Te Pipiwharauroa
NAMA 121.
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia. He huruhuru te manu ka rere."
APERIRA 1908.
TE WAIPIRO.
ITE tononga mai a te Etita o te Pipi-
wharauroa kia whakaputa au i oku
whakaaro mo te waipiro e kainga nei e te
tangata, ka whakaae au. Engari kaore au
i te hiahia kia whakatete kia tawari ranei
i nga mahara o etahi tangata mo taua kai.
E rua hoki nga taha o nga take katoa.
Nga taha e rua e tauwhainga nei mo tenei
take, ko te whakahe, ko te whakatika. I
tenei wa kaore aku hiahia kia tautohe au
ki tetahi ranei ki tetahi ranei o enei taha.
Heoi ano kia marama mai nga kai-tautoko
o aua taha, a, me kore e pa atu aku kupu,
ki te whea taha ranei, ki te whea ranei.
E poka tonu ana au i waenganui o tenei
take, a, ka whiriwhiri mai i nga mea i kitea
a kanohitia, i rangona ranei e au. He maha
hoki ra nga tangata o te iwi Maori e mata
tau ana ki tenei taonga ki te waipiro. Ko
etahi, he tangata matau, ko etahi he tanga-
ta kuare; ko etahi i nga kareti e kura ana,
ko etahi i nga marae kainga noa e oke ana.
He mahara to tena tangata, to tena tangata.
To tetahi tangata tona whakaaro no te ka-
toa, to tetahi nona anake. Nga whakaaro
o tetahi tangata, wahine ranei, i tipu mai
i runga i te honohonoa mo tenei kai, he
paanga mai no tetahi raruraru nui ki te
whanau, ki te kainga ranei. To etahi atu
whakaaro i tipu ake i roto i te ata whiri-
whiritanga i nga hua, i nga painga, i nga
kinonga ranei o taua mea. Taku kupu
tenei ki nga kai-korero o te Pipiwharauroa:
kia mau mai ki o koutou na whakaaro.
Kia ata titiro mai hoki ki oku nei.
Aku whakaaro e takoto nei nooku anake.
Mehemea e he ana, mooku anake taku he.
NGA TAHA E RUA.
Ko etahi tangata e ki ana, he tino he atu,
he tiho kino hoki te waipiro. Ki te pa te
tangata ki taua kai, kua poke ia. Ki te
haurangi kua torere ki te kino. Kaore ona
painga, kua mate ora tonu ia.
I a au e paku ana, koia nei tooku taha.
I a au ka hakeke nei, ahakoa koi a nei ano
te nuinga o tooku whakapono, kua nga-
wari haere inaianei. Ina ra, e mea ana
au, ehara te haurangitanga kotahi i te tohu
tino he. Kua kite hoki au i etahi tangata
maha noa atu nga haurangitanga, e hoki
tonu ana mai ki te mahi i nga mahi pai.
No etahi tangata tenei ahua. No etahi
tangata, kore rawa atu e hoki mai ki te tika.
Otira ki te huihuia e au nga tangata i pa
ki te waipiro, a, tika tonu, me nga mea i
pa, a, he ana; he rahi rawa te "tare" o
nga mea i he i to nga mea i tika. Na reira,
ka whakapae tonu ake taku ngakau, he
taikahatanga to taua kai e aitua ai i a ia te
tangata.
Tena ano etahi tangata kei te mea he
pai tonu te waipiro. Ina ra na, he rongoa
i etahi wa; he patu i te hiakai i etahi wa;
he whakamahana i etahi wa; a, he huna i
te pouri i etahi wa. Tetahi hapai a nga
kai-taukoto o te waipiro, na te mea he
huarahi oranga moni mo etahi tangata kei
konei mehemea ana e tuturu te painga mo
te tangata i roto i te waipiro he aha hoki
te kai ai! Engari kei te kite ranei tatau

TE PIPIWHARAUROA.
whakamaori e puta mai ana he pai ki tai-
o-tangata? Whakaaro tonu iho ia tangata
ki a ia ano, ka titiro ai ki rau-o-tangata i
waho atu. No te tangata ranei te he ki te
whai ki te waipiro, no te waipiro ranei, ki
te puta ke mai ki te aroaro o nga tangata?
Mehemea ana no te tangata te he, tera e
riro anake ko nga tangata mangere, hau-
aitu, tutua, rori-rori, i te parekura a te
waipiro. Tena ia, hinga ake he mangere,
hinga ake he ahuwhenua riro atu he
ngakau mahara, riro atu he matauranga.
Kaore ana tangata e whiriwhiri ai. Ma
koutou e titiro mai: he koia, he koiwi na-
nakia te waipiro.
TE PAREKURA A TE WAIPIRO.
Kaore a te waipiro ana whakapai-kanohi.
Taku mahi he matakitaki ki nga tangata e
haurangi ana. He tamariki tane te nuinga.
Na te mea ranei kua motitia te kaumatua,
i kitea ai he maha nga tai-tamariki. Koi-
anei te mea wetiweti o te waipiro kia au.
Hiko tonu ake ko nga tamariki tane, ko
nga pou o te iwi. Engari te ao-tawhito. I
tona timatanga, tae noa ki tona whaka-
hemohemotanga, i kite rawa ia i te tangata
totika. Ko te ao hou ka hi nei tona ata, e
hi ana i roto o te kohu u te mamaoa a te
waipiro a, e taea ranei te awatea-tanga,
aua ake ranei.
Na te aha te rangatira Maori i tuku ki
raro? Na te aha i eke ai te kupu ki runga
i nga mea i whakawahia? Na te aha nga
uri o nga mea rarahi i tamaoa ki te ma-
.maoa kai ? E ki ana koe na nga ture hou,
na nga matauranga hou, na nga whaka-
haere hou. E ki ana au i runga i te tangi
a taku ngakau, na te waipiro.
I te wa o te oranga o te patu, e toa ana
te tangata, kaore he waipiro. He pouri
tonu o reira, he matao tonu, he hiakai tonu,
he mauiui tonu. Otira kaore he waipiro.
Mehemea ana he kaha rawa taku tawhi
• atu ki te taha whakapae ki te waipiro no-
oku anake taku he.
E KITEA ANA E TE KATOA.
 He maha nga tamariki i tukua ki nga
kurea nunui, e kai ana i te waipiro. He
maha nga tamariki matau, i haoa atu e te
ngakau hei kai arahi mo te iwi, e pa kaha
ana ki te waipiro. He maha ano nga ta-
 mai ki tane e haere ana ki te tope ngahere,
kari rori, whakaiho hipi, e tapae ana i nga
utu o ratau uaua ki nga kai-hoko waipiro.
He tika ano na ratau tonu a ratau na moni.
Otira, kaore ranei e taea e ratau te whaka-
aro he tikanga e toe pai ai nga mea i uaua
nei te rironga mai?
TE WHAKAARO-0-TE IWI.
Kei te pehea ra te whakaaro o te iwi
Maori mo tenei mea mo te Waipiro? E
pai ana ranei ratau, e kino ana ranei? Ki
taku tatau he maha atu nga kino o te wai-
piro i ona pai. Kei te pakeha te mana mo
te turaki atu i te waipiro i o ratou takiwa
pooti. Ko etahi takiwa pooti kua turaki i
te waipiro. E pewhea ana te ngakau o te
Maori mo tenei mana?
KUPU WHAKAMUTUNGA.
Ata whakaarohia enei kupu whawhai aku.
He mate ranei, he ora ranei kei roto o te
waipiro. He mate ranei mo te tinana, me
te wairua, he ora ranei. Tena ano nga
tangata e taea te whakamutu ta ratau nei
kai ki te hiahia ratau. He pai, ena tu
tangata, me tahuri hei hoa mo nga mea e
hiahia ana kia kore te waipiro i nga takiwa
Maori. Tena ano nga mea e hiahia ana
kia tino kore te waipiro kia kore ai ratau
e haurangi. Koianei aku mea aroha. Na
konei au i hiahia ai kia kore te waipiro.
Ma tena Maori, ma tena Maori e ata
whiriwhiri tenei take.—Na T. Wi REPA,
M.B., CH.B.

TORO.
KO te tekau ano tenei o nga o tau te kau-
whautanga a te Pihopa Taka (Tucker) i
te Rongo Pai ki nga takiwa o Toro. Ko tenei
whenua ko Toro ko tetahi wehenga ano o
Ukanata (Uganda) me tona kingi me ona kai-
whakahaere katoa, i raro ano i te maka o te
Ingarihi. Kaati ko te mea miharo o tenei
whenua ko te kaha o te tipu o te whakapono. I
tenei 10 tau ka u nga whare karakia kua oti.
Ko te hunga kua aro nui ki nga mahi o te
whakapono e 3000 a 1400 he hunga tango
hapa. Tokorua nga tino rangatira tonu o
tenei whenua i na tata ake nei i whakapangia
ai e te pihopa hei minita. Kihai rawa raua i
whakaaro ki o raua tunga rangatira i a raua i
haere ai ki te kura minita, engari i rukea katoa
ngia atu e raua nga painga o tenei ao i to raua
whiwhinga ki a te Karaiti.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HAHI HOU O TE PAKEHA.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA  koe, me te hunga tango pepa katoa
  i roto i te Tominiona puta noa nga
moutere o te moana. Kia ora, kia ora roa,
kia ora tonu. Ka huri te mihi. Ka koa te
hunga e ata whiriwhiri ana i nga peara papai
e whiwhi hoki ratou ki ta ratou i hiahia ai.
Mo nga whakautu a Paora Tukupoto o Wai-
kato mo aku whakatupato i te hunga ngakau
matapo, mo te hunga whiu hahi i te Nama 117,
pumau tonu, tuturu tonu atu ake ake taua
kupu aku. Aua rawa e uru atu ki aua hahi
huhua o te pakeha. " Ki te mea ko te Karaiti
tau e whakawhirinaki na koe i roto i tou hahi,"
ki te mea ko to hahi tau e whakamanamana
ai, kei te iriiri, kei to ratapu, kei to matomoto,
kei te kaupapa o te akoranga, haere i to haere.
E mea ana a Poari Riwai," E pa kei te nga-
kau tonu ra te ritenga," ara mo te whakaae
mo te whakakore. Te whakamarama, ki te
mea ko te oranga tau i whai ai koe i te whaka-
pono i roto i nga hahi, e kore rawa e taea e te
ngakau e te matauranga ranei, tetahi ritenga
i waho atu i te " whakaae ki a Ihu Karaiti he
oranga (nga Mahi 4-12) "Kahore hoki he
oranga i tetahi ke, kahore hoki he ingoa ke atu
i raro i te rangi kua homai ki nga tangata e
ora ai tatou." Kahore au e whakapehapeha
penei i a Hopere ma na katoa te tautohetohe,
te tapa ingoa, te whiu kupu hei wero i te nga-
kau, mona anake te ingoa minita, otira ki te
mea ko Hopere i neke ake te pono i nga minita
katoa o roto i nga hahi katoa o Niu Tireni, he
aha ra te rite ai i a ia te Karaipiture (11 Tim.
2.24.) "Na e kore e pai kia whawhai te pono-
nga a te Ariki, erangi kia ngawari ki nga
tangata katoa, kia whai ngakau ki te ako kia
manawanui." Ki taku kite i nga korero a
Hopere whakautu mo aku, hore rawa kia rite
i a ia tenei Karaipiture, ahakoa pehea tana
huna i a ia kia ngaro, ka hikitia ia ki runga e
te Nama 119 He tino tangata ngakau ma-
tapo, he wairua hiamoe, ana korero he moe-
hewa. I tino rite mona te Karaipiture (1 Tim.
6: 3-5)- Ki te whakaako ke tetahi, a kaore e
tahuri ki nga kupu ora ki a to tatou Ariki kia
Ihu Karaiti, ki te whakaakoranga ano hoki e
rite ai te karakia pai, e whakakake ana ia,
kahore ona matauranga ki tetahi mea heoi e
hawata ana ki nga muinga, ki nga tautohe-
tohenga: no reira nei te hae, te whawhai, nga
korero kino, nga whakaaro kino, nga whaka-
hokihoki kupu a nga tangata ngakau kino,
kahore nei he pono ia ratou, e mea nei hei
taonga te karakia pai. Mawhe atu koe i era."
I ki ai ahau e moehewa ana a Hopere: Tua-
tahi, he hahi tona, kia u ia ki tona hahi. Tua-
rua kahore aku kupu hangai ki te whakahe
mo te Hahi Momona, erangi i whakaatu ahau
i te haere rite o etahi o nga  ako a tetahi o nga
hahi, otira i etahi tino mamao, oti kotahi ha-
pati. Ki etahi hahi atu, he hapati ke, a ko
aua hahi kei te wero tonu i te ngakau kia ra-
tou akoranga. Tuatoru, ko te whakakaupa-
patanga o nga Karaipiture hei whakapumau
i te Ratapu hei ra Hapati i muri i a Te Karaiti.
Ko nga kupu whakautu mo aku take. Kia
penei—Tahi, ahakoa he hahi toku ka mahue i
a au ka uru ahau ki te Hahi. Rua, ko au ka-
hore oku hahi, hoi ka haere au ki te hahi e
whiwhi ai au ki te oranga. Toru, he pono
hoki riterite ana nga iriiringa, nga ratapu o
nga hahi, na te aha i rereke ai te kotahi ai?
Wha, hore au e whakaae ana ki nga Karaipi-
ture i whakaaturia nei e Hapeta mo te take i
karakiatia ai te ra tuatahi o te wiki—Sunday.
Ki te parangia e te moe te ngakau o te tangata
hui tahi ki te pakiwaha, ka rite tana haere ki
ta Hopere e mau na ana korero whakautu i te
Nama 119, mo aku i te Nama 117 Ko te
nuinga o nga kupu a Hopere e pa ana mooku.
Taku whakautu kia ora Hopere! te tangata i
kite ia Hohepa Mete, me te homaitanga o te
paipera o te Atua. Ko tau e rui ai, koia na
ano tau e kokoti ai.
Na to koutou pononga,
Na HAPETA RENATA.
Kaeo, Maehe 14, 1908-

TOA KAI PEA, MAKAU!
Na "TIPIWHENUA."
HE whakatauki tenei e whakahuatia tonu-
tia ana e te Tai-rawhi ti nei, ka kitea te
tangata kaha ki te kai e mohiotia nei he tangata
mangere, ka kiia atu, " Toa Kai Pea, Makau,"
a ki te mea he tangata hihiko ia ki te mahi kai
ko tana whakautu tenei," Toa kai ra, toa ra-
kau." Ko Ngatiporou te iwi e tino pupuri ana
i tenei whakatauki na konei au: i pohehe ai no
Ngatiporou a Makau, na Mohi Turei ia i ko-
rero mai ki a au no Turanga nei tonu ia a
Makau a ko ana tino uri e ora nei ko Hori
Rorekata, ko Winiata te Moeau. Ko te korero
tenei o Makau:—" E haere ana te ope a te Wha-
nau-a-Mahaki ki te whawhai ki Orakaiapu, he
pa kei Te Arai, i roto i te ope a Makau raua
ko tona tuakana. Te taenga ki Nga Wai-e-
rua i Pipiwhakao ka noho i reira. I te ahiahi
i te mea e kai ana ka kapo a Makau i te kai,

TE PIPIWHARAUROA.
ka riri te tuakana ka karanga, " Toa kai pea
Makau!" Hohoro tonu te whakahoki a Ma-
kau, " E, toa kai ra, toa rakau!" Ka whaka-
tanguru te tuakana, " I whea e?" Ka whaka-
hokia atu ano e Makau, " E haare tonu ana
hoki pea tatau ki te riri." I te ata ka koki-
ritia te pa o Rongowhakaata a Orakaiapu.
Katahi ka tu mai te toa ra ko Makawe-o-rongo
te ingoa, ka anga mai ki a Makau. Na Ma-
kawe tonu te huata ki a Makau, patua tonutia
atu e Makau, ko Makawe tena ka hinga. Ka
hinga a Makawe ka pepehea Makau, "Tama-
rahi kai a toa kai te ika i te ati." Ka rere
nga toa ki te huna i a Makawe kei kitea ka ki
a Makau, " E, kia watea, kia watea i ta toa
kai!"
[E tono ana te Etita kia tukua mai ki Te
Pipiwharauroa nga korero penei o nga wahi
katoa o te motu.]

Te Repoata a Rev. H. A. Hawkins raua ko
Rev. H. T. Papahia mo te pai mo te kore
ranei e pai o te tuku Maori hei kauhau
i te Rongopai ki Meranihia.
I hoatu ki te aroaro o nga Pihopa o Akarana
me Meranihia.
IRUNGA i to korua hiahia, ka haere maua
ki te Mihana o Meranihia ma runga i te
" Southern Cross." No te 6 o Hepetema maua
i rere at i Akarana, a no te 22 o Noema i hoki
mai ai. Ko te take o ta maua haere he titiro
e pai ana e kore ranei e pai te tuku Maori hei
kauhau i te Rongopai ki nga moutere houhua
o Porinihia (Polynesia) i patata ano ki te
Pihopatanga o Meranihia. He tuku atu tenei
nga maua kia korua i te ripoata o nga mea i
whakaaroa e maua.
1. NGA MOUTERE I HAEREA.
Ko nga moutere o Porinihia i haerea e maua
ko Perona (Bellona), ko Toka Rarangi (Reef
Group), me Tikopia. Ko etahi o nga moutere
ko Hikiana me te Tawhe Rarangi (Duff Group)
Ko enei e rua kaore i tae te tima no reira kaore
maua i tae. Engari ki to maua mohio kotahi
ano te ahua o te reo me te ahua o te noho o
nga Maori o aua moutere katoa.
2. TE REO.
Ko te reo o Porinihia ki ta maua titiro he
rite tonu te mita me nga kupu ano ki te reo
Maori. He tino nui atu nga kupu rite tonu,
no konei ki ta maua whakaaro e kore pea e
pau te rua marama ka ngawari noaiho te
Maori ki te korero i taua reo.
3. NGA KAI.
Ko nga kai e kainga ana he rite tonu ki te
nuinga o nga kai e kainga nei e te Maori i
tenei ra, ara he ika he kumara, ko nga mea i
rereke he iamu (yam), he kokonati, he taro,
he aporo, me era atu. Ko nga kai hoki a te
Pakeha ma te tima e mau atu i nga wa e tae
ai te tima ki reira.
4  TE ORA.
Ki to maua whakaaro he pai atu nga mou-
tere o Porinihia i o Meranihia, he ora atu te
tangata, ara kaore e nui ana te pa o te mate.
Engari e tino mohio ana maua kaore ano te
piwa i tae ki reira. Otira e kore e taea e
maua te ki e kore rawa te Maori e pangia e te
mate ki reira, heoi ano tenei e mohiotia ai ma
te haere o te Maori ki reira. Ki ta maua titiro
ia kaore rawa he take e pangia ai te Maori e
te mate ki reira.
5. TA MAUA I WHAKAARO AI.
Ki to maua ake whakaare kaore rawa he
take i kore ai te Maori e tukua kia haere ki te
kawe i te Rongopai ki ona teina i Porinihia.
I te mea kua whakamaramatia i maua i nga
take i runga ake nei te ahua o reira, kaore he
take hei arai mai i te Maori, a i te wa poto i
noho ai maua i reira ka ki maua he mama ke
atu te Maori i te pakeha ki te noho i reira.
No konei ka mea maua he pai rawa me whaka-
matau tenei mea, ara me tuku he Maori ki
reira hei whakamatau.
6. HE WHAKAMARAMA.
Ki te hiahia korua, e o maua ariki, ki te
whakamatau i tenei mea, ka hoatu e maua
enei kupu tohutohu hei arahi ia korua i te
huarahi o to korua whakahaere. Ko enei
tohutohu i haere rua atu kia korua, tuatahi i
haere atu i runga i te ahua o te whenua me te
iwi i kite ai maua, tuarua i runga i nga tohu-
tohu mai kia maua a nga tangata o te Mihana
o Meranihia, a te hunga kua mohio ki te wha-
kahaere o te mahi mo tera iwi.
(a). Ko nga Toka Rarangi hei teihana mo
te tangata tuatahi e haere ki reira. Ko te pai
o enei moutere he hoahoa mai no nga Maori
o runga, tetahi he nui nga tangata o reira he
nui hoki aua moutere, tuatoru e tata ana enei
moutere ki nga Tawhe Rarangi, ki nga wahi
kaore ano i taea noatia e te tangata. Kua tae
he kai-whakaako o Meranihia ki Tikopia, no
konei kaore i te tino kaha rawa te karanga a

HE KUPU WHAKAMARAMA.
reira kia haere atu he tangata. Ko Perona
kaore ano i taea, ka toru nga tatanga o te tima
(Southern Cross) ki reira ko te ahua o te iwi
me te whenua kaore i te mohiotia. Kaore e
pai ki ta maua whakaaro te kawe i te Maori
ki tenei moutere inaianei, engari me matua
tae wawe ano he mihinare pakeha i te tuatahi
hei para i te ara. Ki te whakanohia he Maori
ki Hana Kiritopara ka ngawai noa atu ia te
haere 1 te taha o tetahi mihinare pakeha ki
Perona mo te tau kotahi kia kitea ra hoki te
painga mai o te iwi katahi a ia ka nuku ai ki
reira noho ai.
(b). E tino whakaaro ana maua ko nga
tangata e tukua ana ki nga Toka Rarangi hei
te hunga marena, me mau tonu hoki a ratou
wahine ki reira. Ko te tangata e noho ki
Hana Kiritopara i te taha o te mihinare pakeha
me takakau ki mama ai ia te haere ki Perona,
ka hoki mai i Perona he nui nga pa hei haere-
nga mana, tetahi ka watea ia ki te whakaako
i te kura o Pamua. Ko te kainga noho mona
ko te kainga o tona hoa pakeha.
(c). Ki te haere he tangata he mea pai kia
noho rawa mo tetahi wa i Nowhaka, kia tae
ra ki te wa hei haerenga mo te tima ki Pori-
nihia ka haere ai. He maha nga take i mea
maua me noho ia ki konei. Tuatahi kia titiro
tonu ai ia ki Nowhaka hei matapuna mo taua
mahi, kaore ki Nui Tireni rawa nei. Tuarua
ka kite ia i te ahua o nga mahi e mahia ana i
te mihana. Tuatoru ka mohio ia ki nga ti-
kanga mo te whakahaere i taua mahi. Ka
mohio ia ki etahi kupu o te reo Mouta. Ko
te tino reo tenei o nga moutere katoa, no konei
he pai atu kia mohiotia. Tuarima ka rongo
ia ki te reo ake o nga Toka Rarangi e kore-
roti ana e nga tamariki o reira kei Nowhaka e
kura ana. Tuaono ka mohio ia tera ano etahi
hei whakaaro kia ia i a ia e mahi ana, ara ka
titiro atu ki nga tangata o Nowhaka he wha-
nau katahi, no konei e kore ia e mokemoke.
(a). I te taenga tuatahi o te Maori ki reira
me ahua auau ano te torotoro i a ia. Ko te
mea pai kia kotahi te Pakeha kia rua nga
Maori Marena e noho ki nga Toka Rarangi,
kia rua ano hoki nga Maori marena e noho ki
te Tawhe Rarangi. Ko tenei Pakeha he tiro-
tiro ia ratou tokowha.
(e). Hei timatanga e mea ana maua he pai
kia rua nga tangata marena e haere ki nga
Toka Karangi, kia kotahi te tangata takakau
e haere ki Hana Kiritopara me haere atu ano
hoki ia ki Perona.
(f). E mea ana maua kia toru nga tau e
whakamatautia ana ratou. Hei muri 1 taua
toru tau ka tuturu ai ranei ka pewhea ai ranei
tenei mea.
(g). Mo te taha ki te utu, ki to maua wha-
kaaro, i runga i te ahua 6 nga korero a nga
tangata o te mihana, me £40 pauna ma te
tangata i te tau hei timatanga, kia kitea hoki
te ahua ka mohiotia ai te itinga te pewhetanga
ranei o taua moni.
Heoi na,
H. A. HAWKINS.
H. T. PAPAHU.

EMEPAEA O KINGI ERUERA.
HE kupu whakamanamana na nga iwi
Ingarihi mo te nui o to ratou kingi-
tanga, " E kore rawa te ra e toene ki runga o
te emepaea o Ingarangi." He mea pai kia
whakaaturia e matou ki nga kai-tautoko o Te
Pipiwharauroa nga ahuatanga o tenei emepaea.
Ko te tokomaha o nga tangata katoa kei
raro i te maru o Kingi Eruera e 387, 991 ,ooo,
ko te nui o te emepaea 11, 323, 000 koea maero.
Tangata. Koea Maero.
Ingarangi, Weiri 
Katarana, Aerani, - 44, 104, 000 121, ooo
Inia ... ... ... 294, 317,ooo 1, 767, 000
Nga Koroni ... ... 49,570,000  9,435,000
Te nui o Kanata e 9,745,574 koea maero,
nga tangata e 5,973,558; ko te nui o Ahite-
reiria e 2, 974» 581 koea maero, ko nga tangata
e 4, 139» 828. I Ingarangi e 364 tangata ki te
koea maero kotahi, i Ahitereiria 1 tangata ki
te koea maero kotahi.
Ko nga Taone nunui enei o te Emepaea:—
Ranana ... ... ... 4>758>218
Karakata (Inia) ... ... 955'926
Pomapei (Inia) ... ... 982.000
Karahiko (Kotarana) ... 847, 584
Riwapuuru (Ingarangi)... 746, 144
Manahita, ... 643, 148
Pemingihama ... 553>155
Mataraha (Inia).  ... 548, 974
Hirini ...   ... 538, 800
Merepana...   ... 526, 400
Ko nga moni katoa o te Emepaea e puta
mai ana i runga i nga mahi hokohoko e
£1, 129, 778, 000.
Ko nga whahapu o te Emepaea nui atu te
tae o te kaipuke:—
Tana Kaipuke.
Ranana ... ... ... 11, 222, 542
Hongo Kongo (Haina)... 11, 059, 070
Riwapuru... ... ... 8, 145, 441
Hingapoa... ... ... 6, 466, 411
Koromopo (Inia)... ... 6, 280, 164
Katiwhi (Weira)... ... 5.295.331
Karahiko ... ... ... 1, 842, 416.

TE PIPI WHARAUROA
HE KAUWHAU
* Ki te mea tetahi kia haere mai i muri i a: au me whakakahore ia
e, ia ano, me amo tona ripeka i nga ra katoa, ka aru ai i a au."—
RUKA 9. 23.
KO Ihu Karaiti ko te kaiwhakaako nui rawa
atu i nga tangata katoa kua noho i tenei
ao. Me he mea e hiahia aha tatou kia mohio ki
te tikanga o te oranga tika, me whakarongo tatou
ki tana whakaakoranga. Otira nui atu Ia i te Kai
Whakaako. Ko ia anake te tangata e tika ana
kia kiia ko te Ka? Whakaora. Ki te mea kahore
Ia e ahei te whakaora i a tatou, e kore hoki tetahi
atu tangata e ahei: no te mea kua tukua katoatia
ki a Ia te mana o te rangi o te whenua, kahore
hoki he ingoa ke ata i raro o te rangi kua homai
ki te tangata e ora ai tatou. Me he mea e tahuri
ke atu ana tatou i a Ihu, he he nui tenei no tatou.
Kaua e hurihia te koohamo ki a Ihu, a kaua Ia e
whakakahoretia e koe. Kia mahara i mea Ia. E
kino ana hoki ki te maramatanga nga kai mahi
katoa i te kino, e kore ano hoki e haere mai ki te
maramatanga kei whakaritea a ratou mahi. Tena
ko te kai mahi i te pono, e haere mai ana ki te
maramatanga, kia kitea ai ana mahi, i mahia i
roto i te Atua." Na, ki toku whakaaro, e hiahia
ana koutou ki te haere ki te maramatanga, ara, ki
te aru i a Ihu—e hiahia ana pea koutou kia mohio
me pewhea to koutou aru i a Ia. Tenei tana
whakaakoranga mo tenei mea. " Ki te mea tetahi
kia haere mai i muri i a au me whakakahore ia e ia
ano, me amo tona ripeka i nga ra katoa, ka aru
ai i a au." E whakaatu ana enei kupu i te ritenga
o te oranga karaitiana. Kia mohio tonu tatou ki
te ritenga o enei kupu me whakakahore ia e ia ano
me whakaaro tatou i pehea te whakakahore o te
Karaiti i a ia ano; no te mea i korerotia e Ia ki
a tatou te mea hei meatanga ma tatou, a i whaka-
atu ano Ia ki a tatou a waiho iho he tauira ma
tatou kia aru ai tatou i ona tapuae. Kihai hoki a
te Karaiti i whai ki tana akei ahuareka ai. I whai
Ia ko te painga mo era atu tangata. Ko nga mea
a era atu ta Ihu i titiro ai. E mahi tonu ana Ia
i nga mea e paingia ana e tona Matua. I mea Ia
" kahore hoki ahau e rapu i taku i pai ai, engari i
ta te matua i pai ai." A i te kauwhau a Pita" ki a
Koroniria ma i puta tana kupu mo Ihu " I haerere
Ia ki te mahi pai." Ae ra—I mahara te Karaiti.
ki te Atua i te tuatahi—ko ta te Atua e pai ai te
whakaaro tuatahi o te Karaiti; hei muri iho ki te
tangata, muri rawa ki a ia ano. Ko te tini o te
tangata e matua mahara ki a ratou ano, katahi ka
mahara ki etahi atu, a no muri rawa ka mahara
ki te Atua. Ko te matua mahara ki te Atua, ki
nga pouritanga hoki me nga mamae o etahi atu,
ko te awhina ia ratou ko tenei te whakakahore i
a tatou ake ano. ko ta Ihu Whakaakoranga tenei.
Ehara tenei i te mea uaua rawa. He tini nga
tangata pai e whakakahore ana i a ratou ano, a
nui rawa a ratou mahi pai. No nga tau e rima
kua pahure ake nei i mate ai tetahi tangata pai i
Ranana, ko Quintin Hogg tona ingoa. He tangata
rangatira ia, whai taonga. I tona taitamarikitanga
ka puta tona aroha mo nga tamariki tane rawa
kore i nga tiriti o Ranana. I te mutunga o tana
kura ka whakaako ia i tetahi tiriti iti, i etahi
tamariki tane rawa kore tokorua, ki te korero pai-
pera. Engari i kite ia me he mea ka awhina ia i
nga tamariki rawakore, me whakarite tona ahua
ki to ratou- Na reira e ono nga marama, i noho
tahi ai- ia me nga tamariki rawakore, e rua nga ra
i ia wiki, i ia wiki ka mahi tahi hoki ia me ratou,
ara, he parakena hu, he pupuri hoiho, he tahi i
nga tiriti. I muri i tenei, ka hanga e ia tetahi
kura ahiahi mo enei tamariki a i whakaako noa ia
i a ratou i ia po i ia po. Muri iho ka tu ia hei kai
hokohoko nui i Ranana. Nui rawa tona mahi
tona raruraru i ia ra i ia ra, otira i muri I taua
mahi, ka haere ia i ia po i ia po ki nga tamariki
rawa kore ki te whakaako me te awhina i a ratou.
He tangata Karaitiana pono ia. I aru ia i a Ihu.
I whakakahore ia i a ia ano, kia awhina i etahi
atu. Ko tenei te tikanga i karangatia ai tatou ko
te tangata e matua titiro ana ki tana ake ano, e
kore e ahei te neke ake i runga i te aroha noa. Ki
te mea e hiahia ana tatou ki te aru i muri i a Ihu,
me whakakahore tatou e tatou ano, me amo o
tatou ripeka i nga ra katoa, ara, me noho rite
tatou kia mamae mo te Karaiti. I nui te mamae
o te Karaiti i tana mahinga i ta te Atua i pai ai.
Waihoki me he mea ka aru tatou, ka whakakingi-
tia ngatahitia me ia. Kua tuwhera i a Ihu te ku-
waha o te rangi ki a tatou kua piki Ia ki runga ki
te maunga tapu, a kua whakaatu ki a tatou i te
ara. A inaianei he kai arahi Ia mo tatou hei
arahi i a tatou ki reira. Kaua tatou e moe ki te
take o te maunga, engari me pupuri tonu ki te
ringaringa matau o Ihu kia arahina e Ia ki te aro-
aro o te Atua. Kia amo hoki tatou i o tatou
ripeka, a ka. aru ai i a Ihu.

HUI NUI KI PONEKE.
ATE 14 o Hurae tu ai te Hui Nui a te
Iwi Maori ki Poneke. Ka mutu te
hui i te Hatarei. Ka riro ma te Kawana te
hui e whakatuhera.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE PITIHANA MO TE TURAKI 
WAIPIRO.
KUA tu i nga wahine Maori o te Tai-
whakararo he Ropu Turaki Waipiro.
Ko te Pitihana e whai ake nei na ratou i hanga
hei tapaenga atu ki te Hui Maori ka tu nei ki
Poneke a te-14 o nga ra o Hurae a ma taua hui
e whakatakoto ki te aroaro o te Paremata.
Ka nui te kaha o tenei Ropu. Ko to ratou
kaute iioo. Ko te Tumuaki ko Reri Taute.
Hei a Mei tu ai he hui ma te Ropu. Ko te
Pitihana e mea ana kia whakakorea te hoko
waipiro ki nga Maori, a ki te kore i tera, kia
tukua mai te mana pooti mo te turaki mo te
whakatu tonu ranei i te Waipiro.
Ki te Pika me nga Mema Honore o te Paremata o
Niu Tireni, e who huihui ana i Poneke.
HE PITIHANA NA MATOU NA NGA TANGATA
MAORI E MAU AKE NEI NGA INGOA I RARO
NEI.
E whakaatu ana,
1. He tino mate nui kei te pa kia matou
ki te iwi Maori irunga i tenei kai i te waipiro:
a kua tino kite matou na taua kai i apiti mai
te tino ngoikoretanga ki to matou iwi ngoikore,
i kaha rawa ai to matou maumau i o matou
rawa, i whakararuraru te tupu o nga tikanga
ahuwhenua, i whakahe nga whakaakoranga o
nga kura, i patu nga tikanga o te whakapono,
i whakamate nga tinana o nga matua tae noa
ki nga tamariki.
2. E marama ana matou he maha nga ra-
rangi ture i hanga e te Paremata i ia wa i ia
wa, hei whakamama i nga mate o te kai wai-
piro i waenganui i to matou iwi ara:—
(a). I araitia kei taea te hoko te waipiro ki
roto ki te takiwa e kiia nei ko Te Rohe Potae
(King-Country) a e mau na tena here tae mai
ki tenei ra.
(b). E araia ana kei homai he waipiro ki nga
wahine Maori, haunga ia nga wahine e moe
ana i nga tane pakeha.
(e). I raro i te Ture Kaunihera Maori 1900
i tukua he mana ki nga Kaunihera Maori ki
te hanga tikanga hei whiu i nga tangata hau-
rangi e haere ana ki nga kainga Maori, hei
arai kei haria he waipiro ki roto ki aua kainga,
ki nga hui Maori ranei.
(d). I roto i te nuinga o nga takiwa Kauni-
hera Maori kua whakataua kia koro e ahei te
hoatu waipiro ki te Maori kia haria atu ki
waho o nga hoteera kai ai, otiia kaore e mana
tenei ture ki nga hawhe-.kaihe e noho pakeha
ana.
(e). E ahei ana nga Kai-whakawa tuturu ki
te whakaputa oota here kia kaua e- hoatu he
waipiro ki nga Maori: a ko tena here ka mau
mo te wa e ora ana taua tangata.
A e mihi ana matou mo te. whai whakaaro
o te Paremata ki te hanga i enei tikanga hei
peehi i te kai-waipiro a te iwi Maori kei kino
rawa.
3. Otira ahakoa te pakari mai o te ture tera
nga ngoikoretanga kei ona whakahaerenga,
ara:—
(a). Kei te rongo matou e hokoa tahaetia
ana te waipiro ki te takiwa o te Rohe Potae:
no te mea ko te hoko anake i te waipiro e
araitia ana, kaore i te araitia te hari i te wai-
piro ki roto ki taua takiwa.
(b). Kei te mohio matou e whangaia ana
nga wahine Maori ki te waipiro e nga tangata
hoko waipiro, e etahi tangata noa ranei.
(e). Ahakoa e tapu ana te waipiro i nga
marae kainga, i nga hui hoki, e ngoikore ana
nga Kaunihera ki te whakatutuki i nga whiu
no nga hara takahi i a ratou tikanga (by-laws)
e he ana nga ture i te kai-waipiro o nga Mema
o nga Kaunihera, o nga mema hoki o nga
Komiti; a i nga kainga Maori paenga, tu
takitahi, i nga ngahere, i nga whenua keri
kapia ranei, e kore e taea e nga Kaunihera te
aru haere nga tangata e takahi ana i a ratou
tikanga.
(d). Kei te tino ngoikore te whakahaere i te
ture arai i te waipiro kei hoatu ki te Maori hei
kai ki waho atu o nga hoteera, no te mea e
riro ana ma nga hawhe-kaihe, ma o ratou hoa
pakeha ranei e tango mai he pounamu waipiro
ma nga Maori e hiahia ana, ano kaore kau he
ture arai.
(e). E pakeke ana i runga i nga tikanga o
tenei iwi o te Maori te tono o nga whanaunga
o nga tangata e kai-kaha ana i te waipiro kia
whakaputaina he ota here i aua tangata. E
tupu mai ana i kona etahi kino e mauahara ai
i waenganui i nga whanaunga.'
4. Ko tetahi wahi nui e hapa ana o te ture,
he kore mana i homai kia matou ki nga Maori
e ahei ai matou te pooti mo nga raihana o nga
whare hoko waipiro. Na reira ka kore e tupu
nui te whakaaro i roto ia matou i te iwi Maori,
ki te whakaropu i te hunga e takahi ana i te
waipiro kia puta ai te kaha a nga wa e pooti
ana ma reira hoki e whakatuputupu he mahara,
e whakaako to matou iwi ki te whiriwhiri i nga
kino, i nga mate e hua mai i roto i taua kai.

TE PIPIWHARAUROA.
5. Koia matou o koutou kai-pitihana ka
whakaaro nei kia inoi atu kia whiriwhiria e to
koutou whare honore te ngoikore o nga whaka-
haerenga o nga ture e mana nei, a ka mea kia
whakapakaritia ake i nga ture kia iti ai te
wahi e tau ma te mana o nga kaiwhakahaere
o nga ture e whakaoti, e whakangawari, e
whakakore ranei.
6. Ko ta matou inoi tenei, kia hanga he ture
kia kaua rawa e whaimana te hoko i te waipiro
ki te Maori, ki te hawhe-kaihe ranei e noho ana
i nga kainga Maori i waenganui i nga Maori
a ki te kore i tena kia tukua mai kia matou
te mana pooti i roto i nga takiwa pooti mema
Maori, i roto ranei i nga takiwa Kaunihera
Maori, me whaimana ranei te hoko waipiro i
roto i aua takiwa ki te Maori kaore ranei.
A ka inoi tonu o koutou kai-pitihana.

WHAKAAKORANGA A NGA MANU.
HE whakaakoranga ta nga manu o Niu
Tireni ki te tangata, ara, i runga i to
ratou iti haere tonu i nga tau katoa i runga i
te mangere, i te kore e hihiko, e mahi. Ko te
tino tohutohu a nga manu, ki o ratou ranga-
tira ano ara ki te Iwi Maori o enei moutere.
Ko te tino huarahi ki te pa o mangere ko te
ngakau tatu. Kua kitea nuitia ko nga iwi
mangere e whiwhi ana ratou ki te utu o te
mangere he mate. He ture no te ao: ko nga
mea kaha ka piki ko nga mea kaha-kore ka
heke, ka whakawatea i te kainga mo te hunga
kaha. Ka 70 nga tau inaianei o te putanga
mai o te ahua hou ki Niu Tireni, a mehemea
ana i aru nga manu o Niu Tireni i nga tikanga
o te ao hou kua ora ratou, tena koa i to ratou
mangere kaore ratou i oreore, heoi ano aru
tonu i a ratou tikanga tawhito. Kua kiki tonu
a Niu Tireni i nga manu o Ingarangi, he
manu ririki rawa etahi, otira i to ratou ahu-
whenua, i to ratou kakama kua riro i a ratou
te whenua o te moa, o te kiwi, o te huia, o te
kakapo, o te weka me era atu manu a te
Maori. I homai e te Atua nga parirau ki te
manu hei whakaora i a ia, otira i te mangere
o te moa kahore i whakamahi ona parirau, na
wai ra ka ngohe ona parirau, ka ririki haere,
ka ngaro, na i te taenga mai o tona hoa riri
ka patua he noatia iho, a ngaro atu i te mata
o te whenua. He mangere te take i ngaro ai
te moa. He ngarara rangatira te tuatara i ona
ra otira i enei ra i runga i tona mangere, i te
taumaha, he kai na te ngeru na te poaka—kua
ngaro tenei ngarara heoi ano nga wahi e kitea
ana te tuatara ko nga moutere—he kore hoki
e taea atu e ona hoa riri e poaka ma. Wai-
hoki ko nga iwi e kore ana e korikori, e hi-
hiko, e mamahi, e ahuwhenua, e aru i nga
tikanga o te ao hou—ko ena nga iwi e ngaro
atu i: e ao turoa, kia watea ai te kainga mo
nga iwi kaha, mo nga iwi kakama, mo nga iwi
ahuwhenua. Ahakoa pehea te patu, pehea te
peehi, pehea te hanga ture mo te Hainamana,
e kore rawa e taea te arai atu, te tami, engari
ka huaki tonu mai ano ko tai a Ruatapu, no
te mea o nga iwi katoa i te ao ko te Haina-
mana kei runga rawa mo te ahuwhenua. Ko
nga iwi o te Iwi Maori e kakama ana, e ahu-
whenua ana kei te piki, ko nga iwi mangere,
kaore nei i te tangotango nga ringaringa, i te
heke te kakawa kei te heke. Ko te tino
tangata ko te tangata e pahuhu ana i nga
ringaringa o tona haate, e mahi ana i te tikaka-
tanga o te ra, e maringi nei te kakawa i tona
mata, ko te tino rangatira tenei, ko te kai-
whakaora i te Iwi Maori, ehara i te mea ko te
tangata puku nui, tango reti nunui, mau ka-
kahu ataahua, reeke wherowhero, potae roroa,
kara ma, wati koura, tau pounamu. Whaka-
honoretia te tangata ahuwhenua, whakaweatia
te tangata mangere. Maranga, korikori e te
iwi, kei pehia taua e te pakeha, me a tana
manu ka ngaro nei o ratou reo i te wao-nui-a-
Tane.

PITOPITO KORERO.
TE tokomaha o nga tangata marena o Wi-
wi 11, 315.000; o roto i tenei kaute,
i, 804, 7^0 kahore he tamariki; e 2, 966, 171 ko-
tahi te tamaiti; e 2, 661, 987 tokorua nga tama-
riki; 1, 6^,  tokotoru nga tamariki; 987»
392 tokowha nga tamariki, 566, 768 tokorima
nga tamariki; 79 kotahi tekau ma ono nga
tamariki; e 45 kotahi tekau ma waru nga
tamariki.
I te kawenga e tetahi tangata poto (i tata
ki te rua putu te roa) ki te whakamatakitaki i
Amerika, huri ana ki te whakapono; whakaaro
ana ki te hoki ki tona iwi mahi mihinare ai.
I mua atu hereherea ai a potopoto ki roto i te
whare makimaki, otira na tetahi minita mangu-
mangu o Niu Ioka i whakaputa ki waho, no
te mea he whakarite i te tangata ki te kara-
rehe.
I te hui a nga tangata peka-rohi i Otepoti, i
whakaaturia e kore e taea te whakahoki iho i
te 7 kapa te utu o te £4 pauna rohi, i te mea
e noho tonu ana te utu mo te tana paraoa ki
te £i i/5/-> me ta ratou utu ano i te Uniana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
E kai ana tetahi tangata raua ko tana wa-
hine he pereti hua rakau i o raua aroaro, ko-
tahi te mea tino pai rawa he pititi. Ka ui te
tangata nei ki tana wahine mehemea, he aha
tana hara whakaeke tata? Ka utua atu e te
wahine, he kaiponu. Ka hotu te manawa o
te tangata nei ka mea, " i hua ahau o nga hara
katoa ko te kaiponu te hara kaore i a au."
Ka mutu tana korero ka hoatu te pereti hua
rakau ma tana wahine, tangohia mai ana e ia
te pititi te mea pai rawa mana.
He tikanga na tetahi minita ina kai i nga
ata, e rua nga heeki mana kotahi ma tana
wahine. I tetahi rangi ka haere te minita nei
ki tiki heeki ma raua, te hokinga mai ka pa-
karu tetahi o nga heeki. Te taenga, ka titiro
mai te wahine ki tona ahua ka ui, i ahatia
koe? Ka utua e te minita, "i aitua ahau;"
engari kaore pea i kino rawa? "E, kaore,
engari e kui, ko tetahi o nga heeki kua pakaru
a, ko te heeki hoki tera mau."
Kua kitea e tetahi takuta tetahi rongoa
whakamoe, ko tana rongoa he hiko. Kua
whakamatauria kua rongoa ki te kararehe,
whakapa atu ai te pito o te waea ki te kara-
rehe ko te mihini hei mahi atu i te hiko; ki te
tangohia te hiko ka oho ake ano te kararehe.
Engari kaore ano te rongoa nei i whakama-
tauria ki te tangata.
I puhia tetahi pirihi i a ia e tuku hakara-
meta ana ki tana whakaminenga. I whakaatu
tonu te kai kohuru ko te take i puhia ai e ia
te pirihi ehara i te mea he kino ona ki a ia,
engari ki etahi atu o nga pirihi, heoi whakaaro
ana me haere ia ki te kai hakarameta, kia ata
pupuhi ma rika ai ia i te pirihi. Kei te whare
herehere taua kohuru.
Ko te kohatu whakamaharatanga ki a Kuini
Wikitoria kei Ranana e tu ana kei a Hune nei
ka oti. E kiia ana tera e tae ki te 500 tana
kohatu mapere pai rawa, ka oti ai taua ko-
hatu.
KO Rongo tetahi o nga atua o Hawaii
(HAWAII).
Kani ke ka leo o ka pupu;
Kani kaulele ka leo o ke kahuli;
Kani halale ka leo o ka manu;
U wi ka leo o ka laaui ka nahele;
Eia ko kino manu. E Lono!
Ke will nei ka Ia i ka lani;
Leie na maka o Lono i lele o Hoomo;
Ke noho mai Ia i ka wa o ka moku.
E oia au ia oe, e Lono, kau Akua!
E oia i kaieie pule!
E oia i ka wai oha i
E oia i kanaenae ia oe, e ke Akua!
Eia kanaenae la, he mohai leo.
ko te mutunga tenei o nga inoi ki a Rongo.
(MAORI).
Tangi ana te reo o nga pupu:
Tangi aurere ana te reo o nga ngata;
Tangi hiere ana nga reo o nga manu:
Kekee ana nga reo o nga rakau i nga ngahere;
Ina to tinana o te manu, e Rongo!
Awhiowhio ana te puehu i te rangi;
Rere ana nga kanohi (mata) o Rongo ki te
aata o Hoomo;
E noho mai ra i nga wa o nga motu.
E ora au i a koe, e Rongo, toku atua!
E ora i te inoi hapai!
E ora i te wai ora!
E ora i te whakahaere ki a koe, e te atua!
Ina te whakahere, he whakahere inoi (reo).

TE PIPIWHARAUROA.
NGA TAKIWA MAORI.
O TE matenga ra ano o Te Whiti kei te
whanau hou a Taranaki, kei te whaka-
rerea nga tikanga a Te Whiti. Kua tango te
tangata i ana moni reti, kua whakapai i ona
whenua, ara kua aru nui i te rongo pai o te
ahuwhenua. Ko Taranaki kei runga i nga
takiwa katoa mo te mahi kutete kau, ara, mo
te tokomaha o nga Maori e whai ana i tera
mahi.
I whakamihi te Komihana Whenua Maori
mo te Arawa, mo te heke o te haurangi i nga
marae, mo te ahuwhenua, mo te mahi mira
rakau. Ki te ki a te Komihana ko te Arawa
kei runga mo te mahi mira.
Nui atu te whakamihi o te Komihana mo te
ora o te tangata o Ngapuhi, mo te tokomaha
o te tamariki. Ko Ngapuhi te iwi kei te kaha
te piki.
Ko Ngatikahungunu te iwi kei runga mo te
motoka—he tokomaha o nga rangatira kua
whiwhi ki tenei waka o te pakeha. Kotahi te
Maori, ko Tuahine Renata kei Hehitingi e ono
ona motoka. He harihari tangata tana mahi,
ko etahi o ana kai mahi he pakeha.
Kei te piki tonu nga mahi ahuwhenua a
Ngatiporou. . E kore ai e nui te ngahere e
hinga i tenei hotoke ma te hekenga o te utu o
te huruhuru hipi. Ka 200 maero te roa o te
waea korero a Ngatiporou i Waipiro ki Omaio.
He maha o nga teihana hipi kua mihinitia te
kutinga i nga hipi.
I tu he hui nui ma te Momona ki Nuhaka
i tenei marama. Ko nga tino hua o taua hui
he ngahau, he kai, he whakahe i te Hahi o
Ingarangi. Ko te tiamupiana o te Momona
ko tetahi tangata awwhekaihe no Wairau, ko
Tuiti Makitanara. Toa atu tenei tangata ki
te kite ia kahore he tangata matau o te Hahi
e whakarongo ana ki ana korero. Ko ia te
"puihi roia" o te Momona. E kiia ana e
£400 e £500 ranei a tangata ara ake. Kua
nukuhia e ia tona tanumanga. I rite a Rua
ki te tangata i karanga atu nei ki tana kai-
wero pakake, " Tana apu—tirotiro marire!"
He iwi. parangitia te poropiti e te wahine—e
te tamariki katoa. Kua rongo ano matou ko
tetahi o o tatou poropiti o mua tata ake nei 
kua piki ano te kaute o ana wahine. He tika
te kupu a Hone Heke i te Paremata i mea ai
ia, " Ko te timatanga me te whakamutunga o
te mahi tohunga he wahine he tane ranei."

NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
10/-, Rev. T. Paerata, W. G. Stainton; 5/-. Heta Hakiwai, Hare
Kawenga, Pairama Keena, Te Whero, Eru Titi.
TE AO KATOA.
INGARANGI.—I te nui o te mate o Ta
Henare Kemara-Panamana, Pirimia o Inga-
rangi, ka tukua e ia tona turanga a whaka-
turia ana e te Kingi ko Akiti he Pirimia, ko
tetahi ano o nga hoa o Panamana. He wita
noa iho tenei tangata, he tokomaha na roore
kei raro i a ia.
-No te 24 o tenei marama i mate ai a Pana-
mana. He nui te tangi o te tangata mo tenei
tangata nui, pai, manawanui.
AHITEREIRIA.—No te 20 o tenei marama
ka pa tetahi aitua nui te Wikitoria, i tutuki
nga tereina. Nuku atu te 100 nga tangata i
mate rawa, i taotu, e 53 nga mea kua mate.
Ko etahi o nga kareti kongakonga katoa, ko
etahi i kopia—no te pakarutanga ka kangia e
te ahi, katahi ka kangia orotia etahi o nga
taotu. He mate tino nui tenei, he mate weri-
weri. No tetahi o nga taraiwa te he he kore
i tu no tana tereina. Ka nui te mate o tana
tangata i te pouri.
AMERIKA.—No te 25 o nga ra ka pa he
aitu ki te U nai titi Teiti o Amerika. I puta
he hau nui whakaharakara, mate ana e 500,
nga mea i tatou 1ooo. he mangumangu te nui-
nga, haunga hoki nga whare, nga rerewe i
pakaru.
INIA.—Ka nui te noho kino o nga iwi o
Inia e noho tata ana ki te rohe. Mutu ana te
whawhai i tera marama, kua ara he hapu ke
ko nga Mohmands. I te riri o te 25 o nga ra,
9 o te Ingarihi i mate e 400 o nga Maori.
HAINA.—I te 14 nei ka puta he waipuke
nai ki tetahi o nga awa nunui o Haina, e 2000
Hainamana i mate, e 700 o ratou poti i pa-
karu.

" Nuku atu i te hawhe o nga tangata o te
ao kei te kuare tonu ano ki te huarahi tika e
whiwhi ai ratou ki te hari pono. Ko te hari
ki ta etahi whakaaro ko te nui o te taonga, ko
• te amiki tonu mai i te oranga, a ko te toko-
maha o te hunga e kai mahi ana ki a ratou;
kaore i na ke ko te makoha o ou whakaaro,
ko te ngakau tawhiti ko te hohoro tonu ou ki te
awhina i etahi ki au ake mea, a ko te tuku i a
koe hei kai mahi mo te pai ki etahi atu."—
Drummond.
I tetahi pikiniki i Marepana e 70 nga tangata
i pangia e te mate paitini mo te kainga arero
kau. Tekau mawha i mauria ki te hohipera.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
NGA MAKETE.
Nga Taonga Ora, nga hua o te Whenua, me
nga Hua Rakau.
KIRI.—Kai nui te pai o nga utu, kei te kaha tonu
ano hoki te tono Mo te kiri kau okiha mea kaha, 7d ki
te 7½d. te mea kaore i tino kaha e 6d. ki te 6½d.; te
mea kaha kore e 5½d ki te 6d, mo te mea mama e 4¾d
ki te 5§ mo te pauna. Mo te kiri kau uha, mea tino
pai e 4§d ki 4¾d. mea pai e 4 d ki te 4 ½d, mo te pauna.
Mo te kiri puuru e 2d ki te 2¾d mo te pauna. Mo te
kiri kaawhe e 3½d ki te 4d mo te pauna. Mo te kiri
hipi, nga mea rarahi hui atu hoki ki nga reme. nga
mea tino pai 1/6 ki te 1/9; nga mea kaore i pai 1/- ki
te 1/4.
PARAREKA. Kei te pai ano te utu mo te parareka ki
tera motu ara kei te £6 pauna mo te tana, ko te ahua
kei te piki haere.
OTI. —Ka nui te mau o te utu o te oti. Ko te utu
mau tonu inaianei e 2/11 ki te 3/- E kore tenei utu e
roa ka piki, no te mea he utu iti rawa.
TIAWHE.—Kanui te tiawhe o tenei tau, engari kei te
puripuri nga tangata whai tiawhe kei heke te utu. Ko
te utu ki Akarana e £6 pauna, ki tera motu e £6/10/-
mo te tana.
KAANGA.—Kaore rawa he kaanga i roto i te makete,
no konei kei te nui rawa te utu mo te puhera. Ko te
65 peeke a te Aupori raua ko te Mangapapa i mau atu
i i te takiwa o Opotiki ki Akarana, he mea apu tonu
mai na te makete. Ko te utu i te waapu o Akarana e
5/1 mo te puhera.
WITI whangai pikaokao I runga i te iti o te kanga
o tenei tau ka nui te utu mo te whiti hei whangai pe-
kaokao. Ko te utu e 5/- ki te 5/3.mo te puhera.
PAARE.—Ka nui te kaha o nga tono mo te Paare.
Ko te utu tuturu e 4/2, mo nga purapura e 4/6 mo te
puhera.
HAKEKA Ka nui te iti o te haere mai e tenei taonga.
Ko nga mea e tae mai ana riro tonu atu. Ko te utu e
4¾d mo te pauna, tera tenei utu e mau tonu.
AKARANA.
Te Pamu.—Pata, 11d ki te 1/2; Tiihi, e 2d ki 4d mo
te pauna, i te whare hanga tiihi e 7d mo te rohi;
Pekana ki te whare-mahi pekana e 9d ki te 9½ mo te
pauna: Heeki, he mea hou 1/7 ki te 1/8 mo te taihana;
Pikaokao 1/3 ki te 2/- mo te mea kotahi, hei kai 3/- ki
te 4/9 mo te mea nui, mo te mea iti e 2/- ki te 2/9
Rakiraki 1/6 ki te 2/-; Kuihi 3/6 to 4/- Pipipi 3/ ki
Hua o te Whenua.Parareka he mea pai, e 7/- mo
te rau weeti; he mea kaore i tino pai e 4/6 ki te 7/6
Nga mea mai o tera motu e 6/- ki te 7/6 nga mea mai
o Tahimeinia e 7/- ki te 8/6. Kumara e 6/- ki te 7/6
mo te rau weeti; Tiawhe e 6/- ki te 6/9, nga mea mai
o tera motu he penei ano te utu.
PONEKE.
He tino pai atu te utu i te makete mo nga hua rakau,
ko te ahua e piki haere ana. Ko te raku nui te utu
ko te Remana. Paukena e 7/- ki te 9/- mo te peeke;
Kamokamo e 5/-1ki te 6/6 Parareka ka nui te para-
reka, e 6/- ki 6/6 mo te rau weeti; Heeki, 2/1 mo te
taihana.
OTAUTAHI.
Te utu mo te te hipi i te makete kaore i tino pai i te
iti o nga kai hoko, 1/- ki te 1/6 te hekenga i nga utu o
mua atu. Mo te Weta, mea tino pai 19/- ki te 25/-;
mea kaore i tino pai I4/- ki te 18/-;. mea ahua pai 10/-hi te I3/-; Io, mea tino pai I7/- ki te I9/-; mea kaore
i tino pai I2/- ki te 16/-; mea kuia 9/- ki te 11/6.
Ko nga reme nga mea i kaha te hokona. Mea tino 
pai tae ana ki te 18/-; mea pai mo nga whare-whaka 
matao 13/6 ki te 16/6. Nga mea mama 11/- ki te I3/-
He ahua pai ano te utu mo te poaka.-

TE MAARA.
KO ta te pakeha ko tana mahi kaari kaore
e waiho hei te koanga rawa ka mahi
ai, kaore, engari e mahi ana ia i nga marama
katoa o te tau. I taku ki nga nei, ta te pa-
keha., e mea ana au kia waiho te pakeha hei
tauwira ma taua i nga mea katoa, no te mea
e ki ana au kei runga ake te Maori i te pakeha
mo tenei mea mo te mahi i te kai, ara nga kai
ano hoki e mahi ana te Maori. Ko te tikanga
o enei korero ehara i te mea he tohutohu atu
mo te ahua o te mahi i nga kai kei te mohio
nei ano taua engari he whakaatu i te
ahua kai whakatonga ia marama ia marama,
kia kaua ai te kari e waiho mangere ana hei
tunga taru.
I a MAEHE ra tonu ka whakapai i te kaari
mo te Hotoke, ara ka keri i nga manga hei
rerenga mo te wai, kia hohonu nga manga.
He pai atu te kaari mehemea he wai kei roto
e rere ana, engari me tuku kia rere kaua e
waiho kia hopua ana i roto i te kaari. Me
whakapai katoa nga manga i a Maehe. Ko
nga otaota me era atu mea kino o te kaari
kaua e waiho kia putu noa ana, no te mea ka
ai ena mea hei nohanga ngata me era atu
ngarara kai otaota. Ko te mea pai me tahu
a ko nga pungarehu me rui ki waenga hei
wai rakau.
I APERIRA ka whakato i nga kai pai mo te
hotoke, ara he Kapiti, Kareparaoa, Kareti,
Retihi, Tonapi, Ratihi, he Aniana. Me ti-
mata te whakato Ropere (Toropu) me wha-
kararangi te tanu, kia rua putu te tawhiti-
whiti o nga rarangi, kia iwa inihi o nga tipu.
 Ruia he oti, he Itariana Rai ranei hei kai ma
nga hoiho ma nga kau ranei i te hotoke.
Hei a MEI me whakato ano he Kapiti, he
Kareparaoa he Ropere. Me whakapai i tenei
 marama nga wahi hei pounga rakau, ara nga
 tu rakau taiapa whakapaipai a te pakeha nei,
 no te mea hei a Hune ka timata te pou i aua
 rakau. Ko te marama whakamutunga tenei
hei ruinga i mua o te whare ki te karaihe.
Whakatokia nga parekereke Piini, Kapiti,
 Kareparaoa, Retihi, Aniana, hei pounga mo
 te Hotoke.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀