Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 116. GISBORNE. NOWEMA 1907.
TANGI.
KA pa ana te pouri ki te Maori ka
tangi, ka heke te roimata, ka heke
te hupe, na konei hoki i whakataukitia ai
ka heke te roimata me te hupe ka ea te
mate. Ma te heke o te roimata, ma te
ngunguru o te waha ka mariri te pouri,
tena ko te pakeha ka kutia ia te ngakau
pouri te ngakau aroha ki roto ki te manawa
hotu ai. I te pehi o te pakeha i tona nga-
kau pouri ka kiia e te Maori kahore he
aroha o te pakeha, ko to te Maori hiahia
hoki kia kite tonu ona kanohi, kia whaawha
tonu ona ringaringa, kia rongo tonu ona
taringa. Na runga i tenei ahuatanga o te
Maori ara i tona whai kia kite rawa ona
kanohi ka whakapono ai ia. ka uru te he ki
ana tikanga pai, ka meinga tenei mea tapu
te tangi hei tikanga kau mo waho, hei
whakapai kanohi, hei whakakitekite, na-
wai ra ahakoa kore he aroha ka maringi
noa te roimata ano te heke he korere i
hurihia, a nawai ra ka uru nga mahi
tutua, wairangi, ki roto ki nga mahi tangi-
hanga. Ko tetahi tikanga tino kino a te
Maori mo te tangi tupapaku he inu wai-
piro, he haurangi. Kahore rawa matou e
mohio ki te putake mai o tenei tikanga
tino kino. Ko tenei mea ko te mate, he
mea hei pouritanga, he mea tapu, tena
hei te Maori ka meinga hei take mo te
koa. mu te ngahau, mo te whakatu hakari.
I rongo matou i whakainumia e etahi
Maori to ratou tupapaku ki te waipiro; i
rongo ano hoki matou i whakararangitia
e etahi Maori he pounamu waipiro ki
te taha o te poka. 1 kite tonu matou i
te takahanga o tetahi tupapaku e te hau-
rangi; i haurangi katoa nga tangata na
ratou i tanu; i te mea kahore ano kia
mutu noa te karakia ka timata te haurangi
te haparangi; a i kiia i te mea e takoto
ana te tupapaku i runga i te atamira
kahore i kaha te tangi a enei tangata, no
te kaanga ia o te ngakau i te waipiro he
taru heke noa te roimata, tiwarawara ana
te reo ki te aue whakauruuru ana te tangi
haurangi i roto i te tangi pono a nga
tamariki. I pa mai te mamae me te pouri
ki a matou i te meatanga i tenei mea tapu
i te mate hei mea takaro. Kei te ui o
matou ngakau he pehea ta te Maori tika-
nga o nehera iho mo tenei mea mo te tangi
tupapaku, i meatia ranei hei tikanga hakari
ngahau, takaro, he mea tapu ranei, he
mea i hopohopongia. E mohio ana matou
no nga ra tonu o te pakeha nei te inu
waipiro i nga matenga tupapaku, ehara
hoki i a taua tenei wai te waipiro. He
tino tikanga na te Maori o enei ra te kore
e hopohopo ki te tupapaku. Inakoa e

TE PIPIWHARAUROA.
mea ana nga waea mai o Taranaki i te
matenga o Te Whiti he nui te tangi, he
nui ano hoki te ngahau. Kei te tangi
etahi, ko etahi kei te purei piriote; kei te
aroarowhaki etahi kei te kanikani keeke-
waaka etahi. Kua kite matou i nga hui-
huinga tangihanga kaore te ahua o te
tangata e pouri ana heoi ano te hunga
pouri ko te kin-mate anake, tena ko te
tokomaha kei te korero tinihanga, kei te
waiata, kei te katakata, kei te ngahau, kei
te takaro, kei te inu waipiro—penei tonu
te ahua he pikiniki. He iwi kaha te Maori
ki te tangi, ki ta matou nei whakaaro ia
pai ke atu me i kaua e nui rawa te tangi
a te Maori engari ko to ratou whakatapu
i tenei mea i te mate kia hira ake. He
wa ano mo nga mea katoa. He wa mo te
tangi he wa mo te kata, tena ko te kata i
te mea e tangi ana he mahi tinihanga.
Ko te tangata kahore e heke ana ona roi-
mata i te mea e tangi ana ka korerotia
kinotia e te Maori, ka kiia kahore he aroha,
otira ki te kaha te tangi a te tangata, a
hei muri tata iho ka kata, ka korero tini-
hanga, ka haurangi ranei ehara noa iho i
te mea kino rawa ki te Maori, ara ko te
mea tino he ko te tangata kahore nei e
mohio ki te hanga roimata mona ahakoa
nui te pouri o tona ngakau.
Engari e koa ana matou i te mea kua
iti haere te inu waipiro i nga tangihanga,
ko te tikanga hoki o mua ko te waipiro
tonu te roimata, ki te kore he waipiro ka
kiia he tangi maroke. Na runga i nga
ture kaunihera ka ngaro tenei tikanga
pohehe ki etahi takiwa. Ehara tenei
tikanga i te Maori ehara hoki i te pakeha,
heoi ano he mea hanga noa iho e te nga-
kau nanakia o te tangata hei whakarite i
 nga hiahia o te kikokiko. Hei ra nui hei
 ra koa mo te Iwi Maori te ra e ngaro
• rawa atu ai tenei tikanga kino i nga marae
 katoa o tatou motu.
KAUPAPA O TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
TE WHAKAHOUNGA.
Upoko I.Te Ingoa.
KA kiia tenei kotahitanga ko te Kotahi-
tanga o Te Aute.
Upoko II Te Putake.
Ko te putake o tenei Kotahitanga:—He
hapai i te ora mo te Iwi Maori: ora tinana,
ora hinengaro, ora kainga, ora wairua.
Upoko III.—Te Kaupapa me ona Tangata.
1. Ko nga tangata o tenei Kotahitanga ko
nga tangata e whakaae ana ki tona putake
kua whakahuatia ake ra; ko te utu whakauru
mo te tangata e 2 hereni e 6 kapa.
2. Ko te putahi o tenei Kotahitanga mo
enei wa ko Te Aute.
3. Kia kotahi tunga hui o tenei Kotahi-
tanga i te tau, hei taua hui whakaturia ai, mo
 ia tau, he Tumuaki, he Komiti Tumuaki, he
Hekeretari, he Kai-tiaki moni.
 
Upoko IV.—Te Komiti Tumuaki.
1. Ko te Komiti Tumuaki hei Komiti wha-
o kahaere mo tenei Kotahitanga, ko ona tangata,
e ko te Tumuaki, ko te Hekeretari, ko te Kai-
 tiaki moni, ko etahi tangata tokowhitu hoki o
Te Kotahitanga.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
2. Ko nga ture enei mo nga huihuinga o te
Komiti Tumuaki:—
(a). Me huihui tenei Komiti i runga i te
tono a te Tumuaki, a te Hekeretari
ranei ki te tirotiro i etahi putake e pa
ana ki te Kotahitanga.
(e). I enei huihuinga kia tokorima te koramu.
(i). Ki te taurite te pooti, e whai pooti
whakatau te Tumuaki hei tapiri ki tona
ake pooti.
(o). Me tuhituhi e te Hekeretari nga mahi
o enei huihuinga, a mana hoki e tuku he
kape o aua mahi ki nga tangata o te
Komiti kahore nei i tae mai.
(u). Me tuhituhi e te Kai-tiaki moni nga
kaute katoa a te Komiti, a te Kotahi-
tanga, a me otiti enei kaute pera me te
mea e whakaritea a muri ake nei.
3. E whai mana te Komiti Tumuaki ki te
whakatakoto ritenga hei whakahaere i nga hui
o te Kotahitanga, mo te Komiti Tumuaki, mo
tetahi mea ranei kahore nei i whakatakotoria
he ritenga.
4. Me tuhituhi e te Komiti Tumuaki he
ripoata o Te Kotahitanga i ia tau i ia tau, a
me whakatakoto tenei ripoata ki te aroaro o te
hui a-tau, me nga kaute moni hoki kua ata
oti fit ia nei.
Upoko V.—Nga Hui.
1. Kia kotahi tunga hui o tenei Kotahi-
tanga i te tau, ma te Komiti Tumuaki e
whakarite te ra me te kainga, a me whakaatu
tenei e te Hekeretari kia toru marama i mua
atu e te tunga o te hui.
2. Ma te Komiti Tumuaki e whakariterite
nga mea katoa mo nga hui.
3. Ko nga take enei mo nga hui:—
(a). He uiui i nga mea e tau ana ki raro o
te putake o tenei Kotahitanga, he whaka-
takoto whakaaro, he titiro huarahi hoki
e taea ai aua whakaaro te whakatutuki e
te Komiti Tumuaki.
(e). He whakatutu apiha, kai-tiaki moni,
mo ia tau he titiro i te ripoata a-tau a te
Komiti Tumuaki, me te kaute o nga
moni.
4. Ko te Tumuaki, otira ki te ngaro ia, ko
tetahi atu tangata e whakaritea e te hui, hei
tiamana mo te hui.
5. E whai pooti whakatau te Tumuaki, te
tiamana ranei ina ngaro te Tumuaki, hei
tapiri ki tona pooti ake.
Upoko VI.—Nga Manga.
1. E ahei te whakaturia o tetahi Manga o
tenei Kotahitanga ki tetahi wahi he tokomaha
nei nga tangata e tautoko ana i nga mahi a te
Kotahitanga, e taea ana hoki te whakatu hui-
huinga hei tautoko i nga mahi i runga i te
tono ki te Komiti Tumuaki, a i runga hoki i
tana whakaaetanga.
2. E whai mana i ia manga i ia manga ki
te whakatu i tona Komiti, ki te whakahaere
i ana mahi engari kaua tetahi mea e takahi
ana i nga tikanga o te Kotahitanga.
3. Me tuhituhi ki te pukapuka e te hekere-
tari o ia manga nga mahi katoa o nga hui-
huinga o tona manga.
4 Me tuku he ripoata o nga huihuinga, o
nga mahi i oti, me te kaute o nga moni, i ia
tau i ia tau, ki te Komiti Tumuaki hei whaka-
takotoranga ki te aroaro o te Hui nui o ia tau.
5. Me tuku ki te Kai-tiaki moni o te Ko-
tahitanga te toenga o nga moni katoa o nga
Manga.
Upopo VII.—Nga. Whakatikatika.
1. Ko nga whakatikatika katoa i tenei Kau-
papa hei te hui a-tau ka pooti ai.
2. Kia rua marama i mua atu o te tunga
o te hui e kokiritia ai he menemana ka wha-
kaatu ai i taua menemana ki te Hekeretari.
3. Ki te tae mai te whakaatu ki te Heke-
retari me whakaatu e ia ki tena ki tena o nga
manga o te Kotahitanga.
4. Kia Tokorua rawa i roto i te tokotoru o
nga mema i tae ki te hui e pooti mo te mene-
mana, ka mana ai taua menemana.
NGA APIHA.
I pootitia e te hui ko enei hei apiha mo
tenei tau:—
Tumuaki: John Thornton Esq., Te Aute
Kareti.
Hekeretari: Pine Tamahori, Te Rau Kareti.
Tumuaki Raro:—Atirikona Wiremu Hapata,
Te Rau; Rev. Wiremu Aata. Te Aute.
Kai-tiaki moni: F. C. Long, M.A., Te Rau.
Komiti Tumuaki: Nga Apiha, me Rev. F.
W. Chatterton, Rev. Nikora Tautau, Rev. P.
Peneti, A. T. Ngata, M.H.R., Tame Arapata,
Henare Tomoana, Reweti T. Kohere.
(Taria te Roanga o nga Korero o te Hui.)

TE PIPIWHARAUROA.
HE WAIATA NO HAWAII.
Na "TIPIWHENUA."
HE mea pai rawa, ki ta matou whakaaro,
te whakariterite i a taua nei korero o
nehera ki nga korero a o taua whanaunga
e noho mai nei i nga moutere huhua o te
moana, kia kitea mehemea e whanaunga ana
hoki nga korero onamata. Ki te whakaaro
o te tokomaha o nga pakeha matau i heke
mai o taua tupuna i Inia, tae mai ki Malay,
katahi ka whakawhitiwhiti mai i nga moutere,
ka nohonoho haere ki Hamoa, ki Tonga, ki
Rarotonga, ki Tahiti. Ko taua ko te Iwi
Maori i heke mai i Tahiti ara i Raiatea
(Rangiatea) ko tona ingoa tawhito nei ko
Havaiki (Hawaiki). Ki taku whakaaro ano
i heke atu i Tahiti nga maori o Hawaii.
He maha nga korero o Hawaii e ahu ana mo
Tahiti, a e tino tata ana era iwi, e marena
ana ratou tetahi ki tetahi. Tena ko te korero
a te Momona e mea nei i heke mai te Maori
i Amerika, a, i Hiruharama rawa, he korero
take-kore, he korero tara, pera ano me nga
korero o ta ratou pukapuka. E ki ana te
Maori i heke mai ona tupuna i Hawaiki he
mahi tonu na te Maori te rere mai i Hawaiki
ki Aotearoa, i Aotearoa ki Hawaiki, a ki ta
Te Mete whakaaro kei Tahiti a Hawaiki. E
kitea ana ano i roto i nga korero o Hawaii he
mahi ano na nga iwi o reira te rere mai ki
Tahiti ka hoki ki Hawaii. I te hokinga atu
o Tamahuarere i Tahiti ki Hawaii ka waia-
tatia e ia tenei waiata mo Hawaii. (He mea
whakauru na matou te whakamaoritanga o ia
rarangi o ia rarangi):—
WAIATA A TAMAHUARERE.
Eia Hawaii, he moku, he kanaka.
Anei Hawaii, he motu, he tangata.
He kanaka Hawaii.—Ei
He tangata Hawaii,—E!
He kanaka Hawaii,
He tangata Hawaii,
He kama na Kahiki,
He tama na Tahiti,
He pua Alii mai Kapaahu.
He pua Ariki no Tapaahu,
Mai Moaulanuiakea Kanaloa,
No Moauranuiatea Tangaroa,
He moopuna na Kahiko Iaua a Kapulanakehau.
He mokopuna na Tahito raua ko Tapurangate-
Na papa i hanau, [hau,
I whanau i a Papa,
No ke kama wahine o Kukalaniehu Iaua me Kaua-
kahakoko.
Na te tamahine a Tutarangiehu raua ko Taua-
tahatoto.
(Tera atu te roanga o tenei waiata).
HE WAIATA MO TE MOANA.
Kai wawa ka moku,
Tai wawa (e huri i) nga motu,
Kai lanahu ahi,
Tai ngarahu ahi,
Kai popolohua mea a Kane.
Tai aumoana a Tane.
Inu a ka manu i ke kai-ula,
Ka inu nga manu i te tai-ura,
I ke kai a ka omaomao,
I te tai pounamu,
Aole ku, aole hina, aole moe,
Kaore e tu, kaore e hinga, kaore e moe,
Aole wawa loa kai a ke ana oku,
Kaore e wawa roa tai o nga ana tapu.

HE WAIATA MO HAWAII.
Ko tenei waiata na Makuakaumana (Matua-
taumana), he tohunga; he waiata nana ki a
Lono Kaeho (Rongo Taeho), he rangatira i
tonoa kia tu hei kingi mo Hawaii. I rite
enei korero ki te hutinga a Maui i Aotearoa.
He tino ingoa a Maui e mohiotia ana e. nga
maori o Hawaii.
E Lono. E Lono!—E! E Lonokaeho!
E Rongo, E Rongo !—E! E Rongo-taeho!
Lonokulani, Alii o Kauluonana!
Rongo-turangi, ariki o Kauruonana!
Eia na waa: kau mai a—i
Ina nga waka; kau mai ra,
E hoi, e noho ia Hawaii—kua—uli,
Haere mai, e noho ki Hawaii—tuara—pounamu
He aina loaa i ka moana,
He kainga i kitea i te moana,
I hoea mai loko o ka ale,
I puta mai i roto o te kare (ngaru.)
I ka halehale poi pu a Kanaloa.
I nga tauwharewhare pu o Tangaroa.
He Koakea i halelo i ka wai,
He kohatu ma i nga ana wai,
I lou i ka makau a ka lawaia,
I mau i te matau a te kai-hi,
A ka lawaia nui o Kapaahu,
Te kai-hi nui o Tapaahu,
A ke lawaia nui o Kapuheeuanuu-la.
Te kai-hi nui, Tapuheeuanuu-ra.
I haere a Tapuheeuanuu, he kai-hi ika no
Tapaahu, Tahiti, ki te moana ki te hi, mau
ake ana i tana matau he kohatu ma (coral).
Ka karakiatia, ka panga ki te moana, tupu
ake he motu ko Hawaii-roa. I te tukunga
ano i tana aho ka mau ano he kohatu, te
panganga i tera ki te moana ka puta ake
ko Mauiroa—ko nga motu nunui enei o
Hawaii.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE RETA WHAKAMARAMA.
Ki NGA IWI, KI NGA HAPU O KOTO I TE ROHE
POOTI O TE TAI-RAWHITI.
Te Whare Paremata, Poneke.
Oketopa 18th, 1907
TENA koutou! I te mea ka whaiti haere
i etahi o nga mahi o tenei tuunga o te
Paremete, he mea tika kia whakamarama atu
au kia koutou i etahi o nga tikanga nunui i
whakahaerea i tenei tau, i etahi o nga take e
pa motuhake ana ki te iwi Maori.
He maha nga pukapuka kua tae mai ki au
o te rohe pooti e ui ana mai i nga mahi o te
whare. Na, e kore e taea e te tangata kotahi
te tuhi takitahi atu ki ia tangata e tono penei
ana mai, kaore hoki he wa watea. Ki te
whakamanawa tatou ki nga purupepa korero
Paremete, kia mataotao ra ano tenei Paremete
e oti te ta ena korero. Na reira au ka wha-
kaaro me whakakaupapa poto e au etahi kupu
hei whakaea i a koutou tono. Haunga ia
nga mea o koutou e korero ana i nga nupepa
pakeha, ko ratou kei te whiwhi pai ki nga
korero i te wa ano e werawera ana.
Ko te kupu tuatahi. He tika ko nga mema
i pootitia te tinana o te Paremete, a ina noho
huihui ratou ka taea e ratou te hanga a ratou
ture i hiahia ai, hei mate hei ora mo te iwi.
Otira kei muri i nga mema ko nga kai-pooti
o ia rohe, a ko te wehi o enei kei mua tonu i
nga kanohi i ia wa, i ia wa. Na, kiia e rua
nga taha i roto i te Whare nei, ko te taha
Kawanatanga, ko te Apitihana. Ka marama
mai koutou ia raua e ngangau ana kotahi te
kanohi ki runga o te hoariri, kotahi kei muri
i te tuara e titiro awangawanga ana ki nga
ropu pooti hei mihi mai hei whakakino ranei
ki te whenu ki te tohu kupu. Na konei ka
kore e puta pai nga mahi a te taha e kaha
ana, he maharahara ki tenei pooti e tu mai
nei. Kei nga mema pakeha te kahanga o
tenei wehi, he hunga whakapai kanohi. Ko
te wehi ia matou i nga mema Maori he iti iho,
notemea he roa koutou e kimi ana ka kite ai
i nga huarahi he, mei he, i takahia e o koutou
mema.
He whakamarama tenei i te aronga o te
haere o nga mahi nunui o te tau nei. Ko te
whai a te Kawanatanga kia taha ake i tona
aroaro i tenei tau etahi o nga take tino tau-
tohe, kia kaua e uru atu ki tera tau, kei uta
tonu ki runga i te pooti ka haere werawera
atu nga tautohe ki mua i te iwi ka haehae i
te ahua o te pooti.
ETAHI O NGA TAKE NUNUI.
1. Te Pire Tariwhi.
Ko te tikanga o tenei pire he whakatikatika
i nga tiuti katimauha, ara i nga tiuti o nga
taonga e heke ana mai ki Nui Tireni o era
atu whenua. He mahinga nui te whakata-
koto i te kaupapa o tenei pire, he maha hoki
nga take hei tirohanga. Ko nga taonga ko
nga kai ranei kaore i Niu Tireni nei ka ahei
era te uru ngawari mai, te uru kore utu mai
ranei. Ko nga kai e kainga ana e te toko-
maha ka tino wwhakangawaritia: ko nga kai e
rite ana ma te hunga whakawa anake e tango
ka whakapakeketia, notemea e ahei ratou ki
te whakaea i nga taimahatanga. Ko nga ta-
onga mihini me era atu mea e haere ana mai
mo nga mahi hei mihini kutikuti hipi, hei
mihini mahi pata me era atu mahi whenua,
koura, maina waro ka tukua ngawaritia mai
era. Ko nga taonga kei Nui Tireni nei ano
e mahia ana, a e hiahiatia ana kia mahia nuitia
ki konei ka whakanuia te tiuti mo era. Ko
tetahi mea titiro nui a te Paremete ko nga
taonga mai o Ingarangi ka whakangawaritia
te tiuti mo era ki raro iho i nga taonga pera e
haere ana mai o era atu whenua. Ko te
tikanga kia tupu ai te whakaaro pai, te wha-
kawhitiwhiti o nga taonga i waenganui o
Ingarangi me ana koroni.
He take tenei e pa ana ki te Maori ki te
pakeha. Kei konei hoki te take i nui ai i iti
ai ranei te utu o te huka, o te kanara, o te
toki, o te tupeka, o te waipiro, o era atu tini
mea e kainga ana e te tangata e tangohia ana
ranei hei hoa-mahi mona, o nga kakahu me
era atu mea. He roa te kakari i roto i te
whare tae ana ki te toru wiki, katahi ano ka
oti.
2. Nga pire mo nga whenua.
Mehemea ki te mau mahara i a koutou aku
whakamarama o tera tau mo te pire a Maki-
Naapa, Minita mo nga Whenua, tera e hohoro
to koutou marama mai ki ana pire i kokiri ai
i tenei tau, e pa ana ki nga whenua karauna,
ki nga whenua pakeha.
Ko te whai a te Kawanatanga i raro i enei
pire ko te tukituki i nga whenua nunui e
puritia ana e nga pakeha rangatira. I nga
whakatakotoranga ture o mua ka kiia me
hoko e te Kawanatanga aua whenua ka wehe-
wehe ai kia ririki hei whakanohonoho. No
enei tau i te mea kua piki rawa te utu o te
whenua ka uaua te whewhe o te Kawana-
tanga. No tenei tau ka hanga te tikanga kia
utaina kia nui taake ki runga ki era aronga
whenua, ara i nga whenua e tae ana te wariu

TE PIPIWHARAUROA.
whakapaingakore ki te £40, 000 ahu atu. Me
ke kore e hemanawa te tangata i a ia te
whenua i te taimaha rawa o te taake ka hoko
i tona whenua, ka tapahi ranei i tetahi wahi
 ka hoko. E rua nga wiki i kakari ai te Whare
mo tenei pire, ara mo te pire taake ka paahitia,
a kua ture inaianei. Kaore o tatou wehi o te
Maori i raro i tenei ture, kaore hoki i pa mai
ki nga whenua Maori.
Ko te rua o nga pire e pa ana ki nga whenua
Karauna no tenei wa i au e tuhi atu nei ka
paahi te Whare o raro. Ko te kakari nui i
waenganui i te hunga e ki ana me tuku atu
ki nga tangata e riihi ana i nga whenua ka-
rauna te mana hoko i aua whenua, me te
hunga e ki ana me waiho tonu aua whenua
kia mau ana i te karauna heoi e tuku ko te
nihi. Kaati he mea whakariterite, i whaka-
ngawari tetahi taha, tetahi taha. Ko ta matou
wehi kehi kaha tonu te tono a te hunga e
tautoko ana i te mana hoko ka pa mai ki nga
whenua Maori, ara ka kiia ina riihitia aua
whenua me whaimana te kai-riihi i muri atu
ki te hoko. Naku i whakauru tetahi rarangi
kia ahei tonu te Maori te uru ki nga makete
o nga whenua Karauna ahakoa he whaipaanga
ano o ratou ki nga whenua Maori.
Ko te toru o nga pire e pa ana ki nga
whenua Karauna kua timataria te whaka-
haere. E penei ana te ahua o tera, e rahuitia
ana e te Kawanatanga etahi miriona eka
whenua Karauna kia kaua rawa e taea te
hoko, engari me riihi anake, a ko nga hua me
ahu hei awhina i te moni penihana kaumatua,
i te moni hoki mo nga kura. Tera pea e nui
te kakari mo tenei pire, a te hunga i te taha
hoko, kaore i te whakaae kia rahuitia nga
whenua.
Ko te nuinga atu o nga pire kaore e tino pa
ana mai ki te Maori, na reira kaore au e
whakamarama atu i era.
NGA TAKE MAORI.
Ko te take nui i pa ki te Maori kaore ano i
kokiritia, ara ko te pire nui mo nga whenua
Maori e rongo nei tatou. Tera pea e mate
roto i te mea kua whakatata tono tenei te mutu
te Paremete. Me ata tatari tatau ki tena kia
puta mai ka whakaatu atu ai au.
Ko nga take e pa motuhake ana ki nga
takiwa, ki nga hapu ranei kei te whaka-
marama a pukapuka atu au i ia wa ki nga
tangata na ratau nga take, a e kore e tika kia
whakamaramatia atu i konei.
Ko nga take ahua nunui koia enei:—
1. Ko te ripoata a te Komihana mo nga
piira o te rohe potae o Tuhoe kua whakatako-
toria ki te whare, a kua paahitia. Kaati i
runga i te aronga o tera ture ko te taunga
tena o nga take papatipu o era whenua; kaore
hoki e taea te piira atu i muri. Ko te mahi
inaianei he whakariterite i te Komiti Nui mo
Tuhoe, a tera tenei e whakahaerea a te rau-
mati.
2. Kua whakaae te Pirimia ki te wehe i
tetahi moni hei whakahohoro i nga ruuri o nga
whenua Maori. Ko te mate hoki i roa ai te
whakawa o nga whenua, te wehewehe me te
whakanohonoho kei te kore ruuri. Ka pa
tenei take ki te rohe o Te Whanau-a-Apanui.
Ko toku whakaaro mo tera takiwa me rohe
potae, kia haere ngawari ai nga kooti, me
ruuri penei i nga whenua o Tuhoe, hei muri
ra kia tau nga take ka whakau ai i nga ruuri
poraka.
3. Tera e whakanuia nga moni hei awhina
i nga takuta ki nga takiwa Maori. Ko te
moni kua tonoa kia £3000 i tenei tau. Ina
whakaaetia tera e taea te whakanoho he ta-
kuta ki etahi o nga takiwa kaore nei i te
whiwhi takuta i tenei wa. Kua rongo hoki
koutou kua paahitia te pire hei peehi i nga
mahi tohunga. Ko te mana whakapa i tenei
ture kei te Minita Maori, mana tonu e whiri-
whiri ko ehea nga mahi tohunga e takahi ana
i ture ka peehi ai ia.
4. Kei te ngawari te whakaaro o te Kawa-
natanga, ara 1 nga hoko penei i o mua ahua.
Engari ki te ata runanga te iwi ka whakaaro
ai ki te hoko i tetahi wahi o to ratou whenua
ki te Kawanatanga kaore tera araitia, i te mea
na te iwi i whakarite. Heoi nga hoko kei te
whakahaerea i tenei wa ko nga hoko kua
timataria i mua ake nei, kei te whai te Kawa-
natanga ki te whakaotioti i ena.
5. Mea ake nei kokiritia te pire rahui manu.
He take tenei e whakaarohia nuitia ana e
etahi o nga takiwa Maori ka pa ki nga wahi
e toitu ana nga pua manu, nga ngaherehere.
Ki taku whakaaro kaua e whakaritea he ra
tuturu hei puaretanga mo te pupuhi manu,
engari me tuku ma nga ropu o ia wahi e
whakarite i runga ano i te ahua o te kakano
o ia tau o ia tau.
6. E whakaarohia ana kia whakaturia tetahi
hui Maori ki Poneke nei i te tau 1908 i mua
tata mai o te tuunga o te Paremata. Mea
ake nei ka tukua atu nga pohiri ki o koutou
takiwa, e karanga ana i nga ropu tangata
katoa.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
7. Ka haere ano au i runga i nga mahi o te
Komihana mo nga Whenua Maori i tenei
raumati maua ko Te Taute. Tera e timata
ki te takiwa o Turanga i muri iho o te hikinga
o te Paremete, ka ahu atu ki Waiapu. I
muri o te tau hou ka haere ki Rotorua, ki
Turanga, ki Whakatane, ki Opotiki. I muri
i tena ka haere ai pea ki te takiwa o Ngapuhi.
Otira ina tae ki te takiwa o te Pei o Pereti
tera au e tutaki ki nga hapu, ki nga iwi o tera
takiwa, a ka puare he wa moku kia ratau mo
a ratau take.
Heoi, kia ora koutou. Ka ea pea i tenei
reta etahi o a koutou tono korero mai. Ko
te nuinga ia o nga kupu ma te mangai ano e
whakamarama.
Na to koutou hoa,
Na A. T. NGATA,
Mema mo te Tai-rawhiti.

HUI KAWANGA WHARE.
HE hui kawanga whare na Takitimu mo
te Poho o Kuri, whare manuhiri e tu
ana ki Mangatuna wahi o Uawa a te
14 O NGA RA O MAEHE,
E heke iho nei, o te tau 1908.
Ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki nga mana me
nga Rangatiratanga, e noho whakatetau mai
na i tua o nga pae maunga o Aotearoa, ka
toitu tonu atu taku karanga. Kia Koutou,
Haeremai! Haeremai! Mauria mai nga
mea e rite ana, hei whakamama mo nga tau-
mahatanga i runga i tenei o tatau whare; a
tera ano tetahi atu take e whakaaturia a taua
ra, ara ka whakatarea a taua ra te Kara a te
Kingi kua tukua mai nei e te Kawanatanga.
Kia tae a tinana mai koutou Maori, Pakeha
a te 130 nga ra o Maehe, 1908.
Heoi ano,
Na te Komiti Nama I. Poupou takiki o
Takitamu.
Wiremu H. Potae
Watarawi Rangi
Moana Tautau
Hone Paerata
Arapeta Rangiuia
Mikaera Pewhairangi
Mokena Romio
Eraihia Matahiki
Horomona Te Hui
Otene Pitau
Heni Materoa Kara
Nikora Tautau (Minita).
HE RETA KI TE HAHI MAORI.
Ki NGA TANGATA MAORI O TE HAHI O INGA-
RANGI.
Tena Koutou!
I te tunga o te Hinota Topu o te Hahi o
Niu Tireni, ki Dunedin i a Hanure ka pahure
ake nei, i whakaaturia i roto i te ripoata a te
Poari whakahaere i nga mahi mo te taha
Maori, te rahinga ake o nga kohikohi a te
iwi Maori hei oranga mo o ratou Minita, hei
whakaara, hei whakahou hoki i o ratou whare
karakia.
He nui te koa o nga mema o te Hinota
Hopu mo te rongo kaha o te iwi Maori ki te
awhina haere i nga mahi e tupu ai te matau-
ranga ki te Rongo Pai o to tatou Ariki o Ihu
Karaiti i roto i to ratou iwi.
Na kua puta te kupu whakahau a te
Hinota Topu kia tukua atu ki to koutou
Pihopa, a mana ki a koutou, te kape o te
motini e mau ake nei:—
" He nui te whakamihi o tenei Hinota mo
te kaha o te whakaaro o nga mema Maori o
te Hahi o tenei Porowini ki te awhina i nga
mahi e ora ai te Hahi, me to ratou whakaaro
nui hoki ki nga tikanga e toro haere ai te
Kingitanga o to tatou Ariki."
I enei tau e toru e haere mai nei, e toru
hoki nga tikanga e hiahiatia ana e matou kia
whakahaerea—
(1) Kia whakarahia ake te tokomahatanga
o nga Minita Maori.
(2) Kia whakanuia ake te oranga mo nga
Minita, kia kore ai he hopohopo ki a ratou,
kia whakapaua katoatia ai hoki to ratou taima
ki nga mahi a te Hahi.
(3) Kia tukuna te Rongo Pai ki nga Maori
whakapono kore.
Ki to matou whakaaro tera e nui ake te
awhina a nga iwi Pakeha o Aotearoa me te
Waipounamu, mehemea ki te mohio ratou
kei te kaha te iwi Maori ki te awhina ano i
nga tikanga e tupu ai te whakapono i wae-
nganui i te iwi Maori.
E inoi ana matou ki te Atua kia tukuna
iho e ia tona manaakitanga nui ki a koutou
katoa.
I hainatia,
C. CHRISTCHURCH, Pihopa o Otau-
tahi, Tiamana o te Komiti.
THOMAS A. HAMILTON, Hekeretari.
Christchurch,
Hune, 1907.

TE PIPIWHARAUROA.
HE MIHI NA TE ARAWA.
Ki A TE WAARI, PIRIMIA o Niu TIRENI.
E KORO tena koe, kua hoki mai nei i to
tatau kingi atawhai.
Kia ora koe, mou nei i kawe mai i te honore
nui a Kingi Eruera Tuawhitu mo tenei motu
ara, kua whakaingoatia a Aotearoa inaianei
ko te Tominiona o Niu Tireni.
HE NGERI.
E tama te uaua, e tama te maroro,
Ina hoki ra te tohu a te uaua na e tu nei.
Kua whakakahoretia tenei ingoa a "koroni"
te oha a to tatou Kuini aroha a Wikitoria, me
a matau matua kua ngaro atu ki te po.
HE WAIATA.
Haere ra e koro, e te ra i whiti ana,
Haere ra e te whakamarumaru o Uenuku,
Kai ao ko te ra kia taratara atu e koe,
Taratara tu kai hau ai te mahanga roa,
Kia pai i te ua i te rua,
Kai tae, kia hoki ake to koiwi ora ki te ao, i
Ko tenei haere mai e te manuhiri tu-a-rangi,
hei koanga ngakau, hei mohiotanga hoki kua
wani haere te rongo nui o to tatau motu. Ko
Hepetema tenei, koia nei te wa e whakawhi-
tiria mai ai te Moana-nui-a-Kiwa e Te Pipi-
wharauroa, me tana tangi ano, Kui, Kui,
Whiti, Whiti, Ora. Na reira ka karanga
matau haere atu ra te mea tahito, me ona
mate, haere mai te taonga hou me nga ora
mo tatau katoa.
HE POWHIRI.
Haere mai ra e te Manuhiri tuarangi,
Na taku potiki na Te Wari koe,
I tiki.
Ki te tahatu o te rangi,
Kukume mai ai hu, kukume mai ai hui
Toia mai te waka,
Ki te urunga te waka,
Ki te moenga te waka.
Ki te takotoranga,
I takoto ai te wakai
Kei te mihi atu matau ki to tatou Kawana
me ona hoa Minita katoa, me nga Mema o te
Paremata, e noho huihui ana, me te tumanako
o te ngakau, kia whakaotia he ture pai mo
matou, tae iho ki a matau toenga whenua, i
raro i tenei ingoa hou.
HE NGERI.
Utaina e, Utaina e! Utaina mai Tomini.
Ki runga i a te Arawa e tau nei!
Whakaatutia atu ki to tatau Kingi atawhai.
Tenei tona iwi Maori piri pono, kei te noho
tonu, i raro i te mana o tona Kingitanga, me
te inoi kaha kia ora roa ia hei whakakapi i te
Torona o tona whaea, aroha, to matau whaea
aroha o Kuini Wikitoria.
HE NGERI.
Ka mate, ka mate, Ka ora, Ka ora,
Tenei te tangata puhuruhuru,
A Kingi Eruera tuawhitu.
Nana i tiki mai whakawhiti te ra,
Upane, upane, upane, kaupane whiti te ra.
E te atua tohungia te kingi.
I te ra i huaina ai he ingoa hou mo Niu
Tireni, ara, ko te Tominiona; i tino whaka-
nuia taua ra i Rotorua e nga Maori, i pene-
itia me te purei tiata a te pakeha. He kahu
maori nga kakahu i mau ai nga Maori: haere
ana te haka me era atu ngahau a te Maori,
me te hu ano hoki a Te Pohutu puia; he
whakanui enei mea i te korenga o te ingoa
tawhito, i te iriiringa hoki he ingoa hou mo
Niu Tireni. Ko te ahua tenei o te tiata a
nga Maori, ko te "Koroni "i whakaritea ki
tetahi koroua he kakahu tawhito, pakarukaru
ona, a i runga i tona tuara e mau ana te kupu,
"Koroni" i a ia e whakangaro haere atu ana,
ka waiatatia he apakura. E mutu ana te
waiata, ka puta mai he tai-tamahine ataahua
ana tera te kanohi uira ana nga kakahu, a i
te uma e piri ana ko te ingoa hou, "Tomini-
ona;" te putanga mai, ka tangi te umere a te
tini, ka pohiritia.

NGA HOKOHOKO.
KUA piki ano te utu o te paraoa, 10/-- i te
tana; ko te utu mo te tana paraoa
inaianei £13.
I te nui rawa o te utu o te oti kei te tukua
mai nga oti o Kanata ki Niu Tireni nei.
Kotahi te tima e 20, 000 nga peeke oti. Tena
• Maori, e a nga ki te whakatupu oti.
 I te hoko huruhuru hipi ki Ranana i a
Hepetema nei i piki ake te utu i to tera tau,
a kei te piki tonu. Tena ra e te Iwi Maori
turakina te rakau.
I te hokohoko hipi i Turanga nei i te 3 o
nga ra i eke te utu o te weta momona ki te
£1/7/3, o te io ki te £1/3/2 o te hokete ki
te £1.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
PITOPITO KORERO.
KO te whakaahua e pokea nei e te tangata
 ki te matakitaki, ara," Ko te Marama-
tanga o te Ao," i tae mai nei ki Niu Tireni, a,
i whakairia ki te Ekipihana i Otautahi, kua
tapaea e te tangata nana, ki te whare karakia
nui o Ranana, ki Paora.

I puta nga korero whakakino ingoa a etahi
nupepa o Ranana mo Lever Brothers, kamu-
pene mahi hopi Hanaraiti (Sunlight). I te
uiuinga kitea ana he whakapae noa iho, utu
ana aua pepa ki taua kamupene e £50, 000,
ma te mea kotahi. Ko nga ingoa o enei
pepa ko te Daily Mail, ko te Evening News.
I muri mai ka hamenetia ano tetahi atu pepa,
utu ana tera £100, 000.

Ki te ki a Tianara Puutu o te Harawei-
hana ka 4,000 ona whakaahuatanga. I tetahi
wa e 200 ona whakaahuatanga i ia ra i ia ra
mo nga wiki e toru.

I nga tau 100 ka taha nei ko nga moni
a Ingarangi kua pau i te whawhai  ka
£1, 262, 863, 711, ko nga tangata i mate e
700, 000. Ko nga whawhai utu nui: ko te
whawhai ki a Neporiana, i nga tau 1793-1815,
e £8oo, ooo, ooo, ki a Ruhia, 1854-56, e
£1oo, ooo, ooo; ki Awhakanitana, 1878-80, e
18, ooo, ooo; ki te Poa, 1899-1902, e £250
miriona.

I mate tetahi tangata ki te wai, a, tirohia
ana e tana wahine ratou ko ana tamariki ko
to ratou papa, ko Steer. Ka mutu ta ratou
tangi ka haria ki te urupa ki te nehu. Kahore
i takitaro i muri mai ka hoki mai a Steer ki
tona kainga ki tana wahine, ki ana tamariki.
Ko ngatohu o taua tangata i pohehetia ai ko
Steer he mate tetahi o nga karu, he pakira,
he mate te tokonui, he whati te ihu, he rawe
i te rae.

No Maropiu, Takawira, Kaipara, tetahi
kohuru kino. I tohe te wahine kia haere ia
ki te kanikani, kaore te tane i whakaae, otira
haere ana te wahine. I te ata o te Ratapu
ka mutu te kanikani ka hoki mai te wahine,
ka kohetehete raua ko te tane, katahi ka paoa
te upoko o te tane ki te paraire, kahore i roa
ka mate. Kua mau te wahine ki te herehere
mo nga marama e ono.
I tae mai te reta a Tama Orihau o Wai-
marama ki a matou he whakaatu mai i te
unga o tetahi taniwha ki reira, na te wahine
i patu ka mate. " Ko te upoko o taua tani-
wha he upoko kuri, ko te tinana he huruhuru
katoa. E ki ana a Tame i te tau 1882 ka u
ano he taniwha pera ki taua wahi ano. E
Tame, ko te ingoa o te taniwha na he kekeno
he oioi ranei, he taniwha tapu, kua turengia e
te Kawanatanga. Ki te u mai he taniwhe
pena ano kaua e patua kei whiua koutou a
te ture.

I te Hinota Pakeha i tu ki Nepia i nga ra
timatanga o tenei marama, i whakaaetia
tetahi motini e pa ana ki nga Maori—ara ko
ia tenei e whai ake nei—I runga i te mea e
kitea nuitia ana te parekura a tenei kai a te
waipiro i roto i nga takiwa Maori, na reira
kia kaha tenei huihuinga ki te tono ki te
Kawanatanga kia homai tetahi mana pooti
ki te Maori, whakatu, whakakore ranei i
tenei kai i waenganui i a ratou. Mehemea
ka pooti nga Maori o tetahi takiwa, ina rite
mai tenei tono, a ka kitea he maha nga mea
i te taha turaki, ko te tikanga me kaua rawa
he waipiro e hoatu ki tetahi Maori kotahi o
taua takiwa, otira ki te kitea tetahi tangata e
mahi penei ana, kia riro ia ma te ture e
whiu.

Kei Amerika te Pihopa o Ranana inaianei.
I etahi rangi torutoru ka hori ake nei ka
ka haere ia ki tetahi tiriti, he wahi kei reira
nga tangata tino whai moni o Amerika. Tona
taenga ki reira ka tu ia i runga i tetahi kehi
hopi, ka timata te kauhau ki nga tangata
ara ka mea ia " Tera ra e pewhea nga kupu a
te Karaiti mehemea ia i konei. He tini, he
mano nga tangata i haere mai ki te whaka-
rongo ki a ia. He tangata tenei kua taunga
noaiho ki te kauwhau ki nga tangata whaka-
pono-kore, tangata kino tangata tawai, a e
karangatia ana ia e nga rawakore o Ranana
he matua no ratou.

Kua whakaritea e te Pihopa o Waiapu mo
te 6 o nga ra o Pepuere hei tunga mo te Hui
Topu ki Manutuke. Hei nga ra whakamu-
tunga o Pepuere ka haere ia ki Ingarangi ki
te Hui Topu a nga Pihopa katoa o tenei
Hahi. Te take o tenei hui he rapu tikanga e
piki ai nga mahi a te Hahi. He tono atu
tenei kia puta a tatou inoi mona kia tohungia
ia, a ia ka haere nei, a kia hoki kaha mai
ano ia.

TE PIPIWHARAUROA.
KO PAPA-TOKORANGI.
NA te pakeha tenei korero mo tetahi Maori
i kitea e ia e tanu taewa ana i Manu-
kau, ratou ko etahi wahine tokorua. Ko
tetahi o nga wahine ki te whakawaha i nga
rahu purapura i te paenga o te maara ki tera
tokorua e tanu ra i nga taewa, ara ki te tane
raua ko te wahine. Ka tae mai he kete ka
hoki ano te wahine whakawahawaha. Ko
tetahi o nga wahine ki te whakangohengohe i
te oneone, ki te kari i nga puke, ki te whaka-
tuwhera he rua hei panganga atu i te pura-
pura. Kaha atu te mahi a nga wahine, tena
ko te tane, ko papa tokorangi, he aha tana
mahi? He kete iti nei i tona ringa, ko tana
mahi he panga atu he taewa ki roto o te rua
kua puare ra i te kaheru a te wahine, me te
rere ano o te pawa o tana tikareti. Kei te
heke te kakawa o nga mata o nga wahine kei
te pikiniki ia a papa-tokorangi.


HE KORERO WHAKAAROHA.
I enei tau e waru kua pahure ake nei ka
haere atu tetahi tangata i konei ki
Klondyke ki tetahi whenua mahi koura kei
Amerika, na te rongo o te koura nana i mau
ki reira. Ko taua tangata no tera motu ara
no Hokitika. Tona taenga ki reira ka timata
tana mahi a kihai rawa i roa ka tae atu ano
tetahi tangata no Niu Tireni nei. To raua
kitenga i a raua ka timata tonu to raua aroha
ki a raua, ka noho tahi hoki raua. Na wai a
ka roa raua e noho penei ana ka horongia
tetahi o rava i a ia e keri koura ana i roto i
tetahi rua: a hemo tonu atu. Ko te mea
tenei i haere atu i Hokitika. I konei ka
timata tetahi ki te tangi, ka puta mai nga
whakaaro ki te wa kainga. I te kaha o te
aroha o tenei o raua ki tona hoa; ka whakaaro
ia me ata whakahoki mai e ia te tinana ki te
kainga nei, Katahi ka kawea e ia te tinana ki
ro hukapapa takoto ai, kia tae ra ki te wa e
rite ai mo te mau mai ka tiki atu ai. No
enei wiki patata ka pahure ake nei ka u mai
taua tangata me te tinana o tona hoa ki
Poneke. I reira ka patua atu e ia te waea ki
nga whanaunga kia haere mai ki te tikimai.
I tae mai ona whanaunga a mauria atu ana
te tinana ki tera motu tapuke ai. He aroha
nui tenei.
HE KORERO NO ROTORUA.
HE nui nga po waiata kua tu ki roto kia
Te Ao Marama, te whare runanga a
te Hahi i Rotorua, a ka nui te pai o aua po.
Ko te tikanga o aua po he kohi moni ma te
Hahi. I te ra whanautanga o te Kingi ka
mauria e te Rev. Peneti ana kai hapai himene
(Koea) ki Te Mamaku. I tu he po waiata
ma ratou ki reira, ko te take o taua po he
kohi moni hei awhina mo te wharekarakia
pakeha e whakaturia ana ki reira. He nui
atu te pai ki te kite i nga Maori me nga
pakeha o Rotorua e mahi tahi ana. E hiahia
ana a Peneti ki te mau i tana ropu ki Waikato,
ki Harataunga, ki Akarana hoki, ki te waiata
i aua wahi, he kohi moni mo nga mahi a te
Hahi. Kua tu he wharekarakia ki Tokaanu,
wahi o Taupo, he tohu whakamaharatanga
kia Te Kerehi (Rev. T. S. Grace). Hei enei
ra e heke iho nei whakatuwheratia ai taua
whare. Ka nui te kaha o te tupu o te ka-
rakia ki Taupo a kei te hiahiatia he minita
mo reira.

Kua rite te whakaaro o te Pihopa o Akarana
ki te whakapapa i a Mutu Kapa raua ko Pene
Topi a te 8 o Tihema nei. Ka haere a Mutu
mo Waikato. Ko Topi ka ahu ano kia
Ngapuhi.

Ka tu te hui a te Kotahitanga o te Aute ki
Orakei a nga ra whakamutunga o Pepuere,
1908. Tera etahi take papai e whakahaerea
e taua hui, a i te mea he tama tutahi tenei no
tenei taonga ki roto ki te riu o Akarana, e
whakaarohia ana tera e nui nga tangata e tae
ki reira, ara o nga iwi e patata ana ki Akarana
o Ngapuhi, o Waikato me te Arawa.

I pa he aitua kia te Atirikona Hapata
Wiremu i te marama ka huri nei, i a ia i
Waiapu. E korero ana ia i ona nupepa i
runga i tona paki, i a ia e whanga ana ki te
Pihopa, ka oho ona hoiho. Ka roa nga hoiho
 ra e oma ana ka makaia a Hapata ki raro o te
paki, motu katoa tona kanohi, me tona reke-
riki i takohi. I runga i te kaha o te oma o nga
hoiho ka tutuki te tahi o rua ki te rakau hemo
tonu atu, tetahi e honea. He tino aitua kino
tenei, no te mea he wahi iti noa i ora ai a
Hapata. Kia whakawhetai tatou ki te Atua
mo te whakaoranga i a ia. I na tonu no tera
tau i pa ai hoki te tahi aitua penei ki te Pihopa
i te Wairoa.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE PANUI
KI TE IWI MAORI I TE PIHOPATANGA O WAIAPU.
Tahua Oranga mo te Pihopa.
E HOA MA,
Tena koutou. He kupu whakamahara tenei ki a koutou mo te Hui i tu nei ki
Turanga i te tau 1863, mo te kohi hoki o taua Hui e £500. Ko te timatanga tena o te
tahua oranga mo te Pihopa o Waiapu. Na koutou te timatanga, kua whakanuia hoki e
te Pakeha—a ka nuku ake i nga tau e 40 kahore ano kia tino rite hei oranga mo to tatou
Pihopa.
I puta te kupu i te Hinota i tu nei ki Nepia i tera tau kia putate uaua o nga tangata
katoa o te Pihopatanga kia oti rawa taua mahi i timata na i a koutou. I whakaturia hoki
tetahi komiti, tokotoru nga minita, tokorua nga mangai reimana, hei whakarite i taua mahi.
I mea mai taua komiti maku e whakaatu ki a koutou, ki te iwi Maori tenei mahi ma tatou.
Ko te moni e hapa tonu ana £14, 000, kia hanga ai he whare mo te Pihopa, kia
tino rite ai hoki he oranga mona. I timata i a Mei ka hori nei te mahi a taua Komiti;
£2018 5s£2018 5s od. te moni ka riro i a ratou inaianei. Kua whakaaria e te Pihopa ratou ko
etahi o ona whanaunga ma ratou e £7000; ara ma ratou e hoatu takitahi te pauna hei
tapiri ki te pauna i hoatu e tetahi tangata. Heoi kia tapiritia te £2018 5s. od. a te Pihopa
ma ki ta te Komiti, ka £4036 10s. od. te kohi katoa. Ko te toenga £8073, ara e £4036
10s. od. ma te Pihopatanga katoa, e £4036 10s. od. ma te pihopa ma.
I ata korerotia tenei mea e nga Minita Maori i tae nei ki te Hinota i Nepia i tenei
wiki ka hori nei.E mea ana hoki ma tou tera te mea pai kia tu tetahi kohi mo tenei mea
i te Hui Topu ka mine nei kei Manutuke a te 9 o nga ra o Pepuere, 1908. Kia tukua ki nga
Minita, ki nga mangai reimana o ia pariha, o ia pariha tetahi mea kia makaa atu ki taua
kohi, kia kitea ai e te pakeha to koutou mahara, to koutou aroha ki to tatou Pihopa.
Ko te tino hepara hoki te Pihopa mo tatou katoa, mo te taha Maori, mo te taha
pakeha. Mo tatoukatoa ona mahara, ona whakaaro, mo te taha Maori mo te taha pakeha.
He karanga hoki tenei na o koutou hoa pakeha kia uru ano koutou ki tenei kohikohi: kia
whakaotia pahia ai e te katoa te mahi i timata na i a koutou i mua. Ma te Atua e manakai
tenei whakaotinga.
Na to koutou hoa,
na HAPATA WIREMU.
Te Raukahikatea,
Oketopa 10, 1907.
HE KUPU WHAKAATU.
HE whakaatu tenei ka tu te hui a Te
Kotahitanga o Te Aute ki Orakei
(Akarana) a roto o nga ra whakamutunga o
Pepuere, 1908.
PINE TAMAHORI,
Hekeretari.
MATENGA O TE WHITI.
NO te 18 o nga ra o Nowema i mate ai a
Te Whiti, ki Parihaka, e 69 ona tau
ka mate nei. He roa ano tona takotoranga.
Kua tu ko tana hunaonga ko Taare Waitara
hei upoko mo Parihaka engari e kore ia e
poropiti.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀⼀㄀　⸀ 刀攀瘀⸀ 䠀⸀ 倀愀攀眀愀⸀ഀഀ⸀ 䬀⸀ 圀愀椀琀愀椀Ⰰ 䔀洀愀 吀椀愀欀椀琀愀椀Ⰰ 倀攀渀攀椀 䠀攀椀栀椀⸀ഀഀ㄀㔀⼀ⴀ 䠀⸀ 倀⸀ 圀愀椀琀椀⸀ഀഀ㄀　⼀ⴀ 䄀⸀ 䴀⸀ 䬀攀氀氀礀Ⰰ 䠀⸀ 圀椀氀氀椀愀洀猀Ⰰ 倀⸀ 圀栀愀欀愀栀愀椀爀愀渀最椀⸀ ഀ䴀爀⸀ 吀甀爀渀戀甀氀氀⸀ 吀愀洀攀 䄀爀愀瀀攀琀愀⸀ഀഀ㜀⼀㘀⸀ 䠀愀瀀攀琀愀 䠀愀甀琀攀栀漀爀漀⸀ ഀ㘀⼀㌀⸀ 䤀栀愀欀愀 琀攀 吀愀椀⸀ഀഀ㔀⼀⸀ 刀漀琀愀 吀甀洀攀栀攀⸀ 倀愀漀爀愀 䠀漀瀀攀爀攀Ⰰ 䴀愀瀀攀爀攀 䬀椀渀最椀Ⰰ ഀ 䔀⸀ 䠀⸀ 琀攀 一最愀椀愀⸀ 䌀⸀ 䈀⸀ 䈀愀爀琀氀攀琀琀Ⰰ 刀攀瘀⸀ 䠀⸀ 倀愀漀爀愀⸀ 䠀⸀ ഀ倀漀洀漀渀愀⸀ 䨀⸀ 一⸀ 圀椀氀氀椀愀洀猀Ⰰ 吀愀洀愀琀椀 一攀栀甀Ⰰ 䠀愀攀欀愀 圀愀愀欀愀Ⰰ ഀ䄀⸀ 䘀⸀ 䴀挀䐀漀渀渀攀氀氀Ⰰ 䄀爀攀瀀攀琀愀 倀漀欀愀椀⸀ 圀椀爀攀洀甀 倀漀琀愀攀Ⰰ ഀ䴀愀欀愀 倀愀眀攀栀攀爀甀愀Ⰰ 圀愀爀甀 䠀漀爀椀Ⰰ 䴀爀猀⸀ 䐀漀渀渀攀氀氀礀Ⰰ 倀椀琀愀 ഀ琀攀 䠀愀甀Ⰰ 圀攀渀攀爀椀 倀愀瀀甀琀攀渀攀Ⰰ 䴀椀猀猀 䬀⸀ 圀椀氀氀椀愀洀猀⸀ഀഀ㈀⼀㘀⸀ 倀愀爀愀椀爀攀 䠀攀爀攀渀最椀琀愀甀愀⸀ഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀Ⰰ 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀