Te Pipiwharauroa

HE KUPU WHAKAMARAMA

NAMA 129. GISBORNE. TIHEMA 1908.

" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere."

"Kui! Kui! Whitiwhitiora."!  

—————

HE POROPOROAKI.

HE mea whakapouri whakaaroha, he mea e
wehengia ana e te ngakau, te poroporo-
aki, te wehewehe. Ka maha nga tau i noho
tahi ai, i kitekite ai, i whakawhitiwhiti ai nga
mahara, i honohono ai nga ngakau, na konei ki
te tomo mai tetahi mea ra waenganui, he mo
motu ke, ka rarapi te ngakau aroha, ka awanga-
wanga, ka wehi. E haere ana tenei ki te tekau
o nga tau i noho ai au ki Te Rau Kareti, i etita
ai i Te Pipiwhararoa; ko tenei taku tau whaka-
mutunga, ko tenei taku marama whakamutunga
ki Te Rau, e hoki ana au ki toku kainga
tupu, ki te wahi i whakatupuria ai, ki oku hoa
takaro i nga tau ka huri nei, ki ona okenga,
ki ana kai nana nei i whangai, ki tona koka
nana nei i whakaraupi O toku haerenga ano
ki te kura i au e tamariki ana—kua nuku atu
i te rua tekau nga tau—katahi ano au ka hoki
ki te wa kainga. Engari e kore toku hokinga e
rite ki tona o te Kawenata Tawhito, i hoki
tahanga nei, i huaina ai tona ingoa ko Mara; e
hoki ki ana au i nga manaakitanga huhua a te
Atua nga manaakitanga wairua, nga manaakitanga
tinana. Kua nui ake oku mahara inaianei i
nga ra i taaki hinaki ai au i Paripaopao; kua
whiwhi au ki tetahi hoa aroha pumau, kua toko-
rua aku tamariki. He aha nga taonga i tua atu

i enei, i te matauranga hoki ki te Atua? Ka-
hore he taonga i tua atu, e kore enei mea e taea
e te moni te hoko.

Hei konei ra e Te Pipiwharauroa. Ka tukua
atu koe e au inaianei he ringaringa ke, mana koe
e atawhai, mana koe e tukutuku atu ki o taua
hoa aroha o enei tau ka paenga nei te paenga
roa. Na taua ano i rapu he hoa mo taua, he
hoa pono, i piri tonu nei ki a taua i nga wa o te
mate i nga wa o te ora, i nga wa o te kino i nga
wa o te pai, i nga wa o te rawa-kore i nga wa o
te huanga o te taonga. Mau, e taku mokai, e
toha haere taku aroha ki nga marae katoa o te
motu. Pekaia te marae o te rangatira, kei
kapea e koe to te ware, to te pouaru to te
pani. Tiorotia atu to taua aroha nui ki o taua
kaumatua i manawa nui nei ki o taua make-
nutanga huhua, ki te kupu taikaha, ki te kupu
ohorere, ki te kupu whakamamae ngakau. Hou-
hia atu hoki te rongo ki o taua hoa riri—na
ratou ano ia i whakahoariri, ehara i a taua. I
kinongia ai taua na a taua kupu hangai, na nga
kupu taumaha, i taumaha ai ehara i te mea he
he engari he tika rawa. I whakahengia e taua
te tangata timihanga, te wahine tinihanga ranei,
i whakatohunga nei kia whakanuia ai e te tangata,
kia whiwhi ai ki te taonga ki te moni. I whaka-
hengia e taua te tangata i whai nei kia mate te
iwi, te whenua ranei, i takaia nei e ia tana ma-
tau ki te mounu reka. I whakahengia e taua te
tangata i whakahawea i te whakapono, i tona ake
iwi ranei. I kinongia ai taua e etahi tangata

TE PIPIWHARAUROA.

heoi ano na o Tatou ngakau hae. E kore tenei
tu tangata e taea te whakaako. Hei konei ra,
e taku manu, kia rangona tou reo mo nga tau
maha hei whakaoho, hei whakaako, hei whaka-
kotahi i te Iwi Maori e tukitukia nei e nga wha-
kaaro puhaehae, e nga tikanga pakeha. He
mamae te wehenga mai i a koe, he nui ia te
mamae i te wehenga mai i oku hoa tokomaha
nau nei i rapu atu. Mea atu ki a ratou." Hei
konei ra, tera ano tatou e kitekite, e korerorero
tahi. He Kirihimete koa ki a tatou katoa, he
Tau Hou no te hari. Ki runga rawa ko te
Manaakitanga o te Atua."

REWETI T. KOHERE.

MO TE HUI MOMONA KI HIRUHARAMA.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

PANUITIA atu nga kupu nei ki Nuhaka ki
te marae o te hahi Momona, nana nei te
hui ka tu nei ki Hiruharama wahi o te Pariha
o Whareponga.

I tu tetahi hui ki Waipiro i te Matenga o
Pineamine Waipapa Te Awarau; ka puta i
reira te oha-ki a te tupapaku, " I muri nei kia
mau ki te whakapono," tuarua, "kaua te hui a
te hahi Momona e tu ki Hiruharma;" tautoko-
na ana e nga rangatira katoa o Ngatiporou. Ko
ta matou kupu tenei, kaua e tu taua hui ki reira.

Heoi ano na,

HAMIORA NGARIMU
ERUETI TE KOPA
RENATA TAMEPO
PIRIPI TE AWARAU
ERUERA MOEKE
HIRINI TARAPEHU
PIRE RANGI
HATI PAKAROA
HAMI TARAPU
PENE HEIHI
PARATENE NGATA
PINE TUHAKA

PAORA WHAKATIHI

TE KORONEHO

MOPI TUREI

HATI HOUKAMAU

HORI MAHUE

WI NGARA HOUKAMAU.

  

Tena te kokako tokomaunga a te iwi te haere atu na.

PITOPITO KORERO.

I TEN EI marama ka hori nei ka tae mai a
Rua ki roto o Turanga. Ko tana haere
mai he korero ki a Timi Kara mo te ahua o
nga whenua o tona iwi. Ki ta matou titiro kua
kaha haere te ahu o nga whakaaro o Rua ki te
whenua. I tonoa ano a Rua e te Kaunihera
kia awhina i te whakapainga o te huarahi ki Mau-
ngapohatu.

I te 15 o nga o tenei marama ka tu te reihi
hoe poti ki Whanganui mo te toa o te ao. Oa
toa nei ko W. Weepu o Whanganui, raua Ana-
ha o Otautahi. Tokorua raua no Niu Tireni
anake. Ko te toa o te ao mo enei tau e rua ka
hori nei ko Weepu. I mate i a ia nga toa o
Ahitereiria. Ko ia te tangata tuatahi ki te mau
mai i tenei ingoa nui ki Niu Tireni, no naianei
ka hinga ia i a Anana. Ko Anana he tangata
kaha, he toa mo te reihi paihikara.

Ko te tau whakamutunga tenei o te mahi a
Reweti Kohere i Te Rau, me tana Etita ki te
Pipiwharauroa, e hoki ana ia ki te kainga. He
tika kia nui nga mihi ki a ia, mo tona kaha ki
te whakahaere i ta tatou Manu i roto i enei tau
maha ka hori nei. Kei Te Waipounamu ia
inaianei e kauwhau ana.

I te taenga mai o Rua ki konei ka pataia,
mehemea he tika ko te Karaiti pu ia, ka utua
e Rua," Kaore au i ki ko te Karaiti ahau, engari
ko te Mihaia, na nga tangata ke ahau i ki ko te
Karaiti."

  

TUWHAKAIRIORA.

POROUMATA==WHAENE.

Wahine: Tane:



KO POROUMATA raua ko tona wahine
ko Whaene, he rangatira, he mokopuna
na Porourangi. Ko to raua iwi ko Ngatirua-
nuku. Ko nga hapu nunui i roto ko Hore, ko
Mana, ko te Koreke, ko Te Mokowhakahoihoi,
ko Te Pananehu, ko Te Pohoumauma.

Ka mahi te iwi i te kai, ka kawe ma Porou-
mata i te hinu, i te ika, me era atu kai katoa.
Ka hi te iwi i te ika, ka haere nga tumau o
to Poroumata pa ki nga awa ki te tiki i nga ika

HE KUPU WHAKAMARAMA.

i tena ra, i tena ra. nawai ra i pai te tiki, kua
kino. Kua riro ma ratou e tango nga ika i na
taumanu. Ko na ika i mahue atu ka kotia
mai nga tata, na whatu-aro, nga upoko o na ha-
puku. Kua uru hoki na tama ki taua mahi.
Ko ia kaore i te mohio: taua he atawhai tonu i
te iwi.

Ka whakatakoto whakaaro te iwi kia patua
a Poroumata. I tetahi po ka titiro ia ki te
Potu i waho i te Omanga e taruru aua ki te
Ika o te rangi me nga Patari ki te Tae pukohu
Tataiore e taipua ana i nga maunga Ka ki ia
" He marino tuaukiuki apopo, he kawatawata
tata  moana te koangiangi: ka haere au ki te
moana." I te ata ka eke ia ki tetahi o nga
waka, ka tae ki te taunga. E kupapa ana te
tini o nga waka. Ka warea ia ki te mounu i
ona matau. Ka kamo na whatu o na tangata o
te ihu ki o te ta me o te ta  ki o te ihu. Ka
pera katoa nga tangata o na waka ra, ka kamo
katoa, me te tohu mai kia patua. Ka patua,
ka mate. Ka pokaia te puku me te ngakau, ka
maka ki te moana, ka pae ki uta. Waiho iho
hei ingoa mo te wahi i pae ai, ko Tawekatanga-
o-te-ngakau-o-Poroumata. Huaina iho ki te
taunga ko Kamokamo. E mau nei ano aua
ingoa.

Ka mate ra a Poroumata, ko wai  hei ngaki
i te mate? Kei te hari ra hoki i te iwi. ka kai
noa ia i ana kai.

Ka tangi nga tamahine ki to ratou papa, a Te
Ataakura, a Materoa, a Tawhipare. He roa te
tangihanga me te mamaetanga o na wahine nei
ki to ratou papa.—Kati tera.

Ko Tumoana-kotore, hei mokopuna ano ma
Porourangi, raua tahi ko Poroumata. Ka moe
a Tumoana-kotore i na wahine tokorua, ko
Rutanga te tuakana, ko Rongomai-tauarau te
taina. Tokorua moe anake i a ia. Ka puta
ta te tuakana, ko Hinemahuru. Ka puta ta
te taina, he tama tane, ko Ngatihau.

Ka mate a Tumona-kotore, ka rite na ra e
tangihia ana ki to te rangatira tangihanga. Ka
takaia, ka kawea, ka whakairia:  ki runga ki te
kauere, e tata ana ki Waiomatatini. Ko te
toma koiwi, ko Parororangi. kei runa tata ake,
kei te maunga. Kia taka te tau, kia pirau, ka
kawe ai i nga iwi ki taua toma. Ka hoki nga
tangata whakairi ki te kainga, ka whiti i tetahi
awa iti nei, ka pa te waha. Ka tu, ka whaka-
rongo. Ka karanga ano. Ka ki ratou, " Mehe-
mea tonu ko te waha o te korua nei." Ka
whakahu ake ratou, ka akiaki iho te waha,
" Kei te ora tonu au, tukua au ki raro." Ka
hoki te whanau, ka tukua, ka wetewetekia nga
takai, ka titiro ake ki te kauere ra. Ka whai
te waha, " E titiro tonu ana aku whatu, ka

whakairia oratia." He maha na tau, katahi
ka tino mate.—Kati tera.

Ka moea e tana tama, e Ngatihau, a te Ata-
akura, taitamahine a Poroumata, hei wahine
mana. Kei te tangi tonu ki tona papa, ka hapu,  -
ka whanau, he wahine. Ka tino kaha rawa
tona tani ki tona mamae, ki tana mahara hoki
he tane hei naki i te mate o tona papa. Ka
huaina e ia te ingoa ko Te Aomihia. Ko nga ao
i mihi ai tona papa, i haere ai ki te moana i
mate ai.

Ka hapu ano ia, noho rawa atu raua ko te
tane i Opotiki. Kei te tangi tonu ia ki tona
papa. I a ia e tangi i ana, ka takatakahi te
tamaiti i rutu i tona puku. Katahi ia ka wha-
katauki ihu:—

 E i. kia takitakahi koe i roto i a au, he tane,
E; i i a koe te mate o taku  papa."

Whanau ake he tane. Ka huaina te ingoa ko
te ingoa o tona tipuna ko Tomoana-kotore-i-
whakairia-oratia. Ka whakapotoa ki te karanga-
tia, ko Tuwhakairiora.

Ka atawhai ia  ki tona tamaiti, me te mahara
tonu ka ea te mate o tona papa i tana tamaiti.
Ka tanumia te ewe, kiia iho te wahi i tapukea
ai ko Te-ewe-o-Tuwhakairiora. Ka mahia e nga
tohunga te tamaiti ki ratou karakia Whaka-
nihoniho, whangawhangai, Iho-taua me era atu
karakia. Ka tupu, ka pakeke, me te whaka-
rongo tonu ki na tohunga mahi i a ia e kurero to-
nu ana i te whakatauki a tona koka.

Kua uru ia ki nga whakawai riri, kua pa i a ia
te tangata, Kua uru tonu ia ki nga whawhaitanga
nui, kua puta tonu ia ki te kainga ahi, kua oko-
oko i nga rakau o te tutakitanga o nga motumotu.
Kua hina te parekura nui, ko Paengatoitoi.
Kua haere ona rongo toa, kua mohio ia ki te.
tohu toa o tu riri e hina ai te hoa-riri. Katahi
ia ka poroaki iho ki te iwi: " Hai konei, ka
haere au ki te whakatauki a toku koka, e kore-
rotia nei, e rongo nei au: noku pea e takatakahi
ana i roto i a ia, ka ki iho nei:—

"E i, kia takatakahi kou i roto i a au, he tane,
E; i i a koe te matu o taku papa."

Kua mohio te iwi ko te mate o tona tipuna,
u Poroumata, ka haerea e Tuwhakairiora. Ka
mea te iwi kia nui te ope, hei kawe i a ia ki te
mate o tona tipuna, o Poroumata. Ka kiia e
ia " Kati, ko au anake e haere. Tena ona iwi
hai kawe i a au."

Ka haramai ia, ko ia anake. Tera nga rongo
ataahua o na tamahine a Te Aotaki, o Rua-
taupare, raua ko Auahikoata, kua hau noa atu
ki Opotiki. Ka tae mai ia ki te ngutu-awa o
Wharekahika, ko nga wahine ra e kohi pipi ana,
me nga tamariki wahine, o raua hoa, e noho ana
i te taha o te ahi, me na kakahu e pukai ana.
Ka patai ia ki nga tamariki ra. Te kianga mai

TE PIPIWHARAUROA.

ko Ruataupare raua ko Auahikoata. Ka ma-
hara ia ki nga rongo kua puta atu ra o nga wahi-
ne nei. Kua eke ia ki runga o nga kakahu noho
ai. Kai te riri mai nga tamariki ra, kai te titiro
mai nga wahine ra. Ka haere nga tamariki, ka
korero atu, ka ki mai raua, "Tena koa, ki atu,
kia mauria mai e koutou o maua kakahu." Te
taenga atu o nga tamariki, ka whakatatanga ia, ka
riro atu, ka noho ano ia. Kei te kakahu nga
wahine ra, kei te titiro whakatau mai ki a ia, ki
nga tohu o te rangatira, o te toa, e mau atu ana 
i runga i a ia. Kei te mea hoki ia ki tona kore
i patai ki nga tamariki ra ko tewhea a Ruatau-
pare.

Kakahu ana raua, na nga tamariki i mau nga
pipi. Ka ahu mai ki te pito ki te tonga, ki, Nu-
kutaharua, ko te ingoa o te one nei ko Kaiarero.
Ka mamao mai raua, ka whakatika ia. Kei te
takahi haere atu i nga tapuae, kei te penei, "Koia
nei ranei o Ruataupare, ara ranei ko tera ra?"
Ka takahi haere atu i o raua tapuae. Ka ta-
huri mai raua, e pera ana te takahi atu i o raua
tapuae. Tae noa ki te pekanga, peka tonu hoki
ia, whai tonu i muri i a raua, tae noa ki te pa,
ki Te Rahui. Ko tenei pa no Uenuku-te-whana.
Kua mohio ke mai ia ko te pa i runga i te aro-
maunga to Te Aotaki. Ka pahure te pa ra, whai
haere tonu ia i nga wahine ra. Katahi ka kaha
te haere a Ruataupare ma kia wawe to raua
papa te rongo, ka ata haere atu hoki ia.

Korero atu ana raua ki to raua papa ki nga
tohu o te rangatira, me nga tohu o te toa, me te
whai tonu mai i muri i a raua. Ka hotu te
mauri o Te Aotaki, ka pumanawa. "E i, tena
pea ia ko to korua tungane, ko Tuwhakairiora,
ina te rite o a korua o tohu." Ka patai ia
" Kei whea?" " Ina tonu e haramai nei." "Kaore
ia i puritia atu i te pa ra ra?" " Kaore." Ka
whakatauki ia: "Kati, tukua mai ki Hikurangi, ki
te maunga e tauria e te huka." Ka ki ki nga tama-
hine, "Rakai i a korua ka whanatu ki te karanga
ki to korua tungane." Kua mohio ia na tona
pumanawatanga i whakaatu ko Tuwhakairiora.
Ka tu nga tamahine i te mataihi katau o te ma-
rae, me to raua koka, me Hinemaurea. Ko ia
ki te takiwa ki te mataaho, e tapapa ana i runga
i te paepae nui o waho, e titiro whakatau atu
ana. Kei te pohiri te iwi me nga tamahine.
Ka tu ki te marae, ka roa e tu ana. Kai te
titiro te iwi ki nga tohu o te rangatira, o te toa,
ki te ta-kotuku, ki te pare-karearea, apititia ai,
poua ai ki te upoko, me te kakahu paepaeroa,
uhia i.ho te mahiti, me te taiaha-akura ki te
ringa. Kei te tu te iwi me nga tamahine, kei te wehi
i a Te Aotaki.

Kei te tapapa tonu ia, kei te titiro tonu atu ki
a Tuwhakairiora; ka roa. Katahi ka whakatika
atu ka mau ki te pakihiwi maui, ka numia ki

te pakitara maui o waho o te whare, ka heke atu
raua ki te wai rere, ka tohia e Te Aotaki a
Tuwhakairiora. Ka mutu nga karakia a Te Ao-
taki ka werohia e ia a Rangipopo, kihai i roa ka
ki te reo o te whaitiri paorangi ki nga iwi i te taha
hauauru o Pukeamaru, puta noa ki nga iwi i
roto o Wharekahika, me nga iwi o te taha mo-
ana i Taungaihe, i Owhiunga nga tini o te Ngutuau.
Ka ki nga iwi ra, "E, ko wai ra tangata nei, ina
he akiaki tonu a Te Aotaki i te whaitiri pao-
rangi." Kai te tu tonu raua, ka karanga ano ia
ki a Rangipopo, "E pou, e pou, e pou, whaka-
araara, whakaaraara, whakaaraara, whakaaturia
to mokopuna, e tangi." Ka huri te tangi o nga
whaitiri ki te taha tonga o Pukeamaru ki runga
ki nga pa ki Puketapu, ki Kotare, ki Te Rangi-
huanoa, ki Tarapahure, ki Totaratawhiti, ki
Okauwharetoa, me era atu pa. Kei te tu tonu
raua. Ka ki te waha o te whaitiri tuatahi, o
Haruru-ki-te-rangi, kai te whakarongo nga pa ra.
Ka mutu tera ka ki ano te waha o te rua o nga
whaitiri, o Whetuki-ki-te-rangi, ki runga ano ki nga
pa ra. Ka mutu tera ka ki ano te waha o te
tuatoru, o Ueue-ki-te-rangi. Kei tenei ka ki nga
rangatira me nga iwi o roto o nga pa ra, "Ehara te
whakararu e wawahi nei a Te Aotaki i tona
maunga i Pukeamaru, apopo taua te rongo ai i te
korero."

Ka mutu nga karakia katoa a Te Aotaki ka
hoki raua, tae atu kua rite nga kai ki runga i te
takotoranga, kainga i waho, ka whakaritea he to-
hunga hei whangai mo Tuwhakairiora. Ka mutu
ka tomo ki te whare, Ko te moenga o Ruatau-
pare kei raro iho o te mataaho, ka tau ia ki
he tuarongo moe ai, ka waiho te moenga mo
Tuwhakairiora. Ko te koroua ra kei te taha
o te ahi i te tara iti o te whare e mihimihi atu
ana ki a ia. Ka roa ka karanga atu ia ki a
Ruataupare. Ka whakatika mai hoki te tama-
hine, ka noho ki tona taha. Ka roa ka mutu
hoki tona ngurunguru, katahi ka ki nui atu,
"Whanatu ki raro i to tungane na, hei wharo-
rotanga mai mo ona waewae." Ka whakatika
a Ruataupare, ka moea a Tuwhakairiroa, ka
puta ia ki waho.

(Taria he roanga.)

  

I tenei marama ka hori nei i maharatia tera
e pakaru a Moutohora, pera me te pakarutanga
o Tarawera. I roa rawa a Whakatane e takatu
ana mo te whati kei rokohanga e te aitua. Kua
marie inaianei, kua puta te kahanga o te hu i
Whakaari, na konei i kore ai e pakaru. E kiia
ana tera ano pea etahi putanga o te hu kei te
te moana, no te mea e koropupu ana paru tonu
te wai.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE KAUWHAU.

TE RATAPU TUATAHI O TE HAERENGAMAI

 Ka  karangatia toku whare he whare inoi Mat. xxi. 13.

HE whare tapu te temepara a Horomona
ki na kanohi onga Hurai. He tino ata-
ahua nga mea o roto me nga mea o waho o taua
whare.

I tino whakaaro nga Hurai tera a Ihowa e noho
ki roto i taua whare, i te mea na Ihowa i whaka-
hau kia hanga, a i te otinga i whakaputa a Ihowa
i tona kororia ki roto i taua whare me te ki—
"He mea whiriwhiri nei, he mea whakatapu naku
inaianei tenei whare hei waihotanga i toku ingoa,
a ake ake ko reira ano oku kanohi, me toku
ngakau i nga ra katoa." I etahi wa i wareware-
tia e te iwi enei kupu a Ihowa a kihai i hopo-
hopo ki te temepara, ki te whare o te Atua, otira
he wa ano ka whakaohoohotia ratou e te Atua
a ka hoki ano o ratou whakaaro, ka mohio he
tino whare tapu te temepara, he whare no Ihowa.
I whakaturia te temepara ki runga ki te puke o
Hiona, hei tohu ki nga tangata katoa kei waenga-
nui a Ihowa i tona iwi. E ki ana te rarangi" Ko
tenei whare, he whare inoi."

I tetahi kupu whakarite a Ihu i mea Ia:—
" Tokorua nga tangata i haere ki te temepara ki
te inoi." I nga ra o Ihu he tokomaha nga tangata
kua wareware ki nga tikanga o te temepara me
nga mahi o roto, kua ngaro te hopohopo, kua kore
e rapu i te Atua i reira. Ko nga ngakau kua
whakapau katoa ki nga mahi anake mo te tinana
kua wareware ki te wairua. Ko te marae o te
temepara kua ki i te kararehe me nga tangata
hokohoko. I te taenga o Ihu ki Hiruharama i
i te Kapenga, ka matua haere Ia ki te temepara
ka pei ki waho i te hunga e hoko mai ana e hoko
atu ana i roto i te temepara, a me te ki atu ano
ki a ratou, "Kua oti te tuhituhi, ka karangatia
toku whare he whare inoi, heoi kua oti nei te mea
e koutou hei ana mo nga kai-pahua." He aha
te take i noa ai te ahua o te temepara ki nga
Hurai? No te mea kua whakarere ratou i te
Atua, kua ki o ratou ngakau i te whakaaro apo,
no reira ka ngaro te hopohopo, te wehi ka noho
mai he turituri, he hae, he riri me nga mea kino
o te ao. Ahakoa enei ahuatanga katoa o te iwi
ki te whare o te Atua, kaha tonu a Ihu ki te pei
ki waho, me te whakahoki mai i te tino tikanga
o taua whare. Ko Ia anake te tangata tika mo
taua mahi, no te mea kei a Ia te kaha me te
mana. E kore e taea e etahi atu te whakahoki
te hopohopo me te tapu ki taua whare, ma Ihu
anake. I tana peinga i nga kai-hokohoko ki waho
kaore ratou i maia ki te noho tonu i reira engari
i puta katoa ki waho. I mohio ratou he tika
ta Ihu, a ka he ratou ina noho tonu i pao ratou

ngakau i nga kupu a Ihu, " Na ka karangatia nei
toku whare he whare inoi."

I whiriwhiria ai enei kupu mo te Rongo Pai o
tenei Ratapu, no te mea ko te Ratapu Tuatahi
tenei o te Tau Hou a te Hahi. A i whiriwhiria
hei whakaoho i o tatou ngakau, kia titiro tatou
ki tenei ahua o te whanau o Iharaira, me te whaka-
aro iho ano ki a tatou ano, kei te pera ranei
me ratou kaore ranei. Mehemea kei te pera
to tatou ahua me te whanau o Iharaira kaore i
te hopohopo ki te whare o te Atua, maharatia
te peinga a te Karaiti i nga tangata hokohoko i te
temepara, me ana kupu atu," Ko toku whare he
whare inoi." Kia mahara tatou ki enei kupu
ina tomo ki roto i nga whare karakia; me te inoi
atu ano ki a Ihu kia peia e Ia nga mea kino katoa
o roto i te temepara o tatou ngakau, kei a Ia
anake te mana ki te tahi i o tatou ngakau.

Koia nei te kupu nui o tenei Ratapu he ku-
pu whakaoho i a tatou. Kei te karanga te reo o
te Hahi, kia whakarerea e tatou nga mahi o te
pouri, a kia kakahuria iho ko nga kakahu wha-
whai o te maramatanga. I te mea ko te Ratapu
Tuatahi tenei o te Tau Hou a te Hahi, ko te
whakaakoranga tuatahi ano hoki tenei, ara, kia
whakarerea e tatou nga mahi o te pouri. E penei
ana nga kupu o Te Inoi mo tenei Ratapu—
"Homai he kaha ki a matou, e noho nei i tenei
ao matemate, kia whakarere ai matou i nga ma-
hi o te pouri," he penei ano hoki te whakaako-
ranga o te Tuhituhi me te Rongo Pai. Koia nei
te tangi o nga mahi katoa o tenei Ratapu, kia
whakahoutia o tatou ngakau, i te mea kua timata
te Tau Hou; kia wareware ake i a tatou nga mea
o muri, a kia tau-totoro te whakaaro ko nga mea
o mua," Kua aua atu te po, ka tata te ao." Ko
ianei nga kupu nui ki a taua e te iwi Maori, "Kua
aua atu te po, ka tata te ao, mo konei kia whaka-
rerea e tatou nga mahi o te pouri." E inoi ana
tatou kia tae mai te rangatiratanga o te Karaiti
He penei te tangi o nga inoi katoa o nga wiki o
te " Haerenga mai," mehemea he whare inoi o
tatou whare karakia, ka whakamana e te Atua
a tatou inoi, ka noho te Rangatiratanga, o te
Karaiti ki o tatou whare.

Kia inoi tatou mo o tatou whare me o tatou
ngakau kia tahia nga mea kino katoa i roto kia
ma ai hei nohoanga mo te Wairua Tapu o te
Atua.

NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.

Wi Pehimana, 5/-; Hona Pomona, 5/-; Ropata
Ngatai, 10/- Hori Korohina, 5/-  Raniera Tuhoro.
5/-; Raharuhi Tuanehu, 5/-; Hakaraia Mauhine, 2/6

Irimana, 5/ Moana Hemi, 5/ Pire Rangi, 5/-.

HE WHAKATAUKI, HE TITOTITO.
HE PEPEHA.

Rere i te omana waimarie.
E kore e taka te parapara o ma tupuna tuku iho

ki a ia.

Ko te patu ki tetahi rina, ko te whakaparu ki tetahi.
He whenua taimaha te whenua, he tangata mama te

tangata.

Ka po, ka po, ka kai te rari.
He tangata takahi manuhiri, he marae puehu.

He hanga na te waha ko waho o te ngutu no mua

iho ano.

Hei uta, hei tai, me aha i te tapu?
Ko wai ka kua, ko wai ka tohu?
Manawatia te kapi a Puninga.
Iti te matakahi, paoa atu na, potapota noa.
E moe Papoua, e ara Karewa.
Whakatataha ana ko Autahi ano.
He tai koia kia whanga?
Ko Kauanuhea, korongata ki te haere.
Tututu kai-kore, tamaahu kai-nui.
Whare tu ki te wa, he kai na te ahi whare tu ki

roto ki te pa tuwatawata, he tohu no te rangatira.

He ihu kuri, he tanata haere.

Ka nau ki te turikakoa te panga o te tai, e tika i

rere o te kuaka.

Na wai te koronga ka tu ki roto ki Whangara?
Whakaanewanewa marire, i ki ana a Patete.
Ko Uruika koe, kia haere i roto i te marangai?
E tata tapahi, e roa te whakatu.
He haka, kia titoia?
Ma Takaratua e taka he kai mau.
Taku toa i uta, taku mate te whakatau.
Taku ahi i uta, taku mate te whakatau.
Ka tae ki na ra roa o Ruamitimiti.
Me paopao oti? He mokopuna ranei na Rahui

He tira kaumatua, tena te haere na e ki ana 1

Pararaki.

He takaruretanga mahi, mahue ake.
He moana taitaia-henga, he one tahi rangi.
Okea ururoatia.
He whetu ka haere ki te kai i te marama: kei

taha ki tona hoariri e kore ra ia e toa.

He taharangi, he kanohi he uhu, he ngakau.

Kei Repanga nga manu mohio, ko Mumuhau, 1

Takereto.
Kei Whanaokena nga manu mohio, ko Wehiwehi, 1

Tan ohiti, raua ko tona hoa ko Tuhaka.
Rahirahi tonu, kaua e matotoru.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

E tu ranei, e noho ranei, kei whaia e te karanga taua.

Ka kiia te moana e Nukutawhiti.

I tohia ki te mata o Tutawake i toa ai.

E nui kai i runa o Pamamaku.

He uri no Tahau-manawa-iti, e kore e kakai.

Ruia te waero, kia tae atu koe ki te whare o
Keteraia.

Katahi ano na tai o Maihirangi ka ngunguru
Taku kupu i whakaheia ki runga, o Maramarama-te-

rangi.
Korero ana koe, te toa, i te korero o te riri, noho

iho koe ki raro he kai ano.

E tika e te moe, ko koe rawa hei kai.

Haere ki te kainga o Hine-te-mate.

Rahirahi ko: matotoru, haruru tu.

He whare tuku ki uta, he waka ama ki te moana.

Matua te wairua ki te po, e koroingo ana ano.

Te mate to mate kei te rakeraker) a tonu, te ai he

pu tutu hei hunanga.

Na wai ki a koe te matapaia whakaonge kai.
Tahataha tu noa nga tahataha o matapaia, ara ia

kaina o Ngutumahi.

He ika tere ki te moana, ko Ngatimaru ki uta.
Tini whetu ki te rani, ko Ngatimaru ki raro.
He tanata ka rapa he whai.
E kore e ngaoko te rakau ki te tikina ki te putake

e whakangaoko ai, engari me tiki ki te matamata.
He nui maunga, e kore e taea te whakaneke: he nui

naru moana, ma te ihu o te waka e wahi.
E naki atu ana a mua, e toto mai ana a muri.
Te mokai whakarauoratanga a te honga kaunoti

makaia.

Me whakapakari ki te hua o te kawariki.
He mahi atu ta te tanata, ma Hine-nui-te-po e

kukuti mai.
Ahakoa iti te pipi o toku kaina, he waiu tanata

tonu.

Iti te ika o Hokianga, e taka te tikitiki.
Ehara te toka ki Akiha, he toka pakupaku.
Taku mara ko rana te taua, taku ora ki tua.
Kaua e tirohia te pai ahua, engari] ari te raupa o te

rina.

Kau ana te kiore i roto i te wai.
Ka rere a Matariki, ka wera te hinu.
Ka haere te pipi aihei ka noho te tumu whaharae.
Ko te ahiahi mata momoe, te ata titoretore kanohi.
Tikina ki waho ki te whanau pani, kia toru ai hono

o te rua,

Waiho i kona te tanata a te paka-maroke.
He kino tanata e kore e taea, he kino rakau ka

taea.

I mate i Kawerau, me tangi i Whakatane.
Me mate a ururoa te tangata.
Ka ka Tauauui, ka roroku Otere.
He kaka ki uta, he manga ki tai.
Korerotia ki runa ki te takapau wharanui.

He iti kopua wai ka he te manawa.

Te taina o te riu o Horouta ki Waiapu te tae te
opope.

He kai hoki i Waiaua ra.

Ka mau to pa e noho, kia maoa he kai.

Tukua kia tu takitahi ga whetu o te rangi.

He pukenga wai, he pukenga tangata.
Te haerenga awatea ko Toi-te-huatahi.

Kei nui a Mahi, ka noho toretore a Mangere.
Kua tae te waewae o Ruhi ki te whenua.
Puritia to kauri hei o matenga mou.
Kia wehi ki te paepae poto o Hou.
Tena na kanohi kua tikona e Matariki.

He aha to kai? he para to kai, ka taka nga hua o
te whakairo.

Ko Kaitara ki uta, ko Moutohora ki waho.

Kiki a waha ta Rakeihakeke, ko te ta vhakarere ta
Rakeiweriweri.

He waru ki runa he rare ki raro.
Koi rana noa te taro a Keha i Tai-porotu-nui.
Ko taku tinana i paku, taku paku i ray i ahua. He
kopara te manu, he manu iti, nana i eke tuatahi
a runga, o te kahikatea no muri na manu nunui
i eke ai.

He horo ki Tu-pari-maunga he hewa ki te tanata

kotahi.

E mao ana ki ua, e ua ana ki mao.
He iti pokeke i tuku iho i runga, o Moeatoa, puta

ana te matao ki tua.

Ka karikari te kareke ki te whakarua, ko Otoka i
whenua-kura.

Homai he peropero, homai na kia rukuhia na e

ruku nei.

Tu tonu mai te tai o Maihirangi.
I puma te puru o Houtaiki kua mutu te hara.
Ma wai e tinei nga papaka o Rangitaua?
Ko te uri o Rani, e kore te mango e tunua ki te ahi.
He ao te rani ka uhia, he rano te waka ka mania.
Me here ki te here o Matuku-tangotango, e kore e

taea te wetewete.

Ma te kai e ora ai te tinana, e hinga ai te hoariri.
He kotahi na Tane-whara-rangi, e raka te maui, e

raka te katau.
E kore te matau e rawe ki te moana taka ai, engari

ano a uta.

Ehara koe i te taputapu.
Kotahi po kino ki tua Paerau.
He hoko ki Kauere.
Ko noho, ko ure ko mahi, ko kai.

Nawai e koe, te iti mapihi pounamu, te kumara
kotipu o te mara o Tu-moana-kotore.

E kaore, au anake, no te wa tauware noa hoki koe.

He maihi tu ki te wa, he kai na te ahi he maihi

tu ki roto ki te Rongotakutama, he tohu no te

rangatira.
Tungia i te ururua, kiu tupu whakaritorito te tupu o

te harakeke, kia ao ake ana te rangi ko Mana-

whero.

8

TE PIPIWHARAUROA.

HE PANUITANGA.

MO TE HUI MOMONA KI HIRU-
HARAMA.

ITE matenga o Pine Waipapa, tetahi o nga
rangatira o Ngatiporou, he maha nga iwi
katoa o Ngatiporou i huihui mai i tona matenga.

I puta nga mihi, nga tangi nui a tona iwi mona.
Ko tenei tangata ko Pineamine Waipapa ko ia
tetahi o nga tino rangatira o te Tai Rawhiti nei,
he tangata pai, he ngawari, he mau tangata, he
tangata whakarongo ki nga kupu a nga kaumatua.
He mana te kupu, he maha hoki nga ingoa ranga-
tira i piri atu ki a ia, ara na nga mahi atawhai,
ngawari, tohu tangata i hiki ake ki runga i tona
taahu rangatira mai i ona tipuna, me te kaha
ano ki te pupuri i tona whenua e kiia nei ko
Waipiro te kainga ko Tawhiti-a-Pawa te maunga.

Ko ia hoki tetahi o nga apiha i te takiwa o te
tatauranga. Ka mate nei a Pine tetahi o nga
tangata nui o roto i te Pariha o Whareponga, he
pou ia no te Hahi, awa unga ia no nga ope haere
no nga mahi nunui o roto o tona Pariha. I
puta ano hoki etahi kupu a ona hoa kaumatua,
a Pine Tuhaka, Erueti Rena, Hirini lehu,
Hamiora Ngarimu, mo runga i te haerenga o etahi
taitamariki tokorua ki Nuhaka ki te tiki i te
hui a te Momona he mau mai ki Hiruharama
nei ki roto o to ratou Pariha. He roa tenei
take e takoto ana. I te matenga nei o Pine
Waipapa katahi ka puta enei take—

1.—Kaore i te tangata kotahi te tikanga o te
Pariha, engari kei te iwi ano o te Pariha
tae atu ki nga kaumatua.

2.—Ko nga hui katoa e pa ana ki nga Pariha
katoa o Ngatiporou nei he mea whakatako-
to e te iwi nui tonu, ka marama te ahua o
te hui ka whakaae te iwi kia karangatia.

3.—Ko matou ko Ngatiporou he iwi i pangia
nuitia e nga taumaha i nga ra o mua. I mate
te nuinga o matou kaumatua i te whainga
kia tika te takoto o nga tikanga o te whaka-
pono. I maringi o ratou toto mo matou.
I muri i a ratou ka whiti te ra ki runga i a
matou taea noatia tenei ra, haunga ia to te
Karaiti matenga he whanui rawa tera.

4.—Kei te pai ta matou noho me to matou

whakapono. Ko nga minita kei te ata whaka-
akona ki nga huarahi o tera mahi, kia eke
ra ano ka minita ai. Kahore matou e
whakaae ki etahi whakapono ke kia tae mai
ki o matou takiwa ako ai i a matou, ka hua
hou mai he tika ki a matou he whaka-
pohehe.

5.—He kingitanga to matou he mea whaka

• wahi e to matou nei ake hahi e mau nei

matou. Ko te whakapono e mau ana to
matou Kingi ko tera ta matou e mau ai.
Tena ko te kingitanga he iwi ke, a ko te hahi
he iwi ke e kore tenei e tika.

6.—Ko tenei kingitanga, ko te Rongo Pai te
tangata tuatahi. Ki te takahia e te tangata
ka taka atu ki nga kai-whakahaere o te ture,
ka taka atu ki te whare-herehere. Ki te
nuku atu i tena ka taka ki raro i te ringa
kaha o te Tianara. ara o te iwi. Ki te
whai matou i nga whakaakoranga a etahi atu
iwi ka he matou ka takahi i to matou whaka-
pono, i o matou ture.

Na he panui atu tenei na nga rangatira o roto
o te Pariha o Whareponga ki nga tangata o te ta-
kiwa o Nuhaka me nga rangatira o te hahi Mo-
mona i tikina atu nei e Kokahanai ki roto o
Hiruharama; ko Hiruharama kei roto i te Pa-
riha o Whareponga. E hoa ma, ata noho mai
koutou i tokotou na wahi, kaore matou e whaka-
ae kia tu te hui ki Hiruharama. Kaore he
kupu whakaae i whakatakotoria ki waenganui o
te iwi e puta ai te whakaae.

Ko ta matou kupu tenei ki a koutou, e te
whanau ata noho atu i to koutou na kainga whaka-
tu ai i ta koutou na hui. Heoi ra ata whakara-
ngona mai enei kupu. Kia ora!

Na o koutou hoa:—

PINE TUHAKA
ERUETI RENA
HIRINI IEHU
HAMIORA OARIMU
APIRANA TATUAHOUAMA
Na te Pariha o Whareponga.

HE PANUI.

Hui o te Hahi Maori. Pihopatanga o
Waiapu.

TERA e tu te Hui o te Hahi Maori i te
 takiwa o Turanga ki Whangara a te RATAPU
a te 7 o nga ra o Pepuere, 1909

Tera ano e tu te Hui mo te Takiwa o
Heretaunga ki Te Ruataniwha, ki Te Wairoa,
a te 7 o nga ra o Maehe, 1909.

W. L. WAIAPU, Pihopa.

E WHAKAWHETAI ana, e mihi ana hoki
a A pirana Turupa Ngata, ki nga iwi,
ki nga hapu, o roto o te rohe pooti o te Tai-
Rawhiti, mo te pootitanga i a ia hei mema mo
ratou ki te Paremete.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

9

WAERENGA-A-HIKA KARETI.

Na HIMEPIRI MUNRO.

KO tenei tetahi o na kura tawhito whakaturia
i runga i te whakaaro o na kaumatua
Maori; kua ngaro nei ki te po, kia tu hei whaka-
ako i nga whakatupuranga i muri i a ratou ki
nga matauranga o te pakeha.

Ko nga whakahaere katoa o te kura e mahia
ana i raro i te mana o te komiti, a ko taua
komiti kei raro i te maua o te Hahi Mihinare.
He maha nga tamariki kua puta atu i taua kura
ki Te Aute me era atu kareti ki te whai i nga
matauranga o nga kareti; otira i runga  i te whaka-
hounga o nga mahi me nga tikanga i tenei tau kua
hori nei, kua kore he take o te tamaiti i na
mutu tana kura i konei ki te haere ki era atu
kareti i te mea ko nga mahi kua rite tonu, a ko
te ingoa kura kua kore engari kua kia he kareti.
Na i runga i te mea kua kia te kura nei he
kareti ko nga mahi kua rite ano hoki ki nga mahi
ma te kareti, no reira ko nga tamariki e ahei ki
te uru kei tenei kareti, kei nga tamariki ano e
tika ana ki te haere ki nga kareti, ara ki a matua
pahi te tamaiti i te karaihe wha i nga kura kawa-
natanga me era atu kura, ka ahei te uru mai,
mehemea hoki he tamaiti kei te rima, ono,
whitu ranei, ko te pai rawa hoki tena. Ko nga
putake e whaia ana hei ako ma nga tamariki
Maori i na puta atu ratou i te kareti. E rua
nga wahanga o nga mahi

1. Ko nga mahi ma te mahunga ara ko te

whika, tuhituhi, korero pukakuka me
era atu.

2. Ko nga mahi a ringa; , ara ko te mahi
kamura, whakatupu hua rakau, mahi
taiapa, tikanga mo te tiaki hipi, kau,
pikaokao (e puta ai he hua nui ki te
hunga mahi), tikanga o te ruri whenua,
tiaki turoro, me era atu mahi huhua
a te pakeha. Ko nga ture o nga mahi

—I te ono o te ata ka maranga, whaka-
pai tonu atu i nga moenga tena tamaiti,
tena tamaiti, ka mutu ka wehewehea,
etahi ki te miraka i nga kau, etahi ki
te tahi i nga ruma kura, whakapai i nga
pukapuka, etahi ki nga mahi o te ki-
hini me era atu mahi. I te whitu ko
te karakia ata, muri iho ka puta ki
waho ki te tirira, muri iho i te tirira
ko te kai.

I te wa ka timata te kura a tae noa ki te
hawhe o te tekau, tekau-ma-rima meneti ki te
tekau-ma-tahi ka kura ano a tae noa ki te tekau
ma rua, kai tonu atu. I tetahi ka timata nga
mahi a ringa, tena tamaiti, tena tamaiti ki te
mahi i whakaritea mana, mana. I te wha i te

ahiahi ka mutu. I te hawhe pahi o te runa ko
te kai o te ahiahi. I te hawhe o te ono ka
huihui ki te ruma kura mo nga korero o te nu-
pepa o taua ra, na kei tena tamaiti, kei tena
tamaiti he pukapuka tuhituhi, a ko nga korero
e panuitia ana e te mahita, mehemea kaore e
marama ana ki na tamariki, ka whakamara-
matia me te tuhituhi o tena o tena i na whaka-
marama ki roto i a ratou pukapuka. He kura
ra waho tenei me te nui o nga pai kei roto, e
whai ana kia marama, kia taunga, nga tamariki
ki nga korero o tena wahi, o tena wahi i a ra, i
a ra a, kia mohio ai hoki ratou ki te korero
nupepa. I te waru ko te karakia o te po a ka
haere ki te moe.

I roto o nga ra o Akuhata kua mahue ake
nei ka tae mai te kai whakamatautau i nga
tamariki me te titiro i te ahua o nga mahi o te
kareti; a i runga i te pai o te ripoata, whakaritea
ana e te Kawanatanga mo te kareti e rima nga
karahipi. Ko enei karahipi hei utu mo nga
tamariki e rima ki te noho ki te kareti i tua atu
o te kaute o nga tamariki e tika ana kia noho
i te kareti. Ko enei karahipi ka tukua i
te tuatahi ki nga tamariki e kura ana i nga
kura Maori anake, a kite kore he tamaiti o
aua kura e whai i aua karahipi, ka tukua ki nga
tamariki Maori i nga kura Kawanatanga me era
atu kura. E kore e ahei tetahi tamaiti mehe-
mea kei te noho pakeha ona matua, te uru ki
tenei kareti, ko nga tamariki anake a nga matua
enoho Maori ana, ara kaore e kaha ki te utu
mo a ratou tamariki i nga kareti.

Mehemea kei te hiahia tetahi, etahi tangata
ranei ki te tuku i a ratou tamariki ki Waerenga-
a-hika Kareti me tuhituhi kia Atirikona Ha-
pata Wiremu, Te Raukahikatea, Kihipane, a
kia Rev. Butterfield, Waerenga-a-hika Kareti.

TE RAU KARETI.

HE hanga whakamiharo te ahua o te Kare-
ti o Te Rau i tenei tau. Katahi ano
mo etahi tau maha i kii ai te kura i te tangata.
No te 1 o nga ra o Maehe ka hori nei i timata
ai te kura me te whakaeke a te tangata ki runga
i te rakau nei. Heoi kua tae tenei ki te wa e
mutu ai e hoki ai ia tangata ia tangata ki o ratou
nei takiwa. He tokomaha o matou i tenei tau
he manu whakaeke hou ki runga i te rakau nei.
Ko te wa e pakaru ai te kura kei te 120 nga ra
o Tihema nei.

Kaati ka hoki mai tenei ki te kaupapa 6 a
matou mahi ara, ki te ahua o ta matou kura.
Ahakoa e mahi ana matou i etahi atu mahi e
haere ana ranei ki etahi atu wahi e whai panga

10

TE PIPIWHARAUROA.

ana kia matou, otira ko te mea nui ano kei te
mahia e matou a kei runga ake hoki i te katoa,
ko te ako ki te mau o te patu e rite ai matou
hei kai mau, hei kai hapai, hei kai kauwhau i
waenganui i te maara a to tatou Ariki. He
mahi tenei e kore e taea i runga i te kaha tangata
anake engari me tapiri mai ki te kaha o te Atua
e taea ai. Tokoiwa o matou i uru ki nga Whakamatautau pakeha (Grades). Kaati o runga i
enei waka e iwa, tokowha nga mea i u ki uta a
tokorima i paremo ki waenga moana; ko nga
tangata enei i paahi:— Grade 1., Riwai Paora;

Grade 11,, Tame Katene; Grade iv., Reweti
Kohere raua ko Pine Tamahori. Kua tutuki
a Kohere raua ko Pine ki nga whakamatautau
o nga Turanga minita Pakeha. Ko etahi o matou
i noho ano ki nga whakamatautau Maori, a i
whakamatautau ano hoki nga wahine.

Tenei kua tutuki te wa e karangatia ai etahi
o matou kia haere ki te ngaki i te maara a to
tatou Ariki. Ko nga tangata enei e Whakapangia
ana ki Turanga nei te 20 o nga ra o Tihema:—
Peni Hakiwai, Paraone Turei, Hetekia Heke,
Pine Tamahori, Matene Keepa, Henare Kere-
meneta, ko tenei kua hoki, ma tona Pihopa
ano ia e whakapa. E tohu atu ana te whakaaro
kia toa ratou ki te mahi kua karangatia nei ratou
i runga i te kaha o te Atua hei awhina mai. Kei
tenei wa ano hoki Whakapangia ai a Revs. H.
Wepiha Wainohu, Poihipi Kohere, me Tua-
hangata Pereiha, hei Piriti.

Kua tuturu to matou mohio ko tetahi o nga
kai-whakaako ara, ko Reweti Kohere e mutu
ana ki konei i tenei tau. He tangata tenei kua
mohiotia e te katoa. I tae ia ki nga Kareti
kura ai, ki Te Aute whiti atu ki tera motu
(Canterbury University). Mutu ana ia i enei
kura noho rawa mai i Te Raukahikatea. Kua
neke atu i te tekau nga tau tona roa ki konei
me te tu tonu hei kai-whakaako. Ko nga tangata
kua mutu atu i konei kei te tino mohio ki a ia,
tae mai he tangata puta atu, ko Kohere ano
tenei te noho nei. I te tau 1904 ka honoa raua
ko tona hoa wahine. No tenei tau ka huri ake
nei i whakapangia ai ia hei Rikona; a i tenei tau
katahi ka maunu i runga i tona rakau i Te Rau.
He wa ano pea tenei kua rite hei haerenga mona
na ki waenga i te maara a to tatou Ariki mahi
ai. Ko Reweti Kohere ano hoki te Etita o
Te Pipiwharauroa. Ki ta matou whakaaro ko
Kohere tetahi o nga tangata tika mo te turanga
kai-whakaako, e mohiotia ana tenei i runga i tona
kaha i tona matau. Kaore pea he tangata hei
rite kia Kohere te kaha me te mohio hei kai-
whakaako mo Te Rau a enei wa e takoto
ake nei.

• I te 11 o nga ra ka tu te hakari mo te pakaru-
tanga o te kura o Te Rau Kareti me te Peka o

te Kotahitanga o Te Aute. He nui te tangata i
tae mai ki tenei hakari, haere rua ana ko te
pakeha me te Maori, a he nui nga ngahau i mahia
i taua ra. I te po he mihimihi nga mahi.

Ko nga tangata i Te Raukahikatea kura e ana i
tenei tau koia enei:—Pine Tamahori, Paraone
Turei, Hariata Turei, Ngatiporou. Timoti Ma-
nuera, Miriama Manuera me ta raua tamaiti,
Hetekia Heke, Tame Katene, Manahe Tau-
rere, Hone Karaka, Vv'iremu Poata, Ngapuhi.
Riwai Paora, Te Waipounamu. Peni Haki-
wai, Ruiha Hakiwai me ta raua tamaiti, Oati-
kahungunu. Ngira Kauika, Taranaki. Henare
Keremeneta, Hira Keremeneta me ta raua
tamaiti, Whanganui. Rewi Wikiriwhi, Tuia
Wikiriwhi, Wiremu Te Waaka, Ani Waaka
me ta raua tamaiti, Manihera Manahi, Tina
Manahi. Patihana Kokiri, Wharekauri Ma-
naro, Matene Keepa, Te Arawa. Ko etahi o
nga tangata i hoki wawe i nga whakararu. Oa kai
whakaako ko Revs. Tiatene (Tumuaki), raua
ko Reweti Kohere.

E te iwi, e te hunga e whakaaro ana ki te mahi
a to tatou Ariki, tirohia iho he tokomaha e
puta ana ki waho i tenei tau, a haere mai tenei
kua tuwhera atu he vvahi takoto noa mo koutou.
Haere mai hapainga te mahi a to tatou Ariki.

E whakawhetai ana hoki matou mo te aroha
nui o nga tangata ki te tuku oranga mai mo te
Kareti, ara, taewa, paukena, kumara, mai o
te timatanga ki te mutunga, a e tohu atu ana te
whakaaro kia pumau tonu te awhina mai a enei
wa e heke iho nei. Kia ora tahi tatou e nga
kai hapai i nga mahi a to tatou Ariki. Mere
Kirihimete!

Na MATENE KEEPA.

he uaua paroa.
ano na te kahu i haro.
Arawa mangai nui.
awhato kai paenga
awhato hohoni paenga.
awhato nongenga roa.
he uaua kiore.
he wae kar pakiaka.
he wae kai kapua.
he takere waka nui.
he matakahi maire.
te tutanga te unuhia.
e waru pu hoki.
te puna whakatoto riri.
he whiti nga.
he aha ma te rora?
na te Auripo.

he kawai i toro ki tawhiti.
me te wheke e pupuru ana.
he pipi no te whakatakere.
he pipi no te aria.
he inati no Makaweroa.
he kotuku kai whakaata.
he potiki na te koekoea.
he tanata tunu huruhuru.
he taokete kai manawa.
he taumata, he whare nui.
na uri o Tane-kopae-ahi.
he tamariki wawahi taha.
he hawatewate.
he pai rangitahi.
he kotare.
he kea.
he rau ake whakakoko.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE TURAKI WAIPIRO.

KO TAUA ko te iwi Maori i taka ki waho
o te take turaki i te waipiro. Ko tenei
mana kaore i homai ki a taua, heoi ano nga mea
o taua i whakawhiwhia ko nga awhekaihe. He mana
tenei i hiahia te Maori kia tukua mai ki a ia,
otira kaore ano te kawanatanga i kite noa i tetahi
huarahi e tika ai kia tukua mai tenei mana. I
kaha te tuku pitihana a Ngapuhi i tenei tau ki te
kawanatanga kia tukua mai tenei mana. He
nui nga Maori o nga takiwa i haina i aua pitihana.
Ko te whakautu a te kawanatanga, he whakaaro-
aro i taua take. Kati tena ranei e puta te
whiriwhiringa a te kawanatanga, e pehea ranei,
kaore ano i hakiritia.

Ko te tino mea e arai ana i tenei mana ki te
iwi Maori, ko te wehe o nga mema Maori. Kia
kotahi ra ano he mema mo te pakeha raua ko
te Maori, katahi ano ka puta tenei mana ki te
Maori. I te hui ki Poneke i te 14 o Hurae
ka hori nei, i pataia ki nga tangata i tae ki taua
hui, mehemea e whakaae ana ratou kia whaka-
korea nga mema Maori? Whakahokia ana i
reira, kaore. I te mea ka mau tonu nei te iwi
Maori ki nga mema Maori, kaore Ie kawanatanga
e kite i tetahi huarahi e homai ai tenei mana
ki te iwi Maori.

Kua mohiotia ano tenei arai, a he maha nga
huarahi pai i rapua e ahei ai te homai i taua
mana. Ko ta te Hinota o te Pihopatanga o
Waiapu i whiriwhiri ai koia tenei:—" Me homai
tenei mana ki nga Maori, ko nga rohe pooti me
waiho i nga rohe o nga Kaunihera Maori, ko te
pooti a te Maori kia whai mana ki a ia ake, ka-
ore ki nga pakeha." Kua whakatakotoria tenei
whiriwhiringa ki te aroaro o te Paremata, kati
kaore ano he whakautu mai.

Ahakoa kei te uaua tenei take ki te Maori,
kei te ngawari ki te pakeha. Kei te whawhai te
pakeha mo tenei take. I te timatanga ai kaore
te pakeha i aro atu, i penei ratou i era ra he kai
te waipiro na te Atua i homai, a kaore e tika
kia tangohia; no naianei kua kitea nuku ake te
kaute o nga tangata turaki i to nga tangata whakatu;

Ko te taone tuatahi o Niu Tireni ki te turaki
i te waipiro ko Clutha, i te tau 1984. I te tau
1902 ka whai a Bruce, a Mataura, me Ashbur-
ton; ko enei taone katoa kei tera motu. I te
tau 1905 ka whai a Invercargill me Oamaru
no tera motu ano enei taone, ko Grey Lynn
he wahi kei Akarana, ko te rohe pooti tuatahi
o Aotearoa nei ki te turaki. No tenei pooti-
tanga ka kaha haere a Aotearoa ki te turaki.
Ko nga wahi enei i hinga—Wellington Suburbs
(Poneke); Eden, kei Akarana; Ohinemuri, kei
Waikato; Mahitaone, kei Wairarapa. Ko nga
wahi i whakaiti i nga hoteera ko— Dunedin South,

Dunedin City, Taieri, Chalmers, kei tera motu
anake enei; Auckland City, Parnell , Welling-
ton South, Hutt, kei Aotearoa nei enei.

Ka kitea i konei te kaha o te pikinga o te taha
turaki i te waipiro. Ka kitea hoki i tenei tau
kote nuinga o nga pakeha o Niu Tireni kua whaka- 
ae ki te turaki i te waipiro. Kati he wa poto
e takoto mai nei ka maroke a Niu Tireni.

Ko Turanga te taone i whakaaro a Niu Tireni
katoa tera e hina ona hoteera, otira i te pooti-
tanga nei ka kitea he tino kaha rawa te taha
whakatu. I tera pootitanga (1905) e 27 nga ta-
ngata ki muri mo te taha turaki ka hinga ai nga
hoteera, i tenei tau e 490 katahi ai ka hinga.
I tino kaha te whawhai a nga taha e rua i konei.
Otira kei te piki tonu te kaha o te taha turaki
i a tau i a tau. No konei he wa kei te takoto
mai ka maroke a Turanga.

  

HE RETA KI A NGAPUHI.

HAERE mai, haere ra e enei kupu rua-
rua, hei maunga atu ma Te Manu o te
rau mati ma Te Pipiwharauroa. Haere atu ra
ki roto ki a Ngapuhi nui tonu, tangi ai i enei ku-
pu i ahu atu nei i tenei mokai e haere nei i te
nuku o te whenua.

Kaati e Ngapuhi he kupu enei i kitea e ahau
ara, i whakaarongia e toku ngakau he mea pai kia
tukua atu ma Te Pipiwharauroa  e rui haere atu
ki waenganui o te iwi Maori. Koia nei te pu-
take o aku kupu. I te mea no Ngapuhi ahau a
kei a Ngatiporou nei inaianei, no reira kei te titi-
ro ahau i te ahuatanga o tenei takiwa o tatou o
te Tai Rawhiti;' kitea ana e ahau he ataahua
rawa te ara ora o nga iwi o te kopu o to tatou
Motu, ara o Ngatiporou. Koia nei te ataahua
ko te ora nui o tenei iwi e ahu mai ana i nga
hua o te oneone, koia nei hoki te ora totika mo
te iwi Maori.

Hei kupu whakamarama mo te takiwa ki
Waiapu nei, he nui rawa atu nga teihana hipi
me nga mihini e rite ana na nga Maori motuha-
ke. Ka huri mo nga nihi whenua, he nui rawa
atu nga moni e puta ana kia Ngatiporou mo enei
ahuatanga ara, mo te riihi.

No reira e tatou ma, whaia enei huarahi o te
ora, e koutou ra e nga rangatira whai whenua wai-
ho te mahi a uaua ma te hunga rawa-kore. No
reira ahakoa enei kupu ruarua whaia te kupu
mana o roto ara, te" Huarahi mama o te ora"
e haerea nei e tenei wehenga o nga iwi, nunui o
te Motu nei. Ka mutu, na ta koutou mokai
i roto i te Ariki.

H. MAIOHA, Kai-whakamaori

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.