Te Pipiwharauroa,
he Kupu Whakamarama.
Nama 113
GISBORNE
Akuhata 1907
A TATOU TAMAHINE.
HE tokomaha nga tangata e rongo
ana matou e mea ana, "He aha te
pai o te tuku i nga tamariki wahine ki te
kura, hei te hokinga mai ki te kainga ko
te mahi tuatahi he tuhituhi ki nga tama-
riki tane; ka maumau noa nga mea i ako-
na ki te kura; engari ano nga tamariki
tane hei te mutunga o te kura ka whiwhi
mahi hei huarahi e puta mai ai ki a ratou
tetahi oranga mo ratou." Ki ta matou
whakaaro he korero pohehe tenei,
i pohehe ai na te kuare o te tangata ki te
tino take i whakaakona ai te tamaiti ehara
i te mea kia mohio ai ia ki te kimi huarahi
e nui ai te puta o te moni ki a ia, he tika
ano tenei, otira ko te tino take i haere ai
te tamaiti ki te kura, hei whakanui i ona
whakaaro, ki ahei ai ia ki te tu ki nga ha-
nga huhua o te ao. Ko te tino take i
whakaakona ai a tatou kotiro ehara i te
mea kia mohio ai ratou ki te mahi moni,
engari kia rite ai ratou mo nga tikanga i
whakaritea ma ratou i tenei ao. Ata ma
iho ki o tatou ngakau ake, he aha te tino
mahi ma te kotiro i tenei ao. He tuitui
kakahu ranei kia whiwhi moni ai ia? Ka-
hore. He whakaako kura ranei kia whi-
whi moni ai ia? Kahore. He tika katoa
enei mahi, otira ehara tenei i te mutunga.
He pai ki te tuturu te kotiro ki enei mahi,
a, mate noa ia. Otira tokohia nga wahine
Maori e noho takakau ana a hakui noa?
Kotahi pea i roto i te mano. Ki te mea e
moe tane ana te nuinga o a tatou kotiro,
me whakaako ratou kia mohio ai ratou ki
nga mahi ma te wahine marena: ki te
tiaki i tona whare, i ana taonga; ki te tu-
nu kai; ki te whakatupu i ana tamariki.
Koia nei te tino take i whakaakona ai te
kotiro ehara i te mea kia whiwhi moni ai.
Kahore he he o te kotiro ki te tuhitu-
hi ki te tamaiti tane mehemea he
hiahia ki te marena; kahore he haru
o te hiahia o te tane ki tetahi wahine
mana o te wahine ranei ki tetahi tane
mana, na te Atua tena hiahia i
whakato ki roto o te ngakau. "Na, ka
mea a Ihowa te Atua, e kore e pai kia no-
ho te tangata ko ia anake; me hanga e
ahau tetahi hoa pai mona." Ki te hiahia
te kotiro ki te tane kaua tatou e mea no
te rewera tera whakaaro—kei whakarewe-
ratia e tatou, ka rewera ano te mutunga—
engari me tohutohu te kotiro, me arahi
ona whakaaro kia hiahia ai ia ki te tanga-
ta totika, kia mohio ai ki te tapu o te ma-
rena. E whakapaua ana e te pakeha ra-
ngatira ana moni ki te whakaako i tana
tamahine, a tae rawa ki te whakatangitangi
piana, ehara i te mea kia whiwhi ai tana
tamaiti ki te moni engari kia whiwhi ai ia
ki tetahi tane pai, kia mohio ai ia ki nga
mahi a te wahine marena. He tino ture
na te pakeha, kahore nga tangata kura ti
moe i nga wahine kuare. Waihoki e
whakaakona ana a tatou taitamahine, kia
rite ai te wahine ma te tane, te tane ina
te wahine. Ma te matau o nga matua
e matau ai nga tamariki; ma te pai o
nga matua e pai ai hoki nga tamariki, a,
e matau ai, e pai ai te Iwi katoa. I te
whaikorero a Paura, Minita mo nga Kura,
i mea ia ko te ahua o te iwi kei te ahua o
nga wahine. Ki te kuare nga wahine ka
O

TE PIPIWHARAUROA.
kuare ano hoki te iwi, ki te matau
nga wahine ka matau ano hoki te iwi;
ki te kino nga wahine ka kino ano te
iwi: ki te pai ia nga wahine ka pai
ano te iwi. Ko ta. nga wahine e whakato
ai ko ta te iwi ano tena e kokoti ai. No
te mea i whanau mai te iwi i roto i nga
wahine, na nga wahine i whangai, i ope-
ope. i whakatupu.
Heoi ano te huarahi poto e mohio ai te
kotiro Maori ki nga mahi a te wahine ma-
rena ma tana matakitaki tonu ki te wahine
marena e tangotango ana i tona whare, e
opeope ana i ana tamariki na konei ma-
tou i tino maia ai ki te ki, ina mutu mai te
kura a te kotiro Maori me haere iaa hei ha
wini ki tetahi wahine pakeha whakapono
mo nga tau e toru tae atu ki te rima. Pai
ke atu te hawini i te noho i te kainga ma-
ngere ai. rorirori  ai, piriho ai ranei. Kao-
re;: te kotiro e mohio ki te tiaki whare, ki
te tunu kai. ki te whakatupu tamariki, ina
haere ia ki nga mahi tuitui kakahu, patu
waea, whakatangitangi   piana, whakaako
1: 1: 1^1 ranei. He mea rangatira to mahi,
;;iiak•->a hi mahi hawini, ';<'.< 1" moai ^•ka-
iwiria i;! ha mangere, ha kaaro. "Ia aka ai-
}•'.':.. :<-• mahi a tenei, a tenei, i tona kara-
n^ar:i.u^. ai kia mau ia ki tena, ine te
whakaau.; au'; ki te Ariki." "Kia uaki.
1-:;; ai e i na na-'re: kia toko toni; ake te ^,'.1;-
i-;..; : ina io ^.ahi ano ki te Ariki.''
IHI ^9 ^9
PITOPITO KORERO.
I tera 1:1^. ?: .i.!5•3'^'iI nga piere hurunui!'.
'URI o Niu Tireni, i tenei tau e .1.46.680. No
imene!-;."- na.^05; I'10 Riritana 80.796: no
.Na '•'pia 5^' •045 : r10 Turanga 36,49I : mo ^I•
maru 35-376: ue'-Otepoti 3-1-647 ; no ^I•^Irihi-
ku ;;'5•3(r-::: 11" Akarana 17,475; no ahimaru
i ;;.;;-'7; "" Pikitara 11,166 ; no ^^hang(1n^^
•..;.5I^^^: ro Waitau?; ine Niu Paremata .i.,71-2.
1 hokona mai e tetahi ? okena he hoiho pa-
ne i tetahi Maori mo te utu iti. No te hari-
nga o taua hoiho ki Ingarangi kai hokona mo
te- £600. I nui ai te utu o tenei hoiho he pai
mo te purei poro.
NGA KORERO O KAPENE KUKI.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
RENA KOE,
i Kua hiahia noa atu au ki te tuhituhi ki
a ko mo nga korero a "Tipiwhenua" i te
Nama 104 o Te Pipiwharauroa, ara, mo te
uinga a Kapene Kuki ki a Ma^1kawiti, "Ko
wai te rangatira o tenei whenua," ka whaka-
hokia ra, "Ko Te Ratu." Ko tenei "Ratu"
ehara i ta I«a-w!•1aingata, ara, ko ta "Tipi-
whenua" i whakapapa nei. Ko taua "Ratu"
ko te mokopuna ke ?. Te Aunga-! waho, ko
tona pako Titirangi. Kotere Ratu i nona ki
roto o Turanga, ko taku e whakahua ake nei
i noho tonu ki Titirangi, kaati i te uinga a Ka-
p^>'^'1e Kuki ki te rangatira o te whenua e kore a
^^^^^•^^•1!! a tuhi ki roto 6 Turanga, engari
tei';", etahi '.aia tonu ake ki Titirangi ki te pa
taita ki te ngatu .•' ra ae'?, ki te '/-•:•.';'; hoki i
tau ."..i kaipuke. I runa.', i nga korero a Kapa-
ri;.: Kuki e ui .rai'!^!." ina i heka iho i '1 i ti i'; ia ihi
etahi o nga I .rimua i riri ra ki a 1.1. Ma -na
.whakataki atu '; w te whakapapa o riki!
"Ratu" i i-;; -.ao ai ae ki nga kr^^1;:1atua.
Na Tau'A'i; •.•ou;;' ka Hokinga, ko Rangik!.1:^ti-
p'^, ko Kari'.•.-ahau ui. Ta ^{'•i•:i!:gn i te ao
nei ko Pe'.";', .[iar•^:;^a, ta K•;^"".^;^!n.-
nai teo I-I^:-I•'i Mahere';'.. .Ma whakaheke e .'iti
ko to Rai'>.',''ikn,^tipu kahui.
ia. ingiki:;: ti pu
.•'e Ai 1^^a-i•^^a : .•
Ki1-;p:^r.'^^^•^1t'a
Parahako
Rata
Ta. ki! '»'>'<'; i
Te taepa te Turuki
Marara
Hote', ta Kuini
Ko ta Te Ratu tino uri ko Heta re Kani.
, E rua nga pa o Te Aringi-i-•,^a^10. ka Titi-
rangi, ke; Wairangi-te-ata ; tuki; iho ki tana
uri ka a To Ratu ka noho .ino ki
Titirangi. No te tau 1769 ka u a Kapene
Kaki ai Turanga, a ..ae mai ki tenei tau ka
133 nga tau, a, ki toku whakaaro e rita ana
enei tau ki te wa i ora ai a Te Ratu a Para-
hako. He he no ana korero i tuhi atu ai au
hei whakahangai kia takoto tika ai.
Heoi ano,
na PEITA KENANA (Waere.)

HE KUPU WHAKAMARAMA.
KOTAHITANGA O TE AUTE.
KO te whaikorero tuaono o te Hui na
Rev. F. Wa Tiatene, kai whakaako o
Te Rau Kareti, ko tana korero mo:—
TE MAHI I TE MEA E TIKA AUA KIA
MAHIA NO TE MEA HE TIKA.
E kore te tima e huri ki te kahore he koro-
hu me te kaipuke e kore e rere ki te kahore
he hau. E huri ai te tima, e rere ai te kaipu-
ke, ma tetahi mea hei whakakaha. He penei
ano hoki te tangata. E kore te tangata e
mahi i tetahi mea ki te kahore he mea i roto
i a ia hei whakakaha. Ko tohu hiahia he ko-
rero mo te mea e whakakaha nei i te tangata
ki te mahi i te mea e tika ana kia mahia. E
toru nga mea whakakaha i te tangata ki te
mahi i te mea tika, ko te wehi, ko te aroha,
ko te mohio hoki ki te mea tika hei whakari-
tenga.
E kaha ana te mahi a tetahi tangata no te
mea he wehi nona kei mate ia i te kai ki te
kahore ia e mahi. Na te wehi i kaha ai nga
tupuna o te Iwi Maori ki te hanga pa mo ra-
tou. I mohio ratou ki te kore ratou e ha-
nga pa kaha mo ratou ka mate ratou
i o ratou hoa riri, ka kainga. I wehi
ratou, na reira i puta nui ai to ratou, ka-
ha kei hinga ratou i nga pakanga. I ahu-
whenua ratou i to ratou wehi. He wehi te-
tahi take tino nui i taea ai e te Maori etahi
mea nunui i nga ra onamata. I nga wa ka-
toa, i nga whenua katoa, i mahia ai e te ta-
ngata etahi mahi nunui na to ratou wehi kei
o
tau te mate ki a ratou ki te noho noa iho ra-
tou. E wehi ana etahi tangata i te Atua, e
wehi ana etahi i te tangata e panaia
ana ratou te wehi me te kaipuke e
panaia ana e te hau. Na te wehi o
Hona i kauwhautia ai e ia te kupu a te Atua
ki Niniwe, na te. wehi hoki i ripeneta ai nga
tangata o taua pa. Na te wehi i  haere mai ai
te kaitiaki o te whare-herehere i Piripai ki a
Paroa raua ko Hira, i patai ai ia, "me aha ahau
ka ora ai?" Na te wehi pea i whakarerea ai
e etahi kaumatua Maori a ratou karakia me a
ratou mahi tohunga a huri ana ki te whaka-
pono. Kati tenei. Me titiro hoki tatou ki
tetahi atu mea e whakakaha nei i te tangata
ki te mahi; he mea pai atu i te wehi, ara, ko te
aroha e to nei i te tangata, e rite ana ki ta
hau nui e to nei i te kaipuke. Na te aroha 
Paora i kahakihaki haere ki te kauwhau i te
Rongo Pai, i mea ra ia "ko te aroha o te Ka-
rati kei te akiaki i a au." Na te aroha
i ngawari ai ta Rawari pupuri i ta te
Atua ture, i mea ra ia "Ano toku aroha ki
tau ture!  ko taku tena e whakaaroaro ai i te
roa o te ra." I mea ano ia i tetahi atu waiata
"ka aroha ahau ki a koe, e Ihowa, e toku ka-
ha." Na te aroha o Meri i kore ai ia e hopo-
hopo ki te riringi i tana hinu utu nui hei wha-
kawahi i nga waewae o te Karaiti. Na  te
aroha i taea ai e etahi tangata te whakarere i
o ratou kainga i o ratou whanaunga, haere
ana ki te kauwhau i iri Rongo Pai ki nga iwi
e noho tonu ana i roto i te pouritanga, i roto
i te hara. Na te aroha i tukuna ai e Te Wi-
remu tona kaha me ana rawa hei painga mo
te Iwi Maori. He maha nga mea nunui i
taea e etahi Maori i te aroha e akiaki tonu
ana i a ratou. Na te aroha i whakamomori
ai a Hinemoa ki te kau i te moana o Rotorua.
Tera ano ia tetahi mea hei to i te tangata. E
rite ana tenei ki te hau-moana e koangiangi
nei i te ra roa, e ata to nei i te kaipuke. Ko
tenei te tino mea atu hei whakakaha i te ta-
ngata, a ko tenei hoki te tino putake o taku
korero ki a tatou i tenei ra. Kua ata tirohia
e au to te Maori ahua a kitea ana e au, o enei
mea e toru e whakakaha nei i te tangata ko
tenei te mea iti rawa. He ingoa ta te Maori
mo te wehi, mo te aroha, ko tenei mea ia ka-
hore a ratou ingoa, i wareware pea i a ratou
te hua he ingoa mo tenei mea nui rawa, he
kore ranei no ratou e mohio ki taua mea i ko-
re ai he ingoa. He poto rawa te ingoa o tenei
mea ki te reo Ingarihi, aua he "Duty." a me
penei pea te whakamaoritanga: ko te mahi i te
mea tika no te mea he mea tika kia mahia. I
etahi wa e kaha ana te wehi o te tangata a
ma tona wehi ia e haere ai i te huarahi tika. a
hei te ngaronga o tona aroha he aha te mea
hei pupuri i a ia i te huarahi tika. Kotahi
ano te mea hei pupuri i a ia ko tona whakaaro
anake ki te tika, heoi ki te kore tenei mea i
roto i a ia ki te iti haere ranei, he aha te mea
hei pupuri i a ia ki te huarahi tika? Na te
whakaaro ki te tika i uaua ai te tini o te ta-
ngata ki te haere i te huarahi tika i nga ra ka-
toa. Ko te tangata e whakaaro ana  ki u
mahi i te tika he tino rangatira, otira he toko-
maha nga rangatira, kahore i nui to ratou
whakaaro ki te mahi tonu i te mea
tika. Me mahi tonu e tatou te mea 

TE PIPIWHARAUROA.
tika ana kia mahia, ahakoa paingia e
tatou kore ranei e paingia. I te wha
kahaunga i nga hoia o Tiapani kia kokiritia a
Poota Aata, kahore ratou i tirotiro, engari i
rere tonu ki roto i te mate, no te mea i mohio
ratou he mea tera hei mahinga ma ratou, a,
horo ana i a a ratou taua pa. E whakaakona
ana tatou e te Katikihama ki te tikanga o ta
tatou mahi ki te tangata, he mea hei whaka-
ritenga ma tatou i ia ra i ia ra. I ta Ihu kia-
nga mai ki a tatou ite Whakakitenga "Kia po-
no koe a mate noa a maku e hoatu i a koe
te karauna o te ora," e mea ana ia ki a
tatou kia pono ta tatou mahi i nga mea katoa
hei mahinga ma tatou. Ma tenei tatou e
whakakaha ki te whakatutuki i nga mahi i
whakaritea ma tatou. Mate whakaaro tonu ki
te mahi i te mea e tika ana e kore ai te tanga-
ta e mangere, e kore ai ia e whakaaro ki ana
mea anake. Kua kite au i tetahi tangata i
mahi tonu i nga mea tika i runga i  tona aroha
kahore kau ona whakaaro mahi i te tika i te
mea he tika, na konei ia ka taka. He tangata
nui a Pihopa Herewini, i nui ai na te nui o
tona aroha, na tona aroha ia i whakakaha i
oti ai i a ia nga mea maha, na tona whakaaro
nui ano hoki ki te mahi i te mea tika i te mea
he tika, na konei ia i mahi tonu ai i etahi mea
mo era atu tangata. E nui ana ranei tenei
whakaaro i roto i te Maori, ara, te mahi i te
mea e tika ana no te mea he tika, e iti ana ra-
nei? Ki taku whakaaro e kaha ana tenei
whakaaro i roto i nga ka" matua i roto ia i te
tokomahatanga o nga taitamariki e iti ana.
Ko ta tatou e whai ai ko tenei whakaaro kia
tupu i roto i te Iwi Maori, no te mea kahore
he iwi e kaha mehemea e ngoikore ana tenei.
Heoi ano te wa tika hei whakatokanga i
tenei whakaaro hei te tamarikitanga o te ta-
ngata, ki te kahore e whakaakona i te tamari-
kitanga e kore rawa e taea te whakaako i
muri iho. Ko te kaupapa o tenei whakaaro
ko te rima o nga Ture. Ki te kahore   te ta-
maiti e whakahonore e whakarongo ki ona
matua, kahore taua tamaiti i te ako i te mea
tuatahi hei akoranga mana kia mohio ai ia ki
te whakarite i nga mea e tika ana hei whaka-
ritenga mana. I muri iho i ta nga matua
whakaako, ko te whakaako i te kura, ara, ko
te whakarongo o te tamaiti ki nga turu katoa
o te kura. I te mutunga o te kura me hanga
e ia taitama e ia taitamahine he ture moana,
moana, he ture mo tana mahi, he ture mo ana
ngahau, he ture mo ana mahi katoa. Ma te
nei tikanga tena, tena, o tatou e kaha ai, e
mohio ai ki te whakahaere i ana mahi, kia pi-
ki ai ia hei kukume ake i etahi ki tona tura-
nga.
HE MAHI MA NGA KOTIRO
MAORI.
MUTU ana tenei ka panuitia e Reweti
Kohere tana mo te Mahi Hawini ma
nga kotiro Maori. Kua taia tenei korero ki
Te Pipiwharauroa, kaati kahore he tikanga e
taia ai ano, heoi ano ko nga kupu anake a te
hui mo taua putake e tuhituhi.
I mea a Hone Paerata ki tana whakaaro
ko te kura te wahi tika hei whakaakoranga i
nga kotiro Maori ki enei hanga ki te tangota-
ngo i nga mea o te whare.
Ki ta Wi Pere whakaaro ia mutu ana mai
te kura o te kotiro ka tukuhi te mahi hawini,
engari me tuku ki nga pakeha pai kaua ki nga
pakeha kino. He mokopuna tana i haere ki
te ako ki te tuitui kakahu, i tetahi ra ka hoki
mai e tangi ana he mea korero kino na te
pakeha.
I whakaatu a Rev. A. Wiremu i te ma-
te i nga pakeha rangatira i te kore hawini; e
whiwhi ki te mahi nga kotiro Maori e hiahia
ana ki te mahi pera. He tokomaha nga pa-
keha pai hei nohoanga mo nga tamariki
Maori.
I mea a Tame Arapata ko te ahua o te no-
ho a te Maori i enei ra kei te whakarite haere
ki ta te pakeha, na reira he mea pai rawa kia
kite te Maori i te ahua o te noho o te pakeha
rangatira, engari e kore pea etahi tangata e
whakaae kia mahi hawini a ratou na kotiro ki
te pakeha, na konei ia i mea ai he mea pai
pea me whakatu tetahi kura hei whakaako i
nga kotiro Maori ki era tu mahi.
I whakaae a Rev. Ahipene Rangi he mea
tino nui rawa te whakaako i te kotiro Maori
ki nga mahi tunu kai ki nga tangotango o
roto o te whare. He kotiro ana, a, kei te to-
he ia ki te whakaako i a ratou.
I tino tautokona e Rev. Nikora Tautau te
mahi hawini ma nga kotiro Maori, no te mea
ki te noho te kotiro Maori i te kainga e haere
ia ki nga mahi kino he atu, ki nga mahi kaho-
re nei e tika ma te wahine, ara, te piriho hipi
i nga teihana. (Hei konei ka hamumu ake
a Wi Pere, "te taenga ki reira ka tu-
taki ia ki a Hatana.")
I ki a Wi Rangihuna ko nga kotiro whaka-
hi anake e whakahawea ki te mahi ha-
wini, a, ko te mutunga o nga kotiro whakahi
he kino. Kahore te tangata whaiwhakaaro
e whakahawea ki te timata ake i raro rawa.
Tokoono nga kotiro Maori kei Turanga e ma-
hi hawini ana, a, ka nui to ratou pai to ratou

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mohio. Ko nga tangata e whakahe ana ki te
ako o te kotiro ki te mahi kawini, he kuare.
Hei konei ka panuitia e Te Tiatene te reta
a Rev. Te Kitohi ki a ia he whakaatu i te
ahua o nga kotiro Maori kei te taone o Aka-
rana e mahi ana.
Te mutunga o te whakapuaki a te hui i o
ratou whakaaro mo tenei putake ka kokiritia
e Reweti Koher tana motini, a. whakaaetia
ana e te hui katoa, kore rawa he tangata i
whakahe. Ko te Motini Tuawha tenei o te
hui:—
"I te whakaaro o tenei hui ko tetahi take
nui e piki ai, e ora ai, te Iwi Maori, kei runga
i te ahua o nga wahine, ara, o ta ratou wha-
kahaere i o ratou whare, i te whakatupu i a
ratou tamariki, e tino tautoko ana i te wha-
kaaro kia uru nga kotiro Maori ki te mahi
i roto i nga whare o nga pakeha whakapono,
kia whiwhi nui ai ratou ki te painga ki a ratou
ano ki te iwi nui katoa hoki."
( Taria te roanga o nga korero o te Hui.)

RONGO MOANA.
I RE RE mai a te Stanley i Poihakena
ki Nepia, he kaipuke rakau-rua, he
mea hoko na tetahi kamupene o Nepia.
Hei waenganui o Whangarei me Akarana,
ara. hei Orewa ka panga e te marangai ki
uta. Kaore he tangata i mate.
I rere atu tetahi kaipuke rakau-toru i
Turanga nei ko te Constance Craig te 
ingoa, no tetahi kamupene o konei, ko te-
tahi o aua tangata he awhekaihe. Hei
Hokianga ka uta rakau mo Ahitereiria.
Kaore ano kia tae ki Hokianga, engari ko
tetahi o nga poti i pae ki Whangarei, kua
pae hoki nga papa i rugan te ingoa "Con-
stance Craig." Ki te whakaaro kua pakaru
taua kaipuke. a, kua mate katoa nga tangata
kotahi te kau ma rua. Hei toru tenei mo
nga kaipuke o nga pakeha o Turanga nei
kua pakaru i enei tau e rua. No konei
tetahi o nga tangata o te Constance Craig, 
e korero ana tana wahine i moemoea ia e
pokia ana te kaipuke o tana tane e te nga-
ru. a, i totohu.
I rere aru tetahi kaipuke i Niu Tireni
nei ki Ahitereiria, he kaipuke Nowitiana, 
ko Ingleweod, te ingoa. Hei waho o Poi-
hakena ka tapahia e te Arrawata, he tima,
titi tonu. I te tere o te touhutanga o tatoa
kaipuke mate katoa nga tangata i raro, ko
nga mea anake i runga i ora i rere ki te
wai. I runga ano te kapene i mate ai he
hekenga ki raro ki te tiki i tetahi tamaiti.
Na tetahi tangata rangatira tana tamaiti i
ohakingia mai e tona matua ma tana ka-
pene e whakaako e tiaki tana tamaiti. I
mate tenei tangata i te whainga kia ora
tenei tamaiti i tukua mai nei ki aia. waiho
tana wahine ratou ko ana tamariki i muri
nei tangi ai ki a ia.
Ko te mate tino aroha ia ko te pakaru-
tanga o te Kawatiri, tima o te Uniana
Kamupene, ki Strahan, Tahimania, e 500
tana te nui. I te taenga atu ki waho o te
wahapu, e tu ana te ngaru, e pupuhi
ana te hau, i te kore whakarurutanga ka
tika tonu ki te whahapu, otira i te nui o te
ngaru ka akina ki te pito o te waapu koha-
tu, totohu tonu atu. I tukitukia nga poti
e te ngaru, kotahi ano i ora. I whakapiri
tenei ki te taha o te waapu i ora whakaua-
ua noa iho nga mea i u, tokoono nga mea i
mate, tokorua nga wahine, tokowha nga
tamariki, kotahi te tamaiti i makere tonu
i roto o nga ringa o te papa. Ko te wahi-
ne a te kaitiaki o te whare-raiti raua ko
tana tamaiti i mate ano, i taka ki te moa-
na. Ko te tane kei runga i te whare raiti,
ka karanga ake tana wahine i runga i te
poti e akina ra e te ngaru. "E Hone e
haramai ra ki a matou." I rongo tonu iho
taua tangata ki te karanga a tana wahine
a, i whakao iho ia. Ko nga pahihi e 44,
me nga tangata o te tima na te poti wha-
tangata o te poti i taea ai te tiki.
kaora i tiki na te toa tonu o nga
Whano tata ka mate kotoa nga pahihi o
te ihu, i tutakina te tatau e te ngaru. I
rangona e patoto ana, ka kuakina, kua tae
ki nga hope te wai. Eke ana ki te piriti
o te tima ka heke te ihu ki te wai. I eta-
hi tau atu ka pakaru ano ki tenei wahi te-
tahi ano o nga tima o te Uniana, a te
Grafton.

TE PIPIWHARAUROA.
TE AO KATOA.
INGARANGI.
Kua riro a Kingi Eruera kei Marienbad, he
taone wai puia no Ahitiria, ki reira rongoa ai
i a ia. I tona taenga ki Tiamani ka whaka-
manuhiritia ia e tona iramutu e Emepara
Wiremu; i whakamanuhiritia ano ia e Hohepa
emepara o Ahitiria.
I toua ki te tainamaiti te whare i noho ai a
Rore Ashtown, kaore ia i mate. Ki te wha-
kaaro na etahi tangata Airihi tenei mahi.
AERANI.
He pakanga nui i tu ki waenganui i nga
tangata mahi o Perepaha me nga pirihimana
ratou ko nga hoia. Ko te putake o te riri he
"taraiki," he tono na nga kai mahi kia wha-
kanuia to ratou utu. I tonoa he hoia hei tia-
ki i te taone katahi ka pokea, e tenei i te pa-
rangeeki nei. Tae ana ki te 3000 te taua, ko
nga wahine ko nga tamariki ki mua ko nga
tane ki muri epa kohatu mai ai pounamu pa-
karukaru. He tokomaha o nga hoia i whara.
I tetahi ra i te mea e pokea ana nga hoia
ka whakahaua e nga apiha, kia puhia, hinga
ake he tokomaha nga wahine nga tamariki.
I ki nga hoia me i kore ratou i pupuhi e ngaro
ratou. Kua tau tenei raruraru.
PARANI.
No te whenua o te Wiwi tetahi korero we-
tiweti, ara, no Monte Carlo , no te taone purei
moni o te ao. Ko tenei wahi te huihuinga o
nga tangata purei moni, te tane te wahine.
E pau ana ki konei te £1, 000, 000 i te po ko-
tahi. I noho tetahi wahine whai moni ko
Levin te ingoa ki te whare o Kuura raua ko
tana wahine he hunga purei moni—e kiia ana
i nama moni raua ki taua wahine. I kohuru-
tia a Levin e nga Kuura huna ana ki roto o
to raua ruma moe. Ka roa e huna ana ka
tapahia te upoko me nga waewae ka whaoria
te tinana ki roto o te paaka ka tukua ki Inga-
rangi. I te huarahi ka heke te toto—ko te
kitenga tenei o te kohuru nei. Kei te here-
here a Kuura raua ko tana wahine kei te
whakawakia.
He tuhituhi anake ta matou mahi ko tetahi
tino hua o te purei moni he whakapakeke i te
ngakau o te tangata. I kohurutia kore take-
tia tetahi pakeha raua ko tana wahine me ta
raua tamati ki te Tairawhiti nei i etahi tau
ka pahure nei. Ko te tangata ko nga tangata
raneinana i kohuru i haere mai i te hipi mo-
ni. He toki te rakau i patua ai enei pakeha.
E te tangata purei moni e whakapakoa ana
koe i te wai o te aroha i roto o tou ngakau! 
MOROKO.
Kahore ano a Ta Hare Makarini kia wha-
putaina noatia e Raihuri.
I te kino o nga maori, ara, o nga Moa ki
etahi pakeha e hanga ana i tetahi wapu koha-
tu ki Casablanca he taone no Moroko, ka ko-
hurutia nga pakeha 13. He wetiweti te ko-
hurutanga. Kati inaianei kei te whawhai
taua taone. He maha nga manuao o ta Pa-
niora o te Wiwi kua tae ki taua taone, a kua
puhia te pito ki nga maori, kua whakaungia
hoki nga hoia. Kua nui nga pakanga kua
nuku noa atu i te 1000 o nga Mua kua mate.
Kei te huihui nga hapu ki waho o te pa, a
tera pea e karangatia he whawhai nui ma nga
Mahomete ki nga Karaitiana, he Mahomete
hoki te karakia o Moroko.
PAHIA.
He maha nga rohe o Pahia i raupatutia e
nga taua a Taake, he tokomaha nga tangata i
mate. I ohorere tonu te putanga o nga Tu-
raka ki te muru whenua. Kua tae te kupu a
Ruhia raua ko Ingarangi kia whakamutua te
raupatu a Taake i Pahia.
INIA.
Kei te noho kino tonu nga hapu o Inia, kei
te kino ki te Kawanatanga. Ko te tino take
i puta ai tenei whakaaro ki era iwi na te ma-
enga o Ruhia i a Tiapani. Kei te mea era
iwi he aha kia turakina o ratou na mana e
nga iwi ke.
HAINA.
Kua kaha rawa te takahi a te Kawanatanga
to Haina ki te peehi i te kai opiuma i ona rohe
He maha nga whare hoko opiuma kua
tutakina; kua hanga he ture ki te
mau tetahi apiha hoia e kai opiuma 
ana ka poutoa te mahunga. Te utu o
nga opiuma o Inia e tukua ana ki Hai-
na £10, 000, 000, te tiuti e riro ana i te Kawa-
natanga o Hama £1, 000, 000. Kei te wha-
kaititia te tuku opiuma a Inia ki Haina.
KOREA.
Ko te mutunga o te raruraru i Korea i
whakaaturia i tera marama, i whawhai nga
hoia o Korea ki nga hoia Tiapanihi. I patuu
hipitia e nga Tiapanihi nga Koreana. Na te-
nei raruraru i piki rawa ai te mana o Tiapani
ki Korea.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
REIHI POTI O TE AO.
I WHAKAATURIA e matou i tera ma-
rama te hinganga o Taone, tiamupia-
na hoe poti o te ao, i a Wepu o Whanga-
nui. I te mea ko Wepu te tangata tuata-
hi tonu o Niu Tireni nei ki te tu hei tiamu-
piana hoe poti mo te ao katoa,he mea tika
kia taia te nuinga o nga korero o tenei
tauwhainga nui, i piki ai ano te ingoa o te
Whenua o te Maori ki te puhi kai-oreore
o nga mahi takaro. Ko Niu Tireni te
whenua kaha ki te purei putupooro, no
Niu Tireni tetahi o nga tangata tino toa o
te ao katoa mo te purei kupenga, ko Wild-
ing te ingoa, ki te purei korowha ko Gol-
Ian, a, kua puta hoki nga rongo o nga
hoiho o Niu Tireni mo te tere ki te oma.
Me tuhi e matou ko te waea ake o Poiha-
hakena mai:—
POIHAKENA, AKUHATA 3.
No tenei ahiahi i tu ai te reihi hoe poti
mo te tiamupiana o te ao, i waenganui i a
Hare Taone o Niu Tauti Weera raua ko
Wiremu Wepu o Niu Tireni, ki te Awa
Paramata, i te 4 o nga haora. He rangi
taupuru, e mea ana ki te ua, he kaha te
hau, engari i pupuhi mai i muri i nga poti.
I riro ma Wepu e whiriwhiri tana taha o
te awa i pai ai, engari hoki i rite tonu te
pai o nga taha e rua. Ko Ruhu, he ta-
ngata hoe poti no mua te kaititiro i te
reihi. I te mea e whakariterite ana nga
poti, ka umeretia a Taone raua ko Wepu.
I pai rawa to raua timatanga, e 38 nga
pounga o te hoe a Taone i roto i te meneti
e 37 o ta Wepu. I mahara nga hoa o
Taone e mataotao noa atu a Wepu ki mu-
ri i te timatanga, tena koa i whakapiria
tonutia a Taone e Wepu. I te taenga ki
Uru Paina kua 30 nga pounga o te hoe a
Taone i te meneti, ko ta Wepu kua 32. E
2 meneti e 40 hekene ka mahue mai te
hawhe maero tuatahi, a kaore ano kia pa-
nuku rawa atu te poti o Taone ki mua atu
o to Wepu. Tino pai atu te hoe a Wepu,
ko tona he anake he oioi no tona tinana.
I te tatanga ki te kotahi maero kua hawhe
noa o te poti o Taone ki mua o to Wepu,
kua timata hoki te umere o nga hoa o
Wepu. I tino marama e kore rawa e
taea e Taone te rui atu a Wepu. I te hu-
ringa o te maero kua riterite tonu nga ihu o
nga poti, ka 5 meneti ka 40 hekene to raua
hoenga. Hei konei ka pikari te hoe a
Wepu, ka. pou hoki ta Taone, e 30 pounga
o te hoe i te meneti. Te hangaitanga ki
Putene ka kokiri te ihu o te poti o Wepu
ki mua, a kihai i takitaro kua kotahi niwa
whatianga o tona poti ki mua. Ka wha-
kapaua e Taone tona kaha, a ka huri nga-
tahi o raua poti. Ka whakaterea e Taone
tana hoe kia watea ai ia i re koi i Pinene.
I whai ano a Wepu kia watea ia i a Taone
otira i te tere mai o Taone ka pa te kei o
te poti o Wepu i te hoe a Taone. Ka tu
te ringa o Taone he whakahe i a Wepu.
katahi ka hoe ano. I te taenga ki Putene
ka 9 meneti ka 7 hekene te hoenga, ka rua
whatianga o te poti o Wepu ki mua. I
tona kitenga atu i te hoa riri e kukume
ana ka kakumehoki ia nawai   kua toru wha-
tianga ia ki mua. a kua tino marama hoki
kei a Wepu te reihi. Ka kaha mai a Tao-
ne ka kaha hoki a Wepu. Te taenga ki
Tenihana, e 2 maero ka 11 meneti ka 52
hekene te hoenga, ka hikitia hoki te umere
e nga tima mo te putanga o Wepu. Kua
hanga noa iho te hoe a Wepu, ki kona pi-
kari mai ai a Taone ka kokiri tonu te poti
o Wepu nawai ka eke ki te waru whati-
anga tona poti ki mua, te taenga ki Kare-
tepira ka 15 meneti ka 58 hekene. Hei
konei ka whakapaua e Taone tona kaha
a tae noa ki te mutunga, ka tata ano ia ki
a Wepu e toru e wha ranei whatianga
otira i te whakatatanga atu ki te poti o
te kai titiro ka kume ano a Wepu, puta
ana ai, e rima whatianga o te poti ki mua
i to Taone. E 20 meneti e 55 hekene
te hoenga i roto i te 3 maero.
Poihakena, Akuhata 4.
Kua takoto te whakahe a Taone mo te
panga o raua poti ko Wepu. Kaore ano
kia whakataua.
I mea a Ruhu e kore ia e whakaae ki te
whakahe a Wepu no te mea i watea noa
atu tona poti, ehara hoki i te panga i ma-
hue ai ia, ehara hoki i te mea ata whakapa
na Wepu. Ko te ki a etahi tangata he
mea ata whakapa tonu na Taone.

TE PIPIWHARAUROA.
RONGO O TE PAREMATA.
(I te kiki o te Pepa kahore i uru enei korero
i tera Marama.)
E £700: 000 te toenga o nga moni o te ko-
roni i te utunga i nga mahi katoa i tenei tau.
I te nui o te moni ki te koroni e whakako-
rea ana nga tiuti mo te huka me era atu kai,
mo te motoka; e whakaititia ana te pane mo te
pukapuka; te utu mo te tuku waea; e wha-
kak
korea ana te reiti hipi. Ko te hekenga o te
utu o te huka e 2/4 mo te peeke 56 pauna.
I tera tau e 320, 945 nga eka  whenua Maori
i hokona e te Kawanatanga. No Akarana
205, 016; no Haki Pei 7953 ; no Taranaki me
Poneke 107, 975 ; Ko nga moni katoa i pau i
te hokonga i enei whenua me nga raruraru e
£106, 389. He kahui nui tenei no te kuihi
patua nei. E £50, 000 te moni kua wehea
hei hoko whenua Maori i tenei tau.
I te nui o te mate o Hooro Tione kua riro ia
kei Ingarangi kei te haereere. He hanga aro-
ha tona haerenga.
Ko tetahi mate kino e whakamoti mai nei
i nga iwi mangumangu o Awherika, he "mate
moe." Ka mate moe te tangata a mate noa,
e kore rawa e ora. Ko te mea titaritari haere
i taua mate he rango. I kiia e Ratawhata
mema mo Hurunui kei a Timi Kara tenei
mate. Ko tetahi ingoa ano o tenei mate he
"taihoa."
Ko nga mema kua tino puaki ta ratou ku-
pu kia murua maoritia nga whenua Maori ko
Ratawhata, o raro, ko Makitanara, ko te
Omana o te whare o runga. Na konei a
Timi Kara i mea ai ko nga tangata nui te
whenua kei te minamina ki nga whenua
Maori.
He tokomaha nga mema i haere kia kite i
te rerewe tahu i Poneke ki Akarana. E 28
ano nga maero kahore ano kia oti hei te mu-
tunga o tera tau mutu ai. I te po korero i tu
ki Raetihi ka puta ano i te Honore Makita-
nara tana tino kupu kia murua nga whenua
Maori e takoto mangere ana.
Hei tera marama ta ai i te ripoata a te
Komihana whenua.
HINOTA KI PANEERA.
E AKU tuakana, teina o te iwi Maori.
E nga minita e nga Reimana nei, e
nga wahi tahi i roto i te Hahi a Te Atua.
Tenei ta tatou oha ki te Pihopa o Waiapu, he
whakapai hoki mona ka uru mai nei ki to ta-
tou hui i te ra nei. Kei te hiahia ra tatou
kia puta mai ana tohutohu, ana whakamaha-
rahara ki a tatou.
TE WIREMU ATIRIKONA KUA NGARO NEI.
Ko a tatou whakaaro, ko a tatou kupu tuata-
hi i tenei Hui a tatou i tenei tau kei runga
kei te pouri: Kua karangatia nei e te Atua te
Wairua o tana pononga pono ki a Ia o Ha-
muera Wiremu Atirikona o Ahuriri he hoa
pono ia ki te iwi Maori i ona ra katoa; he
tangata ngakau nui ki te iwi, he tino hoa
aroha ki te Pihopatanga o Akarana e kore e
taea i tenei wahi, i tenei wa, te tino whakaa-
ro te pai o te mahi a te Atirikona kua
ngaro nei. Ma te Atua anake tena e taea ai.
Ko tenei kupu ia e taea e tatou ara e kore e
kitea putia etahi tangata whakahoa ki te iwi
Maori hei pena me ia. Ahakoa tangi noa ta-
tou mona ka ngaro atu i te ao nei, he mea
tika ano ta tatou whakapai atu i te Atua mo
tatou ka hou atu nei ki tona pononga pono
hei hoa, ka tau mai hoki te mana o te tauira
a tena tangata ohaoha, ngakau nui.
TE RIPEKA KI A TE MATENGA.
No te 12 o Maehe nei i pa ai tetahi mea
nui ki Niu Tireni katoa, i te unuhanga o te
arai o te Ripeka ki a Te Matenga i Oihi i Pei
Whirinangi He mea ngahau hoki tena ki
te iwi Maori o te Motu nei. He pono tonu
te ki ko Te Matenga te Apotoro ki te iwi
Maori. I tona unga mai ki Tokerua i te
Kirihimete 1814 kahore te Maori i mohio ki
te Atua Aroha.
Inaianei ia ka 18 nga Minita Maori ka 104
nga kai karakia, 1500 nga tangata Maori kai
hapa, kei tenei Pihopatanga anake, 46 nga
whare karakia. Haunga hoki tena ka tae
ki te 600 pauna nga moni e tukua mai e te
iwi mo nga mahi a te Hahi i te tau. He tika,
pea kua heke haere te hapu o te iwi no te tau
1814 a mohoa noa nei, ki te ki 100, 000 reira,
a, ko tenei kua 47,ooo. He aha koa me
whakaaro kau tatou ki tenei Pihopatanga me
nga tangata 22, 000 e noho nei, a, kitea ana i
roto i aua korero nei kei te ora tonu te mana
o te Atua, o te Wairua Tapu, hei pehi i ta te
whakapono kore.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE HINOTA Nui.
I puta ano etahi tikanga e u ana ki te iwi
Maori i te Hinota Nui i tu ra ki Otakou i te
tau nei. Te tuatahi ko nga ritenga mo te
Iupiri mo nga ritenga whakatupu i te Hahi i
Taurarua i a Hune 13, 1857. Ko tetahi tika-
nga i reira ko te kohikohi moni i te wahi e
taea ai, hei Iupiri, hei tuku atu ki nga kohikohi
o ia Pihopatanga, o ia Pihopatanga, hei wha-
katakoto ki runga ki te Tepu o te Whare
Karakia nui i Ranana, o Paora, i te huihui-
nga Nui whakatumihinare ka tu ra ki reira ia
Hune 1908. Ko te mea i whakaaroa mo Niu
Tireni kia kotahi tonu hereni e tonoa ia ta-
ngata, ia tangata o Te Hahi mo taua moni
whakawhetai. He mea pai rawa ra kia uru
tahi nga Maori me nga Pakeha ki taua kohi-
kohi.
Ka tu nei te Hui hei konei tatou whiriwhiri
ai i taua Iupiri i taua kohikohi.
1 puta ano te kupu a te komiti kohi oranga
mo te mahi Maori a te Hahi, ngahau tonu
taua korero, a ka whakaaetia enei tikanga e
te Hinota.
(1) He mihi tonu ta te Hinota nei ki te
nekehanga haeretanga a te mahi a ringa
a te Maori i te Hahi o tenei Porowini, me
ta ratou whakaaro ki a toro haere te kingi-
tanga o to tatou Ariki.
(2) He kupu ake ki te komiti kia whakane-
kehia ake te moni e tukua ana ki nga Pihopata-
nga hei oranga mo nga minita Maori i te 60
pauna i te tau, kia rite ki te mea e tika ana
ara, ki te taea.
(3) A hei tera tunga o te Hinota Nui me
whakaatu mai e te Komiti i te nui o nga
moni e kohia tonutia ana e te iwi Maori hei
oranga mo nga Minita, hei hanga Whare
Karakia, me era atu mea pera. Ora atu
toku ngakau i te mea ka whakapuaki nei au i
taua take tuatahi, a, me panui haere e koutou
ki te Iwi.
Mo te take tua 3 ko taku tenei. I whakaatu
ano ahau ki te Hinota Nui i ta tatou mahi e
whai whakaaro nei kia kohia ano he moni. E
neke ake ai i te 63 pauna ara kia 75 pauna.
Tera pea e tika kia mea mai te Hinota kia wha-
kaurua katoatia ta tatou kohikohi ki te moni
o te Pihopatanga heoi kahore ia i pena.
Engari i tohe tonu te Hinota kia neke ake ki
te taea, te oranga mo nga Minita Maori. Na
ka kite mai koutou i roto i te ture 3 kua
mea mai te Hinota kia whakaaturia atu a te
tau 1910 nga moni katoa e kohia e tatou mo
taua mea, me era atu mea.
Na ka ahu tonu taku korero ki te Komiti
Topu hei whakaneke i nga oranga mo nga Mi-
nita Tera koutou te mahara mai i timataia te
mahi atau a Komiti i Pehiawei i era tau ka
toru nei. Ko te mahi a taua Komiti
te kohi moni i te iwi Maori hei whakaneke
i te oranga mo nga minita i te 60 pauna.
Na kua tukua mai aua moni ki te Komiti
Topu, a kua neke ake. I te tau tuatahi e 65
i te tau tuarua e 70. A ko te toputa-
nga o taua kohi i tae ki 225 pauna. Na, ki
te mea ka whiwhi katoa i 75 pauna me kohi
kia 125 pauna i te tau. Na me penei kia u
ai taautikanga, ki te taea me tuku mai nga
kohikohi o tetahi ratapu i ia marama, i ia ma-
rama.
He mea pai tenei, ara, kia whai mahara to-
nu tatou ki te mea e taea ai te hiahia o te
Hinota Nui. ara kia kaua e hoki iho i te tau
te oranga mo te Minita Maori, me ta tatou
ako uaua kia rite. tonu ki taua moni. Ko to-
ku hiahia tenei, kia puta te kupu ate Hui nei
ki te Hinota Nui, kia mea atu; "whakaritea
ake tena taha ki a koe ara kia kaua e iti ho i
te 75 pauna i te. tau mo te Minita Maori a
ma matou, ma te taha Maori e whakarite ano
tana moni. Pai tonu mu au ki taea te-
na, kia korero atu ki te Hinota Nui i tena
kupu, he pena hoki toku oranga ngakau i te
tau nei moku i whakapuaki atu ki taua Hi-
nota, kei te whakaaro te iwi Maori ki te wha-
kaneke ake i nga oranga.
NGA KUKA MAORI.
Kua apitia mai ki tua nei nga kupu whaka-
hoki mai a te Kawanatanga, ki nga take i
whakaaetia ra e koutou i tera tau i Te Pou-
rewa.
MERENIHIA.  
He mea tumanako tonu ta nga tangata
nunui o mua a Pihopa Herewini ma, ta
Pihopa Patihana, tera e uru a mua te Maori
ki te kauwhau i te rongo pai ki nga motu o
te moana nui. A, he pera ano te tumanako
a te Pihopa o Merenihia. Kua ata whiri-
whiria e matou ko Te Hokena tena take, a
kua takoto tenei tikanga nui. Ka tonoa e

TE PIPIWHARAUROA.
maua a Te Hokena raua ko Wiki Te Paa ki
Merenihia hei tutei, hei matakitaki, hei wha-
kamarama mai. Hei a Hepetema pea raua
rere atu ai i runga i te tima i te "Ripeka o te
Tonga," a tera e rua o raua marama ki reira.
Ka taiawhio raua i aua motu hei hoa mo to
reira Pihopa hei whakarongo ki te mita o te
reo, kia tirotiro i tera iwi, i te ahua hoki o te
whenua; kia ata whakaaro i te tikanga tono
Maori atu, ahakoa Minita, ahakoa tangata ke
ranei ki Merenihia ka taea ranei tena ka kore
ranei. Na ma raua e whakamarama mai ki a
maua ko to reira Pihopa. Hei reira ka whiri-
whiria mai he tikanga.
Na ka kite mai koutou kei runga anake te-
na i te whiriwhiri. Ko koutou ia hei awhina
mai; he inoi tonu ki te Atua kia whakaaturia
mai tuna hiahia mo tena mea i runga i ena
tirotiro. Ko tenei hei ra tino hari tena mo te
Hahi a te Atua ki te tae atu nga Karaitiana
Maori kia riro mai ai te iwi karakia kore i
Meranihia.
TE WHAKAMUTUNGA.
Ko tenei me timata ta tatou mahi, e hoa
ma, me te mahara tonu na te Atua te mahi,
a, ko tatou he kai mahi kau nana.

NGA KUPU WHAKAHOKI MAI A TE
KAWANATANGA MO NGA KURA.
1. Ko te tikanga mo nga kotiro e uru ana ki
Kuini Wikitoria Kura i runga i nga rite-
nga o te ture kia puta ra ano i te karaihe
tau 4 ka kawea e te kawanatanga ki taua
kura, a kia whakakorea taua tikanga mo
nga kotiro o Waikato kei te nui rawa
nga tono mai a nga mea i tika, a, kahore
e. o, he 20 nga mea i whakaaetia e te Ka-
wanatanga a kua kapi, ko tetahi kahore te
tari kura e pai kia uru nga kotiro ki aua
tu kura, i te mea kahore ano ki rite noa
te matauranga.
2. Mo nga mahi a ringaringa. Kei te wha-
kaaro ano te tari nei ki taua mahi i nga
kura Maori katoa, a, ko te hiahia ano
tenei kia neke haere aua tu mahi i tenei
tau, hei te mahi kari rawa, me era atu
mea. Kahore tenei kia tau te ritenga a
te Kawanatanga kia tu he kura a mahi
ringaringa.
3. Kahore he tono mai o te Akau mo tetahi
kura kia tu ki reira. Kahore e mohiotia
te putake.
Na TE HEKERETARI.

NGA MOTINI.
2. Poari Riwai, (Patai).
E pehea ana ta te Tumuaki whakaaro mo
te motini a Taipari ma o te Tau 1887, Ara,
Mo te kura ako minita Maori, mo tenei taki-
wa, kia whakahokia mai ano ki Akarana?
(Whakahoki) Maku e korero, ki te Pihopa
o Waiapu, otira, kua tuturu rawa, ko te Rau
te kainga ako minita Maori.
4. Rev. T. Pareta, me Rev K. Karaka:—
Kia whakaputaina e tenei hui, he mihi mo
Atirikona Hamiora Wiremu, kua mate nei,
mo ana mahi pai me te whakapau i ona ma-
hara ki te tautoko i te Hahi a te Atua, me
tona awhina i nga minita Maori, o enei Piho-
patanga, me te mahara ano ki nga minita kau-
matua. (Ae). Tu ana te hui ki runga, mo
etahi meneti.
5. Mapi Pene, me Aihe Mokomoko:—
Kia neke ake i te 10/- mo nga Raihana
Marena, ko te nekenga ake i te 10/- hei hoko
pukapuka mo Waikato me Taranaki. (Kaho-
re). E hara hoki te pukapuka i te mea utu
nui.
6. Rev. H. Maihi, me Rev. R. Kerehoma:—
Mehemea e taea, e tono ana, kia whakatu-
ria he hui topu, ma nga Maori i raro i nga
Pihopatanga o Niu Tireni.
(Parea ana ma te komiti Topu e whiri-
whiri.)
9. Rev R. Kerehoma, me Rev. H. A.Hokena:
Kia whakaputaina e tenei hui he kupu
whakapai, kia Mihi Nerikana ratou ko ona
hoa. Mo te kaha, ki te rapu tikanga, hei
awhina mo te kura kotiro i Akarana. (Ae).
11. Rev. R. Kerehoma, me Poari Riwai:—
Kia whakawhetai tenei hui mo Miss
Latham me ona hoa, mo ratou e whakahaere
ana, i te teneti hokohoko i Waikato hei awhi-
na i te taha Maori o te Hahi. - (Ae).

HE KUPU WHAKAMARAMA.
13. Rev. M. Kapa; me H. A. Hokena:—
He tono, mo muri ake nei. Kia kaua e
kore he moni i roto i nga Pire moni e tukua
mai ana a muri nei, ki te Teepu a te Heketari.
(1) Mo te kawe Rongopai. (2) Mo nga Ma-
ramataka. (3) Mo te Perehi i nga mahi o
nga hui. (4) Haunga 1 nga tahua he mea
tuturu tena. (Ae)
. 1'. Riwai, me ti. '1'. RU:"!! :—
Kia wi'; kapi':'.ina e tenei hai, he kupu kia
whakamaro,:! ria kia ^^'^"::'.k,nitia nga kai e wha-
kaarohia ehia e u.?.', marae mo nga nui a te
Hahi. hei nga keu e rite a'!.). ('•'•?(').
^1^ * ^
HE WHAKARROA^?OTA1T&A.
^nako;-, pai te tana,'ia. ;'.-^h,'^. Iaia tu ki ro-
to- o te 'Koiti ka n^."'^ro te pu te ^.rona, ka ki-
te;; te kano. te T^k;-^u ^p''^.
]- ki au"', ti-' pako-ia '<•' ••i to ino;^ I io ta-
noaia ka "''.u' ke ato. 'io^;! 'niania moni. 11;'!?.
nga^".'i '.ipo. ^2 ua-'- :; ai -ro. -i po' to '.oi kapu
1-1 i. •; ea ^ooi"! "ui nei te moni noi to •^'.^^nu ;.
Ko etahi to..i,,.'.'.ei ^^••''.''i oi'.! '; -. nga Ia-
n.^••a<^;^ o 'i'.'re-o •>^•h;•koiti ••u-' i •'. ^tou. I
^^i'•^•.k;•iti :•• }}:• ;.•i;^hio. Ihi.! •>• 1^:^I<p.^1.1.ia ai ratou.
Ki. na;'- ta";.:;»! • > ••IHI-. ''"HU ana i?. ' nai
mai)! 1;''hikoki a 1'.; Mai'.!. ';< ; nga. tangai:'. e;!.''.
i-'';-;'' kaio.)!.":'-!, ka'.;.'ri.- e ae,''••i?;', a''!;', i te ^••.'ri;
!< • nga iangona» io- e kohi ;.-•)<•. ko.]-^*!-? e ('.-000,-
anau.
1- ^. 1"a.k:i.^•>ou;1. a u 1 i..;-, ioio! ;' (tai! !:;;1••^;-
to ui.-! ^-.•^1^10:11? o ui • .' ;•;^^o i iaia'! '.. ': • •••
rae". '.^itu';.- '''o;!',;. ma. i'."!;. ohaki to :•;.oo.t•^.
kahore a taio'.! taru •.'"ihi '• 'i-;.!.! au;: i ."ai kai
pa; ina te-- '^.inia''.!';'!.
A A ia
ia ^'-! I-:- i:!!'!)! (.» tokia 'n•-iI•1^.;^ia o..'';'. «.- ti-.-
ta.;:! :t0.^^^ii•0•^1•i.^1 kia ,;1'^-i.• ^';^ r11^' '•1-')•^ •^1 ' ''
ia i '\_ 3. !< • ti. ure HI.) i '11:1 ^,"3 ia'! ia ku te
Ia ri. i•;^.•o.
E'noke!'.; i a'.a .i M•^(.>.".1n^i 10,0.30 eka 'no
poraka no Waikato. !<-' na-! moni o moi i,etia
ma tetahi uniana matu paamu.
1 (.ati una e tenihi p:^1<<.•1•1a tuna ^'tiare, a
utua .'.na (: te Kamupene Inihua £100 ki 1:00^;
tangata, tiora Ihe matiri nga tau i muri nihi ka
werowero tonu te hinengaro o tenei tangata i
a ia. a no tenei marama ka tae mai te £100
ki taua kamupene kahore i mohiotia te ta-
ngata nana i tuku mai.
RONGO O NIU TIRENI.
KUA riro tetahi titina putupooro o Niu
Tireni nei ki Ingarangi, i hinga i a
HAO-.-! tetahi tuma o Poihakena. Ka nui te
kino;!^);'- o tenei tuma e te tangata ko ta
rapou ngere hoki ne purei moni. Ehara i to
uniana nei i whakarite, engari na ratou ano,
I te tangohanga i nga whenua Kawenata-
ia a i ^potiki, o ^'ru nga ^^!•1^11ua i riro i te
^'ori. Ki'; ora. koutou e hoa 01:1 mo» to
kau'.''».! ka^11;^k;.ma. ihi oia koutou i o komou
na whi-!', u;'.. kia kiha ki 13 mau. Kotahi te
whenua I^.;^^^;^^•.;^.t.^n^;^ o Torohihi tioi ; riro
.'o. 'i ; :. Maui:. U-.' a O ki.-'.-'pa noi pea au-
ku;! ;.! teka!!! '.^h•.^i^::^ pai o '^u:';1n^"a inei ko
Ta .''.1,11 tou 1.01 o ia po>•<1k^•.. E nga PAI.iari
ki. '.'i' i. mai i."'a ki U- ^^'n.;kru^t"u i a kiokio.
Iho. iri.'^; inu': ti !1•'kiI1^;1 nau •> 1:1^ i", 'ai! •-
11 •;'.. ^'0: atu to ki io ;) oea pakohe, o '-^pi-
ita' -i ..' '.i;, ohi:, i ai..;;! o n^;^ ^-.ihi uho 111.1 i
1.' '•.i;;'".;!. AI;, pohi i '.'a-''''! i-.' wa: ITU ita .•'
tia tu;; ^'..'Ki. p.••^ O O. ^.-ito.; ]<-ti-'..: ••" ;•;•)
kui .-.ito i ta wiki'..! ho;;, 11 "oa 1'!1itu^•o i. '•:'. ':..•
pu.!-:-i; i hi.- ';<''.ne'!..--, ara, •;-• ^•''io'.'; .'••'o "o..
I" i • ^.oti; i 'u . i; i kitini, o ia».: .io i ku PI
M.^;;.!"i;;i. ia tu '.; •';. i': ?"> <••!'•;^ ia ai . • i ai
ea»';.'. NA ' io tai; i to Tiuka noi ;,' '.^otu
waero ^^•!•^ak.';n;^^^;",^r^ ki te puta.
E ai te rongo ne';-;-' ato i i'' i ui ' .i';-', t;^.n-
rata koi to uru i a Rua, ki! i ^.u^.^"oni•'1 ;'. r itau
I? mo. riki i te kure. kua hokohoko.-.', u ratou
ta1->1ur;•^ Ki I." '.'i o, to HU?; ?'-o'^potiki kai
30 nga tamariki a u;;-' aku-!,^.!, a Ra'.'- ia i mane.
Ko to ture hou kokoti ••'^ ui"' Kue niu.i ku
Hik;1o.)o,!•i. Ki to ^>rir<•i11a kupu i to Pare.na-
ia! kino '."e ati; a 1 ^kapuhi i a Rua.
Ka nui te pai o te ri])".ita a to Ta iti ri;!,^
ko Apirana Ngita. Ka 1;'. ro 'a 'i ae i 'roi ho
ti ^.•i^;^k:^n;>1"!'> i :" ^[.u11"i .'iro ki ru -'ai i 'i
rai» u ^^•1•:^•!^;'.^ ma;.ri o pai au;', .-'u') "ia '. -ko.
ririu, ''.'i'' 1n?kt'^^ to 111'k.';^1• 1" 1•ii'".^t;1-.^ ':"'.
ranei.oho te tana'!;.» i to ua; nui i • ^^';o;n^a.
E whakairo ana niu.i ki io, i"; iki"! wa iti-' to
Ia.orau.'rau^.' i i'0111:^:1 i tongako o,;?.. ^ 'tiu.')
•^•1'riko'.'e au.:', ra'* ,' ki i; toko i o.;,;^ 11-1 ':•: niu
whenu", ki to ai !"'^. ; U- 1•i,^:^k;1•.I ^.•oa'^:^i1i o
te Moai!"! ka 11•.;•^!;.11. 1:110. tuia moni.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀ഀഀ 䠀⸀ 吀甀琀攀爀愀渀最椀㨀 㔀⼀ⴀ 吀漀欀漀愀栀甀 䠀甀攀Ⰰ 刀⸀ 䌀氀椀渀琀漀渀 ഀ䠀甀最栀攀猀Ⰰ 䬀椀爀椀琀椀渀愀 吀愀栀甀㬀 ㈀⼀ⴀ 䠀攀渀愀爀攀 䬀愀琀愀攀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀