Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 139
GISBORNE.
" He no te rangi ka uhia, He huruhuru  te manu ka rere."
OKETOPA 1909.
"Kui! Kui! Whitiwhitiora." 
TE ROPU TURAKI WAIPIRO O NGA
WAHINE WHAKAPONO.
NO nga ra o tenei marama ka tae mai a
Pani Te Tau, wahine a Taiawhio Te
Tau, o Wairarapa, raua ko Hera Tarena ki te
whakahaere i te tikanga pehi waipiro ki waenga-
nui i nga wahine o Turanga nei. He mahi hou
tenei ki waenganui i a taua i te iwi Maori, kua
pukengatia ia ki roto i te iwi pakeha. He nui
te kaha o enei wahine ki te mahi i ta raua
mahi, a he nui ano hoki te hihiko mai o nga
wahine o roto o Turanga ki te haina ki a raua
taunaha, ki te whakatu Ropu hoki ki nga takiwa.
Ko nga kainga kua taea e raua ko Te A rai, ko
Te Kuri, ko te Wainui me te Muriwai. Ko te
nui enei o nga wahine i haina i enei kainga:—
Te Arai, 21; Te Kuri, 25; Wainui, 13; Muri-
wai, 37 Ko nga kainga kei te toe ko Parihimanihi
ko te Karaka me Whangara. He nui atu te koa
o te ngakau mo enei wahine i tuku nei i a raua
ki tenei mahi. He tohu tenei no te ora kei te
mau ano i roto i te iwi Maori. I enei wa ka
huri ake nei he waewae tapu te waewae wa-
hine ki te tu i te, marae, nonaianei ka nuku
atu i te tu i te marae ka haere ki etahi atu
wahi whakahaere ai i nga tikanga pai. I mua
tata ake nei kotahi ano te kura rahi mo nga
kotiro Maori, ko tera i Hukarere. Ko te take
i pera ai na te mea ko te whakaaro i mua kore
noaiho he. tino paingia o te whakaako i nga wahine.
Mo muri tata ake nei ka kitea kaore tahi he
paingia o te whakaako i te tane ki te kore te
wahine e whakaakotia, hei te marenatanga atu
o te tane ki te wahine kaore e rite ta raua
haere, ka kukume ke tetahi ka kukume ke te-
tahi. Ka eke ki te kupu e kiia ra ka tuki te
hoiho ka whana te kau. Ku tu he kura kotiro
ki Wikitoria ki Turakina. Ahakoa ano enei
kei te hoki ano nga whakaaro o etahi tangata ki
te ahua o mua kei te mea, " He aha ano te painga
a nga kotiro nei." Ki ta matau titiro kua tae
mai tenei ki te wa e whakatika ai nga wahine
ki te rapu i te ora mo te iwi. Kua takoto te
tauira e enei wahine kua tae mai nei ki roto o
Turanganui-a-Tiki, kua kitea hoki te hihiko o
nga wahine ki te whai i ta raua tauira. Ko nga
Hekeretari o nga Ropu kua whakaaturia ki konei
ko nga kotiro i hoki mai nei i nga kura, kua whai
mahi ratou inaianei. Ko nga mea enei e koa
nei o matou ngakau. I roto i nga kupu whaka-
marama o te kaupapa Turaki Waipiro a nga
wahine nei e penei ana etahi kupu," E tika ana
enei mea (nga mahi pai i runga ake) kia mahia
e tatou katoa, no te mea kei te wahine te tikanga
ki te whakakaha ki te whakangoikore ranei i tana
tane. He mahi nui ta tatou i te ao nei kua
tukua mai e te Atua ki a tatou te mana whaka-
tipu tangata ki te ao. Kei a tatou te ahua o
nga tangata o enei whakatipuranga e heke iho nei.
Koia i tika ai kia whakaaro nui tatou ki enei
tikanga." Na he kupu tika katoa enei, ko te
take tenei o te whakamihi o te ngakau ki te mahi
a enei wahine. Kei te koka te wai ora o te
tamaiti, ki te he te koka ka he hoki te
tamaiti, ka hiroki, ka kaha kore mo nga mahi o
te ao. Ko te wawata a te ngakau kia waiho
tenei hei timatanga mo te wahine ki te whaka.-
puta i tona mana i te kainga. Ko te wahine te
rangatira o te whare o te tangata, ki te kore he

TE PIPIWHARAUROA.
wahine kua kore he paingo o taua whare. Kaore
te wahine i te whakaputa i tona mana, kei te
tuku noa atu ia i te mana ki te tane. Kei te
pai noa atu ia ki te noho i ro kauta, i ro aha
rene:, i te mea kaore te tane e hanga whare hei
tiakanga mana engari ka moumoutia e ia ona
moni mana anake ratou ko ona hoa kuare ki
nga mahi kore kiko, ko te wahine me nga tama-
riki ka pae ake ki tahataha. He tikanga aroha
kore enei na te tangata ki tana wahine, na te
ngakau pai hoki i te wahine ki te tuku i enei tu
mahi kia haere ana. Kua tae mai nei tenei
tikanga hei whakaoho i nga wahine, ka whakamau
atu te ngakau ki te tukunga iho. Kei Heretaunga
kua tae ki te 200 nga wahine kei roto i te Ropu.
He nui atu to ratou pai ki te tiaki i nga mahi o
te kainga, ki te awhina hoki i nga Komiti Marae.
Ko te kupu ki nga tane inaianei, kia mataara
kia matapopore kei rarua koutou i nga wahine.
He nui nga kainga na nga wahine i totika ai nga
mahi a nga Kaunihera, kua mate haere tonu te
tane. Ko nga tikanga o enei ra kua eke pu ki
te kupu e mea nei, ka pu te ruha, ka hao te
rangatahi.
TE PIHOPA O WAIAPU.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
E KORO, tena koe. Tenei kua kite iho aku
kanohi i to hamumutanga mo te Pihopa hou
o Waiapu. E papai ana o kupu, ka tika ano kia
mohiotia ou whakaaro mo tena raweke nui a te
Hahi. Otiia tena atu pea hoki te whakaaro a tu-
ahangata e noho atu nei i tawhiti. Na konei ka tuhi
atu, hei wahanga ma to manu ki ona tai e rere ai.
E hoa, he pono to kupu he tino tangata a Atirikona
Aweriri mo te turanga Pihopa, he. tanata matau, he
mohio ki te kauwhau, he marohirohi ki na mahi o
te Hahi, he aha atu he aha atu. Na kona me-
hemea he pihopatanga pakeha kau a Waiapu koiana
to tanata. Otira me pewhea na hipi Maori o tona
kahui? Keihea tona matauranga mo te tiaki i enei?
E kore e mohio atu te tokomahatanga o te tanata
ki tona reo kihi, he reo mohoao na hoki, ma wai e
whakarongo atu? Ka pewheatia na karakia me na
kauwhau i na whakaunga tamariki Maori, me na
whakapakanga minita Maori? Kati, me nohopuku
noaiho pea te kai hautu o to koutou waka. Ma
wai oti na whaikorero mo te Hahi mo te Tominiana
e hapai e whakarongo ai na marae o te tanata Maori?
Koia ana he mate tenei mo te iwi, e Manu e! Na
wai i ki ko te Pihopatanga o Akarana, hei tauira mo
Waiapu? Ae, he tanata kaha tena a Pihopa Neri-
kana, otiia ki tona taha pakeha ano. E mohiotia
ana, ko na pihopa reo kihi kau nei na te pakeha i
whakaara mai hei pihopa mona ake—kati atu pea
te Maori hei waho noho mai ai. Neina ano hoki
tetahi take e whakahengia ai te whakataunga a te
Hinota. Kua kore inaianei e kitea he pihopa reo
maori i roto i nga pihopa o te motu nei. Ki taku.
he mate nui tenei mo te Hahi Maori. Ko wai hoki
hei mangai mo te Maori i roto i te Hinota Topu, hei
tautoko i tena taha o to tatou Hahi, ka kore nei
he pihopa reo Maori? He aha koia no na uri
tokomaha noaiho o Te Wiremu hei whakakapi mo
tona turanga? Na. kua ara nei ta koutou tangata—
na koutou tonu hoki na nga minita Maori i tau-
toko te motini i ara ai—kati, kia pono ki to koutou
rangatira, e na iwi o Ngatikahungunu, Ngatiporou.
Tuhoe, Te Arawa katoa. Tautokona, arohaina,
awhinatia, " whakapaingia  ia e haere atu na i runa i te
ingoa o te Atua," me to te Hahi. Heoi.
Na TAMATI KEREHI,
Atirikona o Wairau.
TE INGOA O HONE HEKE.
ITE hui karanga i a Te Rangihiroa i Takiwira,
ka huaina te ingoa o Te Rangihiroa ko Hone
Heke. Ka tika, na te mea hoki ko ia te riwhi o
Hone Heke. Ko ia tonu te mema mo tenei iwi
mo Ngapuhi a na tau maha e haere iho nei, mehe-
mea ra ka pai tana whakatere i tana iwi i a Ngapuhi,
tuturu ko ia tonu hei mema. I pooti ahou ki a ia
i te pootitanga i a ia e tu na. Ko te rua tena o nga
huanga o te ingoa o Heke. I mua ka huaina e Hari-
ata Rongoputuputu ki a Wi Pirihongo a Hone Heke.
Ko te take i huaina ai e Hariata ko ia te matua o
Heke i te whawhai ki te pakeha. I te tau 1870 ka
tu te Kooti whenua ki te Waimate i te 3 o na ra o
Pepuere. Ka haere maua ko Pororua ki taua
kooti, he whenua ta maua. No taua kooti ka
korero a Pororua. " E Ngapuhi e kore au e pai kia
huaina a Heke ki tenei tanata ki a Pirihongo, kore,
kore rawa au e pai." He nui atu na korero a
Pororua mo taua ingoa, mo te huanga ki a Wi Piri-
hongo. Kihai i mau taua ingoa ki taua kaumatua.
Heoi ko tenei e pai ana, kua mate na tanata hei
whakahe i era takotoratanga korero. Na e tatou
ma, e Ngapuhi ma, e te Rarawa ma. e te Aupouri
ma. e Ngatiwhatua ma, kia pera hoki etahi ma tatou
nei korero me na korero a Ngatimaniapoto ki a
Timi Kara mo na mahi a te pakeha ki na ture mo
na whenua. o tenei iwi o te Paraki Maori. Ko etahi
tino korero era, kia pera hoki etahi ma Ngapuhi
nei korero hoki ki te Minita, ka nui te pai. I
tukua atu hoki ko na tangata matau ki te paremete,
te homaitanga e te pakeha ki na whenua o te Maori
tekateka kau ana te Paraki Maori. Heoi ano.
Kohumaru, Mangonui.
Hepetema 22, 1909
HUIRAMA TUKARIRI.

HE KUPU WHAKAMARAMA
NGA MAORI I HAERE NEI KI
AMERIKA.
KUA tae nga Maori kei te taone nui o
Amerika. kei Niu Ioka. Kua mutu nga
aru  i pa ra ki a ratou i to ratou unga atu, na
e kaha o nga kai whakahaere i kore ai etahi 17
e ratou e whakahokia mai. Tetahi ra nui atu
te ra i tae ai ratou ki Niu Ioka. I kawea
ratou kia kite i nga wahi whakamiharo o taua
taone. E toru nga motu ka nunui ki te mau
hoere i a ratou. Ka tae he pekanga, he wahi
nui ranei te tangata, ka timata ta ratou haka, i
runga tonu i o ratou waka, kati ka rawe ki te
pakeha. Ko nga tiriti o tera taone kapi tonu i
na tu ahua waka o te pakeha, mai i te hoiho
kawekawe miki a te putia tae noa ki nga tu
ahua katoa o te taramu ka, o te motu ka, o te
tereina reri i te tiriti, rere i runga whare, rere i
raro o te whenua. Na enei tua ahua waka
katoa e tu ana i nga wahi e haka ai nga Maori.
Hei aha ake ma te putia nga tangata e tatari ana
mai ki a ratou miiti, wareware ake i nga kai
whakahaere o nga taramu ka me na tereina a
ratou mahi, pera ana hoki nga paki me era atu
waka harihari tangata. Mahue ake i te wahine
o te toa te tu i muri o tana kaute, me te tama-
iti e whakapai ana i nga mea o te toa, mahue ake
i a ia tana mahi ka puta ki te matakitaki i nga
Maori. He mea tino nui atu ki nga pakeha te
haka. Katahi ano tera kanikani ka mahia ki
tera wahi, mai o tuauki po a mohoa noa nei.
Haere o ratou waka he wahi he rite tonu te
mutu o nga mahi katoa, ko te reo anake o te
haka e rongona ana. Ka mutu nga haka i te
tiriti ka mauria ratou kia kite i te wahi whaka-
miharo. He motu taua wahi, e kiia ana te
ingoa ko Coney Island. Kei reira nga tu ahua
mea katoa hei whakakoa i te tangata, he pera te
ahua me te wahi whakakata i te Ekipihana i
Otautahi, engari he tino nui atu hoki te mea i
tae nei nga Maori. Kaore he mea e rite ki tera
te nui i nga wahi katoa o te ao. Ko ta ratou
po tuatahi te mea nui atu ki Niu Ioka. Ko
taua tiati, ko te whare nui atu kei te ao, kapi
tonu nga turu katoa, kati rau atu, rau atu nga
mea i tu tonu i te kore turu. Ko te nui ai o
te whare ka uru katua nga mea Maori ki roto.
Kaore a ko te haka a nga tane, ko te poi a nga
wahine, ko nga mea ena e karanga tonu ana te
mano o te pakeha kia mahia tonutia. Mehe-
mea kaore a Niu Tireni me tona iwi Maori
hoki i mohiotia i Amerika i mua ake nei, kua 
tino mohiotia inaianei. E iwa nga marama e
e mahi tonu ai nga Maori ki tenei whare nui, e
rua pureitanga i te ra, ko te awatea ko te po.
Kati ka tae ki te 6000 tangata mo iia pureitanga
tutuki noa te iwa marama. I runga i tena ahua
ka tae ki te 72, 000 e kite i nga Maori i te wiki
kotahi, a i roto i te iwa marama nuku atu i te
2½ miriona tangata. I te hokinga mai o te
Waari i Ingarani ka haere ia kia kite i nga Maori,
a he nui atu tona koa i tona kitenga i a ratou.
He nui ana kupu tohutohu ki a ratou, kia pai
te whakahaere i a ratou, kia haere ai ko te rongo
pai o Niu Tireni me te iwi Maori hoki i a ratou.
Ki te pai ta ratou tiaki i a ratou ka whai painga
ratou i ta ratou haere, ara ka mohio ratou ki
te ahua o na mahi a nga iwi o tera wahi. I
Amerika ano hoki a Rangiuia i te taenga atu nei
o te ope waiata. Kua hoki ano ia ki Ingarani.
I korero iho ia ki na Maori kia haere i a ia ki
Ingarani ki te pai ratou. He nui atu nga pa-
keha o Niu Tireni nei, kei reira e noho ana,
kua tae kia kite i na Maori. Ko etahi ka mau
noa ki tetahi kupu Maori he take haerenga
atu ki te ringaringa, ki te korerorero hoki ki nga
Maori.
  
TA TE RANGIHIROA I TE WHARE
PAREMATA.
I WHAKAATU a te Rangihiroa  i tona koa i
tona rangonga e whakahaerea ana e te Ka-
wanatanga i tenei Paremata etahi take e pa ana
ki te taha Maori, a ko te tumanako o tona
ngakau kia kaua e puare nga taringa o te Kawa-
natanga ki te tangi anake a te taha pakeha, kia
turi ki ta taha Maori tangi, engari kia puare ona
taringa ki nga tangi a nga taha e rua. Ka nui te
kuare o te tangata ki te ahua o te Maori.  Kaore
ano i tae noa ki te 100 tau te putanga mai o te
Maori ki waho o te wa e kiia nei ko. te " wa
pohatu," ara ko te wa e mau tonu ana te tangata
ki te pohatu hei toki, ka uru mai nei ia ki te
maramatanga o nga whakahaere a te pakeha.
Kua nuku atu i te 3000 tau te putanga mai o te
pakeha ki waho o taua wa pohatu. Mehemea
kei te nau te puku o te Maori i nga kai i kainga
e ia i tenei wa poto, ehara i a ia anake te he,
engari  no te ahua o te whangai a te pakeha.
Ehara te tohe i te tikanga pai, engari te arahi. E
whakaae ana ia ki korero a Ngata e mea nei ko
te whenua te tino take a te Maori i enei ra.
Nonaianei ano i kite ai nga Maori o Aotearoa e
ngaro haere ana nga tikanga tawhito, a e tipu haere
ana ko nga tikanga hou. Kua kite ratou he pai
ke te kawe i o ratou whenua ki te kooti, a inai
anei kei te uakitia e ratou nga kooti. Ko te
tino korero a te Tumuaki o te Apitihana he
mea, kei rotu i te whare tetahi Ropu, ko te Ropu
Hou o nga Tamariki  Maori  e whai ana kia kaua
rawa tetahi whenua Maori e tukua atu ki te
pakeha, me nihi anake. Ko te hiahia a tona

TE PIPIWHARAUROA.
Ropu he mea kia tukua atu e te Kawanatanga
he mana ki te Maori mo te ahua o tana hoko
o tana pewhea ranei i ona whenua. Inaianei
kua oti te Maori te pauna ki te pauna a kua
kitea tona koha, a ko te whakaaro o te pakeha
he pihi noa te Maori e tata ana te tapahia atu.
Kei te tonoa te Maori kia whakaritea ki te
pakeha, kia awe ai ona whenua te riroriro atu.
He aha te matua whakatuwhera ai i o ratou
whenua ki a ratou ano. He iti noa. te wahi o Niu
Tireni e toe nei ki te Maori, a ko to ratou hiahia
e inaianei he ngaki i o ratou whenua kia puta ake
he hua i roto. Kei te tonoa te Maori kia utu
reiti, kia, utu take i te tuatahi. Ki te utaina
nga pikaunga o te Tominiana ki runga ki te Maori,
me hoatu ano hoki ki a ia nga manaakitanga o
Tominiana pera tonu me nga mea ki nga pakeha
—ara me whakatuwhera te tuku moni ki nga
Maori, me etahi atu mea pai. Ki te tukua
mai enei katahi ia ka whakaae kia utaina nga
pikaunga o te Tominiona ki runga i te Maori.
Ko te wawata a tona ngakau kia neke ake tona
iwi i te turanga tapahi rakau, tikitiki wai. Me
awhina te Maori ki te whakanoho i ona whenua,
hei reira nga toenga puare ai ki nga pakeha.
PITOPITO KORERO.
KEI te miharo rawa nga Maori kua tae nei
ki Niu Ioka, i te kawenga i a ratou kia
kite i nga whare nunui e wha tekau-ma-rua nga
whakapaparanga whaka-te-rangi e iwa hoki nga
whakapaparanga whaka-te-reinga.
Ko ahau he tangata tu marae, maku e tahu
nga hangi ahakoa pehea te nui o te hui. Mo te
hangi, ka maoa noa atu i ahau ahakoa kotahi
peeke riwai i roto i nga meneti e rua tekau,
koia tenei taku mahi, kia raunga iti te hangi, kia
ka, kia rua nga panikena wai me ringiringi ki nga
taha kaua e nui ki waenganui ka maoa pai i
roto i nga meneti e rua tekau. Te take i penei
ai he wai tonu kei roto i nga ri wai ko taua wai
tonu hei wai whakamaoa, na konei kia iti noa
te wai e hoatu.
Miharo ai nga tangata ina tae ki etahi wahi o
Wiwi ina kito i nga urupa e puranga ana he wai
kaha, te tupeka me etahi atu kai o te pakeha.
Kia ratou hoki rite tonu te ahua o te tangata
ora me te tangata mate te whiwhi i nga ngahau me
nga painga o tenei ao. Kei nga Ratapu ka haere
te iwi nei ki te kawe kai ma a ratou tupa-
paku.
Tetahi ahua mahi riwai, makaia ai nga pura-
pura ki roto i te awa kia kupu tahi me nga
whatakirihi, kei te wa e hauhake ai he huaranga
kau i nga putake o nga watakirihi e kohi ana.
(Hei kotero pea?).
"E taku tama, i rongo ahau he horero teka
tonu to mahi ki to whaea. Kanui taku pouri
mo tenei mahi au. Oati mai inaianei ka pono
tonu o korero ki a ia a muri ake nei." Te
tama, "Ae, e koro." Te matua, "Ka pai ra
tena. Na he tangata kei te kuwaha e patuki
mai nei, mehemea ko te kai-tango takoha, ki
atu kaore ahau i konei."
He tino nui atu te wawata a te kingi o Tia-
mani kia nui tona iwi. Kua whakatakotoria e
ia tetahi tikanga penei, ki te whanau he tamaiti
tuawaru ma tetahi tangata raua ko tana wahine,
ko te kingi hei matua atua mo taua tamaiti.
Ka whitu nga tamariki a te kingi. I te rongonga o
tetahi nupepa i tenei ritenga a te kingi, ka penetia
e taua pepa te whakaatu na, " Kei te hiahia te
kingi ki te tuawaru."
No enei ra ano ka tae mai te whakaatu i te
horo o te waka rere rangi o tetahi tangata ki te
rere. Ki te rere atu ki te hau, ko tona tere e
5 maero i te haora; ki te kake atu ia i runga i
nga pakau o te hau e 90 maero i te haora tona
tere.
Te korero a te tangata tirotiro pi a te Kawa-
tanga o Niu Tireni nei, he nui atu te utu o to
Niu Tireni i o nga miere o etahi whenua katoa.
Ko nga utu a nga makete o Ranana ko enei e whai
ake nei:—Nga miere o Wikitoria, whenua o
Ahitereiria, e £21 ki te £23/6/8 i te tana; mo
nga miere o Hamaika (Jamaica) me Hiri (Chili),
whenua a Amerika, e £20 ki te £32 i te tana;
mo to Niu Tireni e £42 i te tana.
No te 40 nga ra o tenei marama ka whaka-
tuwheratia e te Kawana tetahi kareti hou mo
nga tamariki Maori i Otaki. I runga i te nui o
te raruraru kaore a Timi Kara i tae ki taua
whakatuwheratanga, engari i tuku atu ia i ana
kupu whakamihi. Na te Pihopa o Poneke i
karakia te karakia whakatuwhera, ko te whaka-
tuwhera na te Kawana. He nui nga tangata i
whai kupu, a he pai hoki nga kupu a te Kawana
mo taua kura.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
Tame Paraone. 5/-; Maka Pawherua. 10/-; Hati
Houkamu, 5/-; Hemi Kingi, 5/-; A. Dudley Dobson,
5/-; Geo. R. Hall, 2/6.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE HAHI O NIU TIRENI.
UPOKO IV.
KUA korerotia e tatou i nga upoko i mua
atu nei te tupunga mai o te whakapono;
te taenga mai o te Pihopa ki te whakahaere i nga
mahi a te Hahi i tenei wahi. Kaore a tatou
korero i era upoko i puta mo te ahua o te iwi
Maori raua ko te iwi pakeha i runga i te whenua.
Hei tenei upoko ka kite tatou i te ahua o te
noho a nga iwi e rua. Kua tipu noa atu te
whakaaro kino i roto i te ngakau o te Maori ki
te Kawanatanga. Pera ano te timatanga o te
kino me te timatanga o te kino o Ruatara Id nga
Mihinare, ara he mea whakakiki nga Maori na
etahi tangata. Mai ano i te tau 1840, i te tau
i hainatia ai te Tiriti o Waitangi, a tae mai ana
ki te wa i tu ai a Hori Kerei hei kawana mo
Niu Tireni. Ko te kino ki te Kawanatanga i
putaketia mai i te Tiriti o Waitangi. Te whaka-
potonga o nga korero mo te Tiriti e penei ana:
Ko te Tiriti na Kawa Hopihana i hanga, na
Henare Wiremu i whakamaori, a nana ano i
whakahaere te hainatanga a nga rangatira i hui ki
Waitangi, a na tona kaha ano hoki i hainatia
ai nga kape i tukua ki nga takiwa Maori katoa.
E toru nga take o tenei Tiriti.
1. He tuku atu na nga rangatira Maori i te
mana whakahaere o Niu Tireni ki a Kuini
Wikitoria. 
2. He tuku mai na te Kuini ki te iwi Maori
i te mana ki o ratou whenua, engari ki te hiahia
nga Maori ki te hoko i etahi o o ratou whenua
me hoko atu ki te Kawanatanga.
3. Ka tukua mai e te Kuini te mana rite ki
te iwi Maori, pera me nga tangata katoa i raro i
tona mana.
Ka mate i konei nga pakeha whanako whenua.
Ka timata ta ratou whakakiki i nga Maori ki te
tikanga o te mahi a te Kawanatanga. Ka mea
ratou ko te rironga atu tera o te mana i te pa-
keha, a ko nga Maori ka whakataurekarekatia.
Na enei korero ka whakatika a Hone. Heke, he
rangatira nui no Ngapuhi, a tapahia ana e ia ki
raro te pou kara a te Kawanatanga e tu ana i
Kororareka i te waru o Hurae 1844 Ko te
tipunga tenei o nga whawhai a Heke, a mutu rawa
rawa atu i a Hanuere 1846. Kua hori ke atu
a Henare Wiremu ki Tauranga i te timatanga o
tenei raruraru. Te hokinga atu o Hone Heke
i tana taua ki te kara a Ingarani rokohanga atu e
ia te Pihopa e whakaako ana i tana kura, a ka
timata tona haka i te aroaro o te Pihopa. E
toru nga whakaarahanga o te kara e toru ano na
tapahanga a Heke.  Ko te taone o Kororareka
tahuna ake ki te ahi, ko nga pakeha i heke ki
Akarana ma runga tima, na nga hoia ano a Heke
etahi o a ratou taonga i maumau ki runga poti.
I runga i te koreha o nga Maori i pa ki nga taonga
a na Mihinare, pohehetia ana na ratou nga
Maori i whakakiki kia riri ki nga pakeha. Te
tangata i tino kinongia ko Henare Wiremu, a i
puta rawa nga korero kia hopukia ia ki te whare
herehere. Ko Kawana Pitiroi te mea kihai i
whakapono ki enei korero, a he maha nga wa i
tono ai ia ki a Te Wiremu kia tahuri ki te
whakamarie i te riri. I te tau 1845 ka hoki a
Pitiroi, a ka tukua mai ko Hori Kerei hei
Kawanga mo Niu Tireni. Rokohanga mai e ia
e noho kino ana te nuinga o te pakeha ki nga
Mihinare.
I tipu mai tenei whakaaro i te pohehe ranei
i te puhaehae ranei. Riro ana nga whakaaro o
Hori Kerei i enei korero. Te take i whakapono
ai ia he titiro nona ki etahi o aua Mihinare, a
he nui rawa o ratou whenua. I whakaaro ia
kaore tera tu mahi e tika ma ratou. Nana i
whakakaha tenei whakaaro o te pakeha na etahi
korero i kitea tetahi reta na Te Wiremu i tuhi
ki tona hoa ki a Kawiti. Ko taua reta na te
Kawana i tahu ki te ahi, no te mea e ki ana a
Te Wiremu i reira he hoa nona te hoa riri o
te Kawanatanga. Te rongonga o te nupepa o
Akarana, ka taia e ia ana korero kino mo Te
Wiremu. No muri mai ka kitea he reta tohu-
tohu taua reta na Te Wiremu ki a Kawiti,
kia whakamutu i tana mahi kino, kia houhia
tana rongo ki te Kawanatanga, a na Pitiroi ano
ia i whakahau kia tuhi atu ki a Kawiti. Mo
tenei take i puta ai te kupu kia tikina ia kia
hopukina, te rongonga o nga Maori ki tua kupu
nui atu to ratou riri, a mehemea i whakatutu-
kia tera e tu he pakanga. I tino hiahia a Te
Wiremu ki te tuhi kupu whakamarama mo
tona hara kore, engari na te Pihopa i mea kia
kaua ia e aro atu ki nga kupu a te etita nupepa.
Na enei mea ka tamate haere te ahua o nga
mahi a te Wiremu, ka takakinotia nei hoki
tona ingoa. Ka mutu tenei kino, ka ara he
kino ke, he mea kaha ake i tera, ara mo te
taha ki ona whenua. Kei tenei take huri katoa
te Kawanatanga o Ingarani, o Niu Tireni, a
Herewini, te Kamupene o Niu Tireni, me nga
etita o nga nupepa ki te whakahe i a ia. He
tika, he pai ano hoki te ki nei, kaua nga mihi-
nare e raru ki te whenua, engari me whakapau o
ratou whakaaro ki ta ratou na mahi ake.
He pai tunu tenei korero ki te whakaaro iho,
engari ata tirohia te ahua o nga Mihinare i aua
ra, kia ata kitea ai he tika ranei, he he ranei
ta ratou mahi. I te haerenga mai o nga Mihi-
nare ka kiia mai e te C.M.S. mana e tiaki a
ratou tamariki. Tera ano pea e penei te C. M.S.
mehemea i whakahokia nga tamariki, mehemea
ranei i hokihoki nga Mihinare me a ratou ta-
mariki. Kaore ratou i hoki, kaore ano huki

6
TE PIPIWHARAUROA.
i tuku i nga tamariki ki Ingarani, engari i hokona
e ratou he whenua hei nohoanga mo a ratou
tamariki kia riro ai ko ratou hei tauira ki nga
Maori mo te ahua o te ahu whenua. I te tau
1844 ka tae ki te 124 te kaute o nga tamariki
a nga Mihinare. Ko te wa i hoko whenua ai nga
Mihinare no mua atu i te whakanohonga o Niu
Tireni e te pakeha. I te Koroni o New South
Wales i Ahitereiria kaore tetahi minita i hoko
whenua mona, te take ma te Kawanatanga e
homai noa 1600 eka ma te tamaiti kotahi a
ona minita. He tino nui atu tenei i nga eka i
hoatu e te Kawanatanga i raro i Pitiroai ki a
Henare Wiremu. Mehemea i riro he mai i
Mihinare o ratou whenua e tika ana kia whaka-
hengia ratou mo ta ratou mahi. Otira e kitea
ana ta ratou moni hoko 13 taimate nui atu i ta
te Kawanatanga hoko o muri noa nei, o te wa
e tika ana kia nui te utu; a e 80 taima hoki
te nuinga ake i ta te Kamupene o Niu Tireni.
Ko tetahi mea kaore rawa tetahi Maori i riri
mo nga hoko a nga Mihinare. I te tau 1844 ka
whakaturia e Kawana Pitiroi he Komihana hei
tirotiro i te ahua o nga hoko a nga Mihinare.
Ko nga eka o Henare Wiremu 11oo. I te tiro-
hanga a te Komihana kitea ana te moni utu a
te Wiremu mo enei eka e rite ana mo nga eka
22131 I runga i te mea ko te Wiremu te
tangata i nui ana painga ki te iwi Maori ki Niu
Tireni katoa ano hoki, ka whakataua e te Ko-
mihana, he mea whakaae mai ano e te Kawana,
kia tukua mai e te Kawanatanga kia 9000 eka
hei tapiri ki ona eka ake. Ko enei eka he
mea homai noa na te Kawanatanga.
No te taenga mai o Kawana Kerei ka whaka-
korea enei mea katoa. I tana reta i tuhi ai ki te
Hekeretari o nga Moutere i mea ia, "Ko nga
whenua o nga Mihinare me etahi atu kaore i
riro tika mai i nga Maori, tera e puta he pakanga
ki nga Maori ki te noho tonu enei tangata i runga
i enei whenua, a tera e nui nga tangata e mate
mo tenei raruraru." I mea ano a Hori Kerei,
"Mehemea e tika ana kia karangatia nga hoia
me nga heramana o Ingarani kia tuku i a ratou
kia mate mo te take whakanoho noa i enei
tangata ki o ratou whenua. " Te rongonga o Te
Wiremu ki tenei reta, nui rawa tonu riri, ka
tono ia ki a Hori Kerei kia whakatika e ia ana
korero, kore rawa a Hori i whakatika. Ka
tuhia no ia ki te Hekeretari o nga Koroni kia
whakaturia he komihana hei uiui i enei take,
kore rawa i arotia mai ana korero e te Hekere-
tari. I pera ano ki te C.M.S. i pera ano ki
a Pihopa Herewini otira kaore ano i taea. I
te tau 1847 ka tae he reta ma Hori Kerei ki te
C.M.S., he mea atu na ana, " Ki te kore e
whakahokia nga mihinare pakeke, ka puta he
pakanga ki Niu Tireni." I tana reta ano "ki te
Hekeretari o nga Koroni i mea ia, " Kaore ano
au i korero noa i ro pukapuka, i kite ranei ki
oku kanohi i te mea penei, ko etahi tangata, he
mea tuku mai na nga tangata whakapono ki te
kauwhau i te Rongopai, kia tahuri ki te mea i
to ratou mana i runga i nga Maori hei huarahi e
riro mai ai he whenua mo ratou. I te mea hoki
he Mihinare ratou, nui atu to ratou riri me to
ratou kino ki te tangata e tahuri ana ki te awhina
i nga Maori e patua nei e ratou." I mea ano
ia i tetahi o ana reta, " E whakapono ana ahau
kaore i iti te wahi a te Karaka i roto i tenei
pakanga" (ara te pakanga o Hone Heke). Kaore
i mutu mai i te reta anaki te kino o Hori
Kerei ki nga Mihinare. I te tau 1848 ka tae i
a ia a te Karaka ki te whakawa mo ona whenua,
te whakataunga ka hinga ko ia. Ka piiratia e ia
ki Ingarani, te mutunga iho ka hinga ko ia. I
enei whakawa kaore rawa a te Karaka i pai kia
tautohetia tana kehi e tona roia, he oi ano ma
te kooti e ata titiro. Ko te korero a Hori e
mea nei ka puta he pakanga ina noho nga Mihi-
nare i runga i o ratou whenua e he ana, kua
noho noa atu ratou i runga i o ratou whenua, a
kore rawa nga Maori i ri ri. Ko te Kawanatanga
te mea i riri nga Maori. I te whawhai a Heke
kore rawa tetahi mea a nga Mihinare i patua i
ahatia ranei.
HE WHAKANOA I NGA TUPAPAKU.
KEI roto i nga nupepa pakeha e haere ana
tetahi korero o te takakinotanga a etahi
tangata i tetahi urupa i Waitangi, he kainga te 20
maero te tawhiti atu i Taumarunui. I te po
ka hukea tetahi rua no tetahi wahine rangatira
me nga tamariki tokorua. I te ata ka kitea e
nga Maori te hahunga, a he nui te pouri me te
mamae i tae mai ki o ratou ngakau mo tenei
hara kino. Ropu noa ratou i te tahae kore
rawa i kitea, kati kua hoatu taua mea ki nga
ringa o nga pirihimana. Ko nga korero ka 30 nga
tau te matenga atu o taua wahine nona nei nga
iwi i mauria. I whakaarongia i tapukea tetahi
patu pounamu me etahi atu taonga Maori i te
nehunga o taua wahine. Ko te take tenei o te
hara nei.
[He kino nui tenei kua pa nei ki nga whanaunga
o tenei wahine ki nga tangata katoa hoki o Wai-
tangi. Ko te mea tika kia ata rapu te tangata
nana tenei he. He mea tenei hei whakatupato
i nga tangata o etahi atu wahi ki o ratou tupa-
paki. Mehemea ko te patu te whai a te tahae,
he aha i pa ai ia ki te mea tino tapu ki te
tinana o te tangata, ara ki ona iwi.—ET.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE ROPU TURAKI WAIPIRO O NGA
WAHINE WHAKAPONO.
Upoko I.—Te Ingoa.
Ka kiia tenei ropu ko TE ROPU TURAKI
WAIPIRO O NGA WAHINE WHAKAPONO.
Upoko II Te Putake.
Ko te putake o tenei Ropu, he whakaako i te
iwi kia mohio ai ratou ki te pai o te kore e pa
atu ki te waipiro; he whakaako i nga tamariki;
he whakaora i te tangata kua pukengatia ki tenei
kai; he tohe kia whakamutua e te Ture te hoko
a te tangata i te waipiro, a kia tino whakakorea
rawatia atu hoki tenei mahi.
HI.—Nga Mema.
Ka uru te wahine ki tenei Ropu i ana tuhia
e ia tona ingoa ki tenei kaupapa, me te whakaae
ano ki te whakapau i tona kaha ki te tautoko i
te tikanga pehi waipiro; ina utua hoki tana
Te Hekeretari.—He tuhituhi i nga korero
katoa o na hui a te Ropu, he whakaatu hoki ki
te katoa i na tunga o nga hui.
He karanga i na ingoa o nga mema ina hia-
hiatia.
He korero i nga reta me era atu mea ina
hiahiatia.
He whakaatu ki nga tangata i whakaturia hei
komiti i te whakaturanga i a ratou, i te ahua hoki
o te mahi hei mahinga ma ratou.
He tiaki i nga pukapuka katoa me etahi atu
mea pera a te Ropu.
He tuhi ripoata-a-tau. ripoata-toru-marama
ranei, ta te Ropu i hiahia ai, he whakahaere
hoki i nga mahi tuhituhi katoa a te Ropu.
He tuku ripoata-a-tau atu ki te Hekeretari
nui o Niu Tireni (i muri iho i te tukunga atu o
tana ripoata ki tona ake Ropu) ina tae mai ki
a ia na pukapuka mo taua ripoata, hei whakaatu
taua ripoata i nga tino mea i tupono ki tona
kohi e 2S. 7d. i te tau ki te kai Tiaki moni a te Ropu kia mohiotia ai te anua o te Ropu, kia
Ropu. Me tuhi ano hoki ia ki tenei whaka-
aetanga:—"E oati ana ahau, ma te Atua ahau
e awhina, ka whakareaea katoatia e ahau nga wai
whakaharangi katoa, tae atu hoki ki te waina,
ki te pia, me te haira, a ka kaha hoki i runga i
te huarahi tika ki te pehi i te hoko o aua mea.
IV.—Oa Awhina.
Oa Awhiha rno tenei Ropu he Tumuaki, he
Tumuaki Awhina—kia kotahi o ia Hahi, me-
hemea e taea—he Hekeretari, he Hekeretari
Awhina mehemea e taea, he Kai Tiaki Moni:
ko ratou hei Komiti Tumuaki.
V.—Oa Mahi a Oa Awhiha.
Te Tumuaki.—He whakatikatika i nga korero
he whakapuare hoki i te hui.
mohiotia ai hoki te pikinga o te mahi nui.
Te Kai Tiaki Moni.—He kohi i nga moni
kohi a nga mema, he rapr hoki i etahi liuarahi
ine etahi tikanga e whai moni ai te Ropu.
He pupuri i nga moni katoa i kohia mo nga
mahi a te Ropu; he utu i nga pire ina whaka-
aetia mai e te Tumuaki me te Hekeretari ; he
tuhi hoki i te kaute katoa o nga moni, me te
tuhi ripoata toru-marama hei whakaatu ki te
Ropu i te ahua o aua moni.
He tuku atu ki te Kai Tiaki moni nui o Niu
Tireni i te kohi a tona Ropu hei awhina i te
Ropu nui (e 6d. ma te tangata kotahi) me te
kohi !id. ma te tangata kotahi) hei awhina i nga
mahi a te Ropu nui o te ao.
Oa Tumuaki Awhina.—Hei tiamana mo te
He whakaatu i te putake o te hui, i te ahua hui ina ngaro atu te Tumuaki, hei mahi hoki i
ano hoki mo te whakahakre i taua take.
He whakatakoto ki te hui i na motini i tau-
tokotia tikatia, he whakaatu ano hoki i te whaka-
tau a te hui mo aua motini.
He whakatika i te haere o nga korero, he
whakatau hoki i etahi raruraru e ara ake ana
i roto i nga mahi a te hui.
He tuhi i tona ingoa ki nga tono, ki etahi atu
mea hoki e hiahiatia ana e te Ropu.
He whakahakre i nga mahi a te Ropu, hei hoa
hoki mo te Komiti Tumuaki ki te rapu tikana
e. pai ai nga mahi a te hui, e piki haere ai tioki
te tikanga whakahore i te waipiro.
He karanga kia tu he hui mu tetahi take i
kitea iho e ia me etahi mema tokotoru e tika
ana kia tu he hui mo taua take, me tuku atu
etahi atu mahi a te Tumuaki ina ngaro atu ia.
He whakaatu ki nga wahine o o ratou Hahi i
te a!i ua o na mahi a te Ropu.
He awhina i te Tumuaki ki te rapu tikanga e
pai ai nga mahi a te Ropu.
VI.—Hui Tau.
Hei te marama o Tihema ka tu he hui tau
ma te Ropu, a te ra e pootitia ai e nga mema,
a hei reira ka whakaturia ai na awhiha rno te
tau hou.
VI I.—Menemana.
E ahei ano te whakatikatika te menemana
ranei i tenei kaupapa i IJB hui tika a te Ropu,
a ina te tokorua rawa i reto i te tokoioru i
ano lie whakaatu mo taua hui ki nga mema katoa pooti mo te menemana e pahitia ai; me whaka-
o te Ropu. atu nga mea penei i nga tunga hui o mua atu.

8
TE PIPIWHARAUROA.
Pae-Roa.
1. Me whakatu tetahi kai Tirotiro mo tetahi
wahanga o te Ropu, ina kitea iho e tika ana
(tirohia te ripoata o te hui a te Ripene Ma).
2. Me whakatuwhera nga hui a te Ropu ki
etahi rarangi o te Karaipiture me te inoi, a me
whakamutu ki te Himene, ki te inoi ranei, ki
nga mea ranei e rua.
3. Ko te hunga tokomaha hei koramu mo te
Komiti Tumuaki, me pera ano hoki te ritenga
mo era atu Komiti.
4. Me tu tonu nga Awhiha tawhito, kia whaka-
turia ra ano etahi atu ka mutu ai ratou.
5. E whai mana ana nga mema katoa o te
Ropu ki te pooti.
Oa Hui.
Hei............ ka tu he hui nui ma te Ropu,
a hei reira ka korero nga kai Tirotiro i a ratou
ripoata.
Me tu he hui inoi, he hui topu ranei ma nga
tangata katoa e pai ana ki nga mahi a te Ropu,
a mehemea e taea me karanga aua hui i nga toru
marama katoa.
Me tu he hui ma te Komiti Topu, ma era
atu Komiti ano hoki i nga wa katoa e whaka-
arotia ana e pai ana.
Te Whakahaere o Nga Mahi.
He karakia he inoi.
Etahi mea hei korerotanga.
Te ripoata a te Hekeretari tiaki i nga ripoata.
Te ripoata a te Hekeretari tuhituhi.
Te ripoata a te Kai Tiaki Moni.
Te ripoata a te Tumuaki o te Komiti Tu-
muaki.
Nga ripoata a nga Kai Tirotiro.
Nga ripoata a nga Komiti motuhake.
Nga take kaore i oti.
Nga take hou.
Te Himene me te Inoi whakamutu.
Nga Menemana.
E taea ano enei Pae-Roa te whakatikatika,
te menemana ranei, i nga tunga hui a te Ropu,
ina pootitia e te tokorua i roto o te tokotoru o
nga mema.
He whakaatu—Mehemea ka kitea e taea, me
tu he hui i nga marama katoa, a ki te pera, me
whakarereke te whakahaere i tenei kua tuhia i
runga ake nei.
  
HE TITOTITO, HE PEPEHA.
he paraki waha. he whakarongo pikari.
he tohe puruhi. he whaka-Te-Aropari.
HE POWHIRI.
HE whakatauki no mua, " Ara te korero e piki
ra i Tawhiti takoto noa Waimahuru." No
nga ra o mua enei kupu no na ra e nohoia ana a
Waimahuru e te tangata. Tenei ke ia te mea tika,
" Ara te korero e rere ra i Pakiaka-nui takoto noa
a Hine-ki-Pakihi." Koia nei e nga hoa i tono atu
ai ki a koutou katoa, katoa, kia tae mai ki te Pakihi
nei a te 24 o nga ra o Tihema, 1909, ki konei tatou
Kirihimete ai; he he no te manawa i te kore waea.
Ko te hiahia o te ngakau he to mai i te waea a Te-
uranga-o-te-ra ma te Kautuku ki te Pakihi nei ka
mutu. Kati he tono atu ki a koutou kia tae mai a
taua ra ki te whakamama ake i oku taumahatanga.
Kei wehi i na huarahi, maku ena e whakapai.
He karanga atu ano hoki ta na toru taitamariki
o Tokararangi kia tae mai o ratou hoa taitamahine,
taitane, he nui na nahau kua whakaritea ma ratou:
he waiata, he hurihuri, he haere ki te motu ki te
matakitaki i oku whakamarama.
Kua tae ano he kupu ki to tatou mema kia tae
mai a taua ra kia whai kupu ki te iwi a kia whai kupu
hoki te iwi ki a ia.
Haere mai, pikitia mai te pikitanga i Tipare-o-
Nui, kokia mai te kokinga i Pikoko: haere mai kia
kitekite, kia katakata ngatahi.
Heoi ano, na o koutou hoa e kuhu nei i tenei
wahi.
Na HOANI KAHAKI
„ WI TU PAEA
„ TINATOKA KAHAKI
„ RAPATA MANUERA
„ TETE KORIMETE
„ KARAITIANA PAKURA
„ REWETI KOHERE
„ PETA MARI KENA
„ WI PATI, me etahi atu.
TE RIPOATA A TE TARI TUKU MONI.
I WHAKATAKOTORIA e te Tari Tuku
Moni ki nga tangata whakanoho whenua, ki
nga tangata mahi hoki, tana ripoata ki te pare-
mata i te 12 o nga ra o tenei marama. Ko nga
tono katoa i tae ki te Tari mo tenei tau e 4471
a ko te moni e £2, 050, 250. Ko nga tono o tera
tau e 3183 a ko te moni £1, 668, 135 Ko nga
tono i whakamana e 3043, kati ko te moni i
tukua mai e te tari £1, 792, 019 Ko te nuinga
o enei tono mo nga moni e £500 ka heke iho,
he iti nga tono mo nga moni nui atu. Ko nga moni
i hua mai ki te Kawanatanga i nga itarete o enei
moni e £74,679 Na nga raruraru o te tari ka
pau e £9960, ka toe iho te hua i muri iho i te
utunga atu i etahi atu raruraru e £63, 835

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE: PATAI KIA WHAKAMARAMATIA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
E MANU tenei taku pitopito ka tukua atu
e au kia mauria atu e koe ki nga marae
maha o Aotearoa me te Waipounamu. Ko
nga kai o roto he tungoungou, ko roto i te whenua
tona whanautanga, mana ano e kuhu ake ka puta
ki waho o te oneone, ka rua ona whanautanga.
Te whanautanga ki runga o te oneone ka whanau
ano, ko te toru o nga whanautanga. Ka rere he
kowenewene te mutunga iho o tera tinana. Ka
whanau ano, ka puta ki waho he anuhe. Ka
mutu, ka tupu te anuhe he awheto, tipu tonu
atu he pirita, no te teiteitanga ka puta ona hua
he kareao. Koia enei nga kai o roto o tenei
potipoti. Ka patai ki te hunga whai whakaaro,
ki te hunga matau o nga marae maha o Aotearoa,
o te Waipounamu, o era atu moutere i waho
atu i enei motu, he aha te tikanga o enei kai:
ara o te tungoungou, o te kowenewene, o te
anuhe, o te awheto, me te tupunga ake hei
pirita, taenoa ki te huanga o nga hua kareao?
Kia tika te whakamarama a te hunga matau, no
te mea kei roto tatou i te ture tangata me te
ture Atua. Kai muri aku whakamarama me
aku korero. Heoi ano.
R. M. A. TERAAO.
Whangapoua,
Akuhata 7 1909
HE TAMARIKI: HIANGA. 
NO te po o. te Paraire te o nga ra o
Hepetema ka hopukina i Turanga nei
etahi tamariki tokorua mo te tahutahu whare
Ko te mea pakeke o enei tamariki 18 nga tau, ko
tetahi he iti iho.  I te po i mau ai raua i tae
rawa ki te ono nga whare i wera. I te wiki i
mua atu he pera ano hoki te nui o nga ahi, a i
pai ai na te mea no te itinga o nga ahi te kitenga,
mehemea kaore kua pau te taone o Turanga i
te ahi i te mahi a enei tamariki. O enei whare
e toru nga mea i tino pau i te ahi, no te Peka
Kerekere tetahi, engari ehara i a raua enei i
tahu. I te 15 o Hepetema i te po ka tahuna
e raua te whare akoako o nga hoia; i te 18 ko
tetahi o nga tepara; i te 54 ko te whare kura
ratapu a te Pikopo, ko hotera nui o Turanga,
me te whare poti, enei e toru no te po kotahi.
Mau haere tonu ai raua i ta raua tini kara-
hini. I te hopukanga i a raua maku katoa o raua
kakahu i te karahini. I te pataitanga a te tiati
ki a raua mo te take i mahi ai raua i taua mahi,
ka mea raua he kore e putuputu tonu te kangia
o te whare e te ahi.
E
HE HUI NA TE RUA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
EHOA tukua atu aku kupu ki tau pepa. Tenei
kua kite au i tetahi panui no Mataniho
Waimaha, na Hukanui raua ko Mouru. e mea aua
he mana tuku atu na Rua me tona iwi kia riro ma
raua e panui ki nga iwi o Niu Tireni me te Wai-
pounamu; ki a Takitimu, ki a Matatua, ki a Te
Arawa, ki a Tainui, ki a Aotea, me nga hahi o te
ao, me nga poropiti. Kei te mohio koutou ki nga
kupu o taua panui. Ko te kaupapa o tana hui he
Kirihimete. Ki taku titiro te hua o tenei pohiri he
whakawhawhai i nga hahi, he whakawhawhai i ua poro-
piti. Tona tikanga ko Rua te tino poropiti, nona
te tino hahi, inahoki ki taua hui ka tuki nga pea,
ma te pea tika e mau na moni. E kore taku hui-
hui e tae mo enei take, engari i rongo  matou e riri
ana tona iwi, engari e ki ana etahi ki te ki a Rua ka
ringihia e ia ana kupu ki taua hui i nga  ra e rua e
toru. Koiana he kai ma nga mano tangata  kei a te
Karaiti tuarua. Ara ke aku hui miharo he hui
kimi i nga ture mo te motu, ko nga hui porangi
hei aha.
Na NUMIA KERERU.
I
TE PAI O TE WAEA KAORE NEI
ONA RAIMA.
I TEN EI marama ka taha nei ka tutuki
tetahi tima ki runga toka, ko taua wahi
kei te tai whakarunga o Amerika. He tima nui
tera, a he waea hoki i runga i a ia. I tona tu-
tukinga  ka patua mai te waea ki te tuawhenua,
ko nga kupu enei, "Kua tutuki a te Ohio ki
runga toka, kei te totohu te tima. Kia tere mai
he awhina, ki te kore ka mate katoa nga tangata."
Hawhe houra i muri iho i te waea nei ka mate
te tangata nana nei taua waea i tuku mai, ka
tae atu hoki nga tima awhina. E 200 nga tangata
i ora, tokowha i mate; ko te tangata nana nei te
200 i ora ai tetahi o te tokowha i mate. I mau
katoa i te mihini i uta nga korero whakamutunga
a taua tangata. Ko ana korero whakamutunga
enei, " Kua eke katoa nga pahihi kei runga poti.
Kei te ekeeke hoki te kapene me nga heramana
inaianei. Kei te tatari mai te poti whakamu-
tunga ki au. Heoi ano, kia ura." I muri tonu
iho ka mau hoki enei kupu na, " Ko ahau —."
Mohio tonu te tangata i uta kua totohu taua
tangata me te tima.
Tetahi tima ano i rere atu i Niu Ioka ki
lngarani. I waenga moana ka kangia a te ahi.
He mihini waea tana, ka tahi ia ka waea kia
awhinatia. I taua takiwa ano e haere ana

10
TE PIPIWHARAUROA.
tetahi tima no Tiamani e whakawhiti ana ki
Niu Ioka. Ka tae ki a ia te waea, ka haere
ia ki te awhina. I waenga moana noa atu raua
i taua wa.
  
KEI REIRA NGA KAIPUKE E TERA ANA.
I ROTO i te Pipi o era tau atu i whakaaturia
e matau te hanganga o etahi tima nunui e
rua hei rere i waenganui e Ingarani raua ko
Amerika. Kotahi tonu te kamupene nana aua
tima, ko o raua ingoa ko Mouritania te tuakana
ko Ruhitania te teina. He tino tima nunui atu
raua, he tima hou tonu hoki. Ina tata ake
nei ka rere mai a Mouritania i Niu Ioka ki
Ingarani. Ko nga maero moana i haerea mai e
ia e 2, 807, a ko tona taima e 4 ra 14 haora 27
meneti, ara nuku atu i te 25 maero i te haora.
I roto i tenei rerenga o te Mouritania e 5 maero
rawa tona terenga ake i te taima a te tima tere
o mua atu i a ia.
I muri tata mai i tenei, ka rere atu hoki te
teina, a Ruhitania i Ingarani ki Niu Ioka, a riro
ana i a ia te taima tere atu. Ko tana taima e
4 ra 12 haora 3 meneti, ara 12 haora 25 meneti
te terenga atu i a Mouritania,  ma.
TE MAHI AHUWHENUA.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa.
EHOA, tena koe. E hoa utaina atu aku
kupu ki runga ki ta tatou manu, mana e
mau atu ki nga marae e tae ana ia, hei mataki-
taki iho ma nga hoa e noho mai ra i Aotearoa
me te Waipounamu. He mahara i puta ake
e penei ana. Ka nui nga tau e whakamamaetia
ana te ngakau me te tinana mo te ahuwhenua, a
kitea ana tekau eka ano e oti ana i te tau.
Ka tangohia he hipi hei whakapai kia nui atu ai
tana mahinga, kaore e nui, ahakoa whenua kara-
ati whenua papatipu ranei ko taua ahua tonu.
No reira ko te mea pai ki taku mahara me tuku
nga whenua ki te riihi mo te rua tekau-ma-tahi
tau. I muri i tena katahi ka pupuri ai i te
whenua, a kauaka e riihitia ano i te mea kua
pai te whenua. Ma nga tamariki tena wa e
whakahaere, ko tenei wa mo nga korua. E ki
ana te koroua ko ona ra tonu tana whai kia
taka tonu te mea hereni i roto i te pakete. No
reira pai ke atu te riihi, ka hoki mai ano hoki
te whenua a ona wa, he kino ke ia te hoko. No
reira e tautoko ana ahau i te kupu a nga korua
e ki nei kia tukua nga whenua ki te nihi koi ora
ana ratou, ki te Maori ki te pakeha ranei nihi
ai. Heoi ana.
Na POPATA PARIOHE.
Te Araroa,
Oketopa 15, 1909
  
NGA KUPU WHAKAMUTUNGA A
TE WARATA.
ITE 27 o Hurae ka kite te tima Clan Mac
Intyre i a te Warata. E rere tahi ana
raua ki Ranana. Ko te Warata e whakapiri
haere tonu ana ki te tuawhenua, ko tana rere
he tere ake i ta tetahi. Ko a raua korero enei
i mua o to raua wehenga:—
Clan Maclntyre: Ko wai koe?
Warata: Ko te " Warata," ki Ranana.
Clan Maclntyre: Ko te "Clan Maclntyre"
ahau e haere ana ki Ranana. Pewhea ake te
moana i to rerenga mai i Ahitereiria?
Warata: He tino kino atu te moana, he tonga
hoki te hau.
Clan Maclntyre: Kia ora. Kia tae pai koe
ki Ranana.
Warata: Kia ora hoki koe, kia pai ano tou
taenga.
No te taenga o te Clan Maclntyre ki Ranana
ka korerotia e ia enei korero.
HIMENE.
Rangi, There's not a friend
1 Kore he hoa hei rite mo Ihu
Kore rawa! kore rawa!
Kore he Kai-whakaora ke,
Kore rawa! kore rawa!
Ko Ihu ra hei hoa pumau,
Mana e arahi tonu
Kore he hoa hei rite mo Ihu,
Kore rawa! kore rawa!
2 Kore rawa ia e ngaro ke,
Kore rawa! kore rawa!
Kore rawa ia e huri ke,
Kore rawa! kore rawa!
3 I he ranei ia ki a koe?
Kore rawa! kore rawa!
E he ranei ia ki ahau?
Kore rawa! kore rawa!
4 He aha ra te mea hei rite!
Kore rawa! kore rawa!
Nona te rangi, mo tatou ano
Ae ra, ae ra!

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
TE MU.

A NGA marama e haere ake nei, timata tu atu i
tenei ka puta tonu he ara mu i roto i na
wharangi o ta tatou mokai. Ko nga tino mea mo
tenei marama he whakamarama i te ahua o te whaka-
haere kia mohio ai nga mea e aro ana ki tenei nga-
hau. Ko nga koea katoa o te mu he mea nama,
ara nga mea e pureitia ana haunga hoki na mea
tapu. E mohiotia ai nga nama me ata whakatakoto
e te tangata tana ake mu ki tona aroaro, ko te ara
roa ki tona taha katau, ko te wahi whakamiere ki
tona maui. Me timata mai te kaute i te koea o
runga i te taha maui, ara i te mea tuatahi o te ara
roa. Me titiro iho ki te mu i runa ake nei e
marama ai. Ko te ahua tena o te kaute i te mu.
Pai atu ua tangata ki te tuhi i na nama nei ki tana
ake mu, kia awe ia te mohio, kia kore ai hoki e
wareware. I runga i tenei ritenga ka ahei noa atu
tetahi tanata ki te purei ki a ia ano, otira ma te
te penei ka mohio ai te tanata ki te mu. He nui
atu nga ara mu, kati inaianei kaore pea i nuku atu
i te rima nga ara e mohiotia ana. Ma te penei ka
kitea ai he nui ke noa atu na ara, a tera atu ano
hoki kei te ngaro etahi ara papai. Peneitia ai te
mu pakeha, a he nui atu na toa kua puta, ko etahi
o aua toa e taea ana e ratou te purei na tanata
kotahi tekau i te pureitanga kotahi me mu ke tonu
ano ma iia tanata ma ua tanata. E tumanako ana
ta tatou mokai kia peratia hoki te mu Maori kia
kitea ai te ahua o ona ara, me kore hoki tetahi toa
Maori e ara ake. Mo nga mea kaore ano i mohio
ki te mu Maori, me whakaatu ake ona rereketanga;
E ahei ano i roto i te mu Maori te patu whakamuri
o te kai noa iho nei, ara o te mea e ehara nei i te
kini, engari mo te patu anake i tetahi tenei mana
hoki whakamuri o te kai Maori. Ko te kini i te mu
Maori e ahei ana ki te haere atu i tetahi poro o
te mu ki tetahi poro, engari me haere raina tonu,
ko te wa anake i a ia e patu kai ana tona aheitanga
ki te huri ki tetahi ara atu. Ina koa mehemea kei
te watea te ara roa e ahei ana te kini te haere atu
i te 1 ki te 32. Mehemea kei te 1 te kini, a he kai
kei te 14 kei te 26 hoki, ka mate katoa i te kingi aua
kai, no te mea ka whakatika mai ia i te 1 ki te 19
katahi ka huri noho rawa atu i te 29, na ka riro
aua kai i noho ra i te 14 me te 26. Ma te penei
rawa te kini e ahei ai te huri. ki te kore ia e patu
kaore ia e huri, engari ka haere tika tonu. Ko nga
rereketanga enei o te mu Maori. Hei whakaatu kia
tatou i te ahua o te purei, ka hoatu etahi ara i pu-
retia ki Te Rau nei. Ehara i te ara totika rawa,
engari  hei whakaatu tonu i te ahua. Ma ua tangata,
ma iia tangata tenei ara e purei atu me whai haere
tonu te mu i te ahua o nga nama a tetahi a tetahi.
Ki te pureitia nga pureitanga e mau nei, ko na kai
a te tangata mana te mu tuatahi hei na nama ririki,
ara he te 1 ki te 12; ko na kai a tetahi hei te 21 ki
te 32 ara ko te pango hei na nama ririki ko te ma
hei nga mea rarahi i nga wa katoa.
Mo te tuhi i nga mu me penei: Ko nga mu a
te tangata nana nga mu pango me mea he hahae ki
waenganui ko a tetahi kaua he hahae kia marama
tonu ai a tetahi a tetahi. Mehemea i mu atu te
pango i te 12 ki te 15 me tuhi penei tona mu na
12—15; mehemea na te ma te mu i te 21 ki te 18
me penei te tuhi 21 18. Ko na patu kaua hei
whakaaturia heoi ano te mea e tuhi ko te koea i mu
atu ai ko te koea hoki i tu ai taua mu. Na koa
mehemea he pango kei te 12 he ma kei te 15 kei te
22 kei te 21, ka whakatika mai te pango i te 12 noho
rawa atu i te 17 ka mate katoa na kai ma kua
whakahuahuatia ake nei. Ko te tuhi mo tena mu
me penei 12—17.
Mu 1.

Ko te Ma i wini.
Mu 2.
Ma, Timoti Manuera; pango, Wi Munro.
Na Timoti i te mu tuatahi.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.