Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Nama 114-115
GISBORNE
Hepetema 1907
MATOU ANO.
I HIAHIA matou, i te ekenga o nga
nama o ta tatou pepa ki te 100. ki te
titiro whakamuri ka ata whakatepe ai i nga
korero o " Te Pipiwharauroa," o te tima-
tanga mai, a tae noa mai ki tenei ra, otira
i te nui o nga raruraru kahore i taea e
matou, kaati, i te mea he maha nga korero
kei tenei putanga e ahu ana mo te pepa,
he mea pai pea kia whakaritea ta matou
kupu inaianei.
Ko te Nama I o "Te Pipiwharauroa,"
ara, ko Te Kupu Whakamarama te ingoa i
era ra, no Maehe 1898. Ko te tangata nana
i timata, a ko te Etita tuatahi hoki ko Rev.
Perere Peneti. I Whakatu ia i era ra e
noho ana. No Hanuere 1899 ka huaina
te ingoa o te pepa ko Te Pipiwharauroa
me te mau ano o tona ingoa tuatahi. No
Akuhata 1899 ka hikitia mai Te Pipiwha-
rauroa i Whakatu, i tona kohanga i wha-
nau ai, i paopao ai, ka hikitia mai ki Te
Raukahikatea nei ta ai, ka tuturu hoki te
noho a tetahi o nga etita ki te kareti ko
Peneti e mea ana mo te hiki ki Taranaki,
kaati e haere ana tenei ki te iwa o nga tau
i taia ai ta tatou pepa ki Turanga nei, a
tenei ano te taia nei. Ko te nuinga o a
matou kupu mo nga tau o te taenga mai
o ta tatou mokai ki konei a tae noa mai ki
tenei ra.
Ka 9 nga tau o "'Te Pipiwharauroa," ka
115 nga nama (kotahi te marama i taka
ko Hanuere 1905 e haere ana ki te 10 o
nga tau. I enei tau e iwa i rere "Te
Pipiwharauroa" i roto i te aio, i roto i te
marangai; i roto i te haumoana, i roto te
tonga taupuru; i roto i te koanga i wae-
nganui o te ngahuru. He maha nga
haringa ngakau i pa mai ki te Etita he
maha ano hoki nga pouritanga ngakau.
Ko tona hiahia nui he rapu i te pai i te
ora mo te iwi. he tautoko i te tika, he
takahi i te he, otira i te takare rawa pea
o te ngakau tamariki ka puaki etahi kupu  
taikaha, whakaaro rawa ake ki te puru kia
hoki whakaroto kua tau nui ia ki te
marae. Kahore matou i wehi i te tangata,
i whai ranei ki te honore tangata; ki tu
mohio matou kei te he te mahi a te tangata
ka whakina e matou nga mahi a taua
tangata kia noho mataara ai te iwi. a ki ta
matou whakaaro hoki ko tenei tetahi mahi
nui ma te pepa. E tino mohiotia ana e te
iwi nui ko nga tohunga maori tetahi hunga
e kinongia ana e matou i to matou whaka-
aro he mahi tinihanga. Na runga i tenei
take i tokomaha ai o matou hoa riri.
Kahore ratou i te mohio ki te take o ta
matou whakahe otira ko a ratou uri i
muri i a ratou e mohio. Tera atu ano
etahi take i kore ai matou e paingia, i kiia
ai matou he reo taikaha. He iwi hohoro
rawa te Maori ki te mamae mo te kupu,
ahakoa he kupu tika, a he iwi whaka-
mauahara. Na runga pea i tenei he o
matou ka whakaturia he komiti hei wha-
kahaere i te pepa i te tau 1904 No nga
ra i tenei komiti i tino heke ai te pepa, i
he ai nga rarangi ingoa, nga moni, me
te tuhinga, i a Hanuere 1905 kahore te
pepa i puta. Kahore a matou amuamu,
heoi ano he noho puku he whakatoremi

TE PIPIWHARAUROA.
ki tua o te paewai me te tohe ano a matou
whanaunga kia kore rawa matou e pa atu
ki te pepa kei waiho matou he ngaunga ma
te ngutu. I poroporoaki matou ki ta matou
tamaiti i whakatupu ai, ka riro he matua
ke, otira i tona whakarerenga, ka tangi
haere ano i muri i a matou, ko te panga
tenei o te aroha ka awhitia ano e matou,
ka hikitia ano ta matou whakautu, kia
mate, mate ki roto i o matou ringa. I
mua atu i te whakaturanga he komiti ka
peia matou e tetahi o nga kai ta ki waho
o te whare ta he porearea no matou, i
mahara hoki matou kahore ano matou kia
turakina i to matou turanga etita. I oho-
mauri matou. No muri ka rangona e
matou ki te korero a taua kai ta ko ia te
etita o "Te Pipiwharauroa," a ka timata
hoki tana patu i a matou korero i hoatu ai
ki a ia kia taia. Kaore matou i amuamu
engari i nohu puku noa iho. He aha ranei
ka ngaro te kai-ta nei, a e ngaro nei.
He maha nga he o te pepa, ko te tino
he ki ta matou whakaaro ko te kore e tika
o te puta ki nga tangata, ehara te etita-
tanga i te tino he; kei te whai matou kia
tika enei he, kia kore nga he i a matou
engari kia waiho kei a koutou te he i o
koutou hoa tahae, i o koutou poutapeta
ranei. E te iwi warewaretia nga he, nga
amuamu, awhinatia ta tarou mea, he pani
noa ua ana, he morehu, kia kakama te
tuku mai i a koutou hua kareao kia hau ai
te rere atu a ta tatou manu ki ena o tatou
marae kawe korero atu ai, tohe ai kia wha-
kakotahi taua te Iwi Maori i roto i te
aroha noa me te atawhai o to tatou Matua
i te Rangi.

TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
MAHI HAWINI MA NGA KOTIRO MAORI.
IRUNGA i te ui a Rev. F. W. Tiatene,
ki a Te Kitohi, minita Weteriana, me-
hemea he kotiro Maori kei Akarana e mahi
hawini ana, ka tuhia mai e Te Kitohi tenei
reta:—
E hoa, tena koa,
He tokomaha nga kotiro Maori, awhekaihe
kei Akarana nei e mahi hawini ana ki te
pakeha. Ko to ratou nuinga he momo
rangatira; no ratou ano te hiahia ki te haere
mai ki te taone, kia whiwhi moni ai ratou, kia
ako ai hoki ki nga tikanga a nga pakeha
rangatira. Ka nui toku whakamanamana ki
te whakaatu atu i te nui o to ratou pai, a,
mehemea i penei atu ano te tokomaha o nga
kotiro e whiwhi katoa ratou i te mahi ko ta
matou whai he whakanoho i a ratou ki nga
kainga o nga tangata whakapono a, na konei i
kitea ai te pai.
Kahore ano kia tuhituhia e matou he ture,
engari e whakaturia ana e matou he kotahi-
tanga, ka hanga ai he ture, ko Mrs. Geddes  
hei tumuaki wahine. He wahine rangatira
tenei ki tona taha Maori, he tamahine na
Wiremu Webster o Hokianga. Na tona
aroha ki tona iwi i ngakau nui ai ia ki tenei
mahi. He Perepitana tona Hahi. engari e
aroha ana ia ki te hunga katoa e aroha pono
ana ki te Ariki. Ko te Hahi o nga kotiro nei
he Ingarangi he Weteriana engari haere ai
ratou ki te Kura Ratapu a Mrs Geddes.  a
whakaakona ai ratou a ia ki te waiata. Hei
nga Ratapu ka haere ratou ki o ratou nei
karakia ano. Kotahi to ratou huihuinga i te
marama i te whare o Mrs Geddes .  ki te nga-
hau ki te waiata. Ki te pa he mate he aha
ranei ki tetahi o ratou ka mauria mai ki to
ratou hoa aroha—he whaea pono ia ki a ratou.
Ki te hiahia ratou ki te haere he rangatira ke
kaui rawa ki a ia, kia pangia ranei e te mate
ka haere mai ki tona whare takoto ai, tiakina
ai, arohaina ai. Ko etahi enei o nga ture: Ma
nga matua rawa e whakaae ka tika ai te haere
mai o e kotiro ki te taone; me hono tonu ta
ratou tuhituhi ki o ratou matua; me whaka-
rongo tonu ratou ki nga kupu a o ratou  ranga-
tira: me pupuri i nga ture o ratou whare
noho, a, me hoki ki te kainga i nga haora i
whakaritea; kaua rawa e ngaro i te po me-
hemea kahore he hoa; me tuhituhi tonu e
ratou he kaute mo a ratou moni, i whaka-
whiwhia ratou ki te pukapuka kaute hei
tuhinga mo aua hokohoko; kaua rawa e
nama. E whakaakona ana ratou kia wha-
kaaro ki a ratou ano, a, kia kaua e mea kua
tutua ratou i to ratou rapunga oranga mo
ratou ano.
 Koia nei te whakarapopototanga o a matou
ture; e ata whakamaramatia enei ture ki te
iwi pakeha.
Ko te tumanako o te ngakau kia whai hua
nga hahi i tenei: tau. Ka nui te hari o te
ngakau i te piki haere tonu o te whakaaro o
te pakeha ki te Iwi Maori.
Kia ora koe.
Na to hoa aroha,
WIREMU TE KITOHI.
Devonport,
Akarana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE TANGI MO MATA HEREWINI.
Muri iho i tenei ka korerotia e te Hon. Wi
Pere tana motini tangi mo Mata Herewini i
whakaaturia mai e te waea o Ingarangi, no
Maehe i tenei tau i mate ai ko te motini
tuarima tenei o te hui:—
" E pouri ana tenei hui mo te rongo mate
mai o te pouaru a Pihopa Herewini, pihopa
tuatahi o Niu Tireni; e 98 ona tau ka moe
nei i te moenga roa; i kaha tenei hakui ki te
awhina i tana hoa tane i ana mahi i nga wa o
mua, a ahakoa i tawhiti noa atu ia e noho
mai ana, ara i Ingarangi, i konei katoa ia ona
whakaaro, i ona hapu Maori, a kaore i mutu
mai tona aroha ki a ratou."
I mea a Wi Pere i tino mohio ia ki a Mata
Herewini. I nga wa o te raruraru ka tonoa ia
me tetahi atu ki Waikato. I te ahiahi ka
haere raua ki te whare o te Pihopa na Mata
Herewini i huaki te whare ki a raua, a, mana-
akitia ana raua e te pihopa raua ko tona hoa.
Hei konei ka tatakitia te apakura:—
Ka whati ra e taku hou kotuku,
Taku arai riri ki te nui o te iwi.
Nga wai e tau i runga i te Rawhiti.
He hinganga whare nui kei ahau anake ra.
Na te Rev. F. W. Tiatene i tautoko te mo-
tini, i mea ia, no te tau 1873 ka whakaukia
ia e Pihopa Herewini, i te tau 1904 ka kite
i a Mata Herewini i Ingarangi, ka 96 ona tau.
E marama tonu ana tona ngakau, e mau tonu
ana tona aroha ki tona Iwi Maori, i uiui ia ki
te ahua o te Maori. He tokomaha nga tangata
nunui kua mahi i waenganui i te Iwi Maori,
engari kei wareware tatou ki a ratou wahine,
ki o ratou kai awhina, i uru tahi nei ki a
ratou mahi, ki o ratou mate. E tae tenei
motini ki nga whanaunga o Mata Herewini,
a e hari ratou i te mea kahore i wareware i te
Iwi Maori to ratou whanaunga i tukua mai
ki te Iwi Maori. I te panuitanga i te motini
ka tu katoa te hui, me te tu puku ano.
TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
Muri iho i te Tangi mo Mata Herewini ko
te rapu ingoa hou mo Te Kotahitanga o nga
Tamariki o Te Aute. I mea a te Tatana he
mea nui rawa tenei ki te Aute ki te Iwi
Maori katoa te hanganga he ingoa hou mo te
Kotahitanga. I timata tenei Kotahitanga ki
Te Aute, i whanau ki reira, i whangaia, i
whakakakahuria, i iriiritia ki Te Aute, ka 10
nga tau o ta ratou tamaiti, tena inainei e
tonoa ana kia whakahoutia te ingoa o ta ratou
tamaiti ka 10 nei ona tau a ko te tangata e
tohe nei kia iriiria houtia ko tetahi ano o nga
tungaane o ta ratou tamaiti—ko Apirana
Turupa Ngata, MA., LL.B., M.H.R.  He
tamaiti pono a Apirana na Te Aute, na reira
he take tino nui ano i hiahia ai ia kia whaka-
houtia he ingoa mo te. Kotahitanga. Ko te he
o te ingoa tawhito he tutaki i etahi tangata ki
waho ahakoa e hiahia nui ana ratou ki te
tautoko i nga mahi a te Kotahitanga. E rua
nga tino take tenei Kotahitanga: Tuatahi, he
whakakotahi i nga tamariki o te Aute:
Tuarua, he hapai i te Iwi Maori, heoi ki te
whakaputaia ketia he ingoa, ka he te putake
tuatahi. Ko te ingoa hei te ingoa tau, reka
ki te taringa, kaua te ingoa reka kino.
Hei konei ka panuitia e Te Tatana te
ripoata a te Komiti i whakaturia i te hui i
Rotorua hei whiriwhiri ingoa ko ta ratou
ingoa i whakatau ai ko Te Kotahitanga o
Te Aute.
I mea a Rev. Nikora Tautau ko te ingoa
pai ko Te Kotahitanga o te Iwi Maori.
I motinitia e Wi Paraire ko Te Kotahi-
tanga o Te Aute he ingoa. I tautokona e
Reweti Kohere te motini a Wi Paraire. I
mea ia me whakaae ko ta te Komiti ingoa i
whiriwhiri ai ao te mea he roa te wa i ata
rapu ai ratou he ingoa, a he tikanga hoki
me tautoko ta te Komiti mehemea kahore he
take nui e taka ai ta ratou na ingoa. Ko te
wahi kino o te ingoa tawhito ko " Nga Ta-
mariki o te Aute," he arai atu i nga tamariki
o etahi atu kura. Kahore he he o te puri-
tanga i " Te Aute," kia matauria ai te wahi i
whanau ai te Kotahitanga ki te ao, kia whai
matua ai hoki hei penapena, no te mea e
matauria ana ko te taonga a te iwi katoa he
kai na te kuri. Ahakoa ki te piri tonu te
ingoa o te Aute e kore e kiia no Te Aute
anake tenei Kotahitanga, me te Kotahitanga
o te Tiriti o Waitangi kahore i kiia no
Ngapuhi anake engari no nga hapu Maori
katoa.
I mea a Rev. Ahipene Rangi ko tana ingoa,
ko te Kotahitanga Maori o Te Aute.
I whakaae a Wi Pere kia waihotia tonutia
te ingoa o Te Aute no te mea Kei te titiro
katoa nga kanohi o te Iwi Maori ki Te Aute,
kei te tono moni ki Te Aute. Na te Kotahi-
tanga o Waitangi i whakamutu te hoko
whenua, a he kaumatua ia i hapai i taua
Kotahitanga, kahore nei ano kia mate. Ki
te kapea te ingoa o te Aute ki te tukua ki te
iwi nui te whakahaere ka mate, e kore e ora.
I tautoko a Tame Arapata i Te Kotahi-
tanga o Te Aute.

TE PIPIWHARAUROA.
I mea a Rev. F. W. Tiatene he mea taikaha
rawa te whakahou i te ingoa, ko tana ingoa
pai ko Te Kotahitanga o te Aute, no te mea
ko te Kotahitanga he Komiti hei mahi i wae-
nganui i te iwi nui. Hei whakamaharatanga
ano hoki ki a Te Wiremu te waiho tonu i te
ingoa o te Aute kia mau ana, ko ia hoki te
papa tuatahi o te Kotahitanga.
I te pootitanga tau ana he ingoa ko:—Te
Kotahitanga o Te Aute.
" TE PIPIWHARAUROA."
Ko te mahi tuatahi o te ata o te Hatarei
ko te whakarongo ki te ripoata a te komiti
i whakaturia i te hui i Rotorua hei uiui
mo te ahua o "Te Pipiwharauroa." Ko te
kupu tuatahi o te ripoata he whakamihi ki te
kaha o Reweti T. Kohere ki te whakahaere i
te pepa, me i kore ana ia kua mate noa atu.
I tau ki runga ki tona tinana kotahi anake
nga taumahatanga o te pepa. Engari he
whakaaro ano o te komiti mo te pepa: Me
tuhituhi he awhi ataahua mo " Te Pipi;" me
whakarite he etita-raro  ki Rotorua ki Te Aute
engari ko Reweti Kohere tonu hei tino Etita
me whakatu hoki he komiti whakahaere ki te
Kareti i Te Rau, me panui nga mahi a nga
Kaunihera Maori ki roto o te pepa.
I te tunga o Reweti Kohere ki te whaka-
hoki ka mea ka nui tona ora i te ripoata a te
komiti i mahara ia e taatangia  ana ia
he pera me ona taatatanga o mua. Ka nui
tona whakamihi ki te ripoata a te Komiti. He
mahi uaua ta te Etita e utaina ana hoki ki
runga i a ia nga he katoa o te pepa. E wha-
kaae ana ia he nui ona he, i mamae etahi
tangata i ana kupu. I etahi wa i te he o
tona manawa i te kai ta e tatari ana he korero
ka tuhia ponanatia e ia etahi korero, kia oti
te ta katahi ka kitea e ia te he, otiia ki te
mohio ia ki te mea i tika ka tuhia e ia ahakoa
patua ia mo taua korero. Ko tetahi mate
nui o te pepa ehara i te mea no te pepa no te
etita ranei te he engari no te Iwi Maori, ehara
i te iwi korero pukapuka. Ko tenei te take
nui i mate ai a te Maori ana nupepa: Te
Hoa Maori, te Karere Maori, Te Hokioi, Te
Pihoihoi Mokemoke, Te Wananga, Te Waka
Maori, Te Paki-o-Matariki, Te Huia Tangata
Kotahi, Te Korimako, Te Tiupiri, Te Puke
ki Hikurangi, Te Matuhi, Te Rerenga Wairua,
Te Riroriro, a ko Te Pipiwharauroa e kawe
nei te koiwi. Ehara i tona kaha i taea mai
ai enei tau engari na te perehi a Te Wiremu
Hapata. Ko tetahi mate nui o te pepa ehara
i te mea he kore etita engari he kore kai-
whakahaere hei titiro i nga ingoa i nga moni.
E rangona ana e ia nga tino korero o te motu.
e tukuna mai ana ki a ia. Ko te mate nui
he he no te rere o te pepa he tahaetia e te
tangata ke, ki te he hoki te puta atu o te
pepa a te tangata ka riri ka mutu te tuku
oranga mai mo te pepa. Kua tu he kai
whakahaere mo te pepa, ko te korero he nui,
ko nga kai tuhituhi i kore. Ko tona hiahia
me tango e nga Kaunihera ma ratou te pepa
kia whai tangata ai ia wahi ia wahi, hei wha-
kahaere engari no ratou ano te he he kapenga i
Te Pipiwharauroa whakamana ana he pepa
ke.
He tokomaha nga tangata i whai kupu i
mea etahi he mea pai rawa kia panuitia nga
mahi hokohoko kia mohio ai te Maori ki te
utu o ia mea o ia mea.
I motinitia e Nepia te Atu kia toru putanga
o te pepa i te marama. Otira he mea pakeke
tenei heoi tukua ana ma to Komiti e tirotiro.
(Taria te Roanga o nga Korero o te Hui.)



HE MANUHIRI NO HAWAII.
Col. JOHN TAMATOA BAKER.
I OHORERE te putanga mai o tetahi
tangata ki Turanga nei i te 24 o nga ra o
tera marama—he manu rere mai, ha manuhiri
no Hawaii no tera motuhanga o taua o te
Iwi Maori. Ko te kite kau i a Hoani ono
Tamatoa Peka, ko te meatanga o te ngakau,
he tangata, he tino tangata, he rangatira. He
tangata whakahara a Peka, nuku atu i te
putu tona roa, ko tona tupu ko te tupu i a
Timi Kara. Ko tana mau kakahu kei te mau
kakahu ano a te rangatira; e rua ona reo, ko
tona ake reo, ko te reo Ingarihi—he tangata
ngawari, ngawari te reo, ngawari te tinana,
ngawari ana hanga katoa. Kaore te tangata
e wehi i a Peka, ka kumea tonutia atu e tana
kata. I te wa e tu ana te kingitanga Maori
o Hawaii i nga ra i a kingi Kalakaua, ko Peka
te kawana, i tu hoki ia hei kanara mo nga
hoia. I te hinganga o te kingitanga, i riro ai
te whakahaere o te whenua i te Kawanatanga
o Amerika ka noho noa iho a Peka i tona
kainga i Hilo. Kua mate tona hoa wahine
he momo rangatira no Hawaii na konei ia i
haere ai ki nga whenua. I tana wahine e ora
ana i haere raua ki te whenua o te Wiwi, ki
Ingarangi, i te mea kua kore nei tona hoa kua
haere ko ia anake—he manu rere, he kore
tauranga. Ko te tupuna tane o Peka no

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Tahiti, ko tona tupuna wahine no Hawaii;
ko tona papa he pakeha, he hoia. E ki ana
a Peka kotahi te mea e kore rawa e wareware
i a ia, ko te inoi a tona tupuna wahine. Nona
ano e iti ana ka tangohia ia e tona tupuna.
I nga ahiahi, ina hoki mai ia i ana mahi
hianga, i te kaukau, i te whaiwhai nanenane
ahakoa nui noa tona ruwha, ka whakao-
hongia ia e tona tupuna kia inoi raua, ko
tana inoi tenei: " E te Atua, kia tau iho tau
manakitanga ki runga ki taku mokopuna.
Kaua ia e meinga kia rawakore, kei tahae;
kaua hoki e hoatu kia nui te taonga ki a ia;
kei wareware ki a koe." I whakarangoa e
te Atua te inoi a tona tupuna wahine. Kahore
ia i whakarawakoretia  kei tahae ia, kahore
hoki i tino whakahuatia te taonga kei whaka-
manamana ia ka wareware ki te Atua, otira i
whakawhiwhia ia e te Atua ki te taonga, e rite
ai ona hiahia katoa, a i ahei ai ia ki te hae-
reere kia kite i te ao katoa. I timata mai ia
i te korekore noa iho. E rua nga mea nana
ia i whai taonga ai: Tuatahi, Na tona kaha
ki te mahi; Tuarua, Na tana papunitanga i
nga puare o tona pakete. I tona timatanga
ki te mahi he iti rawa tona utu, i tae ia ki
nga mahi katoa. Kaua te tangata e whaka-
hawea ki nga mahi katoa. Kaua te tangata e
whakahawea ki te mahi, kaua e whai rawa
hei te mahi nui timata ai. He moni kei roto
i te whakatupu heihei. Pehia nga hiahia
huhua, tohungia te moni mo nga mea nunui,
whakapurangatia hei hoko i tetahi whenua
Kawanatanga, kaua te moni e whakapaua ki
te kakahu. Papunitia nga puare o te pakete.
I te mea kahore ia i inu waipiro i papunitia e
ia tera puare, a, i ora era moni mo etahi mea
pumau. Ko te tangata e puhipuhi paipa ana
e poka puare ana ki tana pakete, ki te wha-
kamutua ia e ia tana puhipuhi paipa, he
puare tera kua papunitia.
Ko te hiahia nui o Peka i haere mai ai ia
ki Niu Tireni nei kia kite ia i te Iwi Maori,
engari he takiwa he tenei no te tau, he kino
no nga huarahi kahore e taea e ia te haere te
tuawhenua, kei reira hoki, ki tana whakaaro,
te hangaitanga o te tangata. Ko nga iwi e
noho tata ana ki nga taone kahore i pera te
pai me nga iwi e noho ana i uta. Kaua te
Iwi Maori e whai kia tata ki nga taone, ko te
ora mo ratou kei tawhiti i nga taone. Nui atu
tona hari i tona tutakitanga ki nga tangata o
te Kareti i Te Rau. He mea whakamiharo
rawa ki a ia tona kite i te taitamariki e hapai
ana i te whakapono, a, te kite hoki i te awhe-
kaihe e tu ana hei minita. Kotahi ano te
awhekaihe o tona whenua he minita, kahore
nga taitamariki e uru ana ki nga mahi o te
Hahi, heoi ano ta ratou e whakaaro ai ko nga
mea anake o tenei ao, o tenei oranga poto.
Nui atu te hari me te rangimarie i uru mai ki
tona ngakau i tona taenga mai ki Turanga
nei. I runga i te tono a te Etita o " Te
Pipiwharauroa" me kore ana kupu ki te Iwi
Maori o Niu Tireni, ka waiho e Peka enei
kupu, i tuhia e ia ki tona ake reo ano:—
Aloha oukou e oee makama.
I hookahi au mapuna olilo.
E aloha kekahi i ke kahi, maua ano apau.
I hookahi Umauma no ka pono o ka Lahui.
Koho i ke kauaka haopono i waha olelo no
oukou i ka Hare Alelo.
Paa a malama i ko ama mai kuai i ka kahi lihi
ia hai.
Panipani i na ipuka Liilii o ko okou waihoua.
Ko te whakamaoritanga tenei:—
Aroha ki a koutou e oku hoa aroha.
He kupu kotahi taku ki a koutou.
E aroha koutou tetahi ki tetahi i a koutou
hanga katoa. Kia rite te hiki o te waewae, kia
kotahi te whakaaro hei painga mo te iwi katoa.
Potitia te tangata tika hei waha korero mo koutou
ki te Whare Korero. Puritia, tohungia te kainga,
kauaka rawa tetahi maramara e hokona. Papu-
nitia nga puare o koutou peeke.
Anei ano etahi o ana kupu, i tuhia e ia ki
te reo Ingarihi:—
Make few promises  
Be scrupulously careful in all your statements.
You must not go into debts; avoid debt as you
would the devil. Make it a fundamental rule:
No debt cash or nothing.  When working for 
others think yourself out of sight. Seek their
interest. Make yourself necessary to those who
employ you, by industry, fidelity, and scrupulous
integrity. Selfishness is fatal.
  Do not speculate or gamble; do not be hasty to
be rich.
  Do not forget your father and your mother.
Read often the Proverbs.


Ko te whakamaoritanga tenei:—
Kaua e nui nga kupu oati. Kia tino pono au
kupu katoa. Kaua e nama. Kia rite tou mataku
i te nama ki tou mataku i te rewera. Meinga
tenei hei tino ture, ara, Kaua e nama—he moni
he kore noa iho ranei. Ki te mea e mahi ana
koe ki tetahi tangata, whakaaro iho me te mea
kahore he tangata i te kite i a koe. Whaia ko
nga mea e pai ana ki tou rangatira. Kia kaha
ki te mahi, kia pono i au hanga katoa, kaua rawa
e uru he ngakau tahae ki a koe, kia kore rawa ai
tou rangatira e pai kia wehe atu koe i a ia. Ki te
whai koe i ou hiahia ake he tino he tena mou.
Kaua rawa e whai ma te moni e tomo noa ki tou
pakete, ara, kaua e purei moni. Kaua e kaika
kia wawe koe te rangatira. Kei wareware i a koe
tou papa me tou whaea. Kia hono tonu tau
korero i te Pukapuka o nga Whakatauki.
(Taria nga Korero o Hawaii me ona Iwi.}

TE PIPIWHARAUROA.
RONGO O TE HAHI.
NO te 8 o nga ra i mutu ai te wiki karakia
whakaoho i te whakapono ki Moteo,
Heretaunga. Ko nga tangata i tae ki reira
ko Rev. Aata Wiremu, ko W. T.Periha, ko
Hera Taringi. I tae mai ano te tono a Paora
Kurupo kia tae atu matou. Kia ora koe, e
te hoa, me i watea e tae atu ano.
E haere ana ko Riwai Hiwinui Tawhiri
hei kaiwhakaako mote kura Maori i te Hauke,
Heretaunga, tetahi o nga kura a Atirikona
Hamiora Wiremu. He maha nga tau i
whakaako ai a Riwai ki tetahi kura pakeha i
Turanga nei me tana ako ano hei minita.
I tae mai te reta a Rev. Poihipi Kohere o
Rangitukia, Waiapu, ki tona tuakana, he
whakaatu mai i te taenga mai o te kaata kai
a te Pariha o Kahukura mana. " Ehara i te
mea he kore kai, engari he whakarite ki nga
tikanga o mua ma te pariha e whangai te
minita." He nui te whakamihi o tona ngakau.
Me whakaputa ake i konei te whakamihi o
te Kareti o Te Rau ki a Eruera te Kura
ratou ko nga tangata o Pouawa mo ta ratou
kaata kumara ma te Kareti kia ora, e nga
hoa aroha, e nga kai awhina. He utu ano
to te wai matao.

NGA KORERO O TE KINGITANGA MAORI.
[E pouri anu matou mo te takiwa rawa o te putanga
o enei korero, no matou te he he ringa huhua;
engari ia e koa ana matou mo te tukunga mai
a Rev. Nikora Tautau i enei korero. Na matou
i tapiri ahi te whakapapa o Kini Hori.—
ETITA.]
No HURAE te 1 o nga ra, 1907, i hemo
ai a Wi Kini Hori, e 75  ona tau. He
Kaumatua, he Rangatira Nui whakahara-
hara, no te Tai-Rawhiti. E rangona
nuitia ana a te Kani-a-Takirau, tona
rangatira, me tona pai. Kaore ona uri i
te ora, heoi nei ano ko Wi Kini Hori, he
iramutu tenei tangata no te Kani, na tona
tuahine.
Na te maori tenei ingoa a Kini Hori, ko
te tikanga i tapaia ai tona ingoa ko Kingi
Hori he ingoa hoki tenei no te Kingi o
Ingarangi, kia mohiotia ai te rangatira-
tanga o Te Kani.
I tono te kawanatanga o Niu Tireni kia
whakaae atu a te Kani kia whakaturia ia
hei kingi mo Niu Tireni, ka utua e Te
Kani: "He kingi ahau, no mua no oku
tipuna iho, a tae noa mai nei ki a au. Ki
te riro mau e homai te ingoa kingi ki a
au, ehara au i te kingi," ko te Kawana—
" Homai moku a Turanga me Uawa."
Ko te Kani "E kore e hoatu e au engari
anei, te Turanga, te Uawa whenua e
hoatu e au ki a koe. Ka hoatu e te Kani
ko te hoiho ko Tokorakau te ingoa. I
muri o tena ka whakaaro a Matene Te-
whiwhi he rangatira tenei no Ngatirau-
kawa, me te Rauparaha hoki, me whakatu 
he kingi Maori, mo tenei motu, ka wha-
katauki ia i tenei whakatauki:—
" Ko toku kawanatanga he kawanatanga
i heke iho i te rangi, ko toku runanga ko
wharewharenga te rangi. Kei au te Kahu
papura, kei Turanga te toka i piri ai te
paua, hei ngangahu i roto i te whare."
Te tikanga o te whakatauki;—
1. Kawanatanga:—Ko te rangatira-
tanga tenei o te Atua.
2. Wharewharenga:—Ko te hahi te-
nei o Ingarangi.
3. Kahu papura:—Ko te whare kara-
kia o Ngatiraukawa ko Rangiatea.
4. Te paua:—Ko te Kani-a-Takirau 
te paua nei, ko ia hei kingi.
No te mea ki te hoatu te paua hei tiwha
mo nga pou whakairo, ka tau aua wha-
kairo, ka ngangahu aua paua i te ao i te
po.
Te homaitanga o tenei kupu ki a Te-
Kani, kia whakaae atu ia hei kingi, kaore
ia i whakaae, ka ki atu ia kei te tu kingi
tonu i a, ka hoatu ki a te Heuheu kaore
a te Heuheu i whakaae. Katahi ka whiua
e Matene Tewhiwhi ki Waikato, ka mea
ia hei Waikato, no te mea ko Waikato,
he piko he taniwha. Ko tetahi tenei
o nga, mea whakahipahipa a Ngatikahu-
ngunu, ara ko tona tipuna ko te Huki. E
penei ana tana korero mo tona rangatira-
tanga: Ko Ngarangi •Whakaupoko ki ru-
nga, ko Puru-Auta ki waenganui, ko te
Whakatatare-o-te •rangi ki Uawa. Ko nga
pou enei o te kupenga a te Huki e ai ta
Ngati-Kahungunu. Ki a Ngatiporou ia
me Hauiti me Turanga e he ana taua
whakatauki.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Na te Huki ko te Umupapa, nana ko
te Huki ko te Whakatatare, nana ko te
Rongotumamao, nana ko te Te-Kani raua
ko te Kurunapu, nana ko Kini Hori, he
tino putahi ia no nga kawai rangatira
o te Tairawhiti. Ko tona papa no Nga-
puhi; ko Toa te ingoa, no te Uri Taniwha,
no te Ahuahu Pewhairangi, i rongo au kia
Ruatara Tauramoko, he rangatira a Toa.
E kore e taea te korero tona rangatiratanga
Ri tenei ao, kua mahue nei ia ia, i mate
ia kotahi ano tona hahi ko te tahi o Inga-
rangi. I waiata ano tetahi wahine, no te
Arawa pea, he whakapapa rangatira mai
i runga i a Rongomaipapa,   ara tenei wahi:
" I hoki atu ano i a Maru ki runga Teu-
ranga-o-te-ra, ki a Uenuku, iho Hinekura,
Mihiata, Tukaki, ko Hine Hape, ko Ngu-
nguru-ki-te-Rangi, Hinematioro, Kahiwa,.
Te •Kani-a-Takirau. Ka oti atu ei."
na NIKORA TAUTAU.
Uawa, Tairawhiti.
Te Whakapapa o te Kani-a-Takirau:
Hauiti  Iranui
'Hinetera
Tutekohi 
Tamatanui
Hurawaikato
Tuhakapuiarangi  
Whakahi
Konohi
Marukawiti 
Tanetokorangi
Hinematioro
Ngarangikahiwa - Rongotumamao
Te Whiwhi
Ti Kani-a-Takirau    
Kini Hori
Kaipaka.

TE ATUA O TE MOMONA.
TUATAHI, he rite tonu te ahua o te Atua
ki to te tangata, ara, he ahua tinana tona,
he tinana kikokiko he tinana wheua, penei ano
me to te tangata, engari i rere ke ai te Atua,
he kororia ia, kahore e mate. He penei te
ahua o te Matua o te Tama. Tuarua, e
motu ke ana tenei tokorua tetahi i tetahi
penei ano me nga tangata tokorua." Na
Hohepa Mete enei kupu, a kei te panuitia e
te pepa a te Momona ki te Reo Ingarihi
(Vol. I, No. 15.) Ka marama ki a tatou te
take 1 kaha ai te Momona ki te whakahe i te
whakaakoranga a te Hahi o Ingarangi me
era atu hahi, "Kahore he tinana o te Atua."
E whakamanamana ana te Momona he Karai-
piture kei te tautoko i a ratou whakaakoranga
katoa, otira ki te Karaipiture e mohio nei
matou e takahi ana tenei whakaakoranga a te
Momona i nga kupu marama o te Karaipiture,
i a te Karaiti kupu ake. I mea a te Karaiti
ki te wahine o Hamana: " He Wairua te
Atua: a me karakia nga kai karakia ki a ia i
runga i te wairua i te pono." (Hoani iv. 24-)
a i mea ano hoki ia ki ana akonga:  Wha-
whakia ahau, kia kite koutou: kahore hoki
o te wairua kikokiko, wheua ranei." (Ruka
xxiv 39-) I te mea he Wairua te Atua e
marama ana i runga i enei kupu a te Karaiti
kahore he kikokiko kahore he wheua o te
Atua; i whai kikokiko ai, i whai wheua ai a te
Karaiti na te mea he tangata ano tetahi taha
ona, me i tuturu ia ne Atua anake kua koi-
ona kikokiko ona wheua. Otira e mea ana
te Momona he kikokiko ano o tu Atua he
wheua. Ko te atua o te Momona ehara i te 
Atua engari he tangata motuhake.  Kua
whakaatu noa ahi matou ehara te atua o te
Momona- i te atua kaati i tenei ra kua ata
panui marire ratou he  tinana  kikokiko, i tenei
wheua" tu ratou Atua. Na runga i tenei
whakaakoranga kohukohu a te Momona mo
te Atua ka puta etahi whakaakoranga kohu-
kohu a te Momona mo te Atua e kore e taia 
 matou aua whakaakoranga inaianei, e kore
hoki e 'whakaponohia  nga Momona -Maori
engari kei te tu mai ngu  e wha ai ina te
atua tangata nei ka wha engari i panutia ki
te Keo Ingarihi anake. I tuhia  enei korero
kia noho matau ai nga tangata ehara!; nei i i 
Momona.
NA TE ETITA.
KUA tae mai te reta a Paora Hopere, he
whakahoki i nga korero a Atirikona
Kerehi mo te putake mai o te Hahi Momona.
otira ehara ta Paora Hopere i te whakahoki i
nga korero a te Kerehi engari  he whakahe
tito noa iho mo te Hahi o Ingarangi. Me
tuku nga korero a Paora Hopere ki ta te
Momona pepa.
Kua tae mai ano ta Ngapuhi Renata o
Waiharera, he whakahoki ano i nga korero
a Te Kerehi, otira ehara i te whakahoki heoi
ano he panui i nga whakaakoranga a te
Momona. Me tuku ano enei korero ki ta
te Momona pepa.

TE PIPIWHARAUROA.
RIPOATA A TE KOMIHANA WHENUA. HE WHAKAHOKI.
I WHAKAHE te Komihana ki nga tika-
nga hoko whenua a te Kawanatanga. I
mua atu o te tau, 1905, kahore he ture i mea
he aha te mutunga mai o te utu mo te whenua.
I kitea te maumauranga a te Maori i a ratou
moni whenua i te hokonga i etahi whenua o
Heretaunga, o Whanganui, o Waikato. He
mea pai me pupuri tetahi wahi o nga moni
utu whenua o te Maori hei whakapai i nga
toenga o ratou whenua. Ki te tukua te Maori
tera e hokona katoatia e ia ona whenua. Me
titiro te Kawanatanga kei noho whenua kore
te Iwi Maori. I mea ano te Komihana e
kore e tika kia pa te Ture Whakanohonoho ki
nga whenua Maori no te mea e takahi ana i
te Tiriti o Waitangi; ki te kore te Tiriti o
Waitangi e kore tonu ano e tika no te mea e
mea ana taua ture kia 1000 eka ataahua e
waiho mo te tangata kainga. He torutoru
rawa nga Maori 1000 eka pai no te Maori
kotahi. Ki te whakarere ketia he ture mo te
pakeha mo te Maori he whakataurekareka
tena i te Maori. I tono te Komihana ki te
Kawana kia whakamutua te hoko a te
Kawanatanga i nga whenua Maori i runga i
te tikanga tawhito. Kahore te Komihana i
whakaae ki te tuku kei te Maori ano te
tikanga mo te hoko i tona whenua no te mea
kua kitea te kino o tenei tikanga. I whakahe
ano te Komihana ki te nui rawa o nga whenua
e ringitia ana ki te tangata kotahi: mo hanga
he ture hei arai i tenei tikanga. Ko te hua-
rahi tika ki te whakaaro a te Komihana me
makete te hokonga te moitanga ranei i te
whenua Maori kia nui ai te utu engari kaua
e whakaaetia nga tangata he nui nei ano te
whenua ki a ratou. Kahore e pai te wehewehe
i te whenua, he nui no te moni e pau, he roa
hoki no te mahi, engari me tuku nga whenua
ki nga Poari Whenua ma ratou o whaka-
haere. He kupu ano a te Komihana mo nga
tikanga tuku i nga whenua Maori, ki a ratou
ano Maori nihi ai.
Ko nga whenua enei i muia e te Komihana:
—Heretaunga: Waimarama me Raukawa,
hei nohanga hei mahinga ma te Maori e 26.
380 eka, hei nihi e 4680 eka, hei hoko e 2300 :
Mohaka me etahi atu poraka: mahi e 48,623
nihi e 10,147' hoko, kahore. .
Whanganui: Mahi e 59» 9^4; rihi 92>443 ;
Waikato: Mahi 92,148. "ihi 163,769. hoko
34'522'" ^w katoa: mahi 219,115» "uhi
271,039, hoko 36,822 ; hui katoa e 526,977
eka.
Ki A TE REIAKU! HONATANA.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
RENA KOE. Mau e tuku atu enei kupu
[ kia panuitia e " Te Pipi," ki nga waahi
e tau ai ia, hei whakamarama ki nga iwi o te
motu nei, me te Waipounamu, mo te panui a
Te Rowau^! Honatana.
Tuatahi. E whakahe nei ki te kanga a te
hui whakapapa i noho huihui nei ki Taho-
raiti waahi o Tamakinui-a-Rua, na Hoani
Mahana Te Rangatu, etahi o a ratou korero.
Tuarua. O nga kupu a Te Rowau^!, Koia
anake me ona matua te waihotanga iho o nga
korero a Hoani Meihana, me era atu kupu a
Te ^€^^^131, kei roto i tana panui. Heoi i
te kitenga iho a Te Komiti o Taa.nenw•a,-
Rangi i ana kupu o tana panui ^^^^^-^0
ingoa a Te Papanui, katahi ka tuhia he reta,
he tono atu kia haere mai a Te Rowau^! ki te
aroaro o Te Komiti o Taanenui-a-Rangi,
whakamarama ai i te tika o ana korero, kia
korerotia ki te aroaro o te Iwi, kia riro ma
matou ma ona whanaunga me ona hapu e
whakatika e whakahe ana kupu. Heoi kihai
a Te ^€^-^^^1 i tae mai, i te ra i whakaritea
ai hei taenga mai mona kaore he kupu mai
kaore he reta mai, kaore he waea mai. Katahi
i muri mai o te hounga o te ra hei taenga mai
mo te ^€^^^1^, ka tuhia ano te rua o nga
reta a te Komiti he tono ano ki a te Rawaru!
kia haere mai ki Taharaki ki te aroaro o nga
hapu e noho huihui ana. Heoi kihai i tae
mai kore tona tinana, kore he kupu, kore he
reta, kore he waea. Heoi enei kupa hei
whakamarama ki a koe e Te Etita o " Te Pipi"
mau e tuku atu enei kupu ruarua e whai ake
nei. E nga iwi katoa, me o koutou rangatira,
mau e tuku iho, me nga kai-whakahaere pono
o nga iwi, me nga kaititiro i te hau o te
korero, te hau o te taonga, he tohu ranei tenei
no te tika me te pono me te rangimarir^ te
korenga e whakaritea te tono tuatahi: me te
, tono tuarua ? Ka wehi ranei te tika ki te
haere ki te whakamutu i te mahi he a te
tangata, a ko te mea nui tenei ko te panui ki
te nupepa ? A, he mea iti ranei te korero he
kanohi he kanohi, te korero he mangai he
mangai o te tuahine me te tw^a.a.ne i runga
i te 13.^1111^110 i te aroaro o te iwi ? E ngaro
ranei i te iwi te tika me te he ?
Heoi ra, e nga iwi ma koutou e titiro iho
ki enei kupu ka kite tonu koutou i te tika me
te he.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
He kupu whakamutunga. " Ki a Te Re-
wanui Hohatana, me unu e koe to panui
hangakino ingoa."
Heoi ano.
Na te Komiti o Taanenui-a-Rangi e wha-
kahaere nei i nga ritenga o te hui whakapapa
o Tahoraiti, waahi o Tamaki-nui-a-Rua.
He mea tuku atu e te Tiamana
H. P. TUNUI-A-RANGI .
Akuhata 19TH, 1907-
Pirinoa, Wairarapa.

HE HUA MATAAMUA NO TARANAKI.
MATE TANGATA, MATE TAONGA.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tukua atu enei kupu e whai ake
nei ki roto ki Te Pipi;—
He hanga whakaaroha te matenga o Kohine
Ruamoetahuna ki Opunake wahi o Taranaki.
No Hurae 27 ia i mate ai. I arohatia ake ai,
na te mea ko ia tonu tetahi o nga matamua
o tenei takiwa ki te uru mai ki roto ki te
Hahi a te Karaiti. No Maehe 11. 1906, i
iririia ai ratou ko ona tuakana e ahau. No
Pepuere 12 ka tukua te Hapa tapu ma ratou
e maua ko Rev. Ropere, no te Mane i muri
mai i timata ai tona pangia e te mate, a no te
Hararei ka mate, no Hurae 30 ka nehua. He
nui te tangata i tae kia kite i tona nehunga,
Maori, pakeha, i tae pea ki te 100 nuku atu,
iti iho ranei. Na tona papa tonu i tuku mai,
maku e nehu.
I whakakorea e tona papa nga mahi poi
a Parihaka i runga i taua kotiro, i kiia e ia
he mea pai ano, te tu o nga poi ki te marae
hei whakangahau noa, engari kaua e kawea
ki runga i tana kotiro.
Ko tenei kotiro he mokopuna na Titoko-
waru i te taha ki tona whaea, ko tona papa
he tino rangatira tinana. I nga ra i mate ai
taua kotiro nui atu te atawhai o taua kau-
matua ki a maua ko toku hoa wahine, i rite
te atawhai a taua kaumatua ki a maua ko
toku hoa wahine, e rite ana maua he tamariki
nana, ara, rite tonu ki ta te matua manaaki
i ana tamariki ake, waihoki ko ana tamariki
ake nui atu te manaaki, i a maua ko toku hoa
wahine. Ko nga kau i patua e taua kaumatua
mo taua mate e whitu, kaati i kai te tangata i
kai te kararehe, i kai hoki te whenua, i te kai.
I pena ano te rohi te tupeka, te maati, i tukua
ki te marae, he kai katoa ma te waewae. He
nui te pouri o te ngakau ki taua kaumatua mo
tana ruihi: ko tana kotiro, ko ana kau, ko
ana moni. He pai kau ia ki te tangata Maori
kaore e pouri, engari ka koa.
Heoi ano,
na HONE KAIPO.
Rahotu, Taranaki.

PITOPITO KORERO.
I riro i te tiima o Rev. Wepiha Wainohu
te kapu putupooro o Te Wairoa.
Te utu o te karinga i tetahi rua kotahi mo
te rerewe o Hokitika ki Otautahi e £600, 000.
Ko te mahi a nga pakeha matau he tirotiro
tonu i te ahua o te whetu o Kopu me kore e
kitea he tangata kei runga no te mea i
rite tonu te ahua ki to tatou nei ao. Ka toru
te kau tau ka pahure nei ka kiia e tetahi
tangata o Itari ko Schiaparelli te ingoa, i
kitea e ia he awakeri nunui i runga o Kopu.
I te tau 1905 ka whakaahutia e tetahi tangata
o Amerika aua awakeri, kei te whai ano taua
tangata kia tino marama rawa. Ki tana ki
he hukapapa ki te whangai i aua awakeri.
Ko aua awakeri na te tangata ano i keri.
E tata ana ki te 500, 000, 000 te nui o nga
tangata o Haina, e 40 ki te 50 i roto o te 100
o enei miriona e kai ana i te kai kino nei i te
opiuma.
Ka 27 nga tau o Wepu, tiamupiana  hoe
poti o te ao ka 8 nga tau i hoe ai ia, ko tana
mahi he parakimete. Kua rite he reihi ma
raua ko Tressider o Poihakena, a tera tau.
Kua tae mai ano te wero a Durnan o Kanata.
Ko te moni o te reihi a Wepu raua ko Taone
£1000. I te whaikorero a Apirana Ngata ki
a Wepu i Poneke i mea a Apirana kia oti iho
te kapu hoe poti ki te Whenua o te Maori.
He whakatauki na te Maori: " He rangai
maomao ka taka i tua o Nukutauria  e kore
e hokia."
Kua oti noa atu i te pakeha te hanga he
kaipuke whawhai rere a manu ai me te pupuhi
ano i ana pu. Pakeha! pakeha!

TE PIPIWHARAUROA.
TE AO KATOA.
Tonga.—I rere tetahi kaipuke ko Salote te
ingoa, no te pakeha engari he Maori nga
tangata o runga e 60 hoki nga pahihi Maori.
I te pakarutanga o tenei kaipuke mate katoa
nga tangata kore rawa he morehu.
Moroko.—Kei te noho kino tonu a Moroko.
I tetahi ata kohu ka kokiritia a Cassablanca e
nga Arapi, ka whawhai. Ahakoa puhia e uta,
puhia mai hoki e nga manuao kore rawa i
hoki nga Arapi, ko tou ratou rangatira he
whero katoa nga kakahu, i runga tae noa ki
raro. Ahakoa pehea te pupuhi atu a nga
hoia Wiwi kore rawa taua tangata i mate.
I te whatinga o tona iwi ka whawhai ko ia
anake, a kore rawa ia i tu. Kaha atu te riri
a nga Arapi, e toru a ratou kokiritanga, e
wha haora i whawhai ai ka mutu, ka hoki ki
tua o nga maunga.
Kua whakaturia e etahi o nga hapu o
Moroko ko Mulai Hafid, teina o Abdul Aziz,
Huratana o Moroko, he huratana, ara, hei
kingi. Kua tae te tono a Mulai Hafid ki te
huratana kia tukua mai ki a ia te torona.
Ko te take i whakaturia ai he huratana hou,
he whakaaro no nga Moa he mea hoko na to
ratou kingi te whenua ki te Wiwi. Kua tono
te pirimia a te huratana ki a whawhaitia tona
teina kei ahua tokoiti ana ana tangata.
I te whawhaitanga o nga hoia a te Kawana-
tanga ki a Raihuri hinga ana i a Raihuri,
whati ana. Kua tautoko etahi o nga hapu i
a Raihuri. Kahore i te mohiotia kei hea
ranei a Raihuri raua ko Ta Hare Makarini.
Kua tae mai te reta a Makarini ka nui tona
mate.
Kua neke ake i te 1000 nga Moa kua mate,
a kei te riri tonu i enei ra.
Ruhia.—Kua tae te tono a Ruhia ki Inga-
arangi kia hanga he manuao mona kia
£7, 000, 000, te utu o aua kaipuke katoa.
Ka 30, 000 nga tane, nga wahine o Waraho,
he taone no Ruhia kua hereheretia ki Haipiria
i te tau kotahi, mo te tu ki te Kawanatanga.
Taranawaara.—I runga i te motini a Tia-
nara Pota whakaaetia ana e tana kawanatanga
kia hoatu hei aroha ki a Kingi Eruera tetahi
taimana nui (Cullinan Diamond).E 3½ inihi
te roa, 2½ te whanui 1½ te matotoru, ko te
taumaha e 3000 kareti. Na tetahi pakeha
tenei taimana i kite e takoto noa ana, e puta
ana i roto i te oneone. Kei te £1, 000, 000 pea
te utu o tenei kohatu.
Hawaii.—Kua tae mai te waea o Hana
Paraniko, e mea ana kua u a Piriniha Arepai
o Tahiti ki Honoruru, Hawaii e mareua ana
i a ki a Kuini Liliuokalani o Hawaii. Ka 50
nga tau o Ririuokarani, ko ia te kuini whaka-
mutunga o Hawaii ka turakina nei te kingi-
tanga e te Kawanatanga o Amerika; ko te
kingi o mua atu i a ia ko Kalakaua.
Pahia.—Kua kohurutia te pirimia o Pahia,
e ai te korero, ko te take he hoki whakamuri
no ana tikanga ki nga wa ano o te kuare-
tanga, ko te hiahia hoki o te iwi kia aru Pahia
i nga iwi kaha. Ko te ahua hoki o Pahia i
enei ra ko tona ahua ano o nga mano tau kua
pahure nei.

RONGO O NIU TIRENI.
ITE weranga o tetahi whare o Turanga
nei kotahi te tangata i wera, ki te ki a
nga hoa he haurangi i wera ai.
I wera ano etahi pakeha tokorua whakaiu
i te ahi, he haurangi ano i wera. I taria e
raua he waipiro ki roto o to raua whare ka
timata ta raua inu. Kei te kangia te whare
kei te ngongoro tonu pea, a mate noa raua.
I tetahi Maori o Kenana, Mangonui, ko
Here Pita te ingoa, e huri kauri ana ka tamia
e te rakau, mate tonu atu.
Kua mate a Peti hoa wahine o Tame
Parata, M. H. R., ki to raua kainga ki Puke-
teraki, Waikouaiti. He nui te tangihanga i
tangihea ai tenei hakui e ana mokopuna, e
ana tamariki e ona whakaunga, e ona iwi
katoa.
Kua tae mai te whakaatu a Rangi Pakau
Ngahine o Hawera i te matenga o Ngahina
Wharekakaho, he wahine rangatira no Ruanui
no Rauru, engari he maha atu ona iwi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
No Mataura tetahi rongo kino. I whai
tetahi tangata ki tetahi kotiro kia pirangi ki
a ia he wahine kua taumauria ki tetahi atu
tangata ko te haenga tenei o te nanakia nei
ka puhia te kotiro nei; i oma ia ki waho ka
rere ki roto o te poka wai ka pupuhi i a ia.
Kaore ano tenei tokorua i tino hemo rawa.
E te tangata he hae nei kei tou ngakau, kei
roto i a koe te kapura o te reinga e torohu
ana—ko te kapura tena o Kehena, e kore
e mohiotia te wa e murara ai ki te kore e
tineia e te Wairua o te Atua inaianei.
I tahaetia e Makenataea, tetahi o nga kai-
whakahaere o te Ekepihana etahi o nga moni,
oma ana ki Ingarangi. I te moana ka patua
atu he waea ki Amerika ki te Tonga kia
hopukia mai. 1 te kore tima ka haria
ki Ingarangi e te pirihimana i tukua atu i
Niu Tireni nei. I Ingarangi ki Niu Tireni
nei. I whakaae a Makeneteia  ki tona he, a i
te mea kua roa rawa ia ki te herehere e wha
marama ano mona ki te herehere. He tika
he roa te ringaringa o te ture.

Kua tae mai te rongo kahore a te Salote,
te kaipuke o Tonga, i tahuri engari i puhia e
te nau ki tawhiti, e 2000 maero te kahakinga.
Kua mate te tane raua ko te wahine o
Mataura i puhia nei ta wahine e te tane. Ko
te wahine no muri i mate ai.
I pakaru tetahi piriti tino roa, te piriti roa
atu i te ao, e 3 maero te roa, e tata ana ki
Otawa, Kanata E hanga ana ano ka whati,
100 nga tangata i mate.
Kua whakaaturia e matou te tukinotanga a
nga tangata o Kareponia i nga Tiapani, kua
tae mai te rongo o tetahi ngangare nui i
Panakupa, he taone kei te hauauru o Kanata.
E 8000 nga pakeha i haere ki te tukino i nga
Tiapani, ko te putanga o nga Tiapani ki nga
waharoa o te pa me a ratou pu hurihuri, ko
rerenga o te 8000.
E 200 maero te tatanga atu o te Monowai
tima o te Uniana Kamupene, ka whati te pou
o te urungi, ka maanu noa, ka akina e te
ngaru. E rua nga ra ka kitea e te Mokoia,
he mahi nui ka hono nga tima, he mea wha-
kapiri tonu na te Mokoia. No te rima o nga
ra i muri iho o te whatinga o te urungi ka u
ki Poihakena, he nui te koa o nga pahihi e
200 me o ratou whanaunga, i mea hoki ratou
kua totohu pea a te Monowai. I te tau 1901
ka whati te wiira o te Monowai a na te
Mokoia ano i kite.
E ono nga tima i unga kia haere ki te kimi
i a te Monowai ko te Warrimoo  tetahi hei
waho o Whakatu ka u a te Warrimoo, na te
Rotoiti i to ka maanu.
Kei te whawhai tonu a Moroko. Kahore
ano a Makarini kia kitea. Ko te wehi kei
roa te utu mona ka whakamatea e Raihuri.
Kua whakawhiti ki a Amerika te tima nui
atu. tere atu, pai atu i te ao, ko te Lusitania 
no te Ingarihi. E 5 ano ra ka whiti ki Niu
Ioka. E 32.000 nga tana o tenei tima. He
maha nga tau no Tiamani te tima nui atu i
te ao. Ko te kaipuke whawhai nui atu i te
ao ko te Dreadnought no te Ingarihi.
Tata tonu kua tino pau rawa i te ahi tetahi
taone nui o Tiapana ko Hakodate te ingoa.
Kei waho noa iho nga tangata e noho ana.
kua werara ano tetahi taone o: Ahitereiria   i
te ahi, taia pu ka pau, e 60 nga whare i pau
i tee ahi.
•TE KAHA.
I tuhituhi tetahi pakeha   Te Kaha ki te
nupepa pakeha:—Ko taku hiahia he whaka
atu ki nga pakeha e noho ana i nga takiwa
Maori. Ki te kore nga pakeha rangatira, nga
pakeha pai Karaitiana, e whakahoa ki nga
Maori, engari ka tukua ko nga pakeha tutua
anake e whakahoa  ki te Maori, ka akona e te
Maori ko nga tikanga a nga pakeha tutua.
He kore no nga pakeha rangatira e whakahoa
ki nga Maori i whakahoa ai ratou ki nga
pakeha tarawara, piira, puta mai i nga whare
herehere me era atu pakeka kikino. He mea
ngawari noa iho te awhina a te pakeha i etahi
Maori pai, a ko enei hei tauira ki etahi atu.
Hei etahi ahiahi ka haere ki te whare o te
Maori, ka korero ki a ratou, ko tana whanau,
he maha nga putake korero, he tohutohu, he
whakaako, he whakatupato—he mea nui enei
ki tenei iwi rangatira ki te Maori—a e mana-
kohia e ratou. Hei tautoko i te pono o aku
kupu, me titiro ko nga Maori pai ko nga
Maori e tawhiti ana i nga taone, ko nga
Maori tino kino kei nga wahi e muia ana e te
pakeha. Ki te hiahia te tangata kia rongo ki
te ahuwhenua, ki te kore e inu waipiro, ki te
kore e kaia, ki te pai o nga whare, ki nga
kaari putiputi, ki te nui o te kaanga, o te kai,
a nga Maori o tenei takutai, e koa ahau ki te
tuhituhi atu ki taua tangata.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀ഀഀ㔀⼀ⴀ 一攀瀀椀愀 琀攀 䄀琀甀Ⰰ 䠀愀爀漀琀漀 吀椀欀椀渀椀Ⰰ 䠀漀渀攀 倀愀愀洀愀ഀഀ㜀⼀㘀 䠀甀琀愀 倀愀爀欀⸀ഀഀ 䴀爀猀⸀ 圀漀漀搀戀椀渀攀 䨀漀栀渀猀琀漀渀⸀ഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀Ⰰ 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀