HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 132.

GISBORNE.

" He ao te rangi ka uhia He huruhuru te manu ka rere."

MAEHE 1909.

 

"Kui! Kui! Whitiwhitiora."  
——

HE HARA E KORE E TAEA TE MURU.

HE mea tenei e maharaharatia aua, e
uiuia ana e te ngakau o te tangata ara te
hara e kore e taea te muru. He aha tenei
hara? I mea a te Karaiti, "Ki te korero whakahe
tetahi mo te Tama a te tangata, e murua tana:

tena ki te Korero whakahe tetahi mo te Wairua
Tapu, e kore e murua tana i tenei ao, e kore
ano i tera atu." He kupu taumaha rawa
enei. Ko te take i puta ai enei kupu i a te
Karaiti no te kianga a ona hoariri na te rewera
ana mahi nunui, ana merekara. I kite o ratou
kanohi ake i ana mahi a kihai ratou i whaka-
kororia i te Atua engari i tawai ki ana mahi i
mahia nei i runga i te mana i te kaha o te
Wairua Tapu, i kiia e ratou he mahi na te
rewera. E mea ana nga tangata matau ko te
tikanga o enei kupu mo te tangata e tutaki ana
i tona ngakau ki te Wairua o te Atua—i te pa-
keke o tona ngakau ahakoa pehea nga mahi a te
Atua kia whakapono ai ia kia ngawari ai tona
ngakau, e kore rawa ia e whakaae. Koia nei te
hara e kore e murua. Ehara i te mea he kore
hiahia no te Atua ki te muru engari he kore
huarahi hei murunga i ona hara kua tutakina
hoki e ia te huarahi o te ripeneta o te whaakinga
i te hara. No te tangata ano te pakeke ehara
i te Atua. E kore e taea e te Atua te whaka-
ora ie tangata kahore ona hiahia kia whaka-
orangia.

I whaaki a Hakiaha i ona hara i mea " E te
Ariki, na, he hoatu taku i te hawhe o aku

taonga ki te hunga rawa-kore: a ki te mea kua
riro mai i a au te mea a tetahi i te whakapae
teka, ka takiwhatia aku utu." He ture nui
tenei na te Atua i whakaaturia nei e Hakiaha
ara ki te riro tahae te mea a tetahi tangata me
whakahoki ra ana taua mea tona utu ranei
katahi ka wetekina taua hara. He aha te
pai o te inoi a te tangata ki te Atua," E te
Atua ka nui toku pouri mo taku tahaetanga i
te taonga a mea, heoi mau e muru noa toku
hara engari maku tonu te taonga. Amine?"
Kei hea he huarahi e murua ai tenei hara e te
Atua? He maminga te inoi ate tangata," E te
Atua e mohio ana au na te tangata te wahine e
moe nei i a au, ka nui toku pouri, murua tenei
he oku, engari maku tonu te wahine." He hara
ki te tangata me whaaki ki te tangata, ki te Atua;

he hara ki te Atua me whaaki atu ki te Atua
anake.

Ko te hara ia e hiahia nei matou ki te whaka-
atu ki te whakamarama ko te hara tahae whenua
no te mea ki to matou whakaaro he tino he
tenei no te Maori, he hara nui whakaharahara.
Ko nga matua o tenei hara ko te rewera te papa
ko te Kooti Whenua Maori te koka—na te
rewera ano ia raua ko te tangata i whakahapu ki
roto o te Kooti Whenua. E wehi ana te tangata
ki te tahae i te punua poaka i te aha ranei a
te tangata, tena ko te whenua, ko te whenua i
mate ai te tangata i nga ra o mua, kahore rawa
he hopohopotanga o te tangata ki te tahae, ka-
hore ona whakama ki te tu i te wahi matoru ka
timata te hanga korero parau mana kia riro he
noa ai i a ia te whenua o te hunga kuare, haua,
o te pani o te pouaru. Kore, kore rawa atu
ona whakama, engari ka hari ia ka tupekepeke
ina riro i a ia te whenua—ka nui ke atu tona

2

TE PIPIWHARAUROA.

hari mehemea ehara i a ia te whenua. Kua
kohatu katoa tona ngakau, kua kore e mohio
ki te whakama ki te aroha. Ki to matou nei

whakaaro he hara tino weriweri tenei, he pai
ake pea te kohuru. Ko te kohuru ma te pa-
wera, ma te hae, ma te ohorere o te ngakau, ma
te maemae, tena ko te tahae whenua he mea
ata whakaaro marire, he mea ata runanga rawa
he korero parau, ehara i te hara ohorere na te
ohonga o te ngakau, kahorehore, engari he hara
he mea ata waihanga marire, i whakamahia e te
tangata tona hinengaro ki te ata whakatakoto,
kahore i mahia i runga i te paweratanga o te
ngakau engari i te ngakau ano e marire ana. He
tino whakaaro no nga tangata tahae whenua ka-
hore he hara o te tahae whenua, ko te whenua
kahore ano kia kootitia no te katoa, me " kuhu"
i ia tangata i ia tangata. Tera ano ia etahi
tangata whakaaro rangatira, ahakoa he tohu ano
a ratou kei runga i te whenua i te he o te kau-
papa e kore ratou e pokanoa ki te korero parau
ki te tango i te whenua o te tangata.

Na, mehemea i riro he noa i tetahi tangata
tetahi whenua, e mohio nei ia ehara i a ia engari
na tona matau na tona kaha ki te korero teka
i riro ai i a ia, e taea ranei tona hara te muru?
Ka taea ano tona hara te muru ki te whaka-
hokia e ia te whenua ki te whakaatu ia ki te
tangata nona te whenua i riro he noa i a ia taua

whenua. Ki te kore ia e whakaatu i tona tahae,
a e whakahoki i te whenua ki to matou whakaaro
tuturu i runga i nga whakaakoranga a te Karaipi-
ture e kore rawa tenei hara e taea te muru koia
nei tetahi o nga hara e kore e taea te muru. E
makona tenei tangata i nga hua o te maara a
Napoto ko tona kai ia i nga hua reka o te rangi
e kore rawa. Otira ki te riro he i te tangata te
whenua engari kahore ia i mohio ehara i a ia te
whenua engari i pohehe ai ia na nga korero teka
a nga kaumatua, kahore ona he engari ka tau te
he ki nga kaumatua na ratou nei i whakariroi ke
nga korero. Kahore he he o te tangata mehe-
mea kahore ia e mohio e he ana ia, otira kaua
te tangata e whakaaro penei na i te mea ko ia i
tika i runga i te whakataunga a te Kooti kua
watea ia i te hara. Kahore. Ki te kore e
rnau te tanata kohuru e kore ia e watea i tona
hara kohuru i te aroaro o te Atua. He maha
nga whenua, ki ta matou whakaaro, i riro i runga
i te tahae, kaati heoi ano te huarahi e makere
ai tenei hara i te hunga tahae me whaaki taua
hara, me whakahoki te whenua, me utu ranei,
ki te kore, e kore e taea te muru. He mea
uaua rawa tenei, otira na te Karaiti te patai,
" He aha hoki te pai ki te tangata, ki te riro i a
ia te ao katoa, a ka kore he ora mona?" He
hara tino kino te tahae whenua o nga ra rano i
a Mohi, he hara e tika ai te tangata kia mate.

 Kia kanga te tangata e neke atu ana i te rohe
a tona hoa. A, ma te iwi katoa e mea,
Amine." (Tiu. 27, 17-) "Aue te mate o te hunga
e whakapiri nei i te mara ki te mara, a kore noa
he wahi, he mea kia noho ai koutou, ko koutou
anake, i waenganui i te whenua." (Ihaia, 5, 8.)
" Na, ka tu a Hakiaha, ka mea ki te Ariki, E
te Ariki, na, he hoatu taku i te hawhe o aku
taonga ki te hunga rawakore: a ki te mea kua
riro mai i a au te mea a tetahi i te whakapae
teka, ka takiwhatia aku utu." (Ruka 19. 8.) E
rua nga mea hei whiriwhiringa ma te tangata: ko
te whenua i riro tahae nei i a ia, ko te rangimarie
ranei o te ngakau, ko te hari, ko te aroha, ko te
honore i tenei ao, ko te oranga tonutanga i tera
ao.

TE WHANGAI MO NGA MINITA MAORI.

I ROTO i nga ra o te marama ka hori nei i
tu he hui ma Ngatiporou ki Kariaka wahi
o Waiapu. Ko taua hui mo te ahua o te mahi
ahuwhenua. I roto i nga putake korero ka puta
i a Te Wiremu te take whangai i nga minita
Maori. Te mutunga iho o nga korero mo tenei
take, whakataua ana kia £40 he moni tapiri
ma Ngatiporou iia tau mo te pariha kotahi o
nga pariha o Ngatiporou e tau ana i waenganui o
Tawhiti-a-Pawa me Wharekahika. 

Kua tae mai he whakaatu ma tetahi ropu no
Otepoti (Dunedin) ka taea e ratou te awhina e
tahi pariha e toru o roto o te pihopatanga o
Waiapu. Na taua ropu ano i whakaatu mai
ko te pariha a Nikora Tautau tetahi. Ko
tetahi ki te takiwa o Turanga, ko tetahi kei
Tauranga. Ko ta ratou awhina £10 i te tau ki
te taea e nga tangata o te pariha te kohikohi
tetahi £10. Kua takoto i te pariha o Toko-
maru, ara te pariha o Nikora Tautau £11, ka
hui atu ai ki te moni tapiri mai o Otepoti ka
tae ki te £21.

Ka nui te pai. Tena hoki e era atu pariha,
me era atu takiwa, whakakorikoria mai kia rite
ai te pikinga o nga moni whangai o a tatou minita.
Ka nui te hihiko mai o te iwi Pakeha ki te
awhina i a tatou, engari kaore ratou e pai ma
ratou anake te awhina kei mangere tatou. Ma
tatou e timata a ko ta ratou he awhina. E mau
ana ratou ki ta ratou whakatauki e mea nei,
" Ka awhina te Atua i te tangata, e awhina ana i
a ia ano."

NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.

Te Aonui Hoariri, 5/ "W. T. Prentice, 5/-;. Ihaka
te Tai, 5/-'. Pahi Nerehona, 5/-> Whaaka Parakau,
10/-; Rev. R. te Aihu, 5/ Harold Jenkins, 5/ Hy.
Dunn, 10/».

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HONE HEKE, M.P.

NO te 9 o nga ra o Pepuere ka mate a Hone
Heke ki tetahi hohipera o Poneke. E
40 nga tau o Hone Heke ka mate nei ia. I
whanau ia ki Kaikohe, i kuraina ki te Kawa
Kawa ki Oromahoe ki Tipene hoki. I te tau
1892 ka uru ia ki te Tari Whenua o te Kawa-
tanga i Akarana. I te tau 1893 ka uru  ia ki
Te Kotahitanga o Waitangi, ka tu hoki ko ia
hei tangata tohutohu mo te Kotahitanga i runga
i te ahuatanga o te Tiriti o Waitangi. Na runga
i tona urunga ki Te Kotahitanga i rangona ai to
Hone Heke ingoa a ko taua Kotahitanga ano
tona arawhata i eke ai ia ki te Whare Paremata
i te tau 1893 ara e 25 ano ona tau. Ko Hone
Heke te mema Maori tino taitamariki atu kua
uru ki te Paremata a ko ia hoki te Maori tua-
tahi ki te korero reo Ingarihi i te Paremata.
He Apitihana tona turanga tuatahi i raro i a
Kapene Rahera, i rangona ai tona reo e te
motu katoa, ko ia tetahi o nga tino hoariri o
Te Hetana, otira no muri mai ka rere ia ki te
taha Kawanatanga ka heke tona reo ka mutu
tona rangona. O tona turanga hei mema i te
tau 1893 kore rawa a Hone Heke i taea te
whakataetae mate noa nei ia ara 15 nga tau i tu
mema ai ia. I kaha rawa te maunga o te pooti
o Ngapuhi i roto i te kapu o te ringa o Hone
Heke ahakoa kahore ia i ngakau nui ki tona
pooti i tona noho tonu ki Poneke, kahore ia i
hoki i etahi tau ki te whakaatu ki ona iwi i te
ahuatanga o ana mahi. Ko to Kaihau he he
kore e haere ki Poneke ko to Hone he oke
tonu i Poneke. E kiia ana he mokopuna a
Hone Heke na te Hone Heke kaumatua ko te
ingoa ia o tona papa ko Ngapua. He tangata
tino matau a Hone Heke he tangata ngawari te
reo ki te korero, ko tetahi tonu tenei o taua
taitamariki tino matau atu o te Maori na konei
matou ka mea " Moumou a Hone Heke ki te
mate wawe, e taea hoki te aha i tana mau kino
tonu i tona tinana." Me i kore ana pea a
Hone Heke i tu hei mema mo te Paremata
penei kua maha ona ra, a kua nui atu ona
painga i tenei ao a tae atu ki tera ao.

I te haringa mai i te tinana o Hone Heke ka
tangihia ki Otaki ki Whanganui no te taenga ki
tona kainga tupu ki Kaikohe ka uhungatia e
Ngapuhi tona tupapaku. Na Timi Kara i mau
te tinana o tona hoa. Ko wai ra he taitama

riki hei whakakapi mo te turanga o Heke? No
te tamariki tenei ra. " Ka pu te ruha ka hao
te rangatahi. Mate atu he tetekura, whakaete
mai he tetekura." Tena koutou, e Ngapuhi, i
to. tatou aitua!

TE POROPOROAKI MO HONE HEKE.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

E MAN U, tena ra koe, mau noa, e maka
atu ki nga takiwa e rere ai koe nga mihi
nga poroporoaki e whai ake nei, hei whakaputanga
noa tanga ake i te koroahu o te ngakau pouri me
te ngakau mamae ki to tatou hoa ki a Hone
Heke kua riro atu nei a ia ki te okiokinga mo
te katoa; na Ihowa i homai na Ihowa i tango kia
whakapangia te ingoa o Ihowa.

Haere, haere, haere ra, e Heke, haere i te
ara o te tini o te mano, haere atu, haere atu,
haere atu e te nui, haere atu e te wehi, haere
atu e te mata tangata, haere atu e te poito
whakarewarewa o te kaharunga o te kupenga a
te Iwi Maori.

Tenei e te hoa te mihi kau atu nei te tangi
kau atu nei ki a koe i tenei taha o nga pae
maunga i tenei tarawaahi o nga wa moana ki tou
tinana ka riro atu na i a aitua. E taea koa
e taua e te hoa te pewhea i te toki a mate e
tua nei i te tangata ki te po.

Haere atu, ki ou matua, ki a Tomoana, ki
a Taitoko, ki a Wahawaha, ki a Taiaroa, ki a
Te Kakakura, ki a Ropata Te Ao, ara, ki te
tini ki te mano, ou matua rangatira, o ia wahi,
o ia wahi, kua riro atu i mua i a koe, ou
matua ra i hautu ngatahi ai koutou i era nga
wa ka hori nei, ki te rapu i te ora mo te iwi
Maori mo te morehu oneone ano hoki.

A tena pea ratou kei te mihi mai, kei te
powhiri mai ki a koe, a kei te whakamanawa
mai hoki, "E! E! Ia! I haramai ra koe i te iwi
nui, i haramai ra koe i Poneke, i te rerenga o te
wairua o te tangata me oneone ki te po." Kaati
mau e ki atu, "E koro ma e kai te korikori ano
te iwi, ina hoki ra kua eke tia e te Maori motu-
hake etahi o nga taumata whakahirahira o te
iwi atua nei o te pakeha."

Heoi ra kei te amiamio noa te whakaaro, Aue
taukiri e Heke e ei. Ka ngaro koe i nga marae o te
Werengitana Hotera, e tu ai koe i roto i o iwi
maha hautu ai, ka ngaro ano hoki koe i roto o
to whare wananga: he ahakoa e ki ana to tipuna
a Rawiri, e kore te tamaiti e hoki mai ki a ia,
engari ko ia e haere atu ki te tamaiti, me koe,
e kore e hoki mai, engari ko matau e haere atu.

WAIATA TANGI.
Hoki atu e Heke nga uru rakau ki Poneke ra,
Kei tata mai koe tauehe rawa i to tinana,
He hira to hou mate kai te parekura i a Noa,
Ara kai whea he haerenga he wairua po kia tangi au,
Te tu tahi atu he wairua haere ii.

Heoi ra e nga hoa i a waahi i a wahi o Aotea-
roa me te Waipounamu tena ra koutou i roto
o te ngakau pouri o te ngakau mamae ki to tatou
hoa ki a Heke kua ngaro atu nei tona tinana i

4

TE PIPIWHARAUROA.

a tatou: kaati ra me uta ake he whakamahuru
tanga aroha mo tatou ki a ia ki ona matua, ki
ona tuakana, teina hoki e noho nei ratou i roto
o te Paremata, ara ki a Honore Hemi Kara,
Minita mo te taha Maori; ki a Honore Apirana
Ngata, mema mo te Tai-Rawhiti; ki a Tame
Parata, mema mo te Waipounamu; ki a He-
nare Kaihau, mema mo te Taihauauru; ki a
Wi Pere, ki a Mahuta, nga mema o te Runanga
Kaunihera.

Heoi kei te nui te tangi te aue o Ngaitahu ki
a Heke. Haere ra e te hoa.

Na TUTA NIHONIHO.

Tuahiwi, Kaiapoi.
Pepuere 26, 1909

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

TENA KOE, mau e tuku atu ki Te Pipi-
wharauroa to matou aroha, ara kia rongo-
mai a Ngapuhi i toku aroha ki a Hone Heke
kua wehe atu nei i a tatou. Haere atu!
Haere atu! Haere atu ra e Heke! Haere
atu i te ara o te katoa. Haere atu ki o matua,
ki o tamariki, ki o mokopuna, ki o tipuna i te
po ! Haere atu! Haere atu! He nui te ma-
mae me te pouri i pa mai ki te ngakau mo te
matenga o Hone Heke. No te mea ko ia
tetahi o tatou tino tangata o te iwi Maori e
mahi mai nei i te ora mo te iwi Maori i te
paremata. Ora iho nei ko Apirana Ngata:

Haere atu ra e Heke! He waiata aroha:

"Atua e Heke te puta noa mai hei kawe i
ahau i te ahiahi nei. Ka hoki i a koe ki te
puke mato ana ka matawaenga hau, ka Api-
waitaharua i."

Haere atu e te hoa! He iti taku kitenga i a
koe i a au i Akarana tatau ko Eru Nehua ma.
He oi na ta koutou mokai.

 WHAAKA PARAKAU,

ara na matou katoa.

Kia ora nga matua o Hone Heke, me nga
tuahine, tipuna hoki.

Potaka, Pepuere 14, 1909

  

MATATUA, ARAWA, TAINUI.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

TENA i ana whakarongo mai o koutou tari-
I nga i roto me o koutou taringa i waho
kia whakamaramatia atu te ahua o nga waka e
toru. Ko aua waka i haere i te taha mau o

te motu nei ka u ko Matatua ki te awa o
Whakatane, ngaro tonu iho ki roto o te Wairiko
kai reira hoki te punga e tu ana he kohatu ma-
ta nei ko nga tangata o runga i a Matatua ko
Toroa raua ko Puhi ko ta raua mahi he ngaki
kumara ko te wairua o a raua kumara i tipu
ake he pohuehue kai te akau roa o te Wana-
poto e tipu ana, no reira hoki ta raua tewha:

"Ka hara, kaha, ka hara i te aha?
Ka hara i te whitu, i te whitu me te waru
Tuku a te taupiri tatai a te arorangi,
E Puhi e kai uta kai tai
Kai te whakarua ko i e."

Te rua o a raua mahi he tarai mutu kaka,
he tarai waka kereru. I reira ka hoe ko Te
Arawa ka u ki te awa o Ngatoro ara ki Maketu
ko nga tangata o runga i a te Arawa ko Tamate-
kapua ko Ngatoroirangi ko tenei tangata ko
Tamatekupa he whanako tana mahi, ka hanga-
ia he poutoti hai ara haere ki te whanako i
te marumaru o Uenuku, te rua no te hoenga
mai i te moana ka whanako i te wahine a
Ngatoroirangi, no reira hoki a Ngatoroirangi,
ka porangi ka piki ki runga o Tongariro ki reira
ruri ai i te hukarere. Kaati ko taua waka
ko te Arawa i ngaro tonu iho ki reira na Rau-
mati i tahu ki te ahi ko te punga kai reira to-
nu e tu ana he kohatu tahoata nei. I reira
ka hoea ko Tainui ka u ki te awa a Manuka
ara ki Waikato tona tangata o tera waka o
Tainui ko Hoturua, tana mahi he whakaranga-
tira he whakahi tuku iho ki ona uri ki a Po-
tatau ma pera tonu, ka tahuri ki te tango i te
kingitanga o runga i a Takitimu tona tukunga iho
mate tangata mate whenua e mate nei kore pa-
ta kiko kia kore, na te aha na te whakahi kia
riro i a ia te kingitanga o te motu nei ara o Ta-
kitimu na titiro i ana kua riro mai ano te
Minita i a Takitimu, ka rua tahi minita ka
kino ta Takitimu haere. E tama ano ia nei
te waka i whakaritea e te Atua hai arahi mai i
nga waka o tatou tipuna i whiti mai ai i te moa-
na-nui-a-Kiwa e pupuri nei i te ora mo taua
mo te iwi maori, ata titiro mai ra, e te tau
ma, a koe a koe ki ta tatau kawenata kauaka
hai tete mai o koutou niho ki te kata engari
titiro iho ka kite iho koe ata tomo atu ki tou
ruma i roto rawa ka ata whakaaro tera koe e
kite i te marama o ta tatau rarangi a mahau ho-
ki e tapui atu, ki te kore koe e kite ehara koe
i taputapu.

Na e te iwi ki taku whakaaro me taku titiro
ake kua puataata mai te tu a te rakau e tata
ana pea ia tatau te puta ki waho i a tatau e
kuhu nei i te ngahere, ae tou, inahoki ka toko-
rua tahi o tatau minita, hai mema ke i pooti-
tia atu ai tu  ke ana mai he minita ki taku
whakaaro kua kore he matauranga o te pakeha

HE KUPU WHAKAMARAMA.

kua riro ke mai i a taua i te Maori i muri atu
ko te Kawanatanga ka riro mai ano i te Maori
tena iana ata whakarongo no te tau 1906 ka tu
Apirana hai mema i reira ka tuku nga turi o
Apirana ki te aroaro o te Kawana me ana tini
mano mema kia whakatuheratia he mokete
moni ki te iwi Maori no te tau whakamutunga
o Apirana, ara i te 1908 ka paahitia te ture
ahuwhenua mokete ki te iwi Maori kati e ki
ana te kupu whatau a to tatou mema, e te
iwi, he tunga tapuae nui tenei he waimarie.
Te rua o ana kupu he kaihaukai ae, kiki ana
te ture o te iwi pakeha ki te pupuri atu i to-
na ora no tenei tau kua kai haukaitia ki te
Maori kati i tenei pootitanga kua tu to tatau
mema hai minita he kai haukai ano tenei i
muri atu he kaihaukai ke aria he whakaaro ake
na te ngakau ki te ahua o nga whakatipuranga
mai i o tatau tipuna taea noatia enei whakatu-
puranga. Mau e titiro iho ki te Paipera Tapu
kai kona e korerotia ana to tatau mate me to
tatau ora koia e kiia ake ra kua puataata mai
a waho ka rua enei kaihaukai e rua hoki kai
muri atu ka tiraha takapu ki runga.

Kati ake nga whakamarama o ta tatau ka-
wenata ka kaupapa hoki nga take hai whiriwhiri
atu ma hau ma hau ki ou nohanga pakira i te
awatea ko te mea tika whakatikaina ko te
mea he whakahengia, ka pai ka kiia e puku ma-
hi ana koe a koe tenei hoki au ka korero ake
i nga tohu a o tipuna he kuratakaipuni, he to-
hu tena no te ora ka rewa i te tohu ka mate.
Na Taharakau:

" Whare tu ki te wa he kai na te ahi,
Whare tu ki a Kahukurarongomai he tohu no
te ora."

Na Tamaterangi:

" He huruhuru te manu ka rere,
He ao te rangi ka uhia."

A kati kia pena he tohu ma te motu nei me nga
whakatauki a katuarahe ma e korerotia i runga
ake nei.

Ko tenei kia kaha nga Hahi a te Atua e tu
nei i te motu ma reira hoki e whakatutuki
enei tikanga katoa e korerotia ake nei kai reira
hoki nga tauira o te mate o te ora e korerotia
ana kai te Karaipiture.

Na to koutou hoa,

HUKANUI WATENA.

Te Tahora, Poverty Bay,
Hanuere 26, 1909.

  

HE WHAKATAUKI, HE TITOTITO.

Ngatiawa a Awanui a Rangi.
Ngatiraukawa Motai tanata rau.

KOTAHITANGA O TE AUTE.

KA tu he hui ma tenei Kotahitanga ki Ohi-
nemutu wahi o Rotorua a te 13 o nga
ra o Aperira 1909. Ko te tuunga tuarua tenei
o te Hui o tenei Kotahitanga i muri iho o te
whakawhanuitanga o tona Kaupapa. I mua e
kiia ana tenei ko te Kotahitanga o na Tama-
riki o Te Aute, tekau ona tau e penei ana,
inaianei e kiia ana ko te Kotahitanga o Te
Aute. I puritia te ingoa nei a Te Aute hei
tohu whakahonore ki te Kura i tipu ai tenei
taonga. Inaianei ehara te taonga nei i nga
tamariki o Te Aute, engari na nga tamariki o
nga kura katoa kaore ranei i haere ki nga kura.
A ehara i te mea na nga tamariki anake engari
na nga kaumatua ano hoki e hiahia ana kia uru
mai ki roto.

Ko nga korero enei mo te hui e tu mai nei:

1. " Nga raruraru o nga whenua Maori, te tikanga
e taea ai aua raruraru" Rt. Hon. Sir R. STOUT.

2. "Te whakahirahira i te mahi ahu whenua i
waenganui o te Iwi Maori" RENATA NGATA.

3. "Te Hui he mea e putake mai ana te mate i
roto" .. .. .. .. Dr. TE RANGIHIROA.

4. "Nga tino mahi ma te hunga kua marenatia'

.. Rev. R. T. KOHERE.

5. "Te tupu o te mahi Tohunga" ..

Dr. TUTERE Wi REPA.

6. "Nga mahi tiaki whare ma nga koriro"

.. RERI TAUTE.

7. "Te mahi ma nga wahine i ro i te Iwi

HERA TARENA.

8. " Me pewhea e tipu ai te whakaaro pehi waipiro
i roto i te Iwi Maori" .. Rev. TIATATENE.

9. " He karanga ki nga tamariki kua kuraia kia
haere hei minita mo te Iwi Maori" Rev. PENETI.

10. " Mahi toa (kaporeihana)" HENARE PENETI.

11." Whangai tamariki" .. .. Dr. POMARE.

12. "Te Kaupapa o te Kotahitanga."

Ko te Kaupapa e whai ake nei he mea hou,
e hiahiatia ana kia tangohia ko tenei hei Kau-
papa mo te Kotahitanga.

TE KAUPAPA O TE KOTAHITANGA.

Ingoa.

1. Ka karangatia tenei Kotahitanga ko te Ropu
Taitamariki (Peka o Te Aute).

Nga Take.

II. Ko nga take o tenei Kotahitanga:—

a—He awhina i te rapunga ora mo te Iwi
Maori, i te taha ki te hinengaro, ki te ti-
nana, ki te noho, ki te wairua.

b—He awhina i nga whakarapopototanga  o nga
korero tawhito me era atu mea o te Iwi
Maori.

* e—He whakahuihui he awhina hoki i te huna e
ako ana e hiahia ana ki na mahi pai e piki
ai te Iwi Maori.

6

TE PIPIWHARAUROA.

Nga Mema.

III. Ko na mema mo te Kotahitanga he mema
mahi he mema honore.

IV.  Ko nga mema mahi ko nga tamariki tawhito
me nga tamariki hou me nga mahita o Te Rau, o
Te Aute, o Hukarere me era atu kura Maori; me
etahi tangata hoki e pootitia ana e te Komiti
Tumuaki.

V. Ko nga mema Honore ka pootitia i te Hui
Topu.

VI. Ko na mema mahi anake na mea e whai
mana ki te pooti ki te tu hoki hei apiha.
 VII. Ko te moni kohi ma nga mema mahi e rua
hereni me te hikipene.

Nga Wahanga.

VIII. Ko nga wahanga enei o nga mahi a te Kota-
hitanga:—

a—Nga mahi mo te ora.

b—Nga mahi-a-ringa.

c—Nga Kura.

a—Nga Korero tawhito o te tipunga mai o te

Iwi Maori.
e—Nga mahi o te Paremata.
f—Nga take mo te noho o te Iwi.
g—Te whakapono.

Nga Apiha.

IX. Ko nga apiha mo te Kotahitanga:—
a—Tumuaki.

b—Tumuaki Tuarua (Tiamana mo na waha-
nga).
c—Hekeretari nui.
a—Hekeretari awhina.

e—Kai Tiaki nui o nga moni.
•

Tumuaki.

X. Hei te hui-topu ka pooti ai i na Apiha.

Tiamana o nga Wahanga.

XI. Ko nga tiamana o nga wahanga hei whakaha-
ere, hei kohikohi hoki i nga mea i kitea o nga mea
katoa e pa ana ki roto ki a ratou wahanga. Ma
ratou e tuku atu ki te Hekeretari te kaute o na
pepa o a ratou wahanga kia kotahi marama i mua
atu i te tunga o te hui hei reira nei korerotia ai aua
pepa. 

Hekeretari nui.

XII. Ko te hekeretari hei tuhi i nga ripoata o na
hui a te Komiti tumuaki o te hui topu hoki

Kai Tiaki nui o nga Moni.

XIII. Ko te kai Tiaki nui hei pupuri i na moni
a te Komiti Tumuaki a te Kotahitanga hoki.

Komiti  Tumuaki.

XIV. Ko nga tanata mo te Komiti Tumuaki ko
te Tumuaki, ko te Hekeretari nui, Hekeretari
awhina, kai Tiaki nui o na moni me etahi tangata
tokoono o te Kotahitanga.

XV. Ma te Hekeretari e karanga he hui ma te
Komiti Tumuaki hei whakahaere i nga mahi i te wa
tika e whakaaro ai nga mema tokotoru o te Komiti.

XVI. Ka whai mana te Komiti ki te haunga ture
mo nga mahi a te Komiti, mo nga mahi hoki a na
Peka.

XVII. Ma te Komiti Tumuaki e tuhi he ripo-
ata mo nga mahi a tau a te Kotahitanga, ka whaka-
takato ai i taua ripoata ki te Hui Topu, me te
kaute hoki o nga moni oti rawa te ata kaute.

Hui Topu.

XVIII. Ka tu he hui topu ma te Kotahitanga
ki tetahi wahi a te wa e whiriwhiria ai e te Komiti
Tumuaki, me whakaatu ano taua hui e te Hekere-
tari e toru marama i mua atu o te tunga o taua
hui.

XIX. Ma te Peka ma nga mema ranei o te wa-
hi e tu ai te hui topu e whakatu he tangata hei hoa
mo te Komiti hei whakahaere i nga mahi mo te hui.

Koramu.

XX. I nga hui katoa a te Komiti kia tokorima
hei koramu hei te hui topu kia tekau hei koramu.

Tiamana mo nga Hui.

XXI. I nga hui katoa a te Komiti Tumuaki, o te
Hui Topu hoki, ko te Tumuaki hei tiamana, ki te
ngaro ia ma te Hui (ki te whai Koramu) e whiriwhiri
he Tiamana.

XXII. Ka whai pooti whakatau, whiriwhiri hoki
te Tiamana.

Te Tikanga mo nga Mahi.

XXIII. I nga hui topu katoa ko te ahua tenei
mo nga mahi:—

a—Whakatau i nga manuhiri.

b—Te ripoata o te Hui Topu o tera tau.

c—Te whaikorero a te Tumuaki.

a—Oa reta a te Hekeretari, te ripoata o na

Peka.
e—Oa mahi o te hui i whakaaturia e te Heke-

retari.
f—Whakatutu i na Apiha.

Te Whakahaere o nga Mahi.

XXIV. Te whakatau i nga manuhiri me waiho
tonu i ta te Maori tikanga.

XXV. Da ripoata o na hui katoa a te Komiti
Tumuaki, a te Kotahitanga hoki, ma te Hekeretari
e tieki i roto i nga pukapuka motu ke ano mo aua
mea, ko aua mea me whakamana i na hui o muri
iho.

XXVI. Ko na take hei korerotanga ka uru ki
raro i te tahi o na takiono o te ture 8. Ko na wa-
hanga ma tona tiamana ano e whakatuwhera, ki "te
ngaro ia ma te mea i raro i a ia. I roto i tana whai

korero whakatuwhera ka korero ia mo te tipuna o
na mahi o tana wahanga, mana tonu ranei e korero
na take nunui o tana wahanga, e whakaatu ranei nga
pepa e pa ana ki taua wahanga.

XXVII. Da hui katoa a te Kotahitanga me whakatuwhera ki te Inoi.

XXVIII. I na hui katoa a te Kotahitanga kia
kotahi tonu korerotanga a te tangata ki te motini ki
nga putake korero ranei ma te tiamana rano e wha-
kaae mai kia neke atu; ko te kai motini anake e

HE KUPU WHAKAMARAMA.

tika ana kia rua tuna e whai mana ana hoki ia ki
te whakahoki i nga korero mo tana motini.

XXIX. Ko na take katoa e korerotia ana i ro-
to i te Komiti i te Kotahitanga ranei ma te taha i
tokomaha e whakatau e mohiotia ai te tokomaha
ma te tu o na ringa a ki te hiahia tetahi o nga
mema ma te pooti.

XXX. Oa motini, na menemana ranei e whaka-
takotoria ana ki te hui a te Kotahitanga, me tuhi
rawa ki ro pukapuka ka hoatu ai kite Hekeretari,
me haina rawa te kai motini me te kai tautoko ka-
tahi taua motini menemana ranei ka korerotia.
Me tohu rawa aua pepa kia whakaungia ra aua.

XXXI. Oa manuhiri, ehara i te mema, e ahei
ano ki te korero i roto i te hui ki te whakaaetia e
te Tiamana.

XXXII. Ko te ahua o na ripoata kia rite tonu
ki ta te Komiti Tumuaki i whakatakoto ai. Ko te
taana o te ripoata-a-tau ma te Kotahitanga e utu
i muri iho i te whakaaetanga a te Komiti Tumuaki.

Nga Peka o te Kotahitanga.

XXXIII. Ki te tae he tono ki te Komiti Tu-
muaki, ki te whakaae hoki taua Komiti, ka ahei te
whakatu he Peka mo te Kotahitanga ki te wahi e
pai ana.

XXXIV. Ma iia Peka ano e whakatu ona Apiha,
tona ake Komiti e whakahaere hoki ana ake
mahi.

XXXV. Ma te Hekeretari o iia Peka e ripoata
na hui o tona Peka.

XXXVI. Me tuku atu iia tau iia tau be ripoata
tika o na mahi, me te kaute o na moni o na Peka
ki te Komiti Tumuaki, ma taua Komiti e whakata
koto ki te aroaro o te Hui Topu.

XXXVII. Ma te Hekeretari o iia Peka e tuhi
atu iia tau ki te kai Tiaki moni o te Kotahitanga
kia kotahi hereni hei moni whakauru mo iia mema
o tona Peka ki te Kotahitanga.

Nga Menemana ki te Kaupapa.

XXXVIII. Nga Menemana ki te Kaupapa me
pooti i te tuna o te Hui Topu.

XXXIX. Me tae he whakaatu o te menemana ki
te Hekeretari kia toru marama i mua atu o te
tuna o te Hui topu e korerotia ai tana menemana.

XL. Ki te tae mai taua whakaatu ki te Heke-
retari me whakaatu ia ki na Peka katoa o te Kota

hitanga.

XL1. Ma te 2-3 tokomaha ra ano o nga tangata.
o te Hui e whakaae ana ki te menemana e pahitia
ai taua menemana.

PANUI.

HE PANUI atu tenei ki nga takiwa katoa
ka tu te Mui a te Kotahitanga o Te
Aute ki OHINEMUTU wahi o Rotorua a te
TUREI, te 130 nga ra o Aperira, 1909. E
te iwi whakaririka mai ki te awhina i nga mahi.

PINE TAMAHORI,

Hekeretari.



I tono tetahi Maori i te Waipounamu kia
whakaaetia ia kia haere hei heramana manuao,
kaore te kapene i whakaae. I whakapuakina
tenei take ki te Paremate a kua riro te kupu
a te Kawana ki Ingarangi mo te korenga o tenei
Maori i whakaaetia.

HE PANUI.

HUI KI TE KAWANA ME TE WHAKA-
HOUTANGA O POROURANGI WHARE
KI WAI-0-MATATINI, WAIAPU, I TE
TUREI, TE 23 O NGA RA O MAEHE,
1909. 

I RU OA i te hiahia o te Kawana o Niu
 Tireni kia kite ia i tenei takiwa o te Tai-
Rawhiti, huri atu hoki ki te Pei o Pereti, a i
te mea kua whakahoutia a POROURANGI, whare-
whakairo a e tika ana kia whakanuia enei take
e rua, no reira koutou ka karangatia atu kia tae
mai ki WAIOMATATINI  i te Mane te 22 o nga ra
u Maehe, 1909 Ko te ra o te hui e tae mai
ai te Kawana ko te TUREI te 23 o nga ra i te
11 o nga haora i te ata.

Haeremai ki nga take e rua. Kotahi e nui
ana i te mea he taenga tuatahi mai no te Kawana
ki te riu o Waiapu, ka ara mai i kona te ahua
o nga tangata kua mate ki te po, te pepeha mo te
piripono, nga mahi, nga kupu. Haramai mana-
akitia te mangai o Kingi Eruera te Tuawhitu.
Haramai 1 Mo tenei take ko te tangata te taonga
e tino tumanakohia ana e te marae, hei maru
ki te powhiri i te manuhiri tuarangi. Haramai
ki te mau i nga rakau a nga tipuna, hei peruperu
whakamutunga ki raro o Puputa!

Mo te take tuarua ko te moni te taonga, ko
nga tanata hoki hei mau mai i nga moni. E tata
ana ki te £200 i pau i te whakaoranga i te ingoa
o to tatau tipuna. Ko te tumanako ia a te
marae  kia ea tenei whare i nga moni o te hui,
kia toe nui ai hoki hei titiro ki nga raruraru
whanui o te iwi, ara:—

1. Ki te Kaunihera o Horouta.

2. Ki te waea me ona tikanga.

3. Ki te Ropu Ahuwhenua.

4. Ki nga mahi o te Hahi.
1 te ra u te Kawana kaore he wehewehenga
o nga mana. Hei te pereti mau e ia mana koe
e wehe, e whakaingoa kia totopu

Na to koutou patana,

Na NEHE KAHUKURA.

8

TE PIPIWHARAUROA.

TE PAREKURA O TE MOANA.

TENA kua tae nga rongo ki nga wahi katoa o
  te pakarutanga o te Penekuini i pakaru nei
i te 12 o nga ra o Pepuere. I neke atu i te 70
nga tangata i mate, tane, wahine, tamariki hoki.
Ko nga wahine i utaina ma runga i nga poti, toko-
rua rawa i tae ki uta, ehara i te tae totika.
Ko te nuinga o nga morehu no nga mokihi. Ko
nga tangata o nga mokihi i tae katoa ki uta. Ko
te tukunga iho o tenei aitua ka paingia atu te
mokihi i te poti mo nga tai kino. I te 23 o nga
ra ka whakahaerea te whakawa mo te kapene.
Ko te whakatau a te kooti, ka tangohia tona
tiwhikete kapene mo te tau kotahi. Ka mutu
ano te whiu mona. I enei ra kei te whakahaerea
tetahi pitihana tono atu ki te kooti kia whaka-
korea tana whiu. Kati e kore pea e taea. Ka
nui te ngawari o te whakatau a te Kooti. Nui
atu te rite o te korero a nga kapene katoa i tae
ki roto i te pouaka, ara a nga kapene i whaka-
haere tima i taua ra, i mea ratou katoa kaore
he huarahi tika atu i te mea i whakahaerea e
Neira tona tima. Ko te take o te mate he nui
rawa no te ia. Ko te kapene o te Tutanekai
i mea ahakoa tona roa e mahi ana i tera moana,
kaore ano ia i mohio noa ki nga tai o tera
moana. Ko te ia nana nei tenei tima i pakaru
ai katahi ano ka puta, kaore i mohiotia i mua
iho. Ko etahi o nga kapene i mea te putanga
mai o o ra tou tima i taua wahi e 6 tae atu ki
te 8 maera te kotititanga ki waho o nga rama.
Ko tetahi i mea 12 maero rawa te kotititanga o
tona. Ko tetahi ano i mea i kotiti rawa atu
tona ki roto i tetahi kokoru, a mehemea kaore
i kitea wawetia e ia, tera ano hoki tona e
pakaru. Ko ratou katoa i mea, ko Neira anake
te kapene a ko te Penekuini te tima mana e
haere tera moana. He tupono rawa tona
aitua. Nui atu te whakamihi o nga tangata i ora
ki a Neira mo te pai o tana whakahaere i te wa
i pakaru ai te tima. Ka pau katoa nga tangata,
a ko tona piriti tuunga anake te wahi o te
tima e puta ana ki runga o te wai, katahi ano
raua ko te mete tuatahi ka rere ki te moana.

Kua kitea he painga i roto o te kakano pititi,
pirikoti, paramu. Kua kitea he hinu i roto i
enei kakano. Ko taua hinu e mahia ana i
roto i te Aramona. Ko taua hinu he pai mo
nga mahi nunui, ara hei whakapai mo nga mahi
ahua, mo ro rongoa, mo roto hoki i nga hopi
kakara. Ka kitea i konei kaore he wahi o te
huarakau i kore moni.

TE KAUTE O NGA TANGATA O TE
TOMINIONA.

NO te 31 o Tihema i puta ai te kaute o nga
tangata o te Tomimona. Ko te kaute
tenei:—Pakeha, 960, 642; Maori, 47, 731 Nga
Maori o Kuki, 12, 340. Hui katoa, 1, 020, 713

I roto i te tau kotahi e 31 158 te nekenga o
te kaute o nga pakeha. Te kaute o nga tangata
hekemai ki te Tominiona 14, 261 i runga ake i
nga tangata i heke atu i roto i te tau kotahi. Ko
te nuinga ake o nga tamariki whanau hou o tenei
•tau i o tera tau 16, 897

He tino tau pai rawa tenei, i kaha rawa
hoki te kaute o nga whanau ki runga ake i nga
mate.

Ko nga kaute enei o nga whanau me nga heke
mai mo nga tau kotahi tekau ka hori nei:—

Tau. Whanau. Heke.

1899 ••• 11, 155 ••• 1, 887
19oo ... 12, 346 ... 1, 831
1901 ... 12, 857 ... 6, 522

1902 ... I2, 28o ... 7, 992

1903 ••• 13.301 ••• 11, 275

1904 ... 14, 679 ... 10, 355

1905 ... 15, 621 ... 9, 302

1906 ... 15, 913 ... 12, 848

1907 ... 15, 028 ... 5.730

1908 ... 16, 897 ... 14, 261.
Ka kitea i konei ko te tau 1908 te tau i tino
kaha rawa ai te pikinga o nga tangata hou i tae
mai ki te Tominiona, hou tamariki, hou pa-
keke hoki.

PITOPITO KORERO.

HEI tenei tau timata ai te Kawanatanga
o Ingarangi te hanga i etahi manuao nui
kia ono.

Miriona miriona iho etahi ngarara riri ki rawa
kaore nei e kitea e te whatu kei roto i te ea.
Mehemea kaore enei ngarara e patua ana kua
paitini te ea kua kore tetahi mea e ora. Ko
nga kai patu o enei ngarara he rango (ngaro). Ko
etahi tangata e kino ana ki te rango e patai ana,
he aha te mahi a te rango?

Kei te ruritia te tuawhenua e takoto ana i
waenganui o te kokoru o Manukau me te ngutu-
awa o Waikato. Kei te korerotia kia keria
he awa ki taua wahi kia haere atu ai te tima i
Manukau tae tonu atu ki Waikato ka rere ai
i roto o te awa tae noa atu ki te mutunga mai
o te wahi o te awa hei haerenga ma te tima.
No mua iho, no te taenga mai ano o te Pakeha
i hiahiatia ai kia keria tenei awa. Kei te nga-
kau nui te Kawanatanga inaianei ki te whaka-
tutuki i tenei mea.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

9

HUI KI OMAHU, TIHEMA 23, 24. 1908.

Take tuatahi, na Pera Wheraro:

Ko matou ko te hunga e mau ake nei o ma-
tou ingoa e whakaae ana ki te whakakotahi i
raro i te ture whakakaporeihana, i raro ano i
nga tikanga mo te ture nui mo tera tikanga o te
tau 1894, i raro hoki i nga tikanga nihi ranei ki
a matou Maori ake, e whai paanga nei ki tenei
whenua. Kaore he nihi ki te pakeha, kia puta
ai o matou hiahia ki nga tikanga ahuwhenua ki
runga i tenei whenua, e kiia nei ko Poukawa po-
raka, a ka haina hoki matou i o matou ingoa ki
nga tino pukapuka ina oti a muri ake nei Ho-
maitia kia hainatia. E 30 nga tangata i haina ki
tenei take.
Ko te whiriwhiri a te Komiti:—

Ki te whaimana te Kaporeihana ki te hoko,
ki te karanga atu ranei i etahi tangata o waho i
tenei poraka kia uru mai ki roto, kaore matou
e whakaae kia kaporeihanatia.

Paahitia ana.
Take tuarua:

Ko Owhaoko, e 36, 500 eka. E 8 nga tau e
tu mai nei ka mutu te nihi, ka wahia e te pa-
keha i a ia te riihi ka takoto noa te whenua.

Take tuatoru:—

Ko Omahaki, e 15,000  eka. E 4 nga tau e
tu mai nei ka mutu te riihi. Heoi kua mahue
i te pakeha te whenua. Kua rite o matou wha-
kaaro, mo enei whenua e rua, kua haina hoki i
o matou ingoa kia hokona e te Kawanatanga. I
te mea kua noho nei tenei huihuinga rangatira,
ma koutou e whiriwhiri he tikanga hei painga kia
matou, ki nga hapu no ratou nei enei poraka.
Ko enei whenua kei te takiwa ki Patea Inland.

Te whiriwhiri a te Komiti:—

Ko te whakaaro o tenei hui, me whakawhiti
enei whenua ki te Kawanatanga, ma te Kawa-
natanga e homai he whenua hei utu mo enei.

Whakaaetia ana.
Take tuawha:—

He pitihana na Rititia Maremare, me etahi
atu.

E ki ana nga kai-pitihana, kua riro he i a Te
Wiremu Atirikona o Te Aute tetahi piihi whe-
nua, tona ingoa ko Otane kei roto i taua wahi
a Te Roto a-Tara, me tetahi wahi tona ingoa
ko Tauwhare. E inoi ana ratou kia whakaho-
kia atu aua whenua.

Te whiriwhiri a te komiti mo nga mea Maori.
Kua whakahaua ahau kia ki penei kaore kau he
kupu a te Komiti mo tenei pitihana.

[Mehemea i riro he noa te whenua kotahi ano te
huarahi e marama ana ko te ture. Kaua e whakapae
hara noa ki te tangata i te mea kahore i te marama.—
ETITA.]

Ko te whiriwhiri a tenei hui, me nuku tenei
take mo tetahi wa kia tae mai to tatou mema.
No te mea kua whakahaeretia tenei take e te
Komiti whiriwhiri o te Paremata mo nga mea
Maori i mua atu i te urunga o to tatou mema
ki te Paremata.

Whakaaetia ana.
Take tuarima:—

I te mea kua takoto he tikanga tuturu me
utu nga tamariki Maori katoa e haere ana ki te
kura i Te Aute Kareti i te moni kia kaua e
nuku ake, e iti iho ranei i te £25 i te tau, me
pewhea nga tamariki Maori rawakore, mea ake
nei rite mo te haere ki taua Kareti?
 Te whakautu a te Komiti: —

Ko te whakaaro o tenei huihuinga, kaore ra-
tou e whakaae kia utu nga tamariki e haere ana
ki taua kareti i Te Aute. I runga i te tukunga
atu a o ratou tupuna i taua whenua, hei whe-
nua kura, kia kore ai e utu a ratou tamariki,
mokopuna hoki. Tuarua, kaua hei whakakiia
ki nga tamariki o etahi wahi atu, ki te kore a
ratou tamariki o Heretaunga e haere atu ki te
kura, me whakaki ki nga tamariki o era atu
wahi.

Whakaaetia ana.

[No Ngatikahungunu tonu te mangere ki te whakaki
i Te Aute i riro ke ai i nga tamariki o etahi atu iwi.
He aha i kore ai e pitihanatia kia kaua nga tamariki
pakeha e tukua ki Te Aute.—ETITA.]

Take tuaono:—

"Kaua te Iwi Maori e whai-mana ki te mahi
wira." Ko te whakaaro o tenei hui, me tuku
tenei take ki te Paremata kia paahitia hei
ture.

Whakaaetia ana.

Me uiui te tangata e kiia ana he tohunga
whaiwhaia, he tohunga whakaora ranei.
Te whakautu:

Ko te whakaaro o tenei hui kia tino nui te
mana o te kaunihera ki te whakawa i nga tanga-
ta e whakaingoatia ana he tohunga whaiwhaia, me
nga tohunga whakaora turoro hoki. Kia kaua
hoki te Kaunihera e mea me hamene rawa
ka uiui ai, ka whakawa ai ranei i nga pera, enga-
ri me tere tonu te uiui me te whakawa hoki.

Tuarua, me tuku he mana nui ki te Iwi nui
tonu, mo te whakawa, me te whakatau hoki i
te whiu mo te hara.

[Ma wai e ki ko mea he tangata whaiwhaia, he pe-
whea hoki nga tohu o te tangata makutu? Inahoki i
kiia a Reta e te porangi nei e Hikapuhi he wahine ma-
kutu a whakapono noa etahi tangata ki te korero pa-
rau a Hikapuhi.—ETITA.]

Me pewhea nga whenua kaore nei ano kia rohe-
rohea, kiia tangata, kiia tangata a kua tae mai
te tono a te Haapa Poari (Harbour Board
kia utua te reiti mo aua whenua?

10

TE PIPIWHARAUROA.

Ko te whakaaro o tenei hui kaua nga whenua
kaore nei ano kia roherohea e utu i te moni
reiti, engari nga whenua he mea hoko mai kei
roto ranei i te para o te taone.

 He tono tenei kia homai he mana ki te Iwi
Maori mo te turaki i te waipiro.

Te whakautu:—

Ko te hiahia nui o tenei huihuinga rangatira
kia whai mana te Iwi Maori ki te pooti mo te
turaki mo te whakaara ranei i te waipiro.

Whakaaetia ana.

TARANAKI TE UA, Tiamana.

KIRIHIMETE KI OMAHU.

ITE karakia o te ata: ka hui te ope me te
tangata whenua ki te whare-karakia, ki to-
nu ake te whare karakia. I nga tamariki
hapai himene o te Pakipaki nga himene.

Te himene tuatahi o te urunga mai o nga mi-
nita ki roto ki te whare-karakia 174, 29 30,
94, o nga himene.

Ko nga. minita ko Te Atirikona Ruddock,
Tuahangata Pereiha, Peni Hakiwai, me Kate-
ne Pukerua: I te Atirikona te Kauwhau. Puta
ake te moni ohaoha e £2-16-6½. Ka mutu
tena, ka hui nga tangata ki te kai i te hakari o
te Ra whanautanga o te Karaiti. E 84 tangata
i te whakaekenga kotahi ki te teepu kai. E 6
nga whakaekenga. I nuku atu i te 500 nga tangata
i eke ki te teepu haunga te tangata whenua ka
mutu tena ka hui te ope me te tangata whenua
ki te marae.

I te ahiahi ka takoto te pereti a te tangata
whenua.

£ s. d.

Takoto ake te kaupapa ... 10 5 o
Na nga tangata i hui mai e ... 25 2 o
Na nga Paipera karaihe Maori... 120
 Na nga tamariki pakupaku rawa o 5 2

Hui katoa te moni kohi e ... £36 14 2

Ko tenei moni ka whakapaua mo te whaka-
houtanga i te whare karakia.

I muri mai ka tu te hui a te Ropu Wahine
Karaitiana turaki i te waipiro, ko nga tumuaki i
tae mai, ko Tangiora Mohi o te Pakipaki ko
Merita Nirai o Moteo, ko Mihi Ngawaka o
Petane me Tangoio. I puta he kupu mihi ma
te Atirikona Ruddock ki tenei ropu, me te
manaaki hoki i a ratou i runga i te ingoa o Te
Atua. Te kai-whakahaere o tenei ropu ko
Hera Tarena. Ko te kupu nui he whakaka-
ha i a ratou i runga i te ingoa o Te Karaiti.

I tu te mahi ngahau a nga tamariki, ara oma-
oma. He ngahau ano ta nga tamariki tane, me
ta nga tamariki wahine. Kaore he mea i wa-
tea i te hari i te koa.

I te po ka karakia, ko tenei karakia he
Rongo Pai. I timataia kite himene 156. I
muri iho ko te Inoi, Tuhituhi, Rongo Pai, 18
nga tamariki tokorua nga kuia i korero i te Inoi.

Tokotoru nga tamariki tokorua nga kuia i
korero i te Rongo Pai. Ko tenei tetahi o nga
tino mea whakamiharo i kitea i tenei hui, ko
te rironga o tenei mahi ma te tamariki e hapai
ma Te Atua koutou e tiaki e whakakaha ki te
mahi i tena mahi nui.

I te 9-30 ki 10.30 i te po ka timata ko te
mahi a Te Paipera karaihe. Ko nga tangata i
whai kupu i tenei take ko Paora Kurupo ko
Tuahangata Pereiha, me Katene Pukerua, Te
Kai whakahaere ko Hera Tarena. I whai ku-
pu katoa ratou i runga i nga mahi o te Paipera
karaihe o tena wahi, o tena wahi, me te wha-
kaatu i nga hua o taua mahi, ara ko te mohio-
tanga ki nga karaipiture, me te puta ano te
mahi ohaoha i tena wiki, i tena wiki. E wha-
 kapaua ana tetahi wahi o aua moni ohaoha
hei hoko hinu, kawenata hoki ma ratou.

I te 11 ki 12 he waiata (concert), he hime-
ne, te mahi i tenei wa, na nga tamariki o te
Pakipaki. I puta i tenei wa te mihi a te ta-
nata whenua me te ope ki te nui o te pai o nga
mahi waiata, himene hoki a nga tamariki o te
Pakipaki, ma Te Atua koutou e tiaki e wha-
kaha.

Na TARANAKI TE UA, Tiamana.

ANA HOU.

KUA kitea etahi ana hou i Karamea wahi
o Nelson. Nui atu aua ana. Ko nga
mea i haerea a roto 18, he nui tonu nga mea
kaore i haerea. Tino whakapaipai atu aua
ana, ko nga korero rite tonu ki nga ana whaka-
paipai o te ao e mohiotia ana. Ko tetahi o
nga mea i haerea e 8 tini te roa e ½ tini te whanui.
Ko te ahua kei to tetahi whare karakia nui. I
kitea ki roto i taua ana nga iwi moa. Kua huaia
te ingoa o aua ana ko Ira (Ida), he ingoa no te
kotiro a tetahi o nga tangata, i haere i roto i te
ope.

Ka kotia te taitapu ki Hawaiki.
Tena te rina tango parahia.
Kowhatu turua mo nga wai e rua.
Te kupenga a Ruamaikuku.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

11

TAKUTA TE RANGIHIROA.

TENEI kua tae mai te rongo kua whakaingoa-
tia tia a Te Rangihiroa hei mema mo Ngapuhi
mo te tuunga o Hone Heke. Ki ta matou
whakaaro e tika ana kia titiro a Ngapuhi ki
tenei tangata hei mangai mona ki te Paremata.
Ko A. T. Ngata raua ko Te Rangihiroa nga tino
tangata matau o taua o te iwi Maori, ehara i te
mea i runga anake i te taha ki nga tohu nunui o
na kura kua riro mai i a raua, engari i runga ano
i te taha ki o raua whakaaro me a raua mahi.
Ki ta matou whakaaro he tino tangata tika atu
enei kia noho tahi i roto i te whare whakahaere
tikanga, hei tia i te waka o te iwi Maori i enei
tai tuatea kia whiti atu ki tetahi taunga marino.
I kuraia mai a Te Rangihiroa i Te Aute muri
iho ka haere ia ki Otakou ki te Kura Takuta.
E wha ona tau ki reira ka pahi ki nga tohu
mutunga mai o Niu Tireni nei mo tera mahi,
ara nga tohu M.B., Ch.B. Kotahi ona tau ki
te Hohipera nui o Otautahi. No te tahi tau
mai ka whakaturia ia e te Kawanatanga hei
kai titiro mo te tai whakararo (whakarunga ki te
pakeha). Ko tana mahi tenei inaianei. Ki te
whakaturia ia e Ngapuhi e kore ratou e pouri a
muri ake nei.

KO TE PATUNGA O TAU-A-PORIRUA
HE TANIWHA NO HERETAUNGA.

He korero ano no nga pukapuka a Hori Kerei.

NA, ko te ingoa o tenei taniwha ko Tau-
a-Porirua; ko te ingoa o nga mania i
noho ai ia ko te Rua-taniwha; ko te ingoa o te
tangata nana i tinei ko Tara; ko tana, patua ai
tenei taniwha he mea whatu e ia ki te hinaki.
A no te otinga o taua hinaki te whatu, katahi
ia ka tahuri ki te patu kuri hei poa mo tana
hinaki, kia tomo ai te taniwha ra ki roto o
tana hinaki. Na, katahi ka patua e ia te kuri,
mate iho e rua rau, ora ake e rua rau; na, ko
nga kuri i ora i waiho ra; ko nga kuri i patua i
whaongia e ia ki roto o te hinaki, hei mounu kia
tomo mai ai te taniwha ki roto, kia mate ai.
Na, katahi ka tukua ki roto i te wai o te
Roto-a-Tara, kei Heretaunga.

Na, katahi te taniwha ra ka tomo mai ki
roto i taua hinaki, na kua mohio a Tara, kua
o kei roto i tana hinaki taua taniwha, katahi
ka toia e i a ki uta. Ehara, kua eke kei uta
e takoto ana, na katahi ka tahuri ki te patu,
na kua mate. Ko te ingoa o te turanga i patua
ai taua taniwha nei ko Takaki. Na katahi
ka haehaea taua taniwha nei; no te haenga
iho, ehara, e tuturi tonu ana te wahine, te

tamariki, te tane; kotahi rau o nga tamariki,
e wha tekau o nga wahine, e waru tekau o nga
tane. Ka mauria nga tupapaku, ka tanumia.
Ko taua taniwha ka kainga e te iwi o Tarn.

  

HE WHAKATAUKI. HE TITOTITO,
HE PEPEHA.

Ngatiteata, te waiu o Poutukeka.

Ngatitoa o te whare o Waiorangi.

Ngatitoa, Tainui kowhao rau.

Nga uaua o te whitu raua ko te ono.

Nga uaua o Papatuanuku.

Nga rori o te whare o Uenuku.

Nga uri o Te Rangiweka waewae wera.

Nga uri o Toarangatira rana ko Turangapeke, taonga
hoatu noa atu.

Nga uri o Tamawhanakoroa, ki te aha, ki te aha.

Nga uri o Rongomai toki kino.

He uri no whakatau-potiki.

Nga waewae haereere o Tokoahu, kei tua. kei tua.

Te kete rukuruku a whakaotirangi.

Te putiki a whakaotirangi.

Te kowhatu tangi kai o Ruarangi.

Te koura unuhanga roa a Tama.

Te mutunga a Tautahi, te koha a Rua.

Tena ta te mea, i moea ki runa i te takapau wha

ranui.

He putiki na Papawharanui,
Te uri o Tutaria whakarere tanata.
Te uri o Mahana, whakarere kai, whakarere waka
Te uri o Tuhoe moumou kai.
He waka pukatea, he waka kohekohe.
He whakangungu ki nga tara-a-whai o Araiteuru.
Te whai patoto o Rauporoa.
Uenuku-kopako, kai awe whare.
whaka-Ruaputahanga i a koe.
He uri no Tahau-manawa-iti, e kore e kakai.
Tena te puna ki Hawaiki.
Kia tau te mauri o te kai ki raro.
Katahi ano te kuia nei ka ngunguru .
He mokopuna na Taharakau.
Te kauae karia ki te marae.
E whanake ana ki te marae o Kauae-te-kori.
Ngaitane hiku potakataka.
Ngatiporou waewae rakau.
Ngaitawhiri tawhiti waha rua.
Haere ki te whare tapu i a Kamuraterangi.
Nga paniwhaniwha nau puraho a te Aotauru.
Ka mahi na marua a Tapui-paraheka.
E tama, te kai ahi whare.
Da uri o Tuterangikatipu.
He korero whakataruna umu kai.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.