Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 122.
GISBORNE.
" He huruhuru te manu ka rere, He ao te rangi ka whia."
MEI 1908.
TE TOKI A TE HAINAMANA.
KA titiro te tangata ki te ahua o te
Hainamana e kitea nei e tatou, ki
tona ahua haua, ki tona kore e aro ake
ki etahi mahi atu heoi ano tana ko te
ngaki tonu i tana mara, tera te tangata e
pohehe he rorirori te Hainamana. He
pono ano ko nga ware anake e haere mai
ana ki enei moutere ko nga rangatira ia
kei te whenua matua tonu e noho ana,
otira mo te matau mo te murere he toru-
toru nga iwi hei rite mo Hoani Hainamana.
Ahakoa tona kaha-kore, ahakoa te mina-
mina o nga iwi nunui ki tona whenua,
kaore a Haina e rarua, kei te toitu tonu
tona whenua. Na Neporiana Ponapaata
te kupu, "whakakorikoria a Haina, a e
korikori te ao katoa." Ka korikori ana te
400, 000, 000 ko wai hei haha atu hei mea
atu " tu mai koe i kona, kei whiti mai ki
toku rohe." Kei te piki tonu nga matua a
Haina, ana matua hoia ana taua kaipuke.
I te whawhaitanga o Haina raua ko
Tiapana i tino mate a Haina a kei te
miharo tonu te ao katoa ki te tatatanga a
Tiapana i Ruhia. Na konei pea a Tiapana
i whakahi ai. He nui nga raruraru o roto
o Haina, o ona ake iwi ki te Kawanatanga.
He tokomaha nga taitamariki o Haina e
haere ana ki nga kareti o Tiapana kia
whakaakona ki nga tikanga o te ao hou;
hei te hokinga o enei tangata ki to ratou
ake whenua ka whakakiiki i te iwi kia tono
kia tukua ki te iwi ano te whakahaere o te
Kawantanga, ko te whare kingi hoki o
Haina he iwi ke no nga Mongokoro
(Mongols). Ko te mahi a nga hauhau he
whakapuranga pu, paura, mata, mo te ra
o te pakanga, a ko te mahi a te Kawana-
tanga he arai tonu kei whiwhi nga hauhau
i enei mea, a he mataara tonu ta ona kai-
puke whawhai i ona takutai katoa. Ka
tata te rere mai tetahi tima o Tia-
pana ko Tatsu Maru te ingoa, ko te utanga
he pu ma nga hauhau o Haina, ka rangona
e te Kawanatanga o Haina, katahi ka
unga he manuao hei hopu, a ata mau ana
e ruke ana i nga pu ki nga poti hei hari ki
uta. Ka hopukia te kaipuke nei ka mauria
hereheretia ki Kanatono. Te rongonga o
Tiapana kua hopukia hereheretia tetahi o
nga kaipuke o to ratou whenua, ka mura
to ratou riri, ka mea he taunu tera ki te
kara o te Mikato o Tiapana, kia tuhia mai
te pukapuka a Tiapana, kia tukua e Haina
taua kaipuke, kia utua nga moni i pau, a
kia tuku a Haina ki te whakanui i te kara
a Tiapana. I te mohio o te kawanatanga
o Haina ki tona kore kaha ka whakaae, ko te
kawana ia o Kanotono kore rawa i whakaae,
ko tona hiahia he whawhai no te mea he
whakatutua rawa tera i Haina te koropiko
ki te kara a Tiapana, otira riro ana i ta te
Kawanatanga, ka tau hoki tenei raruraru.
Otira ko te mamae i waiho ki muri, i nanu
te Hainamana ki tona mate, ki te taunu-
tanga i a ia, katahi ka rapu tona ngakau i

TE PIPIWHARAUROA.
tetahi tikanga e ea ai tona mate, a kitea
ana e ia. Ko te oranga o te whenua ko nga
mahi hokohoko ki era atu whenua, me Niu
Tireni e tuku nei i ana kai ki Ingarangi.
I puta te whakaaro i nga tangata hokohoko
o Haina i nga wahi katoa kia patua e ratou
nga tima o Tiapana e harihari taonga ana
io ratou wahi, kia mutu hoki ta ratou
tuku taonga ki Tiapana tango taonga mai
ranei i nga Tiapani. Ki te rere atu he
kaipuke no Tiapana i Haina kore rawa
tetahi Hainamana kotahi e eke ma taua
kaipuke e kore rawa ranei tetahi kutanga
kai e hoatu, heoi e rere tahanga noa ana
nga kaipuke o Tiapana. Ki te rere atu
nga kaipuke o Tiapana i Ahitereira ka
penei ano te ahua. I te rite tonu o te
whakaaro o te Hainamana kei te aue a
Tiapana i enei ra. Ko te whai a te Hai-
namana kia eke te mate o Tiapana ki te
£60, 000, 000. Kua rite ano te whakaaro o
nga wahine kia kaua e kai i nga kai e mau
ranei i nga kakahu o Tiapana. Hei nui
atu tenei mate o Tiapana i ana moni i pau
i te whawhai ki a Ruhia. Apopo ka mutu
te rere a nga tima o Tiapana i te kore
oranga. Ko ta te Hainamana rapu utu
tenei mo tona mate kahore he pu, kahore
he toto engari ko tona kai tawai kei te aue
kei te ngetengete noa, ko te Hainamana
ia kaore e hamumu te reo, kei te mahi
puku tonu.
Na, he whakaaro ano i tuhituhia ai e
matou enei korero, he hiahia no matou kia
titiro taua te Maori, he whakakotahi i te
whakaaro kia piri-pono, haunga ki a Kingi
Eruera, engari ki a taua ano ki te Maori.
Ko a taua nei tamahine, tama ranei ma te
Maori ano, kaua tatou e hae ina piki etahi
atu Maori no te mea kua rongo matou ki
etahi tangata e mea ana, " Kati ano kia
riro atu nga whenua i te pakeha kia rawa-
kore katoa ai." Pai ke atu etahi Maori
kia mate te Maori kia ora ko te pakeha,
kia rawa-kore te Maori kia rangatira ko te
pakeha. Mehemea he iwi kotahi taua te
Maori, no tetahi te mamaetanga ka mamae
katoa, no tetahi ranei te whakahonore-
tanga ka hari katoa. Kei te mohio matou
ki etahi pakeha na ratou nei i mate ai
etahi Maori otira kei te hoatu moni tonu
te Maori ma aua pakeha, kei te mahi tonu
ki aua pakeha. Mehemea he Hainamana
he Tiapanihi he Airihi ranei kua kore rawa
enei pakeha e tirohia atu. Ka whakahawea
te pakeha ki te Maori ka kino ranei kaua
rawa tetahi Maori e mahi ki a ia e hoko
taonga ranei i tona whare, waiho atu ma
ratou na whakapakeha ia e whakarahi. He
tikanga na etahi iwi Maori te takoto tonu
atu ki raro i nga pakeha kua marama nei
te matenga o te Maori i ratou. Kei te hia-
hia a te Hukanui kia haere atu he tangata
ki te ngaki i ana ngahere, pai ke atu tenei
i te haere ki te pakeha. Ko te hiahia nui
o te pakeha he tango i nga whenua o te
Maori, kaati he aha te take kia mahi tatou
ki nga pakeha penei? Waiho i ta te Haina-
mana kaua rawa e tirohia atu ana hanga
katoa. He tokomaha nga pakeha kei te
whakahawea ki te Maori i te rere ke o te
kiri o te Maori i tona. Ki te whakahawe-
atia te Maori mo tona kin he taunu tena
ki te Iwi Maori katoa kati he mea tika kia
riri te ngakau kia whakaakona taua pakeha
kia mutu tana whakahi. Kei te hae etahi
pakeha ki nga tamariki Maori matau i, te
mea he kiri Maori. Kotahi te tamaiti Maori
kua penatia i Turanga nei. Mehemea he
aroha ano to te tangata ki tona iwi he wha-
kaaro ki tona kiri e kore e hapa te mamae o
o tona ngakau. Ko tetahi o nga pakeha i
whakahawea nei kite Maori he tangata whai
hipi, heoi mehemea he Hainamana i whaka-
haweatia nei e kore rawa nga hipi a taua pa-
keha e whakaihoa. Ka tupu tenei taunu
kino ki to taua kiri ki te kore e whawhaitia
e te Iwi Maori. Ko tetahi o tana mate
nui ko nga whare waipiro i whakaturia e
te pakeha ki o taua takiwa, kei te ngongoa
te toto o te Maori e aua whare. I piti-
hanatia e nga Maori kia turakina tetahi
whare waipiro i Waiapu, otira i titoa e nga
pakeha he pitihana ma ratou kia tu tonu
ai taua whare hei patu i nga Maori, ko nga
Maori anake hoki kei te whangai. Kei te
pooti nga pakeha aroha kia mutu te hoko
waipiro kei te whakatu tonu nga pakeha
aroha-kore, ko taua ko te Maori mo taua
nei te mate nui kahore he pooti, engari ka
noho noa iho ka matakitaki. Otira mehe-
mea he iwi whaiwhakaaro te Maori pera
me te Hainamana ka mate aua whare, ka
mate te whare i Waiapu i etahi atu wahi
ranei, me whakamaroke, kaua rawa tetahi
Maori e inu ki taua whare—ko te toki
tenei hei wawahi i tenei tu whare. Ko to
taua mate he nui rawa no te whakaaro o

HE  KUPU    WHAKAMARAMA.
te tangata ki a ia anake ki tana ahuareka ka wareware te painga mo te iwi nui. E te iwi kua raungaititaua i roto o te pakeha, kaati whakakotahi taua, kia aroha, kia u ki a taua ano, no te mea ehara taua i te iwi tutua, engari he iwi toa, he ivvi aroha, he iwi matau, he iwi rangatira i runga i o tatou toto i runga hoki i o tatou whenua. He hara ki te tinana ake o te tangata warewaretia tena he hara e pa ana ki te ingoa ki te kiri ranei o te iwi nui, mama-etia, rapua he rongoa, tangohia i te toki a te Hainamana. TAKE 0 TE MATAURANGA. KO te tangata nana i kite te waea tuku korero ara te terekarawhe ko Professor S. F. Morse (Moohi). I uia ia e tetahi tangata mo tana kitenga i taua mea, i mea : — " I a koe e rapu ana i te huarahi e taea ai te tuku te korero i runga waea, kaore koe i tinga ka tirotiro noa iho ?" " Ae he maha-aku tinganga," " A, i to tinganga ka pehea koe." Ka whakahokia e Moohi, " Ko taku whakahoki ki a koe hei a taua anake, no te mea kahore te ao i te mohio. I nga wa e kore ai au e mohio me pehea ranei au, ka inoi au kia homai he maramatanga ki a au." " A, i puta mai ano ranei he maramatanga?" " Ae. I te taenga mai o nga kupu whaka-mihi moku i Amerika i Europe mo taku ki-tenga i te waea tuku korero, i mea ahau kahore i tika moku taua honore. I homai e te Atua te hiko (electricity) ki te tangata hei taonga mana hei awhina i a ia, kaati pai ana te Atua ki te whakaatu mai ki a au." I te otinga o te waea a Moohi ko nga kupu tuatahi tonu i patua e ia i roto i te waea ko enei kupu : — " Nana, tae te Atu i mea ai." I rere mai tetahi kaipuke rakau-wha ko President Felix Faure te ingoa i Niu Kare-tonia ki Parani u ana ki tetahi motu i waho o Niu Tireni ko te Antipodes te ingoa, e 22 nga tangata ora katoa, he maha nga marama ki reira ka kitea e te manuao, ka haria mai ki Riritana, he toroa ta ratou kai i ora ai.WHAKAHOKI KI TE MOMONA. Ki te Etita o Te Pipiwharauroa. EHOA kia tau te atawhai me te rangima-rire ki a koutou ko te Komiti me te hunga e tautoko ana i nga mahi a ta tatou Pîpî i raro i nga manakitanga a to tatou Kai-hanga. He reta he ripoata ano hoki tenei naku kia kite ai te hunga e tautoko ana i te Hahi Momona me te Hahi o Ingarangi. Hei tirotiro, hei whiriwhiri ano hoki, ma te hine-ngaro o ia tane, o ia wahine, o ia tamaiti, oti ra o te hunga e whai whakaaro ana. Koia nei a maua tino take ko Te Tuiti Makitanara kai tautoko, kai kauwhau hoki, o te Hahi Momona, e mau e raro iho aei. Take tuatahi. — Mo nga wawahanga e toru o te Hahi o Ingarangi ara, te High Church, te Low Church, me te Broad Church. Ae. Kua patai au i tenei take ; kua whakaaetia mai. Engari kotahi mai ano te putake ko te Hahi o Ingarangi, ko taua Paipera, ko taua Rawiri, ko taua himene nei ano. Kotahi ano te Hahi, ko nga tikanga anake o te karakia i rere ke. Take tuarua. — Mo te taha utu i nga kai-kauwhau. Ina hoki e ki ana te Momona kaore i te whakaaetia e te Karaipiture nga pononga utu. E hoa ma e whakaaetia ana te utu e ai i ki ta te Karaipiture. Tirohia — 1 Kori. 9, 7, ii, 13. Kara 6, 6. 2 Kori. ii, 8, g. Ko te he tenei o Paora he kore nona kaore i tono oranga mona ke te Hahi o Koriniti riro ke ia ma nga hahi o Makeronia e whangai. — (2 Kori 12, 13). Otira e hoa ma e kore koutou e tika ki te whakahe i te utunga i nga Kai-kauwhau o tenei Hahi. Me pewhea hoki te whangai-tanga me nga moenga i hoatutia nei e koutou ki a koutou pakeha Momona. No te mea na te moni katoa enei mea i tango mai. Mehemea e huihuitia ana nga moni e pau ana i enei pakeha e 70 e 8o ranei puta atu ki te £2000 nga moni e pau i te tau. Otira me ki e au hei aroha ke ma koutou ki a tatou pakeha. Rite pu tenei aroha e hoa ma ki te aroha a te Hahi o Ingarangi e aroha nei ki o ratou Kai-kauwhau. Ehara noa iho nga oranga minita, e taumaha ana ki te iwi katoa, tena ko te Momona he patu i nga tangata torutoru. Take tuatoru. — Mo te taha ki te Iriiri. E hoa ma e kore koutou e kite i roto i te Karaipiture e ki tuturu ana he mea iriiri ru-maki he mea iriiri tauhiuhi. Ina hoki i te iriiringa a Hoani i a te Karaiti me nga tangata katoa o Huria me Hiruharama. (Maka i, 4-5 me 9-12), kaore i tino marama he mea iriiri rumaki. Me te iriiringa ano hoki i te

4
TE PIPIWHARAUROA.
whanau o Iharaira, me ki e au he mea iriiri
tauhiuhi te iriiringa i tenei mano tangata, otira
tona tino whakamaramatanga na te rehu tai
na te punehu i roto i nga kapua o te rangi
(1 Koriniti x, 1-2). Ko nga Ihipiana anake i
rumakina, ko era pea nga Momona. Otira e
hoa ma, me rapu pea e tatou te tikanga o tenei
kupu o te iriiri, me nga whakamaoritanga a
enei matauranga he mea whakamaori mai na
ratou i roto i te reo Kariki.
Me titiro e koutou i te Dictionary, a Collins,
a. Pitmans, a Webster, me ta Pear's Cyclopaedia.
Kati nga whakamarama mo te taha pakeha,
me hoki whakamuri to tatou rapu i te putake
mai o tenei kupu o te iriiri (baptism), me titiro
e tatou i te reo Kariki tenei kupu. Me titiro
e koutou i te pukapuka Kariki ara:—
Bapto  ... Bantw
Baptizo - - - Bantsw
Otira e hoa ma i te wa i o tatou tupuna e kiia
ana e enei o tatou kaumatua he iriiri ano tetahi
mahi ara he tohi ki te wai taua tohi he tauhi-
uhi atu me te karakia ano. Otira kaore he
whakahe a tenei hahi. Kei te whakaaetia e
te Hahi o Ingarangi mai i mua tae noa mai
ki tenei ra te iriiri rumaki me te iriiri tauhi-
uhi, no te mea kotahi mai ano te putake o
enei kupu. Ko te mea nui ki te Hahi ehara
i te mea ko te rumaki ko te tauhiuhi ranei
engari ko te wai, ko nga kupu, ko te wairua
hoki i roto. Ana oti kei te pai ake nga tangata
i rumakina i nga tangata i tauhiuhia? Ehara
i te Hahi Momona te iriiri rumaki i kite, no
muri noa nei te Momona.
Take tuawha.—Mo te taha Id o koutou kai-
kauwhau e ki nei koutou ki te kaha o a koutou
pakeha ki te haramai i Amerika ki konei kau-
whau haere ai. Ae e tika ana, kei te pena
ano te Hahi o Ingarangi. Maku e ki atu kei
raro atu i te koata te nui o nga kai kauwhau
o te Momona i o te Hahi o Ingarangi e
kauwhau haere nei i te ao, me te tukutuku
ano i o ratou kai kauwhau ki nga wahi
kaore nei ano kia taea e etahi hahi. E tuku
tonu atu ana enei kai kauwhau i o ratou
tinana ki te mate. A he maha ke atu o
 enei kai kauwhau kua matemate i o te
Momona kai kauwhau. Koia nei te hahi e
tae wawe ana ona ki nga motu mohoao i
mua atu i o te Momona, tae mai ki a tatou
Id te iwi Maori. E toru ano tau e noho
ana te Momona ka hoki ki Uta. He nui
te moni a te pakeha e pau ana i te whainga
kia kite i Niu Tireni, tena ko a nga Momona
.kaore noa iho, ma nga Maori ke ratou e wha-
ngai, kaore e noho ki nga hoteera. Mehemea
•e oti iho ana he torutoru noa e haere mai. He
pikiniki pai atu ta ratou. Otira e tika ana
ano te korero a Wiremu Takana, he mema i a
no te Momona. I ki mai ia ehara i te hahi
na te Ture. Whakahokia e au ae engari ka
Ingarangi i hanga mai taua ture me taua hahi
kotahi mai ano to raua putake.
Take tuarima.—Mo te tuawhenua i heke
mai ai te iwi Maori. Ki te korero a te Mo-
mona me te Tuiti i heke mai te iwi Maori i
Amerika. I whakahokia e au kei nga: ohu
me nga mahi te ritenga. Inahoki ki ta Te
Mete i heke mai tatou te iwi Maori i Malay.
Ko na tipuna o enei iwi me o tatou tupuna
he iwi toa ki te haere i runga waka, ki te hi
ika hoki. No taua wa i heke haere mai ai
nga iwi Maori mahamaha noa atu i runga i
nga motu huahua e tau nei i runga i te Moana-
nui-a-Kiwa. Ko nga ingoa enei o aua moutere
ko Eastern Archipelago, ko Micronesia, ko Poly-
nesia. Kei roto i Polynesia nga moutere e rongo
nei tatou, a Hawaiki, a Hamoa, a Tonga, a
Hawaii, a Tahiti, me etahi atu moutere. E
tu rarangi ana enei moutere. Timata mai i
te tuawhenua tae noa mai ki konei. Ko
Amerika neke atu i te 2000 maero te tawhiti.
Tetahi ko nga mahi a aua iwi Maori rite tonu
ki a tatou, te hanga whare Maori, te whakairo,
me etahi atu mahi. E kore e pau ia au te
korero pai atu koutou te hoko mai i taua
pukapuka. Kei te mau tonu i enei iwi Maori
nga mahi a o ratou tupuna tae noatia mai
tenei ra. Engari tera e ngaro haere aua mahi
i te taenga mai o te iwi Pakeha penei ano i a
tatou nei. Wahi iti nei te rere ketanga o nga
mahia aua iwi i a tatou.
Heoi mo te korero a te Momona me te
Tuiti i heke mai o tatou tupuna i Amerika, e
hoa ma ko taua iwi he iwi noho teneti mai i
mua atu i muri mai hoki. I te kitenga a te
pakeha ara a Christopher Columbus. Kati ko
te korenga e mau ki etahi o nga mahi a o
ratou tupuna: Penei me enei iwi Maori e
korerotia nei e te Mete tae mai hoki ki o
tatou tupuna. Ko te whakahoki a te Tuiti
ki a au he maha no nga rau tau i wareware ai
i taua iwi ara i te iwi kiri whero. E hoa ma
he whakahoki tamariki tenei. Ki atu ana au,
e hoa, mehemea pena to whakahoki i taku
patai, he aha hoki te take i kore ai e wareware
i enei iwi Maori, tae noa mai ki o tatou tupuna,
no te mea ko aua rau tau ano hoki. E hoa
ma e kore e pau ia au te tuhi a maua korero
ko te Tuiti. Otira i tono ahau i roto i taua
whakaminenga kia tae a tinana mai taua
tangata ki Turanga nei ara ki Te Rau Kareti
ki mai ana ratou ko ona hoa kei te wehi nga
minita i a ratou. Na Epanaia Whanga i tau-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
•5
toko taku take. E hoa ma tonoa mai ta koutou
•toa. E kiia ana e nga tipuna hei tou marae
koe toa ai.
E hoa Te Tuiti kaore koe e araia. Mehe-
mea kei a koe te maramatanga e tiaho ana
heria mai. Kia rite ai ki ta te Karaiti
(Matiu 5; 14, 15, 16). 
Tetahi mo te tono a te Momona e ki nei ma
tenei Hahi e whakatu he hui tautohe. Kaore.
Kaore hoki tenei hahi i te whakahe ki etahi
hahi. Pai atu koutou ki te karapiti i enei hui
ki te taha o ta koutou hui tau. Kaore e
tumeke enei kai kauwhau i nga matauranga o
te Momona.
Heoi, na to koutou hoa pono,
Na RANGI TUANUI TAMIHANA.
Muriwai, Gisborne.
[I ruarua o matou ngakau ki te ta i enei
korero i te roa rawa, i te mea hoki kahore
etahi tangata e pai ki nga mahi tautotohe,
otira i te nui o te hiahia o Rangi ka taia e
matou. Kaua etahi Momona e poka noa ki
te whakautu i enei korero, heoi ano nga
tangata e whakaaetia ko Te Tuiti Makitanara
raua ko Takana.—ETITA.]

"MAURE TU, MAURE ORA."
" Maure tu, maure ora
Maure noho, maure mate."
TONA tikanga ka ahuwhenua te tangata
ki te ngaki kai ka whiwhi ki te ora ka
mangere e kore e whiwhi ki te ora. Koia ra
e tiro ake nei nga whatu ki te potiki ahu-
whenua nei ki te pakeha e hohoni mai ra i
toona ora, he ngahuru katoa nana tena no
kai a taua nei kai te Maori he aha te aha.
Ka whiwhi ake ana te Maori i te toru kapa
tapapa haere atu ana te hoiho i te rori, patu
patu atu hoki nga waewae i nga kaokao o te
hoiho kia wawe i ana te tae ki te Rere o
Hautai e rere mai ra i Mihaneke, ki reira
whawhati ai i te kaki o te toru kapa ka ngaro
atu ki reira a katahi ka whakapae i tangohia
aku moni i roto i te pukoro o taku tarau i a
au i takoto atu ra ki te whare paku. Ka hoki
atu ki te wahine korero parau atu ai. E kui
e i mate au i taka atu aku hereni i a au i hoki
mai nei ki taku mohio no taku pekanga ki te
mea i taka atu ai! Kaore i ara i taka atu ki
tua o Paepaerau ki a Teroira, ki a Teemupaea,
ki a Rapiana, ki a Kae, ki a Mihaneke, ki a
Kihipane hoteera.
Ki tera tini i tu mai ra i reira, e hika ko
te tikanga tenei o te kupu ra " Maure noho,
maure mate." Tena no kai te potiki wha-
kaaro nui tika tonu tana haere ki tana
wahine e noho mai ra i te kainga, oho
ake i te ata, ka ngaro hoki tona mauiui, ka
tahi ka hoatu i te toru kapa ki te wahine, ka
ki atu, " Ina hai hoko i tetahi paku rohi ma
koutou ko a taua potiki, e hoki ana no au ki
te whai i tetahi toru kapa." A ka kino tana
haere! Kaati he whakaaro ake na te ngakau
ki tenei ora o te pakeha kua tukua mai nei ki
a taua ki te iwi Maori, ara te mokete moni
hai tope i nga toenga eka e toe nei ki nga
Maori. Koia ahau ka tuku atu i taaku panui
mo tenei mea mo te ahuwhenua, kia whaka-
rongo mai nga potiki ahuwhenua e noho mai ra
i tona waahi i tona waahi e whakaririka mai
ra ki tana taonga ki te ahuwhenua, a kaati e
te tau ma, tenei to taonga te karanga atu nei
ki a koe, ki a koe, " Pakeha, Maori, kai runga
o Waimaha-nui-a-Rua, Tahora Poraka, e
tiro atu nei a kaati e hoa ma, e tama ma,
haramai ra, haramai. Ki te tiki mai i to
kanataraki i te marama o Maehe e heke i
honei ara i te tau 1908 ki a wawe korua ko to
taonga te moe tahi i te moenga whakaipoipo.
Whakatauki pakupaku," Ahiahi mata moemoe
te ata hianga nui." Koi ra te wairua o te
kupu ra, " maure tu, maure ora." A tenei au
ka whakaatu atu ki a koe, ki a koe, i to taonga,
he tope ngahere. Ko te ahua o tenei ngahere 
he auha he rakau riki puihi, he puihi mama
ki te tope, ma to huka tetahi e tope, ma to
waewae noa tetahi e turaki atu, a riro paka-
paka atu i a koe nga ngangata e ruia ana ki
tenei kanataraki. Ko te whakautu mo te eka
e kore e hoki iho i te rua-tekau-ma-ono hereni
(26/-). Ko nga eka hai tope e kore e hoki
iho i te 600 kai te ruri te tikanga he ngawari
te utu o te kai, paraoa, huka, me era atu
kai. Kaati ko te tangata, ko nga tangata
ranei mana e tango tenei kanataraki me tae
mai i te marama o Aperira tau 1908 ki te
paahi i to kanataraki, hai reira hoki koe korero
mai ai i to hiahia.
Heoi ra kia ora te hunga haramai.
Na MANUERA HUKANUI WATENE.
Waimaha, Te Tahora, Gisborne.
" Nui te wai, e kore te aroha e taea te tinei,
E kore ano e ngaro i nga awa."
—Wiata a Horomona, viii. 7.
Engari ra ka ngaro i te paina pia kotahi.

6
TE PIPIWHARAUROA.
HE KAUWHAU.
I POHEHETIA A TE KARAITI.
 Ano ka kite ratou i a ia e haere ana i runga i te moana, ka mea
ratou, He kehua (wairua) i a ka aue: i kite hoki ratou katoa i
a ia, a ihiihi ana."—(MAKA vi. 49).
I MU RI iho i tana whangainga i nga mano e
rima, ka akiaki a Ihu i ana akonga kia wha-
kawhiti ki tawahi, ko Ia ia i piki ki te maunga ki
Ie inoi, i kite hoki Ia kua oho te iwi. Kahore i roa
rawa te hoenga o nga akonga ka puta he hau nui,
ka tu te moana, a ko te tahuri kau ratou. Ka roa
ta ratou hoenga ka mauini, kua mea tonu o ratou
ngakau ko te mate pu ratou, a, e mea ana au i to
ratou mate i te mea ka tata ratou te tohu, ka amu-
amu ratau mo to ratou Ariki i akiaki i a ratou kia
whakawhiti ko ratou anake ko Ia ia noho ana i
tahaki. Ko te Ariki ia i amuamutia nei e ratou
kei te mahara tonu ki ana. Kei te whenua ia e
titiro ana mai ki a ratou i roto i to ratou mate,
kua mea noa ake Ia ki te rere mai ki te whakaora
i a ratou. Heoi i te wha o nga mataaratanga o te
po ka haere mai Ia ki a ratou, haere ana i runga
i te kare o nga wai.
" KAUA E WEHI."
I
Otira, i te whakatatanga mai o Ihu, kahore ratou
i hari engari mataku ke ana. I te nui o to ratou
mataku, ka haparangi te waha ki te aue " Ano
ka kite ratou i a ia e haere ana i runga i te moana,
ka mea ratou, He kehua! a ka aue." Heoi ano i
tau ai o ratou manawa ki raro, i meinga ai to
Tatou wehi kei koa na te meatanga mai a te
Karaiti." Ko ahau tenei, kaua e wehi." Ko te
whakaaro tuatahi o enei tangata he wehi, no te
mea i pohehe ratou ki a te Karaiti.
I mahara ratou ki a te Karaiti he kehua. I
mataku ai ratou i a Ia he kore no ratou i ata titiro
marire, he pohehe no ratou, he kore i matau ki a
Ia Waihoki, he tini te tangata kei te ao kei te
mataku i to ratou tino Hoa aroha, kei te aue ina
whakatata mai Ia e matenuitia nei e ratou, kei
te hiahia ki te oma i a Ia i haere mai nei ki te
awhina i a ratou i nga wa o te mate, no te mea
kei te pohehetia Ia e ratou, kei te maharatia he
kehua, kei te mea ratou, " He kehua! a ka aue."
Kaua hoki tatou e mea e, ko te Tekau-ma-rua
anake i pohehe nei. Kei te pena ano te ahua o te
tangata ki a te Karaiti i enei ra i runga i a ratou
kupu i a ratou mahi. Kei te mataku ratou i a te
Karaiti, kei te awangawanga ina whakatata mai
Ia ki a ratou, kahore rawa o ratou painga ki a Ia.
Ko te take tino nui i kore ai te tangata e whakaae
ki a te Karaiti, i kore ai e pai ki a Ia ko te take
ano i wehi ra ana akonga ki a Ia, kaore ratou i te
ata titiro marire ki a Ia, i te ata whakaaroaro i roto
i o ratou ngakau, engari kei te whakakehuatia a te
Karaiti e o ratou na whakaaro pohehe, e nga
mahi whakariroike ranei a te tangata, nawai ra
ka pohehe ratou ki a te Karaiti ko tetahi ke noa
atu. Na te pohehe, na te kuare, o te tangata i
kore ai ratou e whakaae ki te Kai-whakaora.
E te hoa, kahore ano ranei tou ngakau kia mi-
haro noa mo te kore o te tangata e whakaae ki a
te Karaiti? Ehara ranei i te mea whakamiharo
ki a koe te tini o te tangata i runga i a ratou mahi,
i runga ranei i a ratou kupu, e karanga nei, " Kaore
matou e pai hei kingi tenei tangata mo matou?"
I kore ai tatou ri miharo na te mea kua taunga
noa tatou ki te tini o te tangata e whakakahore
nei i a Ia, a nawai ra kua whakaae hoki tatou ki
taua tikanga. Otira ki te ata whakaaro koe i roto
i tou ngakau e kore e hapa tou miharo ki te toru-
toru rawa o te hunga e aroha ana ki a te Karaiti,
a ki te tokomaha rawa o te hunga e kore ana e
aroha ki a Ia.
" HE KARAITI KEHUA."
Na te Karaiti ano te kupu, " Ki te whakairihia
ake au, maku nga tangata katoa e kukume ki a
Au." Otira kahore ano nga tangata katoa kia
kumea ki a Ia. He aha ra te take? Ehara i te
mea he kino nona, kahore he tangata hei rite mo
te Karaiti te pai, te aroha, te ngawari. Kahore
ano ratou kia tino matau noa ki a Ia, kahore ano
kia ata titiro noa ki a Ia i whakairihia nei. Ko te
Karaiti kua kitea e ratou he kehua, he whakariha-
riha, he karaiti na ratou ano i hanga. I te pohe-
hetanga o nga akonga ki a te Karaiti be kehua ka
mataku ratou, no to ratou mohiotanga ia ki a Ia,
koa ana o ratou ngakau, ora ana ratou, hohoro
tonu ta ratou tuku mai i a Ia ki runga i to ratou
poti. Ko taua Karaiti ano i wehingia ra e ratou
tautotoro ana o ratou ringa ki te kume mai.
Waihoki, ko nga tangata e matau ana ki a te
Karaiti kei te awhi i a Ia, kei te pupuri tonu, kei
te koa, kei te ora. Ko te mate nui o te ao ehara
e te mate-kai, engari he mate-Karaiti, na te kuare
ke i kore ai e kite i a Ia, e tatu ai te ngakau pouri,
te ngakau mate.
HE OKIOKI MO TE KATOA.
" Na ka eke ia ki te kaipuke, ki a ratou; a ma-
riri iho te hau." Eke ana a te Karaiti ki Ie poti
ngaro ana to ratou pouri, to ratou wehi, tau ana
o ratou whakaaro ki raro. Ko Ia ano ta te tangata
e rapu nei hei whakamariri i te ngakau, hei
whakaora, hei whakakoa i a ia i nga mate huhua o
te ao i nga ngaru aki mai, i nga hau pukeri nui.
Nana te powhiri ki te ao katoa, " Haere mai ki a
au e koutou katoa e mauiui ana, e taumaha ana,
a Maku koutou e whakaokioki."—He mea tango
mai no te Daily Mail o Ranana.

HE. KUPU WHAKAMARAMA.
MO TE TIAKI TAMARIKI.
TOHUTOHU mo te tiaki i nga tama-
riki kokoti tau, me nga tamariki
ngoikore.
1. Ko nga tamariki e whanau ana i mua
atu o te 40 wiki, kia tino tupato te tiaki
me te whangai.
2. Ko nga tamariki e whanau ana i mua
o te 30 wiki, ara o te 7 marama, e heke iho
ana i te 2 pauna weeti te taumaha, me
waimarie noa e taea ai nga haora torutoru
nei e ora ana.
3. Nga tamariki e whanau ana i te 30
wiki, e tae ana ki te 2¾| pauna weeti te
taumaha, ki te toru ranei, e honea ake ana
etahi ki te ora, otira ko te nuinga ia, e
matemate ana.
4. Ko nga tamariki e whanau ana i te
36 wiki e tae ana ki te 4½ pauna weeti, ki
te 5½ pauna weeti ranei, e marie te ora,
engari me tino tupato hoki te tiaki.
TE AHUA O TE TAMAITI KOKOTI TAU.
He iti te ngako i raro i tona kiri. Na
reira e kore ia e kaha ki te pupuri i tona
mahana. He tere tonu te matao mehemea
ana ki te wahi matao. Tere tonu hoki te
mate.
Kei te putu noa te kiri, kureherehe noa
iho. Kaore e kaha ki te hokaikai, tona
tangi kaore e kaha. Kaore e kaha tona
ngote me tona nga.
TE TIAKI.
I te whanautanga tonutanga mai kaua
e whawhai ki te horoi. Engari me taka-
takai ki te paranene tino mahana. Tena
ano tetahi mea pai kei nga pakeha tiaki
whare rongoa e putu ana. Te ingoa, he
" wuuru katene," ara he " cotton wool," ki
te pakeha. He mea tino pai tenei hei
pupuri i te mahana o te tamaiti ki roto
i a ia. Engari kia tupato koi hanaia mai
e te ahi, he tere noa hoki ki te mura,
me motu ke ano te takatakainga i tena
waewae, i tena ringa, i te tinana, me te
kope hoki mona.
Ka oti tena, ka takatakai ki roto i te
paraikete ka whakatakoto ai ki raro. Ka
mutu tena ka whakaki i etahi pounamu,
kia rua, kia toru ranei ki te wai koropupu,
pangu rawa, ka kokomo ai i nga patara
nei ki ro tokena, ka hoatu ki nga waewae
tetahi o te tamaiti, ki nga tahae rua etahi.
Ko enei mea, hei whaka-ahuru mo te ta-
maiti. Te take i whaoria ai ki ro tokena
nga patara, kia roa ai e mau ana te mahana.
Tetahi koi tupono ki te pa atu ki te kiri
o te tamaiti, ka wera.
Ko te kope ake o te tamaiti e tangotango
i te wa e paru ai. Ko nga takatakai o nga
waewae, o nga ringa, o te tinana, me waiho
tonu mo te tino ra tipu. Engari kia tupato
rawa koi werohia te kiri e te matao i te
hoatutanga he takai ke.
Ko te whare kia mahana tonu. Mehemea
ana he karaihe titiro i te mahana o te
whare ta tetahi wahine, me tuku kia piki
ra ano ki te 70° F. te tohu a taua karaihe
ki te piki ake i tenei te mahana, kaore e
pai te noho a nga kai tiaki, i te puahuru.
TE WHANGAI.
Koianei te mea tino uaua rawa. Anei
i uaua ai Tuatahi: He ngoikore no te
tamaiti ki te ngote. Tuarua: Kaore ano
pea ia kia toto mai te waiu i nga u o te
koka.
I tenei wa o te hapu, e kaha rawa ana
te tu o te waiu, a, tera pea e ruaki, e torohi
ranei te tamaiti. 
Me penei te whakahaere:—1. Me wha-
kate nga u o te koka, ka whakanatu ai ki
te wai werawera. Me hawhe te waiu, me
hawhe te wai.
Ki te kitea e pai ana tenei whangai, kati
me waiho tonu. Kia kotahi te pune rahi
e hoatu i roto i te haora kotahi mo te
wiki. Ki te kamakama haere, ka timata
te ata whangai ki te u o te koka i te wiki
tuarua. Ka tino waia haere, ka takiwa ai
i te whangai. Ara kia kotahi te whangai-
tanga i roto i nga haora e rua. Kotahi
whangaitanga i nga haora e wha i te po.
Ki te tangi i waenganui o nga haora o
te kai, ehara i te tangi kai.
Ki te ruakina mai tena, me whakamatau
ki tenei:—Me ata mahi te miraka, me hoko
i te kemihi he " liquid rennet" me whaka-
natu kotahi " tipunu " o tenei " rennet" ki
nga kapu miraka, e rua i whakamahanatia.
Waiho i kona tu ai kia maro. Ka maro,
ka tapatapahi ai i te miraka kua petipeti,
ka mutu ka tatari ai ki te maihereni tino
ma. Ko te wai hei kai ma te tamaiti.

8
TE: PIPIWHARAUROA.
Mehemea ana e waiho ana: kia ahua roa,
me whakawera kia. tata tonu ra te koro-
-pupu, ka taaki.
 Ka whangai ai i te tamaiti. Me hawhe
wai, me hawhe o tenei wai miraka.
Kia kotahi te whangaitanga i roto i te
2 haora. Kia kotahi te pune rahi e hoatu.
Mo te kore e puta te paru o te tamaiti,
ara mo te koroke.
1.' Me whakamatau te tipu ne kirimi ki
te hoatu.
2. Me hoatu ranei hawhe tipunu hinu
ika rongoa nei, "cod liver oil." 
3. Me hoatu ranei he marama ra pata.
4. Hawhe miraka, hawhe wai.
Kia kore rawa ena mea e kaha, ka wha-
kamatau ai i te hawhe tipunu katoroaira.
—Na TUTERE WI-REPA, M.B., CH.B.
WHAKAAHUA E RUA.
I TUTAKI i a au tetahi pakeha rangatira
i. te tiriti, ka mea mai ki a au:—
" He kupu taku ki a koe, he mea i kitea e
au i taku haerenga ki roto o Turanga. I taku
taenga ki Motu ka moe au i ki te puni o etahi
pakeha he tangata tua ngahere. E hoa, kite
ana au i te kino, i te mutunga mai o te weri-
weri. He purei kaari te mahi a aua pakeha
he puhipuhi paipa, ko te kinaki o te kaari me
te paipa he kanga, he kohukohu, he korero
poke. Na te moe tonu ka mutu. Katahi ano
au ka rongo i te mutunga mai o te korero
kino kei enei pakeha, kaore rawa he korero
totika. Koa ana au i taku haerenga mai i to
ratou kainga."
"Ka mahue atu i a au a Motu ka haere au
ki te Tahora ka moe au ki te kainga o tetahi
Maori ratou ko ana tamariki. He whenua
nui to tenei Maori, e 7000 eka, he whenua
riihi no nga whenua kamupene, tokorua raua.
I te ahiahi kore rawa au i rongo ki te kanga,
ki tetahi kupu kino ranei. Ko ta ratou purei
tuatahi he uka, ka mutu tena ka whakangahau.
He whira ta tetahi o a nga tamariki a taua
tangata, pai atu tana whakatangi. He nui
noa iho te ngahau te waiata, te whakatangi-
tangi, te katakata, te korero ma. Ahakoa he
whare ngahere noa to Tatou whare ko nga
tangata ia o roto he rangatira.  He aha ra te
: tangata i pirangi ke ai ki te kino he nui ke atu
nei te ngahau o te pai?"
, HE RA NUNUI.
TIIMA PUTUROORO O INGARANGI.
NO  te. 18 o. nga ra o: tenei marama i tae
 mai ai te tima putupooro o Ingarangi
ki Niu Tireni nei. E maha nga pureitanga
mo rarou. Ko ta ratou purei tuatahi ki Wai-
rarapa, hei te 4 o Hurae ki Turanga nei.
Kei te korerotia ano kia purei ratou ki te
Maori. He whakahoki te haere mai a Inga-
rangi i te haere a Niu Tireni i te tau 1905 I
te taenga mai o Ingarangi i te tau 1904 i hinga
i a ratou a Otautahi, a Otakou, i rite raua ko
Taranaki, i hinga i Niu Tireni katoa me
Akarana.
TAUA KAIPUKE O AMERIKA.
Hei te 9 o nga ra o Akuhata u mai ai nga
kaipuke whawhai o Amerika ki Akarana,
tekau-ma-ono (16) nga manuao ko nga manuao
tino nunui o Amerika ara, he battle-ships. Ko
te taua kaipuke ano tenei i whakaaturia e
matou te rerenga mai i Niu Ioka, i nga ra e
raruraru ana a Tiapana raua ko Amerika i
tera tau. E 35 katoa nga manuao ko te nui-
nga kua noho atu ki Hana Paraniko. Hei
ra tino nui ki Akarana a te unga mai o enei
manuao, tera e nui te wahi ma te Maori a
tenei ra. Muri iho i Niu Tireni ka whaka-
whiti nga kaipuke o Amerika ki Hirini ki
Merepana. Kei te korerotia kia purei a Inga-
rangi raua ko Niu Tireni ki Akarana a tenei
wa.

HUI NUI KI PONEKE.
Ko tetahi ra nui ma te Maori ko te hui nui
a te Iwi Maori ka tu nei ki Poneke a te 14 o
nga ra o Hurae, e tae ai nga mangai, nga
kai-whakahaere, nga upoko me nga rangatira
o te iwi ki Whanganui-a-Tara, whakaaroaro
ai i nga mate e pa ana ki a taua, whakaatuatu
ai ki te iwi pakeha i nga mahi kua taea e taua
kia ngawari ai tana tawai he iwi mangere
taua. Kua rite nga tangata hei timata korero,
hei whakahaere i ia wahi. i ia wahi o te hui.
He hui tino nui tenei. Kia mama e te iwi,
hoake tatou ki Poneke, he iwi kotahi, kotahi
•ano whakaaro kote kimi ora mo te iwi katoa.
•Kua whakaritea ma te Kawana e whakatu-
whera te hui a te 14 o nga ra o Hurae.
Kua whakaritea kei purei he tiima Maori ki
te tima o Ingarangi. Ki ta matou rongo e
haere. ana ano he tiima Maori ki Ahitere-
 iria.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
TE AO KATOA.
INGARANGI Ko te tino korero o te Pa-
remata o Ingarangi ko te Pire turaki waipiro
a te Kawanatanga. Ko te moni a nga tangata
hoko waipiro kua takoto hei riri ki tenei pire
£1oo, ooo, kua tae ano ta ratou pitihana hei
whakahe mo taua pire e 6oo, ooo nga ingoa, e
9 maero te roa. Hei aha ki a Akuni, Pirimia
o Ingarangi, ka hapai tonu i tana pire, a kua
kiia kia hinga atu tona Kawanatanga mo tenei
pire. Kei te whawhai te moni raua ko te
tika.
Kua tuwhera te Ekipihana nui ki Ranana,
a te Ingarihi raua ko te Wiwi.
AMERIKA.—No te weranga o te whare o
tetahi wahine ko Guiness te ingoa ka kitea he
iwi tangata i raro no tetahi wahine ratou ko
ana tamariki. Kua 15 nga tupapaku kua
kitea. Ko te mahi a tenei wahine whakawai
ai kia haere mai he tangata ki tona whare, kia
tae mai ka kohurutia e ia, ka tangohia nga
moni. Nui atu te oho o te ao katoa ki te kino
o enei kohuru. " Ko te aroha ki te moni te
take o nga kino katoa."
HAINA Kei te kaha tonu te haere a te
toki a te Hainamana ki te whakatiki i Tia-
pana. Kua huaina te ra i taunutia ai a Haina
e Tiapana " ko te ra pouri." I tu he hui nui
ma nga wahine o Kanatono he oati kia kaua
rawa ratou e kai i tetahi kai o Tiapana, e mau
ranei i tetahi kakahu. Nuku atu i te tekau-
ma-rua miriona pauna (£12, 000, 000) o Haina
e riro ana i Tiapana i te tau, inainei kua kore.
Kua hokohoko ke a Haina ki Amerika. E ai
nga waea mai tera a Tiapana e tono kia riri
raua ko Haina.
RONGO O TE TOMINIONA.
HE haurangi tonu te mahi a te wahine a
tetahi tangata tiaki whare waipiro o
Otakou. I tetahi po ka waiho e tana tane kia
moe ana i tetahi ruma. I te po ka maranga
katahi ka hinga, i tetahi ra ake ka kitea e
takoto ana i te araroa kua mate. I mea te
huri na tona inu waipiro i hohoro tonu ai
tona matenga i tona hinganga ai. Kua hopu-
kia te tane he whakaaro no nga pirihi nana
ano i patu tana wahine.
Kua mau tetahi tangata o te Wairoa ko Wi
Mete tona ingoa mo te mau waipiro ki nga
kainga Maori. Ko te utu mana £1o me nga
raruraru o te kooti e £2. He tokomaha nga
Maori e mau mo tenei hara me kakama ana
nga pirihi.
I te nui o te kohu i a te Taviuni, he tima no
te Uniana Kamupene, e whakatomo ana ki
Kawatiri (Westport) kotiti ke ana ki te akau.
Kahore he tangata i mate engari e kore pea e
taea te tima te to ki te moana ano. Nuku
ake i te 1000 nga tana o te Taviuni, i kitea no
te kapene te he.
I waenganui i te po o te 17 o nga ra ka
puta etahi pakeha tokotoru ki tetahi tiriti me
a ratou pitara, ka timata te tango moni, wati,
rimi i te tangata. He tokomaha nga tangata
i hopukia e ratou. I te ata ka hopukia hoki
ratou e nga pirihi.
PITOPITO KORERO.
ITE tau 1907 e 395» 447 nga  tangata o
Ingarangi i haere he whenua ke, e 24, 777
i haere mai ki Ahitereiria me Niu Tireni.
I te tau 1905 i tata ki te £12, 000, 000 nga
moni o Ingarangi i pau mo nga mahi pai, mo
nga hohipera e £3, 892, 000, mo nga whare
pani e £2, 948, 000, mo te kauwhau i te Rongo
Pai e £3, 892, 000.
Kua oti noa atu i te pakeha he paura kore
pawa, kua kitea ano hoki e Hiram Percy
Maxim he pu e kore e paku ina puhia, a kua
tae mai te rongo kua kitea ano e tetahi pakeha
o Ingarangi, he pu e 2, 000, 000 tanginga o i
te haora. Kei te hiahia taua tangata kia
£1, ooo, ooo he utu mo tana pu.
E 6, ooo, ooo hikareti e puhipuhia ana e nga
tangata o Ahitereiria i te tau 1907 ara e 440
ma te tangata kotahi mehemea e kai hikareti
katoa ana, a kei te piki tonu. He Maori te
tahi iwi kua kaha rawa te puhipuhi hikareti.
Ki ta matou nei whakaaro ma nga tangata
whai moni anake enei kai te waipiro me te
paipa.
I te whakaaro nui o te Ropu Ta Paipera
kia kaha te piki o te rangatiratanga o to tatou
Ariki, ka 409 te maha o nga reo kua whaka-
maoritia te Paipera.
Ina tata nei i whanau ai te rua tekau-ma-
rua o nga tamariki a tetahi wahine raua ko
tana tane. Kei te ora katoa tana whanau.
I pataia tetahi Maori e tatahi pakeha, me-
hemea he mohio ia ki te reo pakeha? Ka
utua e te Maori," haore; heoi ano te reo pakeha
e mohio ana i ahau, ko nga kanga pakeha."
Ko te ingoa inaianei a nga iwi o Rua mo to
ratou poropiti ko " te ariki o tenei ao." Ka-
tahi te ingoa tika. Tirohia a Hoani xiv. 30

10
TE PIPIWHARAUROA.
NGA TAKIWA MAORI.
I MEA tetahi pakeha ka nui te mate kai o
etahi wahi o Waikato, kahore rawa a
ratou taewa, i mate katoa i te paraiti. I tera
hotoke i ngaro katoa to ratou whenua i te
waipuke, o ratou whare a ratou taiapa. E
mea ana tenei tangata kia arohaina a Waikato.
E haere ana te ropu waiata a Rev. Perere
Peneti o Rotorua ki nga taone o te Tominiona
waiata ai. E tae ana ratou ki Poneke ki te
hui nui a te Iwi Maori ka tu nei ki Poneke a
te 14 o Hurae.
Kua rite ano tetahi ropu taitamariki o Roto-
rua mo te haere ki Ingarangi ki te whakakite-
kite nui ki reira. Ko to ratou tokomaha kei
te 25 tae atu ki te 30, ko a ratou mahi he poi
he haka, he waiata. E tae ano ratou ki te
whenua o te Wiwi, ki Amerika me era atu
whenua. Ko to ratou kai-whakahaere he
pakeha ko Griffiths, hei Akuhata nei ratou
maanu ai, kia ono marama ratou e ngaro
ana.
I te taenga mai o Te Taute ki konei ka
puta ana kupu mo te ahuwhenua o nga Maori
o te takiwa o Tauranga, o Ngaiterangi. Nui
atu to ratou ahuwhenua ki te mahi witi, ka-
anga, oti me era atu kai. Kotahi te poraka
e 400 nga kau a nga Maori kei runga. Ki te
whakaaro o Te Taute ko Tauranga pea te
whenua momona atu i Niu Tireni.
Ko tetahi o nga tino tikanga a Rua, poropiti
o Tuhoe, he tango i nga tamariki i nga kura
na konei i kopi ai etahi o ratou kura. Ko
te Waimana tetahi o nga kura i tutakina,
na konei ka kiia e te Kawanatanga kia
hikitia te whare kura kia hoatu mo nga
pakeha. No te taenga ma o nga kamura ki
te hiki i te whare ka riri nga Maori ka pupuri
i te whare. Kua tae atu te kupu a Timi Kara
kia tukua te whare ki nga pakeha, a ki te
tokomaha a ratou tamariki ka hanga ano he
whare mo ratou. Me i puritia e nga Maori
ko a ratou tamariki penei kua kore ratou e
pupuri kau noa ki te whare.
Tae mai ra a Tuhoe ratou ko to ratou
poropiti ki Turanga nei kia tutaki ki a Kingi
Eruera, ka roha noa i waenga parae, muri iho
ka hou ki te ngahere ka noho ki te Waimaha,
peia atu i kona ka noho ki Maunga Pohatu.
Hei kona ka hanga taone mo ratou, ka tura-
kina te ngahere. Whakahangai tonu te noho
a Rua ki nga wahi i a ia. Kua oti he teme-
para he whare porotaka, kua oti ano he whare
mo Rua, tekau-ma-ono ruma. Te kitenga o
Rua kua porangi a Tuhoe kua wehi i a ia ka
timata tana kohikohi i nga kotiro ataahua o te
Urewera hei wahine mana. Mohio tonu a
Rua na mea te kotiro ataahua, tamariki, ka
tonoa e ia kia tikina hei wahine mana. Ko
ana wahine he tamariki rawa ko nga tamariki
tangohia mai nei e ia i te kura. E kiia ana ano
i ka rangona e te tamaiti e hiahiatia ana ia e
Rua hei wahine mana ka wehi, ka tangi, otira
i te wehi o nga matua, kaore e pupuri i ta
raua tamaiti heoi ka hikitia ki runga ki te
hoiho ka mauria ki Maunga Pohatu, me te
tangi ano te tamaiti. Ka tokoiwa nga wahine
a Rua.
MANA POOTI MO TE WAIPIRO.
KUA oti tetahi motini te tuku e te Komiti
Turaki Waipiro o Turanga nei ki te
Kawanatanga, kia homai ki te iwi Maori te
mana pooti mo te turaki i te waipiro. Kaati
kua tae mai te whakahoki a Timi Kara mo
tenei take e penei ana, " Kua kokiritia ta kou-
tou motini hei take ki te aroaro oku hoa kei
te haere mai te wa e ata tirotirohia ai." Kaati
ko tana kupu apiti mo taua motini e penei
ana ko tona whakaaro me kimi etahi take
hei arai i tenei kai ki te iwi Maori; a me
whakatu ranei tetahi komiti Maori hei tiro-
tiro i roto i te iwi, hei whakawhiu hoki mo
nga mea o te iwi e kai ana i tenei kai.
Ki te tae atu nga pitihana mo tenei putake
kia hohoro te tuhi a kia tae mai aua pitihana
i mua atu i te 30 o nga ra o Hune ki enei
tangata:—
Rev. F. W. Cbatterton, Te Rau, Gisborne.
 R. T. Kohere,  
Mr. A. T. Ngata, M.P., Wellington.
Ko te whakaaro kia tae taua pitihana ki te
aroaro o te Hui nui ki Poneke, ma reira e
kawe ki te Paremata.
TE MAARA.
KEI te pai tonu tenei Marama mou te pou
Kapiti, Retihi, Kareparaoa. Ngakia nga
mea i poua i tera tau. Kia tupato kaua e mahia
te oneone i te wa maku. Me timata i tenei ma-
rama ki te pou i nga rakau whakapaipai a te
pakeha e pua nei hei taiapa mo nga whare. Ruia
he parekereke Kapiti, Retihi, Pi, Aniana, Karepa-
raoa, Tonapi, Kareti hei matamua. Nga mea e
pai ano ki te Tomato me rui he parekereke ki ro
keehi ka taupoki iho ai ki te karaihe.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA MAKETE.
Nga Taonga Ora, nga hua o te Whenua, me
nga Hua Rakau.
HURUHURU HIPI.—I nga whakaatu mai o nga
makete o Ranana mo te Maehe ka hori nei e
mea ana kua heke rawa te utu. Ko etahi tangata
'kaore i hoko i a ratou huruhuru i te makete i Akarana
no te mea kaore i rite ki ta ratou i hiahia ai te utu, no
ta ratou tukunga i a ratou huruhuru ki Ranana mihi
ana ratou—heke iho te utu o Ranana i to Akarana.
I tae ki te 2½d. ki te 4d. hoki to ratou ruihi i te pauna.
Nga huruhuru pai e hokona ana i Akarana mo te 8½d.
ki te 9d. mo te pauna ki Ranana e 6d. ki te 6½d.
KIRI.—Ka nui te pai me te pumau o te utu o nga
makete mo te kiri, ko te ahua mehemea nei e piki
ana. Ko nga kiri hipi rawa nga mea kei te ahua heke.
PARAREKA.—Ka nui te pumau o te utu mo te para-
reka. Ko nga mea e kaha ana te hokona i nga makete
ko nga mea o tera motu. Pai atu enei i nga mea o
Tahimeinia. Ko te utu mo te tana e £6/5/-, tera e piki
i roto i nga ra o tenei wiki.
OTI.—Kei te ahua piki haere te utu mo te oti, i
runga i te iti. Ko te utu i roto i nga toa e 3/2. Ko te
Algerian oti te mea nui atu te utu. E 750 nga peeke
i mauria mai e te Moana i Poihakena, a i hokona mo
te 4/6.
KAANGA. —He tino nui atu te utu mo te kaanga i
tenei tau. Kati kaore ano i ngata noa te hiahia o te
makete, E 588 nga peeke i mauria atu e te Kaeo i
nga takiwa o Opotiki ki Akarana. He mea apu tonu
mai. Ko te utu o nga toa inaianei e 5/9 Mehemea
he rawaka nga kaanga a te tangata, ko te wa tenei hei
hokonga Tukuna nga kaanga ki Akarana kei nui ana
te utu.
TIAWHE.—Ka nui te pai o te utu mo te Tiawhe,
otira he rahi atu te utu ki Ahitereiria. Ko nga tiawhe
pai no tera motu e tae ana ki te £7 ki Akarana.
HAKEKA Kei te pai tonu te utu mo te Hakeka.
Kei te 4¾d- te utu mo te pauna.
PATA Mo nga pata o nga whare-mahi-pata e 1/1½
mo te pauna. Mo nga pata o nga pgamu e 9d.
HEEKI.—Ko te utu mo te heeki e 1/6 mo te taihana.
Ki nga whare nui te mahi heeki e hoko ana mo te 1/8.
NGA MEA ORA.
AKARANA.
KAU Mo te kau miraka e £3/10/- ki £6/5/-: mo
nga mea kua mutu te miraka e £2 ki te £3/5/-;mo
nga kuao 16/- ki te £1/8; mo nga okiha e £4 ki te 
£4  ki te £5/5- Ka nui te pai o te utu mo nga mea hei 
kai ara e hokona piiwhi tia ana. Mo te okiha £1/3/-
mo te 1oo-weeti; mo te kau 17/- ki te £1: ki te hoko
tinana, mo te okiha e £6/16/- ki te £10/2/6; mo te kau
wha e £3/15/- ki te £7 
HIPI Mo te weta 16/- ki te £1/3/-; 10, 13/6 ki te
£1/0/6 ; reme 9/6 ki te 18/.
POAKA Mo te poaka £1/1/- ki £1/13/-; mo nga
punua 4/- ki te 7/6; hei pekana £1 ki te £3/2/0 2 Io.
KIRI Kau okiha mea tino kaha 7d. ki 7½d mea
kaha 6¼d. ki te 6¾d mea ahua mama 5¾d ki te 6d.
mea mama 5d. ki te 5½d. Kau uha, mea tino pai 4¾d
mea pai, 4¼d, ki te 4½d. Kau kuoa, 3d. ki te 5d.; mo
nga kuao ririki rawa 2½d. ki te 3¾d.; mo nga mea kua
kino 1½d. ki te 3½d. Hipi, mea tino pai. 1/6 ki to 1/9;
mea pai 1/- ki te 1/4; mea kaore i pai, 6d. ki te 10d.
KAANGA.—5/2 mo te puhera; witi, 5/2 ki te 5/3 
5d. mo te pauna.
OTAUTAHI.
KAU Mo te okiha £6/5 ki te £11  kau uha, kaore
ano i whanau he kuao, £5/17/6 ki te £9/10/-mo te
kau uha £4/5 ki to £8 ; ki te hokoa piiwhitia, mo nga
mea tino pai 21/- ki te 25/-: mo nga mea pai 17/- ki te
18/- mo te 100-weeti. Mo te kawhe 4/6 ki te £2/5 kei
te ahua o te kawhe te tikanga. Mo nga kau miraka
£3/10 ki te £8.
HIPI Weta, mea tino pai, 18/- ki te 25/3; mea
mama, 15/4 ki te 17/6; io. me tino pai, 15/6 ki te 18/-:
mea kaore i tino pai, I3/- ki te 15/-; mea kuia 8/6 ki
te 12/6: reme, mea tino pai, mo nga whakakitekite.
21/6; nga mea pai 15/6 ki te 18/9; mo nga whare-
whakamatao I3/- ki te 15/-; nga mea mama 10/- ki te
13/6.
POAKA,—Nga mea nunui £3 ki te £5/12/6; Pekana,
mea taumaha £3/4/- ki te £3/11/- hei kai. mea mama
2S/- ki te 35/-; mea taumaha, 36/- ki te 45/-: punua,
6/- ki te I2/-.
HE PANUI.
KO enei nga ingoa o nga ingoa tangata
kua whakahokia mai a ratou pepa, ka
whakamutua te tuku atu i enei pepa ki te kore
enei tangata e tuhituhi mai.
Miss Spencer .. .. Maketu
Piripi Pene .. .. Taupiri
G. W. Grace .. .. Koriniti
Tuhakak Haratiera .. Waimata
G. A. Hansard .. .. Balclutha
Hakiaha Hunia .. .. Waimata
Wiremu Tarapa .. .. Gumtown
Tamati Ngapera .. .. Taheke
Mawene Kiriwi .. .. Taipa.
Ko nga kaute enei i whakahokia mai, kaati
e kore hoki e ahei te tuku noa atu i te pepa ki
enei tangata i to matou kore e mohio kei hea
ranei ratou, a kei te hiahia ano ranei ratou ki
te pepa.
Pateriki .. .. .. Hastings
Arekahanara Te Muera .. Rotorua
Iraia te Whaiti .. .. Galatea
Raharuhi Tuanehu .. Manutuke
Rangiuhua .. .. Ranana, Wha. R.
Apiata Teiritawai .. Mangatuna (?)
Mokena Whatuira .. Waiau Pa.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
Hemi Matenga, £1. Rev. F. H. Spencer, 10 Pine Tuhaka.
Manuera Waata, Wiremu Pehimana, Miss F. H. Bulstrode Pire
Rangi, 5/Rangi 5/-

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀