, ara, a te Karaiti te Ariki."

2
TE PIPIWHARAUROA.
HE TIKANGA MA TE TANGATA
MARENA.
Na REWETI T. KOHERE, Te Araroa.
E KIIA ana e toru nga mea tino nunui
e puta" ana ki te tangata i tenei ao:
Tuatahi, ko tona whanautanga; tuarua, ko tona
marenatanga; tuatoru ko tona matenga. Kahore
a te tangata wahi mo te mea tuatahi, kahore
hoki ana wahi mo te wahi tuatoru, ara, e kore
e taea e ia te mea kia ora tonu ia, otira ko tona
marenatanga, haunga ia i nga ra o nehera, e whai
wahi ana ia. Na Naporeana Ponepaata te
kupu ko te kaha o te iwi, kahore i te pu kahore
i te moni engari kei nga matua—kei nga papa kei
nga hoka. Ma te kaha o nga whanau takitahi,
ka kaha ai te hapu, ma te kaha o nga hapu ka
kaha ai te iwi nui. Ki te kaha kore nga hono-
honotanga o te mekameka ka kaha kore te
mekameka katoa. He tino tiko enei kupu a
Naporiana, a, na konei au ka mea ko ta tatou
putake korero inaianei, ara, ko Oa Tikanga ma
te Tangata Marena, he putake tino nui, he mea
hei ata whakaaroarohanga ma tenei hui, kei penei
tatou na he mea tenei e puta ai nga whakaaro
me nga kupu whakaahuareka. I mahara ano au
e kore pea e tika maku tenei putaka e whaka-
takoto ki te aroaro o te hui i te mea ehara au
i te kaumatua, anei ia te pai o te taitamariki
he tu i waenganui i nga ao e rua, i te ao hou i te
ao tawhito, ma konei ia e mohio ai me pehea
ranei te tuhonotanga o nga tikanga tawhito ki nga
tikanga hou, a ko te tauwira o te tangata marena
no te ao hou ehara i te ao tawhito i whakapono-
ngatia nei o tatou tupuna wahine e o tatou
tupuna tane, i kau ke nei ko Hinemoa ki a
Tutanekai, ko to te ao hou hoki tikanga ko Tu-
tanekai ke e kau ki a Hinemoa. Kua rongo
etahi o tenei hui ki te kaha o taku tautoko i nga
tikanga katoa hei whakaako i a tatou tamariki—
nga tane nga wahine—kia mohio ai ratou ki nga
mahi tika ma te tangata marena. He whakaaro
tenei no toku ngakau ki te kahore a tatou tama-
riki e whakaakona ki nga mahi ma te tangata
marena e kore rawa te Iwi Maori e tupu i runga
i te kaha, i te ora, i te pai. Kia pai nga pura-
pura kia pai hoki te mara  ka tika ai te tuma-
nako o te ngakau kia tupu pai nga hua o te mara
waihoki ma te pai o te kainga, o te whare, ma te
pai o nga matua ka pai ai hoki nga tamariki.
Tuatahi, mo te Whare.—He kupu na te pa-
keha, matua hanga te kohanga ka whakatakoto ai
i nga pi He tino ture hoki na te pakeha e kore
e tika te marena wawe i te mea kahore ano
kia rite he kainga; ko ta te Maori tikanga ia
matua rapua ko te wahine hei muri ka puta ai
nga whakaaro mo te whare. He maha nga he e
puta ana i runga i tenei tikanga a taua a te Maori.
Ka marena te tamaiti ka noho ano i roto i te
whare o nga matua kahore e wehe ke nga whare,
nga rawa, nga whakahaere; kahore e tupu te nga-
kau ahuwhenua, te ngakau penapena taonga i te
mea ka whakawhirinaki tonu nga tamariki ki nga
 matua hei poupou mo raua. Ko te tikanga tino
kino rawa ia ko te noho ko te moe huihui i roto
i te whare kotahi—he tikanga tenei e punga ana i
te Iwi ki raro. E kore e taea e au te whaka-
tepe te nui o nga kino e puta mai ana i roto o te
noho o te moe huihui o nga whanau tokomaha i
roto i te whare kotahi. Ka matakitaki tonu
mai etahi ki etahi e moe ana e tanga ana, e
purupuru ana i nga kakahu, kahore he tapunga o
te tangata o ana rawa ranei; ka whakahanumi nga
tamariki, ka rongo i nga tu korero katoa, ka
whakaakona ki nga tikanga ki nga whakaaro kino.
Ko nga tamariki e whakatupuria ana i runga i
tenei ahuatanga he uaua e tupu totika ai. Ko
te mea tuatahi ma te tangata marena ma te
tangata ranei e tata ana te marena ko te hanga
whare kia wehe ke kia makohakoha ai ta raua
na noho ko tona hoa, kia pihangaiti ai a raua
taonga, kia tupu ai a raua tamariki i runga i te
ataahua. Ko te whare o te tokomaha ehara i
te whare no te tangata, e kore hoki te tangata e
hoko tonu e mahi tonu ranei he kai papai ma
te tokomaha. He tokomaha nga tangata kua
kite ahau kahore e whakaaro nui ana ki te hanga
kainga totika mo ratou, a he tokomaha ano kua
whiwhi whare he rawa iho kahore he taonga o
ratou whare kei te tu tahanga noa iho—ko waho
noa e kitea atu ana he whare ko roto ia he whare
poak. Ehara rawa i te mea uaua te hanga
whare te hanga kainga pai mehemea e whakaaro
nui ana te tangata. Mehemea e u tonu ana te
tangata ki te mahi e tohu ana i te moni he mea
takoto noa te oti o te whare o te kainga. Ko te
tikanga pai, riro ana mai he moni ka tuku ki te
poutapeta, a, kitea rawatia ake kua puranga
te moni.
He tini nga Maori kahore rawa e whakaaro
ana ki te whakapai i o ratou whare, ko a ratou
moni e pau ano mo te whakapai i o ratou tinana,
mo nga mahi ahuareka, mo te inu waipiro. Ki
te kitea ratou ki nga taone tera e pohehetia he
hunga tino rangatira, otira ko o ratou whare e rite
ana ki te kauta ki te pakoro ranei: Ka puta
ana mai he moni ki te tangata ko tona whakaaro
tuatahi tonu ehara i te mea ko te hoko kai, ko
te hoko kakahu, ko te hoko taonga mo tona
whare, kaore engari ko te haere ki te taone ki te
inu waipiro ki te haute, he haere ki nga reihi
hoiho. Ahakoa ranei he nama ana kahore e
utua e ia kia ngawari ai te pakeha a muri atu,
ma te pakeha tonu e whawhai haere e hamene
ranei e whakaaro ai te nuinga o te Maori ki te
utu i a ratou nama.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Tuarua, ko te Whakaako i nga Tamariki.—Ko
tetahi tenei o nga tino take i marena ai te tanata
kia hua ai te tangata ki te ao. He mea tika kia
tino pouritia te tokomaha rawa o nga wahine
pakoko i roto o te Iwi Maori. Otira pai ke atu
te kore o te tamaiti e whanau mai ki te ao i te
whanau mai ki te ao hei kai ma te mate, ma te
kuare, ma te hara. Ko tetahi take nui e ora
ai nga tamariki ma te ora o na matua, o te papa
o te koka. Me whakapuaki ake pea i konei
tetahi take tino nui hei whakaaroarohanga ma
tenei kotahitanga, ara, te mate papai. He mate
tino weriweri tenei a ki toku whakaaro kei te
kaha te piki o tenei mate ki roto i etahi hapu,
i etahi iwi. Ko te paipai tetahi o nga mate o
nga hara ranei e tau nei tona whiu me tona kino
ki te toru me te wha ra ano o nga whakatupuranga,
e rite ana tenei mate ki te paihana kua panga ki
roto o tetahi awa e inumia ana e te tokomaha.
E hereheretia ana te e Kawanatanga nga tangata
mate repara, e wehea ana i roto i te iwi nui,
ki toku whakaaro ia he kino ke atu te mate
paipai i te mate repera a he mea pai rawa kia
wehea nga tangata mate paipai i roto i te iwi nui
kia utaina ki runga i etahi motu mokemoke noho
ai ko ratou anake. Kahore rawa e tika te
tangata mate paipai kia marena, kia whaka-
whanau tamariki ki te ao hei ngaungau ma te
mate.
Ki taku titiro he tokomaha o taua o te Maori
kahore e whakaako ana i a ratou tamariki kia
haere i nga huarahi tika, kia wehi ki te kino kia
aru i te pai. He tini nga tangata e tino whaka-
pono ana ko te ahua o te tamaiti ara ko tona
pai ko tona kino ranei kahore i runga o tona
whakaakoranga engari kei runga anake i te ra i
whanau ai. Tirohia ai e ratou te Pukapuka o
Nga Whakatauki Ki te mea no te 5 o nga ra o
te marama te tamaiti i whanau ai ka mea ratou
e kore tenei tamaiti e ora heoi ano ka taria te
ra e mate ai te tamaiti, a hei te hemonga ka mea
ratou, " E taea hoki te aha, kua marama kau
ra hoki i te Paipera mo te mate pu tenei tama-
iti. Na te Atua i homai na te Atua ano i tango
atu, kia whakapaingia te ingoa o te Atua." Me-
hemea ranei no te 6 o nga ra i whanau ai te
tamaiti ka pouri nga matua no te mea kua homai
e te Atua he tamaiti mangere ma raua. Ka
mangere te tamaiti ka tawai atu nga matua,
" Haere ki te popokorua e te tangata mangere,"
kahore raua e whakaaro penei na ma te whaka-
ako pea ki te mahi e mohio ai ki te mahi. He
tikanga maminga rawa tenei, he whakapaeteka ki
te Atua. Ma nga matua e pokepoke e hanga na
whakaaro nga mahi a te tamaiti i runa i te ata
whakaako i te tauwira pai. Ma te aha e ma ai
te tamaiti ki te kore e whakaakona kia ma ki te
mea ranei he paru ona matua? Me pehea e
mohio ai te tamaiti he kino te korero teka?
Me pehea e mataku ai te tamaiti ki te tahae
mehemea he tahae ona matua he mau po-
kanoa ranei i te taonga a te tangata? Me
pehea e wetiweti ai te tamaiti ki te korero
kino ki te mea he reo tera nona matua?
Ma te aha e hopohopo ai te kotiro ki tona
ingoa kei kino mehemea kei te moe puremu
ona matua kei te rangona ranei e ona taringa nga
korero paru mo te ahuatanga o te tane raua ko
te wahine? Haere noa ai etahi kotiro ki te
kanikani kahore he kai-tiaki; ka kanikani ka
hoki ki te kainga he tamariki tane na hoa. He
tikanga he rawa tenei ki te pakeha. Ki te mate
te kotiro ka tangihia, tena ki te taka ki te hara
kahore e tangihia e te tanata engari ka meingatia
tona whakama hei korero ahuareka ma te tangata
ka whakamihia ranei tona kai takakino. Kahore
ano kia taka noa te kupu o te whakatauki e
e mea nei, " whakatupuria ake te tamaiti i te
ara e haere ai ia, a ka kaumatua, e kore e
mahue i a ia Tenei ano tetahi kopu tonu-
tohu o te Paipera, "Te tanata e kaiponu ana
i tana whiu, e kino ana ia ki tana tamaiti."
Ahakoa nui te kino o nga tamariki a etahi
tangata e kore rawa e whiua e ratou Ehara
tenei i te aroha engari he kohuru, he whakapu-
tanga mamaetanga ngakau mo te tamaiti a te wa
e kaumatua ai ia. Pai ke atu te mamae tinana
i te mamae ngakau.
Ko tetahi mea nui ano ara ko te mea tino
nui rawa hei whakaarohanga ma nga matua ko te
whakaako i a ratou tamariki ki nga tikanga o te
whakapono. Ko te whakapono te mea tino kaha
atu i te ao katoa hei hiki i te tangata ki te pai,
heoi ko te tangata e whakaako ana i tana tamaiti
kia wehi ki a Ihowa e hanga ana ia i te tino
whakangungu rakau hei arai i tana tamaiti i nga
kino huhua o te ao. Kahore he painga o te tono
kau i nga tamariki ki te karakia ki te kahore nga
matua e haere ki te kahore he tauwira.
Tuatoru, Kia aroha te Tane raua ko te Wahine.
—Ki te noho kino te tane rau ku te wahine ki
te kahore he aroha, ka tau te he te kino ki to
raua whare ki a raua tamariki. Ki te kore he
aroha o te tane ki tana wahine ka mutu tona
pirangi ki tona whare engari ka taihaere, ka kimi
hoa mona i nga whare inu waipiro, a ki te kore
he aroha o te wahine ki tana tane ka hoha ia
ki tana tane ka mokemoke ki a ia to raua kainga,
ka matoke tona aroha ki a raua tamariki. He
pono te kupu a te Karaipiture, " He tini nga
hara e hipokina ana e te aroha." Ka heke
haere te aroha ka piki ko te ngangare. He toko-
maha nga Maori kua takahi i nga oati u te marena
tana. Kua kore te tangata e wehi ki te whaka-
rere i tana wahine te wahine ranei i taua tane
a ka moe he tangata ke. Kua koru etahi tanata

TE PIPIWHARAUROA.
e mohio he tikanga tino kino te moe punarua.
Ahakoa kua tokowha nga wahine a Wereta kei
te whakapono tonu etahi tangata ki a ia kei te
whakanui tonu; ka tata te eke ki te ngahuru nga
wahine a Rua otira kei te whakarongo tonu a
Tuhoe ki tona reo teka; i whakahengia e tetahi
minita Maori te moe punarua o tetahi kauma-
tua a i te matenga o te kaumatua nei kahore i
korerotia katoatia te tanu tupapaku a te Hahi.
He tokomaha nga tangata i whakatupu pakanga ki
tenei minita. Kahore enei tangata i kite he i
roto i te moe punarua engari te he o te minita
nei. He maha nga kino e puta mai i runga i te
moe punarua kahore nei e kinongia ana e etahi
hapu o taua o te Maori. Ko tetahi tikanga he
ano a te Maori ko te whakamoe noa i etahi
tangata kahore nei o raua aroha ki a raua e riro
ke ana ma- nga matua e korero. No te ao ta-
whito tenei tikanga, he tikanga he, ko tetahi tenei
o nga tino take e kore nei e roa etahi tangata e
moe ana ka mahue. I marenatia ratou i runga
i te kore aroha. Kua tino marama ki a au te
kino o tenei tikanga o te marena noa i te hunga
kahore nei he aroha. He mea tino tapu te
marena me pewhea te iwi Maori e tupu ai i runga
i te tapu, i te kaha, i te ora?
I runga i aku korero mo nga mahi ma te tangata
marena e ahu ana ano etahi o aku kupu mo nga
mahi ma nga tangata whai tamariki, kua puta ra
hoki taku kupu ko tetahi tino take nui ko te
take tino nui ranei i marena ai te tangata kia
whanau ai he uri mona ki te ao.
Ka marena te tangata ka noho raua ko tana
wahine i roto i to raua na whare ake, he whare
ataahua, ka whanau a raua tamariki ka whaka-
tupuria i runga i te whakaako pai, i te aroha, i
te wehi ki te Atua, engari ko nga whakaaro o nga
matua kua rere ke noa atu ki nga tau kei te tu
mai ki te wa e haere ai nga tamariki ki te kura
ki te kareti, a ki te wa hoki e marena ai e
ratou. Ko te tangata whai-whakaaro e whakaaro
ana mo te wa e mate ai ia e mahue ai ana
tamariki ki te ao. He tokomaha nga tangata e
whakarere noa ana i a ratou tamariki ki te ao
kahore he oranga heoi ano ma ratou noa e kuhu
atu. He he tenei tikanga, i ahua pai ai na te
mea kahore ano taua te Maori kia matoru noa
ki waenganui o te pakehatanga.
Ka mutu aku kupu i konei, waihotia etahi
atu take ma te hui e whakaatu, engari he inoi
taku: Ko nga kupu uaua kapea ake ko nga kupu
tika manaakitia. Kia ora, te hui katoa!
  
HE TITOTITO. HE PEPEHA.
whaka-Te-Humu. whaka-Te-Taunga.
TE HAHI O NIU TIRENI.
UPOKO VI.
I RUNGA i te hiahia kia takoto tahi nga korero
mo te raruraru whenua o nga Mihinare, ka
mahue ake etahi o nga korero. Ka hoki ake
tatou inaianei ki te whakataki mai i aua mea
kia takoto tika ai.
I te tau 1847 ka pa tetahi raruraru ki tetahi
o nga moutere, ko taua raruraru na etahi pa-
keha ki nga Maori. Ka tonoa e te Kawana
tetahi manuao ki te whakataki i taua mea. Ka
haere a te Herewini i runga i taua manuao.
Ko tona haerenga tuatahi tenei ki nga Moutere.
Ka kite ia i te huhua o aua moutere, whaka-
manawa tonu atu ia ki te kawe i te Rongopai
ki tera wahi o tona pihopatanga. I mua tata
atu i taua haerenga ona ka tae mai ki a ia te reta
a te Akipihopa (Archbishop Howley) he mea
mai ki a ia kia mahara tonu ia ko tona pihopa-
tanga i Niu Tireni te manawa e rere atu ai nga
manga wai ora ki nga moutere huhua o te moana.
I roto i tenei reta e £50 he manakitanga na te
Akipihopa, hei awhina i te kauwhautanga o te
Rongopai ki nga moutere. Te hokinga mai o te
Herewini ka hokona e ia ki tenei moni tetahi
kaipuke iti, e 21 tana, ko te Unataina te ingoa.
no te tau 1849 ka rere atu ia i Akarana ma
runga i taua kaipuke, ko ia ano te kapene, toko-
wha nga tangata mahi. Ka rere atu ia ki Anai-
teuma he moutere 1ooo maero te tawhiti atu i
Niu Tireni nei. He maha nga moutere i taea
e ia te haere, a i tona hokinga mai ka mauria
mai e ia etahi tamariki tane ki tona kura i
Akarana whakaako ai. Ko tona whakaaro he
ako i aua tamariki hei kauwhau i te Rongopai
ki o ratou moutere. Mo nga Raumati anake
tenei tikanga ana, no te mea kaore aua tamariki
e ora ki te rokohanga e te makariri i konei. Ko
tetahi take i kaha ai te whakaaro o te Pihopa
ki tenei tikanga he kite nona kaore aua moutere
e pai hei nohoanga mo nga Mihinare. I te Ho-
toke o taua tau ka hoki ia ki te whakahoki i
ana tamariki, i te tau 1850 ka haere ano ia ki
te tiki, na tona haerenga ki te hui i Ahitereiria
ka kia atu e ia ma te kapene o te manuao e
whakahoki nga tamariki.
 I te tau 1850 ka tu tetahi hui nui a te Hahi
ki Ahitereiria. Ko te tikanga o taua hui he
rapu i etahi huarahi e mama ai te ahua o te
whakahaere a enei Hahi i a raua na mahi. I
mua atu o te haerenga o te Herewini ki reira ka
tae mai ki a ia tetahi pitihana i hainatia e te
Kawana, e Hori Kerei, e nga tangata nunui ka-
toa hoki a Niu Tireni, he tono atu ki a ia kia
hanga he Kaupapa hei whakahaere i nga mahi a
te hahi i Niu Tireni, kia tukua mai hoki e taua
kaupapa nga Reimana kia uru ki nga hui whaka-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
haere o te Hahi. Ko te tino mea tenei e.
whakaarohia tonutia ana e te Pihopa kati kaore
hoki e taea i te nui o na whakararuraru. I
kawea e ia taua take ki te hui i Ahitereiria.
Ko te aronga o na take i whakahaerea i taua hui
ko enei:—
1. Nga Hinota. E tika ana kia whakaturia he
Hinota mo iia Pihopatanga, mo iia pihopa-
tanga hei whakahaere i na mahi. Me uru
mai ki roto i aua Hinota etahi Reimana.
Me waiho atu i te Hinota anake te mana
whakatu Pihopa.
Ko te whakatu Hinota Topu hei whaka-
haere i nga mahi a te Hahi i enei takiwa, i
Niu Tireni me Ahitereiria, kaore i taea,
he wehi no te hui kei kiia e takahi ana
ratou i te mana o te Kingi.
2. Oa mea Wairua. Ko nga he o te Pihopa
ma nga Pihopa katoa o taua whenua e wha-
kawa; ko o te Piriti raua ko te Rikona
ma te Hinota o to raua Pihopatanga e
whakawa. I whakataua ano hoki kia whai
mana te Hahi ki te whiu i nga tanata rei-
mana e noho he ana, me tohutohu te mea
i te tuatahi, ki te kore e rongo me whaka-
mutu te tango hapa; mo na tanata tohe
tonu ki te noho i roto i te hara me pei
atu ki waho o te Hahi.
3. Ropu Mihanare. I whakaturia e tenei hui
tetahi ropu pai. Ko te mahi ma taua
ropu he kauwhau i te Rongopai ki nga mangu-
mangu o Ahitereiria ki nga Maori hoki o nga
Moutere.
Mo te kauwhau ki nga Moutere i whakaritea
e te Hui me mahi tahi a Niu Tireni raua ko
Ahitereiria Hei whakarite i tenei hiahia o te
hui ka rere a te Herewini raua ko te Pihopa
o Niu Katara ki nga Moutere. Ko te Kaipuke
tuatahi o te Pihopa i hokona he iti rawa, ho-
kona mai ana tetahi ano 100 taua. Te hokinga
mai o nga Pihopa ka whakaturia tetahi Poari
whakahaere i nga mahi ki nga moutere i wo i te
mana o te Ropu i whakaturia e te Hui. Engari ka
mutu ano i tenei wa te haerenga o tetahi Pihopa
o Ahitereiria, otira awhina ai ono tera i nga mahi
o te mihana.
I te hokinga mai o te Pihopa i te hui i Ahi-
tereiria ka tae mai ope te whakanoho o Katatapiri
ara o Otautahi. He ope nui atu tenei, e ono
rawa hoki nga kaipuke nana ratou i kawe mai.
I haere ropu tonu mai tenei huna, me to ratou
Pihopa, me o ratou minita. Ko to ratou
Pihopa kaore ano i whakatapura engari kua
whakaingotia, a i haere mai kia kite i te whenua.
Ko tenei tangata ko Tiekihana (Rev. Thomas 
Jackson). I to ratou taenga mai ka tukua atu
e te Herewini te tai whakararo o tona Pihopa-
tanga, i Otautahi ka ahu whakararo atu hei rohe
mo te Pihopa o Otautahi. Te hokinga atu o
taua tangata kia  whakatapua mau i Ingarani kore
tonu atu i pai ki te hoki mai ano.  Pa ana te
pouri ki na tangata o te ope. I te mea kua
tukua atu e te Herewini tona mana ki tera
wahanga tona Pihopatanga ka mea ia kaua e
tangohia mai ano, engari me whakatu he komiti
hei whakahaere i nga  mahi o tera pihopatanga i
te mea e whanga ana ki tetahi tanata hei pihopa
mo reira Ka whakaturia tokorua tanata mo
taua komiti, no te tau 1853 ka mutu tetahi o
raua, ka neke atu hoki ki Poneke, a no te tau
1856 ka mutu taua komiti, ka tae mahi hoki
he pihopa. Te hokinga atu o te Herewini i te
whakatau i te ope o Kanataperi ka haere ia ki
te tai whakararo o te Waipounamu tae atu ana
ano haki ki wharekauri.
I te tau 1850 ka tae mai etahi tanata ko
Roiri raua ko Aperahama (Revs. J. F. Lloyd
and C. J. Abraham). Ko Aperahama  he tino
hoa no te Herewini i te kura, i tona haerenga
mai hei pihopa mo Niu Tireni i mea mai tera
ki a ia kia oti ana mahi  I to raua kura ka haere
mai hoki ia. E waru rawa nga tau katahi ano
ka rite tenei kupu. Ko tenei tangata i tu hei
Atirikona mo Waimate, a hei Pihopa tuatahi
hoki mo Poneke, he tangata, matau, he tangata
pai hoki. Ko Roiri i tu hei minita mo te
wharekarakia nui o Akarana  No te hokinga
o te Herewini ki Ingarani  ka hoki tahi enei
tanata.
  
PITOPITO KORERO.
NO te 25 o na ra o Noema 1909 i marenatia
 ai a Hori Tupou kingi o Tonga Tapu ki
a Ana Haini Tukipo He pouaru tenei tangata.
No te 1 o nga ra o Hune 1900 ka marenatia ia
ki a Rawinia, tana wahine tuatahi. No Aperira
1902 ka mate a Rawinia. Kotahi ta raua
tamaiti he wahine ko Harota te ingoa, inaianei
ka 9 ona tau.
Ko te Piopio wahi o Akarana kaore tahi he
wharekura, pera ano me era atu wahi e tono nei
he kura mo ratou. Ko Piopio ia he tino nui
atu tona hiahia  kia tu he whare kura mona. I
te korenga  o te whare, i hanga ka tahuri nga tangata
o reira ki te mea kura mo ratou i roto i te
hooro o nga Maori. Kia raruraru taua hooro
ka kura nga tamariki  ki waho noaiho. Ko raru i
tetahi rakau nui kei reira, he mea tanu na nga 
mihinare, te whare kura inaianei.
Kua pahitia e te Kawanatanga tetahi mene-
mana ki te ture mo nga hoia e noho ropu ana.
I a ratou e noho ropu ana kaore  ratou  e ahei
kia unu waipiro.

HE TAHAE I NGA KOHIKOHI O NGA
WHARE KARAKIA.
I ENEI wiki ka huri ake nei i korerotia e
nga nupepa te tahaetanga i nga moni kohi-
kohi o etahi o nga whare karakia o Otautahi.
He mea kino atu tera ki te whakaaro o te tangata
te haere rawa o te tahae ki te tahae i nga moni
i nga whare karakia, i nga moni i wehea hei awhina
i nga rawakore. No naianei ka tae mai te
whakaatu kua mau etahi tamariki, e whakaarotia
ai na to raua haerenga ki tetahi toa tiini ai a
raua moni. Ko a raua moni he mea ririki
anake, he hikipene, he torukapa, he kapa, he
hepene. No te pataitanga atu a te tangata o te
toa ki a raua no whea e korua moni, ka whaka-
hokia e raua," I wini i a maua i te purei maka-
maka moni." Kei te whakawakia enei tamariki
mo to raua hara.
PANUI.
HEI te nuia ka tu he hui ma te pariha o
Turanga ki te Kuri-a-tuatai. Ko tenei
hui he whiriwhiri tikanga mo te ahua o te whaka-
haere i na mahi o te pariha. Ko te tino mea
ia e whakahaerea ko te rapu huarahi e taea ai te
kohi he moni mo te whare o te minita o te
pariha. Ka tae mai a Rev. F. Peneti ki tenei
hui.
PANUI.
HE whakaatu tenei ki nga tangata e tango ana
i te Pipiwharauroa, kaore e puta atu te
nama o Hanuere. Ko te wa tenei e haere ai
te Etita ki te wa kainga, na reira kaore e taea
te tuhi te nama mo tera marama. Kaore taua
marama e kautetia i roto i nga marama o te tau,
ara kaore te tangata e utu mo taua marama.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE RIIHI WHENUA MAORI.
Ki te Etita o te Pipwharauroa
E TAI tena koe, te kai mahi a te katoa e
tuku nei i te manu kia rere ki ona marae
maha tioro ai. Kia ora koe. Tuhia atu na
kupa e whai ake nei ki runa i na parirau  o te
manu a te iwi, hei haringa atu mana ki Tutua
wahi o Pukemaru te Araroa  kia kite taku hoa
a nehe Pariohe. E koro tena koe e tioro nei
tou reo i roto i te taonga a te katoa. Kia ora.
Tenei ahau to whanaunga papa a te Rito-o-te-
rangi te whakahe iho nei ki to panui e mau nei i
te Pipi nama 138, wharangi 10 o te pepa. E ki
nei koe kia tukua na toenga whenua ki te nihi
ki te Pakeha ki te Maori hoki. E koro kei te
tikoki tenei panui au, ano e pehi ana koe i te
ingoa ahu whenua o te Tai Rawhiti katoa. Ka
rangirua ki te whakarongo mai a na iwi o te motu.
Ko te ahu whenua, ko te tuku hoki i na whenua
ki te nihi, e nehe kia puta pea te kakawa o tou
mata i te topetopenga i nga manuka pihipihi o
Papatarata, ka tuku ai koe i o whenua ki o iwi
ma. Ka rongo mai a Ingarani ka rongo a Tiama-
na, ko te hunanga tena o te iwi Maori i runa o
te whenua, pakoreha. I te rongonga ai o te iwi
ma e noho atu nei i Pota Awanui ki o panui
ka kata, ka pakipaki, ka mihi wairua ki a koe;
ka tatari ki nga piira o Tapatu. Ko te wa tena
e tae atu ai ratou ki to aroaro, ki te rangatira o
te panui, a tera hoki e whiwhi ko nga iwi Pakeha
anake i te whenua, ko nga iwi Maori e kore e
whiwhi i runga i te kore- kara. E koro ko te take
whanui tenei a to tatou mema he ahu whenua,
ara kia whakapau tetahi tangata i tona kaha ki
te mahi i tona whenua kia hinga i a ia te loo eka
te 150 ranei. Ka marama mai nga kai pupuri
moni, me nga tangata whangai hipi ka riro mai i a
ia he moni he hipi hoki hei whakamahi i te nuinga
o tona whenua, a tera hoki e oti pai. Ka kai
koe i te taro o tou werawera, e makona koe
me to tumau me ta korua whanau. Ki taku
mohio ka mutu nei ano te wa e whiwhi whenua
ai na tai tama  o te iwi Maori. Ko tenei e koro
ki te hoha kue i Papatarata tukua atu hoki ki
tou hoa ki a Piripi Pohe, i runga i nga ritenga
riihi. Ki te huri te whenua ki raro i te ture
nihi ka kiia he whenua no te tanata kotahi, ka
hanga noa te puta mai o te moni hei utu reti,
hei whakapai hoki i te whenua. E koro e tikoki
ana taku whakahe  ki a koe mo te Pakeha anake,
mo te Maori kei te pai tena. Tena ano koe,
tera koe e kite i taku whakahe  e haruru to
puku.
Naku na,
NEHE URlKORE-Kl-TE-Ao.
Waiapu,
Tihema 11, 1909
MATE ATU HE TETEKURA WHAKA-
ETE MAI HE TETEKURA KE."
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.  
HE whakatauki tenei kei tu rapua tonutia 
tona  tikanga a kahore  ano i kitea noatia
tetahi whakamarama  pai, e rawe ana ki te
whakaaro o ia tangata o ia tanata. Ko te take
tenei i whakaaro ai au ki te tuhituhi i enei kupu
torutoru ara he kimi, he rapu me kore tetahi
tanata i te mohio ki te tino tuturutanga o taua
whakatauki; a ki te mea tera tetahi tanata e
mohio ana me tuku mai ana whakamarama ki
Te Pipi a me tuku mai ano e ia etahi take hei
tautoko i ana whakamarama kia mohio atu ai
na mea kei te pouriuri tonu, ko ia tera ko nga
whakamarama. Haunga te whakamaoritanga, e
marama katua ana hoki tatou ko tona whaka-
maoritanga mo te tangata rangatira e mate nei
a ka ara ake ano tetahi i muri ia ia hei tango i
tona tuunga. Engari ko te mea e whaia nei ko
nga korero o tona putakatanga  mai me te tikanga
u tenei mea o te tetekura. Mo na korero o te
putaketanga mai he wahi uaua pea tenei, e kore
e taea te whakatakoto mai nga korero. Na reira
me ata waiho ake tena. Engari te tetekura he
maha na whakamarama kua takoto. Kati ki
taku whakaaro ko tenei te mea tika ara ko te
tete i te ihu o te waka Ko taua tete he whaka-
pakoko, no te whakanohanga atu o nga huruhuru
kaka ki runga ka puta ko te kura. Te tikanga o
tenei kupu o te kura he whero a e karangatia ana
te kaka whero ona huruhuru he kakakura.
Waihoki i te nohanga atu o aua huruhuru ki
runa ki te tete karangatia tonutia atu taua mea
katoa he tetekura Ko na take enei i mea ai
au koianei te tikanga o te tetekura ara:
1. Ko te tetekura te wahi tino rangatira  o te
waka tika tunu atu hei whakaritenga ki te tanata
rangatira 
2. I te whatinga, i te pakarutanga ranei o taua
tetekura ka whakanohoia atu ano tetahi tete-
kura. Tena whakaritenga mo te matenga atu o
te rangatira a ka;  whakanohoia atu ano tetahi ki
tona nohoanga.
3. Ku tenei mea ko te waka he mea tenei e
puta tonu ana i roto i a tatou waiata Maori a
e marama ana ki a tatou motuhake mo te
tangata tuna whakaritenga 
" Te waka nei te pakaru e."  
" He waka  pakaru."
" He waka ranei e taea te haere."
Katoa enei whakahuatanga  i te waka mu te
tangata mate  a tera atu pea etahi. Waihoki ko
te tetekura he mea e pa ana ki te waka ara me
ki ko tetahi wahi tonu o te waka. I te mea
kua marama nei ki a tatou mo te tangata mate

TE PIPIWHARAUROA.
te whakaritenga o te waka waihoki mo te tangata
mate ano hoki te whakaritenga o te tetekura.
  W. K. P. RANGIHUNA.
Opoutama,
Tihema 15, 1909.
   
  
HE KORERO TAWHITO.
Na MOHI TUREI.
NO te tau 1836 i oho ai nga iwi o te Taka-
whiti nei ki te whakapono ki te Atua, atu
ano o Waiapu nei a tae noa ki Wairarapa.
Me hoki atu au ki mua kia marama ai. Kua
whawhai noa atu enei iwi a Ngatiporou me te
whanau Apanui ki a raua. He tipuna kotahi
tonu, mai ra ano i a Porourangi a tae noa mai
ki a Rakaipikirarunga raua ko tona taina ko
Mokaiaporou. Ka moea a Whangaparaoa e te
tuakana ka puta ki waho ko Rutanga. Ka mate
a Rakaipikirarunga, ka moea e te taina e Mokai-
a-Porou ka puta ki waho ko Rongomai-tauarau.
Tokorua nga wahine nei a Rutanga me Rongomai-
tauarau moe ake i a Tumoana-kotore, moko-
puna ano a Porourangi. Ka tipu nei a raua uri
ka whawhai tonu ki a raua. Na Rutanga na te
tuakana ko Hinemahuru ka noho i a Apanui
Waipapa. Ka wehea atu ana uri hei Apanui.
Ahakoa whakauru noa a raua uri, a te tuakana
a Rutanga, a te taina a Rongomai-tauarau. Ko-
tahi tonu ia te ingoa nui e mau ana ki nga iwi,
mai ra ano i a Kahungunu, i a Rongowhakaata,
i a Mahaki, i a Hauiti, i a Ruataupare, i a
Tuwhakairiora, i a Apanui, i a Ngaitai, i te
Whakatohea, puta noa ki era atu iwi o te motu
ko Porourangi anake. Engari i mau anake ki
Waiapu nei te tino whakaputanga o Porourangi,
e karangatia nei ko Ngatiporou.
Ka whawhai nei enei iwi ki a raua, a Porou-
rangi me te Whanau-Apanui, ka hinga tetahi me
tetahi. Ka haere atu Ngatiporou ka hinga, ka
haere mai a Apanui ka hinga. Pera tonu ki nga
iwi o Turanga, o Uawa ka hinga tetahi me te-
tahi. Ko nga iwi o Turanga, o Whangara, o Uawa,
o Tokomaru i karangatia e Ngatiporou katoa ki
te riri ki a Apanui, ki a Ngaitai, ki a te Whaka-
tohea me Ngatiawa. Tera ka mate tetahi ta-
ngata nui o Ngatiawa i roto i enei whawhaitanga,
ka tikina ki roto o Hauraki, ki a Ngatimaru,
hei ngaki i te mate. Te taenga mai o te ope ki
Wharekahika ka hinga, ka mate i reira a te
Haupa, he rangatira no Hauraki. E kiia ana
koia te take i tikina ai e Ngatimaru a Hongihika
hei ngaki i te mate o te Haupa. Ka tae mai
nei a Hongi ka ngaro te tangata, ka hereheretia.
Ka hoki atu a Hongi me te tini o te herehere.
I muri i a Hongi, ka whawhai ano enei iwi i ta
raua whawhai, tae noa mai a Ngapuhi. Ko Po-
mare te rangatira o tena ope. Ka horo a te
Whetumatarau ka hoki atu. Ka riro atu a te
Rangipaia, he wahine rangatira no Porourangi
nei. Ka whawhai tonu ano enei iwi i ta raua
whawhai, tae noa ki te tau 1829. Ka whaka-
tika ano te ope a Ngatiporou ki te Kaha-
nui-a-tiki, ara ki wharekura. Ka hinga i reira
te Ope a Ngatiporou i a te Whanauapanui, he
nui te hinganga o Ngatiporou. Ka mate i reira a
te Pakura Hoia, a te Porinu, a te Whakahara,
a Takarohi, a te Kaui, a Marama me era atu
rangatira, me te ope. Ka riro herehere te wa-
hine a te Kakatarau a Poreterete. Ko te
Kakatarau he tama nate Pakura Hoia ka hinga
ra ki Wharekura. Ka rere morehu mai a te
Kakatarau. Te taenga mai ki Waiapu nei ka
ngu te mamae i roto i te iwi puta noa atu ki
Tokomaru, ki Uawa, ki Whangara, puta noa i
roto o Turanga. Katahi ka tirohia kua tae mai
ano a Wairarapa ki te karanga i a Ngatiporou
hei ngaki i ona matenga. Kua tae te ope, ko te
Kapa te rangatira. Kua karangatia mai ano e
Heretaunga a Ngatiporou hei ngaki i ona matenga,
kua taka tena ope, ko te Whakatakahia tona
rangatira. Ka tonoa e te Kakatarau te Karere
hei whakataka ope, atu ano i Nukutaurua, i te
Wairoa, i Heretaunga, tae noa ki Wairarapa.
Kua rite mai hoki i nga iwi mai ra ano i Turanga
a tae mai ki nga iwi katoa o Waiapu nei, koia
i tukua ai he karere hei whakataka ope.
Tera a Ngapuhi kei roto o Heretaunga e wha-
whai ana. Ko te Wera te rangatira. He mea
whakataka na te Whetuiapiti hei ngaki i ona
matenga puta atu ki o Wairarapa matenga i nga
iwi ano o reira, ara o Patea puta atu ki Taupo.
Te otinga o tera whawhai ka kiia e te Wera kia
hui katoa mai ki a ia ki Nukutaurua a te
Whetuiapiti puta atu ki Wairarapa, kia kara-
ngatia mai a Ngatiporou hei hoa whakaoti i te
whawhai. Whakaaetia ana e nga rangatira o Here-
taunga me Wairarapa. Te taenga mai ki Nuku-
taurua kua tae ke atu te whakataka ope a te
Kakatarau. Katahi ka kiia e te Wera me nga
rangatira katoa o Kahungunu me matua i ta
Kakatarau, kia oti tera hei muri tenei. Ka
noho tonu iho a Ngatikahungunu o Heretaunga,
o wairarapa ki Nukutaurua ki a te Wera.
Kei te mahi na iwi katou, mai ra ano o Turanga
a tae mai ki Waiapu nei, ki te tarai waka. Ko
nga iwi o Waiapu nei tika tonu he iwi ki tona
wai, ki tona wai. Nga iwi o te Mata tika tonu
ona hapu ki reira tarai waka ai; o Tapuaeroa
tika tonu ona hapu ki reira; o Mangaoparo
ona hapu; o te Poroporo ona hapu ki te tarai 
waka. Me te Kakatarau me ona hapu ake, a

HE KUPU WHAKAMARAMA.
te Whanau-a-whaiti. a te Whanau-a-takimoana,
a te Whanau-a-tapuhi. a te Whanau-a-rangi-
taotahi, a Ngaitane, a Ngatimua, tika tonu ki
roto o Maraehara ki te wahi i a ratou ake ano;
kei te tarai i nga waka, kei te hana i na pa.
I te tau 1832 ka oti katoa nga pa. Ko Whaka-
whitira te pa nui te Paro, a i hui ki roto na
manomano o Porourangi. Kei roto o Waiapu
tenei pa. Ko te pa i te ngutuawa ko Rangitukia,
he pa iti tenei, e 5000 ki roto i te akinga ki te
kuia, ki te koroua, ki te tamariki. Tena ki
roto o Whakawhitira ko nga manomano tini o
Ngatiporou, mai ra ano o Wharekahika a tae noa
ki te pu o Tawhiti i hui katoa ki roto. Kua puta
mai hoki nga rongo o te ope a te Whanauapanui
hei whakahoki mai ano i te ope a Ngatiporou e
takoto atu ra ki a ia i Wharekura.
(Taria te roanga.)
  
HE PANUI.
KA tu te Hui tuarua a te Wahanga o te
Taiwhakarunga (Taiwhakaaro ki te Maori)
o te Ropu Hou o te Iwi Maori ki Tipene kura
Maori i Akarana a te 28 ki te 30 o nga ra o
Tihema, 1909
  
TE KAWANATANGA O INGARANI.
KEI te noho pakanga te kawanatanga o Inga-
rani ki te whare Ariki o Ingarani. Ko te
pakanga nei kei waenganui i te Kawanatanga me
te Apitihana. Kua takoto noa atu te whaka-
aro kia whakahoutia te whare Ariki, kati kore
rawa i taea a tae rawa mai nei ki naianei. No
tenei wa ka mahia e taua whare tetahi tikanga
i puta ai te riri a te Kawanatanga, i mea ai tera
kua tae mai te wa i tika ai kia whakakorea atu
taua whare. Ko te hara o te whare Ariki i riri
ai te Kawanatanga he whakakorenga i te Pin
moni a te Kawanatanga. Ko taua Piri i pahitia
atu e te whare o raro tukua atu ai ki te whare o
runga. Ko te hiahia o te Kawanatanga kia pa-
hitia e te whare o runga taua Pire. Katahi ano
te whare Ariki ka penei. Kei a ia ano te
mana ki te pera, engari i te mea pea kaore taua
whare e whakakore ana i na mea e tae atu ana
ki a ratou ka whakaaro te whare u raro kaore
ona mana ki te whakakore, heoi ano ta taua
whare he titiro i nga pire e tae atu. Kua mutu
te Paremata inaianei, hei te timatanga o te tau
hou ka haere te pooti hei reira kitea ai te taha
e hinga. He nui ano nga Rore kei te whakaae
ki te tikanga a te Kawanatanga. Kei te whakaae
ano ratou kaore tahi he painga o to ratou whare,
he pai rawa ma te iwi e whiriwhiri nga  tangata mo
te Whare Ariki. Ko te alma inaianei ka nui
te kaha o te taha Kawanatanga.
  
RAWINIA APATU.
KO tenei wahine he tamahine na Apatu
tetahi o na rangatira nui o Ngatikahu-
ngunu o te takiwa i timata ai te whakanoho o te
pakeha ki Niu Tireni. Ko tenei wahine no te
24 o na ra o Oketopa nei i mate ai. He tino
kuia ia i tona matenga nei, e kiia ana e na mea
mohio 103 ona tau. I te wa i tenei wahine e
tamariki ana, i te wa pea 1830 ka ora i a ia
tetahi pakeha Heramana e hiahiatia ana e tona
papa me te iwi hoki kia patua. He kino ki to
te Maori whakaaro te hara o taua pakeha, ko
tana hara kaore i tino mohiotia inaianei; ki te
ki a etahi he pana nona ki te tamahine a tetahi
o na rangatira,  ki ta etahi he kainga nana i te
poaka tapu, ahakoa ka whakataua te pakeha
nei kia patua mo tona takahi i te tukunga iho a
na matua. Te rongonga o Rawinia, kaore ano
ona tau i taua wa i tae noa ki te 20, ka aroha
ia ki te pakeha ra. Katahi ka mauria e. ia ki
runga i tetahi whata nohoai, ko ia ano ki te tatou
tu ai me tona taiaha ano i tona ringa. Ka tu
ia ki te riri ki nga tangata e haere mai ana ki te
tiki mai i te pakeha ra. Kore rawa i tata mai
na tangata, tau noa atu hoki ki a Apatu. E
wha nga ra i noho ai ia i te tatau o tau whata me
te pakeha ra ano ki roto noho ai. Na wai ra
ka ngene nga tangata, ka whakarerea atu ia i reira.
I te po ka tae i a ia te Pakeha nei ki ro ngahere
ka tukua atu kia haere, ko te oranga i ora ai
taua tangata. Na te mea he tamahine ia na
Apatu i ora i te iwi mo tana whakaoranga i te
pakeha. Nona ka pakeke ka moe ia i tetahi
pakeha ke ano, a he maha ana tamariki me ana
mokopuna kei te ora.
  
NGA RA KA HURI NEI.
Na  "NOHO PARI,"
HE taonga  tonu te hoki whakamuri o nga
whakaaro ki na ra ka huri nei, kia ata
whakararangitia mai ai na mea i tupono ki te
tinana o ia tangata, o ia tanata. Ka rite ki te
whakaahua e hangia nei e te pakeha ki te puka-
puka, ka takoto mo nga tau maha: heoi tau, ka
pa mai te aroha, ki te hoa, ki te matua, ki

10
TE PIPIWHARAUROA.
tetahi atu ranei i matea nuitia ai e te ngakau, ka
hura, ka titiro, " E koia tenei, ko mea." He
hanga pai noa, mariri kau te pouri i te mea ka
kite iho. Waihoki ta te aroha i whakau ai ki
te kahu o te ngakau: me te whakaaro o hura ake,
e takoto ana, ka hoki mai nga haereerenga, nga
koanga tahitanga, nga korerotanga, nga takarotanga
o era nga ra, hei whakakoa, hei whakapouri. Ko
wai te tangata, ahakoa ia i tino whakamamaetia,
i kore e hoki atu ano nga mahara ki te awhi i nga
mea nana ia i whakamamae. Ka koingo tonu te
ngaku maru ki te mea nana i aki. Tena ia ko
nga mea i kaingakautia, he hono tonu te hoki
mai i te ao, i te po: he wa e roa e mau iho ana
i te mahara te kopaki; he wa he whakaatu kau
mai, me te ihi o te ra i muri i nga kapua, ka
ngaro atu.
E rite ana tatou ki te tangata e haere nei i te
huarahi, e titiro ana ki mua, ki Muri, a ki te
wahi e tu iho ana te tapuae. Ki mua ko te
tumanako hei arahi; kei te kimi te whakaaro
he pehea ra te ahua o tera wahi, he aha kei
tua i tera pae maunga, he aha kei rawahi o tera
awa. Ko tenei hei hiki i te waewae e kakama
ai te hikoi. Ko nga kanohi kei te huarahi tonu,
kei tetahi taha, kei tetahi, e hopu ana i te ahua
o ia mea, o ia mea, e miharo ana ki tenei, e ui
ana ki tera, e whakakino ana ki tenei. Ka pa-
hure ake era ka tu mai i muri i te tuara, ka
kiia hei whakamaharatanga. E hine, e tama,
e, koro! Haere ake a ka tu ka titiro whaka-
muri ki te paenga roa i haerea mai ai e koe.
Tauia nga pou whakamaharatanga kua mahue atu
nga taumata i noho ai, nga awa i whakawhiti ai,
nga kainga i okioki ai. Kei tenei wahi ko tera
hoa aroha, kei tera ko te whare i kori ai, kei
tetahi atu ko te marae i puaki ai nga kupu
nunui. Ka hoki mai nga kanohi o nga hoa aroha
ano he mea whakawairua. Ahakoa hoki ra kei
te ora ano nga tinana, mehemea kei tawhiti e rite
ana ki te wairua, ma te po e whakatutata me-
hemea ka kite moemoea, oho rawa ake ki te ao
e rere atu ana. Nana i ora ai ko te tumanako
kei roto tera ano e kite, tera ano e mihimihi
ahakoa roa te wa e wehe ana. Koia i pai ai
te hariru ki te hoa aroha, tuku rawa te ihu, ka
ki atu " E noho—haere ranei, ka kite ano taua
a taihoa." Tau haunga e te Atua ki te whakato
i tenei purapura i te tumanako ki te ngakau o
te tangata, hei whakahou i nga aronga tawhito, hei
whakamama i nga taumahatanga o tenei wa, hei
wawae atu i te huarahi ma roto i nga ra e toe
mai ana i te aroaro. E tohu ano ka ki nga
Karaipiture ko te tumanako tetahi o nga taonga
nunui o te ao.
Taku mahi he ui i nga hua o tenei hanga o te
haere, haunga ia i runga i nga take nunui, engari
•mo te wahi i whaiti mai ki te tinana ake o te
tangata. Ko te mea nui tonu ko te kite, ko te
matatau, ki te ahua o te whenua, ki te ahua o
te tangata. Ki te huhua nga mea papai e kitea
ka titaritaria nga mahara, ka whakaratohia ki
tenei, ki tera. Ko nga uaua ena o tenei hanga
o te haere: otira he mutunga ano to te whaka-
rato, kia waimehatia ki roto i te kanohi ka kitea
i roto i nga pai huhua he iti iho te pai o tenei
na, he hira ake to tera, ka iri atu te mahara ki
nga mea i hira ake te pai.
He aha ranei i hokia ai a muri te wa kainga,
i te tini o nga mea papai kei etahi wahi. E
kore ano e kore. Kei te taha o te tumanako
e takoto ana ko te koingo: e kore e makere ke
atu ki waho o nga mahara te kainga tupu, te
wahi i whakatupuria ai te tangata, te taha o nga
matua. Tenei te pao na te pakeha hei kinaki
mo nga kupu nei:—
Te Kainga Tupu.
Kainga—Home, Sweet Home.
Me kimi i te ao nei,
E kore e rite,
Ki tou kainga tupu,
E matea nuitia nei.
Hei aha nga kino,
Hei aha ona he,
Ka tawhai te ngakau
Ko reira noho ai.
Te kainga tupu!
Te ai ona rite,
E kore e rite.
Ka haere ki mamao,
Kei wareware koe,
Te wa ki na matua,
E tangi atu nei;
Te wa ki te kainga,
E okioki ai,
E tau ai te mauri
Ki reira noho ai.
Na konei ra e nga hoa te tutuki ai nga hiahia
kia hono te kitekite. Kei te matenui katoa
tatou ki o tatou kainga tupu. Hei kona koutou.
Ma na kapua e rere nei.
E hari atu te aroha,
Ki na hoa haere o nga ra
Kua wehe ki mamao.
- Ka waiho kau na wawata,
Hei pumanawa i roto ra;
Hei tangi ma te ngakau nei,
Hei koingo i enei ra.
E kore ra e waiatatia
Nga mea kaingakau.
Heoi ra. Waiho te tumanako kia kitekite
ano a ko ake nei.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
KO te roanga atu tenei o te korero i panuitia
e Te Pipi No. 138, kua pahure ake nei;
mo te rironga o Tureiti Ahuriri i te waipuke,
18 marama te pakeke. Ka timata taku korero
i te take i whai whakaaro ai au. Ia Hepetema
1908 ka tae au ki Te Araroa. Ka kite au i
etahi punua kuri i reira ka mea mai oku hoa
me hoatu ma nga tamariki pakeha etahi o aua
kuri e panga ki te moana. Ko au kaore i wha-
kaae, hoatu tonu e aku hoa. Ka panga aua
kuao kuri nei ki te moana. Kati ko toku
ngakau kihei i tatou mo aua kuao kuri nei.
Hawhe haora pea i muri mai i te panganga iaua
kuri nei, ka haere au ki te kimi haere i te one.
Ka kitea atu e au kotahi i runga i nga ngaru o te
moana e maanu haere ana, ka kaungia atu e au,
ka taea mai e au ki uta. Kua mate ke noa
atu. Ka puta te mahara ki au me pupuri e au
i nga waewae o muri nei ka whakatautau ai ka
ruru ai kia puta te wai ki waho, me kore no e
ora. Ka roa au e mahi pena ana, ka puta mai
ano he whakaaro kia au me tahu e au he ahi ka
whakatautau ai ki runga i te paoa. Ka peratia
e au. Ka roa au e mahi pera ana, ka rongo au
e toko ana a roto o tona puku, ka whakaaro au
tera ka ora. Ka roa ka whakaruaki. Kotahi
haora pea i muri mai, ka ora. Heoi ano tona
mate nui he Makariri, ka waiho tonu e au i te
taha o te ahi. I tetahi Rangi ka tino ora rawa
atu. Kati ko taua kuri inaianei he toa mo te
ngau poaka puihi, ngau kau puihi, tino toa atu.
I te wa i riro ai taku tamaiti i te waipuke,
ko te mea tuatahi tonu tenei i tae mai ki mua
toku kanohi me oku whakaaro, ko taua kuao
kuri me te ahua o taku whakaoranga i a ia. Na
tenei te take o taku matauranga mo taku tama-
iti i ora ai ia; kua korerotia ake i Te Pipi 138.
Kati ki te whakaaro ake na te ka hanga tenei
whakamaharatanga ki au kia mahia e au tana
kuri hei tauira mo te aitua i pa nei ki taku
tamaiti. No reira kia whakapaingia tona ingoa.
Heoi e nga teini te roa o tona rironga i te wai, kei
te 8 kei te 10 ranei tiini. Kia ora ra e nga hoa
hei titiro, i enei korero kia mohio ai tatou a
muri ake nei. Hei konei mutu ai.
H. T. AHURIRI.
Wharekahika,
Nowema 9 1909
[E ki ana nga Karaipiture, " Maka to taro ki
te mata o nga wai kia maha hoki nga ra ka kitea
ano e koe. Hoatu tetahi wahi ma te toko-
whitu, ma te tokowaru ano hoki; e kore hoki
koe e mohio ko tehea e puta mai ki te whenua.
E kore ano e mohiotia e koe te mahi a te
Atua a te kai mahi o na mea katoa." Ko te utu
tena o te tangata mahi pai, e kiia ra, " E kore e
hapa i te utu mona."]
PITOPITO KORERO.
I puta etahi kupu ma Wi Pere mo nga ingoa
Maori e takakinotia nei e te Pakeha kia whaka-
tikatikaia. I mea ia he pai ake nga Pakeha o
mua ki te whakahua i na ingoa Maori, inaianei
kua kino rawa. He maha nga ingoa e whaka-
huatia ana ehara i te Maori. Ko Pitoone
hurihia ake hei Petone, tera atu ano etahi. I
mea a Wi i puta ano i a ia taua take i te wai
a te Paranihi e tu Pirimia ana, kati kua ana
mai ki a ia kua kore e taea te whakatikatika nga
mea kua he, he nui rawa no nga moni e pau.
Kei te whakahaua ano kia rapua a te Warata.
Ki te whakaaro a etahi tangata kaore ano i pau
noa te rapu te wahi e mohiotia nei kei reira ia.
Ka £1000 te moni koa takoto mo te rapu ano
i taua tima. Ko etahi o nga mema o te Kawa-
natanga i Ingarani kei te mea kia tukua he wha-
kaatu kua tino ngaro tima, kaore he painga o te
rapu atu ano.
Kua tae mai nga whakaatu kua ngaro a Kuki
te tangata i mea nei i taea e ia te pito whaka-
mutunga o te ao. Ki te korero a etahi tangata
tokorua kaore a Kuki tae, engari he mea hanga
noa nana ona oorero, ko ana mapi me ona
karaihe titiro na raua i mahi. Na ratou tahi
taua tinihanga, no te korenga i utua katoatia e
Kuki te moni i tika ma raua, ka whakina nei e
raua ta ratou mahi. Taihoa ana e ata marama
ai nga korero mo Kuki.
Kua whakanukuhia aka e te Kawanatanga te
utu mo nga mahi purei hoiho. I mua e tango-
hia ana e te Kawanatanga 10 hereni i roto i nga
nooti loo e peia ana i nga purei hoiho. Inai-
anei kua nukuhia tenei moni ki te 15 hereni.
  
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
Mr. J. T. Thornton, Te Aute, 10/-
Waru Hori, Naumai, N. Wairoa, 10/-
Miss K. Williams, Napier, 5/-
Tame Tipene, Moengawahine, 5/.
Maurice Fitxgerald, Tolaga  Bay, 5/-
  

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.